Godina izdanja: 2002 Autor: Domaći Jezik: Engleski Oblast: Istorija i Umetnost Autor: Jovan Janićijević Povez: tvrd Format: 16x24 Br. strana: 644 Kulturna istorija Srbije duga je i složena. Njeni počeci, koji sežu u ledeno doba, samo se naslućuju, ali već od početka VII milenijuma pre n. e. Njeni osnovni tokovi postaju jasniji, a sadržaji se bogate mnogim značajnim ostvarenjima. Do vremena doseljenja Slovena teritorija Srbije obeležavala je u nekoliko mahova središte civilizovanog sveta, a često je bila i kolevka ideja koje su presudno uticale na kulturnu, privrednu i političku istoriju Evrope.

Knjiga je potpuno nova, necitana, kao iz knjizare. Jezero br. 13 - Džon Makgregor Izdavač: Laguna Godina izdanja: 2019 Broj strana: 286 Format: 21 cm Povez: Broširani Zima u jednom engleskom selu. Nestala je trinaestogodišnja devojčica. Svi su pozvani da učestvuju u potrazi. Stanovnici sela prečešljavaju vresište, policija je postavila blokade na putevima, fotoreporteri su se sjatili u inače mirno mestašce. Svakodnevni poslovi i dalje moraju da se obavljaju: krave da se muzu, ograde popravljaju, kamen lomi, pivo naliva u krigle, kreveti nameštaju, propovedi pišu, održavaju probe za predstavu pantomime. Kako se godišnja doba smenjuju, a potraga za devojčicom nastavlja, neki odlaze iz sela, a neki ne mogu da se ne vrate; neki se vezuju, a neki rastaju; neki rađaju, neki umiru; tajne se čuvaju i razotkrivaju; izvori prihoda za život stiču i gube; pokazuju se mali znaci dobrote i preživljavaju neočekivane izdaje. Jezero br. 13, roman čija snaga raste od stranice do stranice, zaranja u ritam prirode i ljudski dar za dobrotu i za nasilje, prateći događaje punih trinaest godina, dok udarni talasi jedne tragedije i dalje potresaju njenu pozornicu. „Pravo umetničko delo.” Džordž Sonders „Makgregorova knjiga doseže vizionarsku silinu.“ New Yorker „Makgregorov novi roman, inteligentan, neobičan, smeo i vrlo dirljiv, retko je i očaravajuće umetničko dostignuće, ali takođe razobličuje našu čitalačku želju za neosnovanom dramom, koja nam otežava da vidimo stvarne, sudbonosne i lepe ljudske drame svuda oko nas, u svakom trenutku.“ Paris Review

DETALJNIJE Najoriginalnije i najučenije misli o moralu, životu i iskrenosti jednog od najvećih učitelja morala svih vremena. Seneka daje obilje dokaza o svom produbljenom poznavanju filozofije i nauka onog doba, kao i o svojoj raskošnoj obdarenosti da stvara originalne etičke teorije i poglede. Sa latinskog preveo: Albin Vilhar Predgovor: dr Ksenija Atanasijević Izdavač: Dereta Godina izdanja: 2017 Br. str.: 596 Povez: tvrd Format: 21 cm Pismo: latinica ISBN: 978-86-6457-159-3

Treći po redu Dikensov roman Nikolas N iklbi. Posle očeve smrti i njegovih loših investicija, porodica Niklbi je jako osiromašila. Nikolas je osuđen da zatraži pomoć od strica Ralfa, hladnog i okrutnog čoveka koji mu nalazi posao učitelja u Jorkširu, u školi za problematične dečake. Tu će se mladi Nikolas uhvatiti u koštac sa mnogim nedaćama i sresti veliku plejadu različitih likova. Kroz sudbinu glavnog lika, Dikens oslikava porodične i društvene odnose svoga doba, pružajući nam svojevrsnu kritiku društva i njegovih tvorevina, dok kroz fabulu upoznajemo mnoge tipske junake poput zelenaša, lordova, privatnih učitelja, ali i vrednih i poštenih i plemenitih ljudi. Format : 21 cm br. str. : 312 povez : tvrd Pismo : latinica

Treći po redu Dikensov roman Nikolas N iklbi. Posle očeve smrti i njegovih loših investicija, porodica Niklbi je jako osiromašila. Nikolas je osuđen da zatraži pomoć od strica Ralfa, hladnog i okrutnog čoveka koji mu nalazi posao učitelja u Jorkširu, u školi za problematične dečake. Tu će se mladi Nikolas uhvatiti u koštac sa mnogim nedaćama i sresti veliku plejadu različitih likova. Kroz sudbinu glavnog lika, Dikens oslikava porodične i društvene odnose svoga doba, pružajući nam svojevrsnu kritiku društva i njegovih tvorevina, dok kroz fabulu upoznajemo mnoge tipske junake poput zelenaša, lordova, privatnih učitelja, ali i vrednih i poštenih i plemenitih ljudi. Format : 21 cm br. str. : 312 povez : tvrd Pismo : latinica

Opis "Nikolas Niklbi (I-II) - Čarls Dikens" Treći po redu Dikensov roman Nikolas Niklbi. Posle očeve smrti i njegovih loših investicija, porodica Niklbi je jako osiromašila. Nikolas je osuđen da zatraži pomoć od strica Ralfa, hladnog i okrutnog čoveka koji mu nalazi posao učitelja u Jorkširu, u školi za problematične dečake. Tu će se mladi Nikolas uhvatiti u koštac sa mnogim nedaćama i sresti veliku plejadu različitih likova. Kroz sudbinu glavnog lika, Dikens oslikava porodične i društvene odnose svoga doba, pružajući nam svojevrsnu kritiku društva i njegovih tvorevina, dok kroz fabulu upoznajemo mnoge tipske junake poput zelenaša, lordova, privatnih učitelja, ali i vrednih i poštenih i plemenitih ljudi. Format: 21 cm br. str.: 312 povez: tvrd Pismo: latinica

Opis Pikvikov klub, prvi Dikensov roman je objavljen 1836. godine. Glavni akter Samjuel Pikvik je sredovečni gospodin, osnivač i doživotni predsednik Pikvikovog kluba. Kako bi proširio krug svojih istraživanja o neobičnim i zanimljivim fenomenima života, on i još tri člana kluba kreću na putovanje Engleskom sa obavezom da ostale članove izveštavaju o svojim saznanjima. Roman obiluje humorom i nizom izuzetnih likova i nezaboravnih avantura uz detaljan opis engleskih kafana i gostionica XIX veka. Dikens svojim junacima često daje komičnu notu sa pre-naglašenim karakternim osobinama. U ovom Dikensovom delu može se osetiti uticaj Servantesa, Voltera i Dantea. Ovim romanom, pisac je na sarkastičan način hteo da skrene pažnju javnosti na pravnu i političku korumpiranost društva njegovog doba, koja nažalost ni danas ne zastareva. Format: 21 cm br. str.: 637 povez: tvrd Pismo: latinica

Plava ptica, knj. 56–57. Autor - osoba Skot, Volter Naslov Ajvanho : istorijski roman o srednjevekovnoj Engleskoj. Sv. 1-2 / napisao Volter Skot ; [preveo Ljubiša Tucaković ; ilustracije Đura Pavlović] Jedinstveni naslov Ivanhoe. srpski jezik Vrsta građe roman Jezik srpski Godina 1980 Izdavanje i proizvodnja Beograd : Jugoslavija : Prosveta, 1980 (Novi Sad : Budućnost) Fizički opis 328 str.; 347 str. : ilustr. ; 20 cm Drugi autori - osoba Tucaković, Ljubiša Pavlović, Đura Zbirka Plava ptica : knjiga za mlade i stare ; ǂknj. ǂ56–57 (Plast.) Napomene Prevod dela: Ivanhoe Tiraž 10.000. Volter Skot AJVANHO Kao i većina evropskih zemalja dubokog srednjeg veka, i Engleska je u to nemirno doba bila poprište dramatičnih, i, ne retko, izrazito krvavih zbivanja. Starosedeocima, mahom anglosaksonskog porekla, ne samo da je još u živom sećanju bilo normansko osvajanje otočja, već su se, čak, gotovo svakodnevno, mogli osvedočavati šta znači tiranska vlast prekomorskih osvajača. Engleska je bila oštro podeljena na poražene i pobednike, i još će decenije morati da prođu pre no što se dve rase stope u jedinstvenu naciju. Na toj uzbudljivoj, protivrečnoj i dramatičnoj istorijskoj osnovi Volter Skot gradi razuđenu, živu i dinamičnu fabulu, u okviru koje bogati i slikoviti karakteri prepliću svoje neobične sudbine. Veliki ljubavni zanosi, požrtvovanje i odanost pravdi i viteškim vrlinama, hrabra odlučnost u suprotstavljanju nepravdi i tiraniji, podlosti i bezakonju, čine mrežu tananih niti što pokriva brzi sled događaja ispričanih s neobičnom narativnom snagom. Sukobi vrline i mračnih poriva, plemenite časti i pomamnog bezakonja, uzvišenih osećanja i najnižih strasti drže čitaoca u neprestanoj napetosti, dok se dekor radnje pomera iz stoletnih šuma u raskošne zamkove, i sa viteških turnira do intimnih, često tajnih odaja. Pisan sa maštom i elegancijom, ubedljivo i živopisno, „Ajvanho` već stotinu godina uspešno brani reputaciju jednog od najlepših istorijskih romana ikad napisanih. Valter Skot rođen je 15. avgusta 1771. u Edinburgu, a preminuo je 21. septembra 1832. Ovaj engleski romanopisac je poreklom Škot. Usavršio je istorijski roman i znatno uticao na razvitak te književne vrste izvan svoje zemlje. U mladosti se zanimao za škotsku narodnu poeziju i stare balade. Savremeni „romani užasa“ na njega su imale jak uticaj, a uz to se zanosio i turobnom tematikom nemačkih balada, od kojih je neke i preveo. U to vreme nastao je i njegov prevod Hasanaginice, koju je preveo iz Geteovog nemačkog prevoda. Književnu slavu donele su mu vlastite pesničke tvorevine i romantične pripovetke. Najpoznatije su: Pesma poslednjeg minstrela (The lay of the last ministrel,1805), Marmion (1808) i Dama od jezera (The lady of the lake,1810). Dramatična i slikovita radnja i junački sadržaj privukli su široke krugove čitalaca, ali oni se posle sve više opredeljuju za Bajrona, pa Volter Skot napušta pisanje pripovetka u stihu. Tada objavljuje svoj prvi istorijski roman, Waverley (1814), koji zahvata nedavnu prošlost Škotske. Podstaknut velikim uspehom, objavljuje niz romana koji obuhvataju široko istorijsko područje od krstaških ratova do njegovog vremena, a događaju se u Škotskoj, Engleskoj i Francuskoj. Najuspešnijom celinom smatra se njegov „škotski ciklus“, u koji se ubrajaju romani: Midlothansko srce (The Hear of Midlothian, 1818), pa Lammermoorska nevesta (The bride of Lammermoor, 1819), živopisni romantički prikaz života iz istorijskih vremena i Kenizworth (1821), panorama Elizabetinskog razdoblja... MG139 (L)

Filteri različitih boja se koriste za povećavanje kontrasta, a samim tim i za bolje isticanje detalja na planetama. Ozbiljnijim posmatračima planeta, ovi filteri će znatno pomoći pri uočavanju nekih specifičnih detalja – u zavisnosti od planete i formacije koja im je interesantna. Filteri imaju navoj M28.5×0.6, koji je standardan unutrašnji navoj na 1.25″ okularima i dijagonalnim ogledalima. Za manje teleskope se preporučuju filteri sa nešto većom propustljivošću svetla. Korisnost filtera pri posmatranju planeta možete pronaći u tabeli: Filter # 8 Svetlo žuti (83% propustljivosti) ističe crvene i narančaste detalje u Jupiterovim oblacima. Korisno je za povećanje kontrasta detalja uočenih na Marsu i za gledanje diska Urana i Neptuna sa većim teleskopima. Filter # 11 Žuto zeleni (78% propustljivosti) preporučujemo za posmatranje detalja na Jupiterovom disku. Na Marsu je područje Mare Erythraeum je zatamnjeno. Filter # 12 Žuti (74% propustljivosti) ističe crvene i narančaste detalje na diskovima Jupitera i Saturna, dok gotovo u potpunosti filtrira plavi i zeleni opseg. Na površini Marsa ističe crvenu i narančastu strukturu, povećavajući kontrast između njih. Pomaže u otkrivanju plavičastih oblaka u atmosferi Marsa. Olakšava posmatranje detalja na površini Meseca sa teleskopima prečnika objektiva od 150 mm ili većim. Filter # 15 Tamno žuti (67% propustljivosti) preporučuje se za posmatranje/proučavanje detalja površine Marsa i isticanje polarne ledene kape. Pomaže u isticanju narančastih i crvenih struktura, kovitla se u oblacima Jupitera i Saturna, a može biti korisno za promatranje oblaka sa malim kontrastom u gornjim slojevima Venere. Filter # 21 Narandžasti (46% propustljivosti) snažno filtrira u opsegu plave i zelene boje, povećavajući kontrast između ovih područja i crvenkasto-žućkastih ili narandžastih regija. Pokazali su se kao odlični za posmatranje Marsa. Čini granice između različitih oblika jasnijim. Povećava kontrast između pojasa oblaka na Jupiteru, pomažući u otkrivanju Velike crvene mrlje. Pruža nešto veći kontrast od filtera br. 15. Filter # 23A Svetlo crveni (25% propustljivosti) popularni filter za promatranje Marsa, Jupitera i Saturna. Zbog nižeg prenosa može se koristiti sa teleskopima prečnika od najmanje 130 mm ili više. Može se koristiti u svrhe slične filtrima #21 i #15, pružajući malo izraženiji kontrast. Pogodan je filter za dnevno otkrivanje Merkura i Venere, jer značajno povećava kontrast između planeta i plavog neba. Filter # 25 Crveni (14% propustljivosti) snažno blokira talasne dužine u plavom i zelenom opsegu, pružajući vrlo jak kontrast prilikom posmatranja Jupiterovih pojasa oblaka. Vrlo je koristan za otkrivanje polarnih ledenih kapa i tamnijih područja na Marsu. Filter # 29 Tamno crveni (4% propustljivosti) poboljšava kontrast naročito tokom dnevnih posmatranja (kontrast planeta – nebo). Pogodan za posmatrenje Merkura, Venere, Marsa. Filter # 38A Tamno plavi (17% propustljivosti) je vrlo koristan prilikom posmatranja Jupitera, jer jako filtrira u crvenom i narandžastom opsegu, značajno povećavajući kontrast prilikom posmatranja oblačnih pojasa i Velike crvene mrlje. Može se koristiti za posmatranje oblika i pojava na površini Marsa (poput oluja prašine) i povećava kontrast pri ispitivanju Saturnovog prstena. Vrlo je dobar izbor za posmatranje Venere, jer može značajno povećati kontrast pri otkrivanju struktura oblaka, koji su inače teško uočljivi. Filter # 47 Ljubičasti (3% propustljivosti) jako filtrira crvene, žute i zelene talasne dužine, što ga čini korisnim za posmatranje polarnih ledenih kapa Marsa. Najbolji filter u boji za proučavanje Venere, jer ona propušta vrlo malo svetlosti, smanjuje svetlinu planete, a istovremeno povećavajući kontrast oblika koji se pojavljuju u njenim gornjim slojevima atmosfere. Takođe se može koristiti za proučavanje detalja lunarne površine. Čini Jupiter i njegove mesece vrlo zanimljivim prizorom. Filter # 56 Zeleni (53% propustljivosti) je dobar izbor za posmatranje polarnih ledenih kapa Marsa i za otkrivanje žutih oluja prašine. Povećava kontrast između plavog i crvenkastog područja Jupiterovog oblaka. Filter # 58A Svetlo zeleni (24% propustljivosti) snažno filtrira u crvenom i plavom opsegu, povećavajući kontrast struktura u gornjim slojevima Jupitera. Takođe je korisntan za otkrivanje polarnih oblaka Saturna. Uveliko poboljšava kontrast polarnih ledenih kapa Marsa i olakšava otkrivanje oblika koji se pojavljuju u oblacima Venere. Filter # 80A Plavi (30% propustljivosti) je dobar izbor filtera za opštu namenu. Sigurno je najbolji izbor za posmatranje Jupitera i Saturna. U velikoj meri naglašava kontrast između oblika uočenih u Jupiterovom oblačnom sistemu, uključujući Veliku crvenu mrlju. U slučaju Saturna, pomaže prvenstveno u isticanju polarnih pojasa oblaka, ali može biti koristan i za proučavanje Meseca. Filter # 82A Svetlo plavi (73% propustljivosti), kao i filter # 80A, je izvanredan filter za opštu namenu, pogodan za Jupiter, Mars, Saturn i Mjesec. Zbog svoje lagane senke (boje), iako pomaže u povećanju kontrasta, ne smanjuje značajno količinu dolaznog svetla. Pregled boja filtera: Napomena: Prilikom narudžbe odaberite željenu opciju filtera.

OMOT 4+ 3CD 5- Александра Паладин*, Драгана Михајловић-Бокан* ‎– Музичка Култура 7 Label: ЛОГОС ‎– none Format: 3 × CD, Compilation Country: Serbia Released: 2011 Genre: Jazz, Rock, Pop, Classical, Folk, World, & Country Style: Tracklist Hide Credits Певањем И Свирањем Упознајемо Музику 1-1 Боже Правде Chorus – Мешовити Хор РТС* Chorus Master – Бојан Суђић* Written-By – Даворин Јенко* 4:01 1-2 `Ајде, Като Chorus – `Колибри`* Conductor – Милица Манојловић* Piano – Вера Миланковић* 1:22 1-3 Што Се Боре Мисли Моје Orchestra – Тамбурашки Оркестар Јанике Балажа* Vocals – Звонко Богдан* 2:10 1-4 Што Се Боре Мисли Моје Piano – Јасмина Јанковић* Written-By – Корнелије Станковић* 3:47 1-5 У Тем Сомбору Orchestra – Тамбурашки Оркестар Нови Сад* Vocals – Александар Дејановић* 1:43 1-6 Ти Једина Orchestra – Народни Оркестар Љубише Павковића* Vocals – Раде Марјановић* 1:37 1-7 Војвођанска Свита Composed By, Guitar – Јован Јовичић* 1:41 1-8 Небо Је Тако Ведро Ensemble – Ансамбл `Лоле`* 1:20 1-9 Све Тичице Запјевале Orchestra – Народни Оркестар Жарка Милановића* Vocals – Марија Гроздановић* 1:10 1-10 Концерт За Клавир И Оркестар Бр. 22, 1 Став Composed By – В.А. Моцарт* Conductor – Алберто Лицио* Orchestra – Моцарт Фестивалски Оркестар* Piano – Петер Јацовиц* 3:26 1-11 О Јесенске Дуге Ноћи Vocals – Ивана И Биљана Трмчић* 3:26 1-12 Шано, Душо Orchestra – Народни Оркестар Жарка Милановића* Vocals – Јован Милошевић* 4:46 1-13 `Ајде, Јано Ensemble – Ансамбл Солиста РТС* Vocals – Василија Радојчић* 3:02 1-14 Креће Се Лађа Француска Ensemble – Ансамбл `Лоле`* 3:38 1-15 Тамо Далеко Vocals – Душко Јакшић* 2:54 1-16 Канон Composed By – Јохан Пахелбел* Conductor – Карл Минхингер* Orchestra – Штутгартски Камерни Оркестар* 4:30 1-17 C U When You Get There Performer – Colio* 2:09 1-18 Сиринкс Composed By – Клод Дебиси* Flute – Јадвига Котновска* 2:23 1-19 Буди Имја Господње Chorus – Црквено Певачка Дружина `Бранко`* Chorus Master – Сара Цинцаревић* Composed By – Ст. Ст. Мокрањац* 1:21 1-20 Химна Светом Сави Chorus – Дечји Хор РТС* Chorus Master – Снежана Деспотовић* 3:28 1-21 Синфонија Бр. 9, 4. Став `Ода Радости` Chorus – Велики Фестивалски Хор* Composed By – Лудвиг ван Бетовен* Conductor – Алберто Лицио* Orchestra – Велики Фестивалски Оркестар* 1:10 1-22 Hary-No-Kyokku Performer – Оригинална Инструментална Група Zumi-Kai* Written-By – Јапанска Традиционална Песма* 1:51 1-23 Greensleeves Guitar – Виктор Видовић* Soprano Vocals – Радмила Боцек* 1:57 1-24 Увело Лишће Vocals – Зафир Хаџиманов* Written-By – Џозеф Козма* 2:53 1-25 Изнад Дуге Chorus – Хор М.Г.М.* Orchestra – Оркестар М.Г.М.* Vocals – Џуди Гарланд* Written-By – Харолд Арден* 2:24 1-26 Изнад Дуге Vocals – Беби Дол* Written-By – Харолд Арден* 2:53 1-27 Гвантанамера Ensemble – Маријачи Los Cabaleros* Written-By – Хозе Марти* 3:10 1-28 Оркестар Из Душе Written-By, Vocals – Дарија Срећковић* 2:29 1-29 Деци Света Vocals – Кристина Михајловски* Written-By – Драгана Михајловић-Бокан* 3:57 1-30 Ђелем, Ђелем Vocals – Оливера Катарина* 1:45 Музички Инструменти И Нова Дела 2-1 Једноставна Симфонија, 2. Став Composed By – Бенџамин Бритн* Conductor – Јули Туровски* Ensemble – Ансамбл I Musici Из Монтреала* 2:56 2-2 Гудачки Квартет Бр. 4, 2. Став Composed By – Бела Барток* Strings – Гудачки Квартет `Емерсон`* 2:43 2-3 Концерт За Виолину И Оркестар Б2. 2, 1. Став Composed By – Николо Паганини* Conductor – Херберт фон Карајан* Orchestra – Берлинска Филхармонија* Violin – Јицак Перлман* 1:55 2-4 Концерт За Виолу И Оркестар, 2. Став Composed By – Вилиам Волтон* Conductor – Андре Превин* Orchestra – Краљевска Филхармонија* Viola – Најџел Кенеди* 1:00 2-5 Карневал Животиња - `Лабуд` Composed By – Камиј Сен-Санс* Conductor – Андре Превин* Orchestra – Симфонијски Оркестар Из Питсбурга* 3:08 2-6 Пасиона Амороса `Басиона Амороса` Composed By – Ђовани Ботесини* 3:26 2-7 Мала Ноћна Музика, 1. Став `Камерата Академика` Composed By – В.А. Моцарт* Orchestra – Камерата Академика* 1:33 2-8 Крцко Орашчић - `Валцер Цвећа` (Одломак) Composed By – Петар Илич Чајковски* Conductor – Хенри Адолф* Orchestra – Лондонски Фестивалски Оркестар* 1:02 2-9 Успомена На Алхамбру (Одломак) Composed By – Франциско Тарега* Guitar – Владимир Николић* 1:39 2-10 Фантазија за Лауту Composed By – Франческо Канова да Милано* Lute – Кристофер Вилсон* 1:34 2-11 Old Groove, Музика За Два Диђеридуа Didgeridoo – Андреас Вебер*, Матијас Вајлден* 3:11 2-12 Оркестарска Свита Бр. 2 - `Бадинериа` Composed By – Јохан Себастијан Бах* Conductor – Невил Маринер* Flute – Вилијам Бенет* Orchestra – Оркестар Академије St. Martin-in-the-Fields* 1:25 2-13 Концерт За Флауту И Оркестар Бр. 1, G-dur, 1. Став Composed By – В.А. Моцарт* 2:53 2-14 Чаробњаков Ученик (Одломак) Composed By – Пол Дика* Conductor – Алберто Лицио* Orchestra – Симфонијски Оркестар Из Минхена* 2:00 2-15 Концерт За Обоу И Гудаче У C-mollu - Introduzione (Одломак) Composed By – Доменико Чимароза* Ensemble – Ансамбл The London Virtuosi* Oboe – Ентони Камден* 1:21 2-16 Посвећење Пролећа (Почетак) Composed By – Игор Стравински* Conductor – Клаудио Абадо* Orchestra – Лондонски Фестивалски Оркестар* 2:49 2-17 Кончертино За Кларинет И Оркестар, Оп. 26, 1. Став Clarinet – Чарлс Најдих* Composed By – Карл Марија Вебер* Orchestra – Камерни Оркестар `Орфеус`* 1:58 2-18 Крцко Орашчић - `Игра Шећерне Виле` Composed By – Петар Илич Чајковски* Conductor – Хенри Адолф* Orchestra – Лондонски Фестивалски Оркестар* 2:09 2-19 Пинк Пантер Ensemble – Хенри Манцини Big Band* Music By – Хенри Манцини* 2:47 2-20 Пећа И Вук - `Деда` Composed By – Сергеј Прокофјев* Conductor – Неме Јарви* Orchestra – Шкотски Краљевски Симфонијски Оркестар* 0:41 2-21 Аида, Слава Египту (Одломак) Chorus – Хор Академије Санта Ћећилија* Composed By – Ђузепе Верди* Conductor – Карло Франци* Orchestra – Оркестар Академије Санта Ћећилија* 1:36 2-22 East St. Louis Toodie-Tod (Одломак) Music By – Дјук Елингтон* 1:00 2-23 Концерт За Хорну И Оркестар Es-dur, Бр. 2, 3. Став Composed By – В.А. Моцарт* Conductor – Херберт фон Карајан* Horn – Герд Сајферт* Orchestra – Берлинска Филхармонија* 3:40 2-24 Ричеркар За 4 Тромбона Composed By – Андреа Габриели* Ensemble – Квартет Тромбона `Слокар`* 2:08 2-25 Слике Са Изложбе - `Бидло` Composed By – Модест Мусоргски* Conductor – Сергију Чалибодаке* Orchestra – Минхенска Филхармонија* Orchestrated By – Морис Равел* 3:43 2-26 Тако Је Говорио Заратустра (Почетак) Composed By – Richard Strauss Conductor – Detroit Symphony Orchestra Orchestra – Antal Dorati 1:55 2-27 Слике Са Изложбе - `Велика Кијевска Врата` Composed By – Модест Мусоргски* Conductor – Сергију Чалибодаке* Orchestra – Минхенска Филхармонија* Orchestrated By – Морис Равел* 1:12 2-28 Чаробна Фрула, Арија Папагена Из 2. Чина Baritone Vocals – Ерих Кунц* Composed By – В.А. Моцарт* Conductor – Херберт фон Карајан* Orchestra – Бечка Филхармонија* 2:22 2-29 Карневал Животиња - `Фосили` Composed By – Камиј Сен-Санс* Conductor – Андре Превин* Orchestra – Симфонијски Оркестар Из Питсбурга* 1:19 2-30 Болеро (Одломак) Composed By – Морис Равел* Conductor – Лоренс Сигел* Orchestra – Лондонски Фестивалски Оркестар* 2:29 2-31 Лабудово Језеро - `Шпанска Игра` Composed By – Петар Илич Чајковски* Conductor – Алберто Лицио* Orchestra – Лондонски Фестивалски Оркестар* 2:25 2-32 Лабудово Језеро - `Наполитанска Игра` Composed By – Петар Илич Чајковски* Conductor – Алберто Лицио* Orchestra – Лондонски Фестивалски Оркестар* 2:08 2-33 Концерт За Клавир И Оркестар B-moll Composed By – Петар Илич Чајковски* Conductor – Херберт фон Карајан* Orchestra – Берлинска Филхармонија* Piano – Јевгениј Кисин* 3:40 2-34 Куранта Composed By – Луј Купрен* Harpsichord – Смиљка Исаковић* 1:28 2-35 Граунд (Одломак) Composed By – Хенри Персл* Harpsichord – Смиљка Исаковић* 1:05 2-36 Токата И Фуга D-moll Composed By – Јохан Себастијан Бах* Organ – Мари Клер Алан* 1:15 2-37 Мађарска Игра Бр. 5 Accordion – Јовица Ђорђевић* Composed By – Јоханес Брамс* Transcription By – Ј. Јакшевац* 3:01 Музичко-стилска Раздобља 3-1 Ниња Сили (Одломак) Composed By – Кир Стефан Србин* Vocals – Драгослав Павле Аксентијевић* 2:51 3-2 Трећа Симфонија, 3. Став Composed By – Јоханес Брамс* Conductor – Херберт фон Карајан* Orchestra – Берлинска Филхармонија* 6:15 3-3 Carmina Burana - `O Fortuna` Choir – Хор Из Берлина*, Хор Shinyukai* Composed By – Карл Орф* Conductor – Сеиђи Озава* Orchestra – Берлинска Филхармонија* 2:22 3-4 Paint It Black Performer – The Rolling Stones 2:36 3-5 Музика Афричких Племена Ensemble – Група Перкусиониста `Amadinda`* 4:12 3-6 Античка Грчка Музика - Инструментални Фрагмент Из Константинополиса Conductor – Грегорио Паниагуа* Ensemble – `Atrium Musicaлe` Из Мадрида* 1:01 3-7 Античка Грчка Музика - Hymne E Nemesis Conductor – Грегорио Паниагуа* Ensemble – `Atrium Musicaлe` Из Мадрида* 1:37 3-8 Алилуја, Глас Шести Composed By – Исаија Србин* Vocals – Драгослав Павле Аксентијевић* 1:08 3-9 Грегоријански Корал Choir – Хор Монаха Цркве Нотр Дам* 2:48 3-10 Chominiciamenta Di Gioa (Одломак) Ensemble – Ансамбл `Ренесанс`* 1:47 3-11 Cantate Nimfe, Мадригал Composed By – Лука Маренцио* 1:27 3-12 Gloria Et Patri Et Filio, Мотет Composed By – Орландо Ди Ласо* Conductor – Волфганг Хеблих* Ensemble – Вокални Ансамбл `Alsfelder`* 1:29 3-13 Миса Папе Марчела - `Agnus Dei` Composed By – Ђовани Перлуиђи да Палестрина* Conductor – Џереми Самерли* Ensemble – Ансамбл Oxford Camerata* 2:27 3-14 Бранденбуршки Концерт Бр. 4, 1. Став Composed By – Јохан Себастијан Бах* Conductor – Гитер Кер* Orchestra – Камерни Оркестар Из Мајнца* 3:31 3-15 Енглеска Свита A-moll - `Прелудиум` Composed By – Јохан Себастијан Бах* Piano – Иво Погорелић* 3:42 3-16 Месија - `Алелуја` Choir – Хор Џон Алдис* Composed By – Георг Фридрих Хендл* Conductor – Карл Рихтер* Orchestra – Лондонска Филхармонија* 4:02 3-17 Улазак Краљице Од Сабе Composed By – Георг Фридрих Хендл* Conductor – Невил Маринер* Orchestra – Оркестар Академије St. Martin-in-the-Fields* 3:03 3-18 Музика За Ватромет (Одломак) Composed By – Георг Фридрих Хендл* Conductor – Рејмонд Липард* Orchestra – Енглеско Камерни Оркестар* 3:33 3-19 Годишња Доба - Пролеће, 1. Став Composed By – Антонио Вивалди* Conductor – Ханс Јирген Валтер* Orchestra – Камерни Оркестар Из Хамбурга* 3:34 3-20 Аријадна - Тужбалица Composed By – Клаудио Монтеверди* Tenor Vocals – Франко Корели* 1:55 3-21 Симфонија Бр. 7, 3. Став, Менует Composed By – Јозеф Хајдн* Conductor – Алберто Лицио* Ensemble – Musici Di San Marco 3:36 3-22 Гудачки Квартет Оп. 76, Бр. 1, 4. Став (Одломак) Composed By – Јозеф Хајдн* Ensemble – Квартет `Кодаљ`* 2:52 3-23 Бастијен И Батијена, Арија Чаробњака Bass Vocals – Рене Папе* Composed By – В.А. Моцарт* 1:19 3-24 Реквијем - `Lacrimosa` Choir – Хор Катедрале Из Салцбурга* Composed By – В.А. Моцарт* Conductor – Клаудио Абадо* Orchestra – Берлинска Филхармонија* 3:09 3-25 Соната За Клавир Бр. 21, Опус 53, C-dur, 1. Став - `Валдштајн` (Одломак) Composed By – Лудвиг ван Бетовен* Piano – Алфред Брендл* 6:39 3-26 Помилуј Ме Боже Composed By – Кир Стефан Србин* Vocals – Драгослав Павле Аксентијевић* 2:11 3-27 Скомрашка Игра Ensemble – Ансамбл `Ренесанс`* 1:54 Credits Mastered By – Предраг Митровић* Notes On sale together with book `Музичка култура 7` for 7th class of primary school. Gatefold cardboard sleeve The credits for 1-21 are questionable, given the conductor credit for Albert Lizzio. Barcode and Other Identifiers Barcode: 9788661090417

Autor: Karin Slaughter Godina izdanja: 2021. Br. str.: 504 Povez: Mek Format: 150mm x 228mm Pismo: Latinica Opis Posljednja udovica – autor Karin Slaughter Jedne ljetne večeri nepoznati napadači otimaju uglednu znanstvenicu Michelle Spivey iz Centra za kontrolu i prevenciju bolesti u Atlanti. Ni nakon mjesec dana nema novosti o Michelle, a dvije strašne detonacije uzdrmaju jedno od najužurbanijih i najvažnijih četvrti u Atlanti. U kampusu Sveučilišta Emory, gdje se nalaze dvije bolnice, stožer FBI-ja i Centar za kontrolu i prevenciju bolesti, aktivirane su dvije eksplozivne naprave sijući kaos i brojne žrtve u cijelom kampusu. Sara Linton i detektiv Will Trent, odmah hitaju na mjesto eksplozije, te se zateknu u središtu jezovite urote koja bi mogla odnijeti tisuće nedužnih života. Kad nepoznati napadači otmu i Saru, Will kreće na tajni zadatak kako bi je izbavio i spriječio strašan pokolj – riskirajući život kako bi spasio život voljene žene. „Čitatelji će uživati u eksplozivnoj avanturi svojih omiljenih likova Sare i Willa. Očekuje vas nezaboravna i vratolomna vožnja!“ Woman’s Weekly „Živopisni likovi i stalno rastuća napetost upotpunjuju fascinantnu, adrenalinsku fabulu. Obožavatelji trilera neće odoljeti ovom punokrvnom, majstorskom romanu.“ Publishers Weekly „Nitko nije ravan Karin Slaughter kad je riječ o balansiranju napetosti i emocija, tempa i osjećaja.“ Providence Journal „Karin Slaughter jedna je od najvećih spisateljica trilera našeg doba. Posljednja udovica potvrđuje njezin izniman talent. Obožavam napetu radnju i briljantnu fabulu koju ostvaruje u svakom novom romanu!“ Jackie Cooper Karin Slaughter jedna je od najpopularnijih svjetskih autorica. Dosad je objavila 21 roman koji je preveden u 120 zemalja i prodan u više od 35 milijuna primjeraka. Njezine romane čine serijali o Sari Linton i Willu Trentu, kao i samostalni romani Grad murjaka (nominiran za nagradu Edgar), te Zgodne djevojke, Dobra kći i Slagalica koji su se odmah nakon objavljivanja popeli na vrh ljestvice bestselera Sunday Timesa. Karin Slaughter osnivačica je projekta Save the Libraries, neprofitne organizacije koja nudi podršku knjižničkoj djelatnosti i programima u knjižnicama. Karin je odrasla u državi Georgiji i danas živi u Atlanti. Njezin roman Slagalica trenutačno je u produkciji za Netflix. Posljednja udovica deveti je nastavak serijala o Willu Trentu.

Sastav: belančevine jagnjetine (21 %), pirinčano brašno (20 %), riža (20 %), belančevine pirinča, jagnjeće meso (hidrolizovano, 10 %), živinska mast, pulpa repe, melasirana (bez šećera, 4 %), hidrolizat jetre, laneno seme (1,5 %), komina jabuke, suncokretovo ulje, šargarepa (0,5 %), ulje repice, kvasac (ekstrakt, 0,2 % = 0,05 % beta-glukani i 0,036 % manan-oligosaharidi), cikorija u prahu (0,15 % = 0,1 % inulin), morske alge (0,05 %), Yucca schidigera (0,05 %), anis (0,025 %), kim (0,025 %). Može sadržati druge sastojke u tragovima. Najbolje upotrebiti do / br. serije / oznaka proizvođača: videti žig. Čuvati na hladnom i suvom mestu. Analitički sastav: belančevine 23,5 %, sadržaj masti 14 %, sirovi pepeo 7,5 %, sirova vlakna 2,5 %, kalcijum 1,7 %, fosfor 1,05 %, omega-3 masne kiseline 0,5 %, omega-6 masne kiseline 2,4 %. Dodaci/kg; nutritivni dodaci: vitamin A 10000 IU, vitamin D3 1000 IU, vitamin E (all-rac-alfa-tokoferol acetat) 200 mg, vitamin C (natrijev kalcijev askorbil fosfat) 100 mg, bakar (bakrov sulfat, pentahidrat) 13 mg, gvožđe (sulfat gvožđa, monohidrat) 130 mg, jod (kalcijum jod, bezvodni) 1,5 mg, mangan (manganov oksid) 16 mg, selen (natrijev selenit) 0,15 mg, cink (cinkov oksid) 125 mg, biotin 750 μg. Tehnološki dodaci: antioksidansi. Tablica za hranjenje nalazi se na pakovanju.J agnjetina kao odabrani izvor životinjskih belančevina i pirinač kao izvor ugljenih hidrata savršeni su za pse s intolerancijom na određene sastojke i osetljivim stomakom. Sadržava manan-oligosaharide i prebiotik inulina koji mogu pospešitii razvoj i održavanje stabilne crevne flore. Bez dodanih šećera ili soje. Bez veštačkih konzervansa, boja ili aroma. Veći sadržaj vitamina E i C, manan-oligosaharida i beta-glukana mogu osnažiti prirodne odbrambene mehanizme tela. Posebna biljna vlakna, semenke anisa, kima i lana sadržane u hrani mogu pomoći u pospešivanju optimalne probave. Formula s biljkom Yucca schidigera može smanjiti neprijatne mirise stolice. Specifikacije predstavljaju referentne vrednosti. Stvarne potrebe zavise od rase, dobi i količini aktivnosti vašeg ljubimca. Kada svom ljubimcu dajete poslastice, pobrinite se da smanjite količinu ostale hrane u skladu s tim. Uvek osigurajte svežu vodu za piće. Proizvedeno u Nemačkoj, proizvođač: MultiFit Tiernahrungs GmbH, Westpreußenstr. 32–38, 47809 Krefeld, Deutschland. Uvoznik i distributer: Uvoznik i distributer za Srbiju: Unconditional d.o.o

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! Astronomska teorija klimatskih promena i druge rasprave Milutin Milanković Milutin Milanković( Dalj 1879-1958., Beograd), uz Nikolu Teslu, svakako najznačajniji srpski naučnik, dao je dva fundamentalna doprinosa svetskoj nauci. Prvi je „Kanon osunčavanja zemlje“, koji karakteriše sve planete Sunčevog sistema. To je ujedno i jedan od šest tomova ovog dragocenog izdanja Milankovićevih Izabranih dela. Drugi doprinos svetskoj nauci ovog našeg naučnika je njegovo teorijsko objašnjenje zemljinih dugotrajnih klimatskih promena koje je posledica astronomskih promena položaja Zemlje u odnosu na Sunce. Danas se oni i kod nas i u svetu nazivaju Milankovićevi ciklusi Time su objašnjene pojave ledenih doba u prošlosti, ali i klimatske promene koje se mogu očekivati u budućnosti. On je takođe osnovao planetarnu klimatologiju, a svojim delom „Pomeranjem zemljinih polova rotacije“, u oblasti geofizike, smatra se ko-autorom teorije tektonskih ploča. Milutin Milanković je bio matematičar, astronom, klimatolog, geofizičar, građevinski inženjer, doktor tehničkih nauka, redovni profesor nebeske mehanike na Univerzitetu u Beogradu, pionir raketnog inženjerstva, potpredsednik SANU u tri mandata, direktor beogradske Astronomske opservatorije, izuzetan popularizator nauke. U njegovu čast, po jedan krater na Mesecu, kao i na Marsu nose ime Milutina Milankovića. Njegovo ime nosi i i jedan asteroid. Evropsko geofizičko društvo od 1993. godine kao posebno svoje priznanje dodeljuje medalju koja takođe nosi ime Milutina Milankovića. Ovo Zavodovo izdanje Izabranih dela predstavlja izuzetnu priliku da se naša javnost upozna sa velikim delom jednog od najznačajnijih Srba svih vremena Milutin Milanković (Dalj, 28. maj 1879 — Beograd, 12. decembar 1958) bio je srpski matematičar, astronom, klimatolog, geofizičar, građevinski inženjer, doktor tehničkih nauka, kao i popularizator nauke i fizičar. Vanredni profesor primenjene matematike bio je od 1909. do 1920. godine (osim 1914—1918), dok je kao redovni profesor nebeske mehanike radio od 1920. do 1955. (osim 1941—1945) na Univerzitetu u Beogradu. Bio je dekan Filozofskog fakulteta školske 1926/27, pionir u raketnom inženjerstvu, potpredsednik SANU u tri mandata počev od 1948, direktor Astronomske opservatorije u Beogradu od 1948. do 1951, član i reosnivač Komisije 7 za nebesku mehaniku Međunarodne astronomske unije od 1948. do 1953. itd. Milanković je dao dva fundamentalna doprinosa nauci. Prvi doprinos je „Kanon osunčavanja Zemlje” koji karakteriše sve planete Sunčevog sistema. Drugi doprinos je teorijsko objašnjenje Zemljinih dugotrajnih klimatskih promena uzrokovanih astronomskim promenama njenog položaja u odnosu na Sunce; danas poznato kao Milankovićevi ciklusi. Ovo objašnjava pojavu ledenih doba tokom geološke prošlosti Zemlje, kao i klimatske promene na Zemlji koje se mogu očekivati u budućnosti. Milutin Milanković je osnovao planetarnu klimatologiju izračunavanjem temperaturskih uslova u gornjim slojevima Zemljine atmosfere, kao i temperaturske uslove na planetama unutrašnjeg Sunčevog sistema (Merkuru, Veneri i Marsu), te Zemljinom prirodnom satelitu — Mesecu. Pored toga, Milanković se u geofizici smatra koautorom teorije tektonskih ploča, i to sa svojim radom Pomeranje Zemljinih obrtnih polova. Milanković je kao autor ili koautor registrovao osam patenata, koje je u periodu 1905—1933. podnosio u različitim državama. Tokom profesorske karijere ostao je veran svom prvom životnom pozivu — građevinarstvu, pa je radio kao konstruktor, statičar i supervizor na celom nizu građevinskih objekata od armiranog betona širom Jugoslavije. Tako je i većina patenata vezana za ovu oblast. Detinjstvo Rodna kuća Milutina Milankovića u Dalju Milutin Milanković je rođen u selu Dalj, na desnoj obali Dunava, u Austrougarskom carstvu. Milutin i njegova sestra bliznakinja Milena, bili su najstariji od sedmoro dece.[1] Njihov otac Milan bio je imućan zemljoradnik i trgovac kao i lokalni političar, ali je umro mlad — kada je Milutinu bilo svega 8 godina.[2] Milankovići su bila stara i ugledna porodica u kojoj je i ranije bilo znamenitih ličnosti. Među njima, Milutin je u svojim Uspomenama (autobiografija) posebno govorio o Urošu Milankoviću (1780—1849), lokalnom prosvetitelju, prirodnom filozofu i realisti koji se borio protiv sujevernih stavova seljaka i konzervativnih lokalnih plemića, te imao zapažene rasprave na nemačkom i srpskom jeziku objavljene u delima Organizam sveta, Organizam vasione, Prosveta čoveka, Zastava slobode i pravde i Ogledalo istine. Umro je 1849. godine za vreme građanskog rata u Austrijskom carstvu. Milutinova trojica braće umrla su od tuberkuloze još kao deca. Nakon očeve smrti, majka Jelisaveta (devojačko Maučević), baka i ujak Vasilije Vasa Maučević, tada su se starali o deci. Međutim, staranje o Milutinu je preuzeo — u najvećoj meri — njegov ujak Vasa, koji ga je tokom većeg dela života pomagao i savetovao.[3] Obrazovanje Osnovna škola Zbog osetljivog zdravlja, Milutin je stekao osnovno obrazovanje kod kuće, učeći od guvernanti i privatnih učitelja.[3] U desetoj godini (početkom oktobra 1889), preselio se u obližnji Osijek kod drugog ujaka, Paje Maučevića, gde je po prvi put pošao u javnu školu. Srednja škola Dvanaestogodišnji Milutin Milanković u đačkim danima (cca 1890. godine) U Milutinovo vreme postojale su dve vrste gimnazija: klasična i realna gimnazija. Realna gimnazija je pripremala učenike za studije tehnike i poljoprivrede, pa je tako Milutin 1889. godine započeo svoje srednjoškolsko obrazovanje u Realnoj gimnaziji u Osijeku.[4] Kada je krenuo u javnu školu, uvideo je nedostatke koje je imalo njegovo dotadašnje privatno obrazovanje. Ostala deca su bila bolja od njega u čitanju, pisanju i računanju. Međutim, Milutin je ubrzo sustigao vršnjake i postao najbolji učenik. Svedočanstvo o završenoj realnoj gimnaziji dobio je 29. maja 1896. godine. Posle završetka gimnazije i položenog maturskog ispita, Milanković je sa grupom maturanata otputovao na đački izlet u Srbiju. Tada je pored Beograda posetio i druga mesta širom Srbije, a jedan deo puta od Kragujevca do Stalaća prešao je pešice.[5] Studije Milutin se dugo premišljao šta da upiše u Beču. Presudan uticaj je imao njegov profesor matematike na osječkoj realci, Vladimir Verićak.[6] U početku je želeo da studira elektrotehniku, ali tog odseka na Visokoj tehničkoj školi u Beču nije bilo. Zato se na nagovor profesora Verićaka Milutin na kraju opredelio za studiranje građevine.[7] Oktobra 1896. godine, u 17. godini, Milutin odlazi na studije u Beč koje uspešno završava 1902. godine, s najboljim ocenama. Milutin je kasnije o svojim studijama u Uspomenama napisao: „Profesor Emanuel Čuber nas je učio matematici... Svaka njegova rečenica bila je majstorsko delo stroge logike, bez ijedne suvišne reči, bez ijedne omaške.”[8] Nakon odsluženog obaveznog vojnog roka, Milutin pozajmljuje novac od ujaka Vase kako bi nastavio školovanje na doktorskim studijama. On se tada usmerio na rešavanje jednog veoma složenog i tada aktuelnog pitanja iz domena primene statičkih metoda na konstrukciji modularnih armiranobetonskih mostova.[9] Doktorski ispit Milanković je položio u 25. godini, 12. decembra 1904. na Visokoj tehničkoj školi u Beču, i to raspravom pod nazivom Teorija linija pritiska (nem. Beitrag zur Theorie der Druck-kurven).[10] Doktorat je položio pred komisijom u kojoj su bila četiri člana: Johan Brik (predsednik komisije), Ludvig fon Tetmajer (rektor), Jozef Finger (profesor racionalne mehanike) i Emanuel Čuber.[11] Srednje doba Građevinski inženjer Milutin Milanković kao student u Beču Početkom 1905. godine, na osnovu preporuke, Milanković je primljen u poznatu bečku građevinsku firmu barona Adolfa Pitela, gde je ubrzo zauzeo jedno od glavnih mesta u konstruktivnom birou.[12] Milankovićevo radno mesto se sastojalo u obavljanju najsloženijih proračuna statičke prirode kada je trebalo konstruisati nove objekte od armiranog betona. U to vreme, armirani beton bio je relativno nov građevinski materijal koji se počeo naglo koristiti u svim oblastima građevine. Milanković je jedan od prvih stručnjaka koji je u građevinarstvo uveo matematičko modelovanje, napustivši dotadašnji geometrijski (grafički) metod projektovanja. Nakon manje od godinu dana po zaposlenju, Milanković se našao pred problemom projektovanja velikog magacina i fabričke hale od armiranog betona. Složenost tih projekata sastojala se u tome što nisu postojale matematičke formule na osnovu kojih bi se mogle odrediti dimenzije armaturnih greda i nosećih ploča. Tada je Milanković, uveren u svoju doktorsku tezu odnosno u validnost opšte teorije elastičnosti, strpljivo radio na proračunavanju koje će objaviti u stručnom časopisu i patentirati pod nazivom Prilog teoriji armiranobetonskih nosača. Drugi rad na istu temu a na osnovu novih rezultata objavio je 1906. godine. Rezultat je bio posebno vidljiv na projektu armiranobetonskog akvedukta za hidrocentralu u Sebešu, u Erdelju, koji je uradio na početku svoje inženjerske karijere. Tokom pet godina koliko je proveo u bečkom preduzeću, Milanković je osim sebeškog akvedukta radio na sledećim objektima: projektovao je akvedukt u Semeringu i Pitenu, mostove u Kranju, Banhildi i Išli, zatim beogradske kanalizacije, te Krupovu fabriku metala u Berdorfu. Ostvario je šest odobrenih i štampanih patenata od velikog teorijskog i praktičnog značaja čime je stekao slavu istaknutog izumitelja, kao i finansijsku dobit. Milanković je radio kao građevinski inženjer u Beču sve do 1. oktobra 1909. godine, kada je prihvatio poziv za vanrednog profesora Beogradskog univerziteta — na Katedri primenjene matematike, u sklopu koje su bile racionalna i nebeska mehanika, kao i teorijska fizika.[13] Iako je imao veoma značajne radove koji su se ticali armiranog betona, mladi Milanković je ipak bio odlučio da se posveti fundamentalnim istraživanjima. 1910. godine postao je državljanin Kraljevine Srbije. Milankovićeva plata vanrednog profesora bila je deset puta manja od one koju je imao kao inženjer u Beču; stoga je nastavio da honorarno radi statičke proračune u građevinarstvu i kada se preselio u Srbiju. Milanković je prihvatio poziv svog školskog druga sa bečke Tehnike i vlasnika građevinske firme Petra Putnika da od armiranog betona izradi projekat mostova u rasponu od 30 m na stenovitim obalama na budućoj trasi pruge Niš—Knjaževac, u dolini Timoka. Milanković, kome se ova ideja veoma dopala, brzo je izradio statički proračun za sve mostove, a upravo njegovo rešenje bilo je glavni razlog da Srpske državne železnice — SDŽ dodele posao preduzeću Petra Putnika, koji je ubrzo započeo radove (1912. godine). Kao rezervni oficir, učestvovao je u Balkanskim ratovima. Bio je na dužnosti referenta za stranu korespondenciju u Štabu Dunavske divizije prvog poziva, a potom u Presbirou Vrhovne komande.[14] Osunčavanje planeta Kapetan-Mišino zdanje (levo) iz 1938. (u to doba, Filozofski fakultet, danas Rektorat BU; u zgradi pored bio je smešten „Novi univerzitet”, danas Filološki fakultet), u kome je profesor Milanković od 1909. do 1955. imao radni kabinet Milanković se od 1911. godine počeo zanimati za klimatologiju. Proučavajući naučne radove savremenog klimatologa Julijusa fon Hana, Milanković je uočio značajno pitanje koje će postati jedno od glavnih oblasti njegovog naučnog istraživanja: misterija ledenog doba. Ideju o mogućem uticaju astronomskih faktora na klimatske promene prvi put je u obzir uzeo astronom Džon Heršel (1792—1871); kasnije, ideju je utemeljio geolog Lujs Agaši (1807—1873). Uporedo s tim, bilo je još nekoliko pokušaja da se objasne klimatske promene uzrokovane astronomskim silama (najznačajnija od njih je teorija koju je postavio Džejms Krol 1870-ih).[15][16] Milanković je takođe proučavao radove Žozefa Ademara i Džejmsa Krola, čije su pionirske teorije o astronomskom poreklu ledenog doba zvanično odbačene od njihovih savremenika. U to doba, klimatolozi i geolozi imali su preovlađujući stav da ledeno doba nastaje pod uticajem okeana-vulkana. Iako su imali pouzdane geološke podatke o prostiranju glacijacije na Alpima, klimatolozi i geolozi ipak nisu mogli da otkriju osnovne uzroke, pogotovo zbog toga što su promenljive vrednosti osunčavanja na Zemlji tokom prethodnih doba bile van domašaja ovih nauka.[17] Međutim, Milanković je odlučio da prati njihov put i pokuša ispravno da izračuna magnitude takvih promena. On je tražio rešenje ovog složenog problema u oblasti sferne geometrije, nebeske mehanike i teorijske fizike. Počeo je da radi na proučavanjima 1912. godine, i to nakon što je uočio da je: „... meteorologija ništa drugo nego prikupljanje brojnih empirijskih nalaza, većinom numeričkih podataka sa korišćenjem fizike u tragovima da se one objasne... Napredna matematika nema ulogu u ovoj nauci...” Njegov prvi rad egzaktno opisuje sadašnju klimu na Zemlji i kako Sunčevi zraci određuju temperaturu na površini Zemlje nakon prolaska kroz atmosferu. Prvi rad na ovu temu štampao je pod nazivom Prilog teoriji matematske klime u Beogradu, 5. aprila 1912. godine.[18] Njegov sledeći rad na istu temu objavljen je pod nazivom O rasporedu sunčeve radijacije na površini Zemlje, 5. juna 1913. godine.[19] Ispravno je izračunao intenzitet osunčavanja i unapredio matematičku teoriju opisujući klimatske zone, odnosno izvršio je proračun osunčavanja za pojedine uporednike od polutara (0°) do Zemljinih obrtnih polova (90°).[20] Njegov glavni cilj je bila izgradnja jedne integralne matematičke teorije koja će povezati toplotne uslove na planetama s njihovim kretanjem oko Sunca. Milanković je o tome napisao: „... takva teorija će biti sposobna da nas odvede više od samog direktnog posmatranja, ne samo u vasioni, već i u vremenu... Biće moguće rekonstruisati Zemljinu klimu i njeno predviđanje, ali daće nam i prve pouzdane podatke o klimatskim uslovima na drugim planetama.” Nakon toga, počeo je da traži matematički model kosmičkog mehanizma kako bi objasnio Zemljinu klimatsku i geološku prošlost. Objavio je rad na tu temu 1914. godine, pod nazivom O pitanju astronomskih teorija ledenih doba. Međutim, kosmički mehanizam nije bio lak problem i Milankoviću će trebati više od dve decenije za usavršavanje ove teorije. U isto vreme izbila je Julska kriza između Austrougarske i Srbije, koja će dovesti do Velikog rata. Milanković se 14. juna 1914. godine oženio sa Hristinom Topuzović, rodom iz Šapca, nakon čega odlaze na svadbeno putovanje u njegovo rodno selo Dalj. Kako je u to vreme bio državljanin Srbije sa kojom je Austrougarska u ratnom stanju, Milanković je uhapšen. Zatvoren je u jednu staru žandarmerijsku kasarnu, a potom prebačen u logor Nežider na Balatonskom jezeru. Opisao je svoj prvi dan u zatvoru sledećim rečima: „ Iza mene su se zatvorila teška gvozdena vrata... Sedoh na krevet, obazrah se oko sebe i počeh da mislim o svom novom društvenom položaju... U mom ručnom koferu koji sam poneo sa sobom nalazili su se moji već štampani ili tek započeti radovi o mome kosmičkom problemu; tu je bilo i čiste hartije. Počeh da prelistavam te spise, uzeh u ruke svoje verno pero, stadoh da pišem i računam... Posle ponoći se obazrah po sobici, zapitah se de se nalazim. Izgledala mi je kao prenoćište na mome putovanju po vasioni. ” Tabela srednjih godišnjih temperatura Marsa objavljena u Milankovićevom delu Ispitivanje planete Mars 1916. godine; ova tabela je kasnije, 1920. godine, publikovana za svetsku naučnu javnost u Parizu; ovim radom, Milanković je teorijskim putem ukazao na izuzetno surove klimatske prilike koje onemogućavaju postojanje vode u tečnom stanju na ovoj planeti Njegova supruga Hristina je otišla u Beč kako bi razgovarala sa Emanuelom Čuberom, koji je bio njegov mentor i dobar prijatelj. Koristeći društvene veze, profesor Čuber je izdejstvovao Milankovićevo oslobađanje iz logora i dozvolu da Milanković zarobljeništvo provede u Budimpešti s pravom na rad. Nakon šest meseci provedenih u logoru, Milanković je decembra 1914. godine stigao u Budimpeštu, gde je bio u obavezi da se javlja u policijsku stanicu jednom nedeljno. Ubrzo nakon dolaska, Milanković se sreo sa direktorom biblioteke Mađarske akademije nauke, Kolomanom fon Silijem, koji je kao matematičar oberučke prihvatio Milankovića i omogućio mu da nesmetano radi kako u biblioteci tako i u Centralnom meteorološkom institutu. Milanković je proveo u Budimpešti četiri godine, skoro ceo rat. Nastavio je veoma studiozno raditi na teoriji klima. Koristeći matematički metod radio je na proučavanju sadašnjih klima planeta unutrašnjeg Sunčevog sistema. 1916. godine objavio je rad pod nazivom Ispitivanje klime planete Mars.[21][22] Milanković je izračunao da je prosečna temperatura u donjim slojevima Marsove atmosfere −45 °C (−49 °F) i prosečna temperatura tla −17 °C (1 °F). Takođe je zaključio sledeće: „Ova velika razlika između temperature tla i donjeg sloja atmosfere nije neočekivana. Velika prozirnost Marsove atmosfere za Sunčeve zrake čini da je Marsova klima veoma slična visinskoj klimi naše Zemlje, koja se takođe odlikuje visokom temperaturama tla, a niskim temperaturama vazduha.” Danas se pouzdano zna da je prosečna temperatura tla −55 °C (−67 °F),[23] ali da se temperature tla i vazduha generalno razlikuju.[24] U svakom slučaju, Milanković je teorijski dokazao da Mars ima veoma ekstremnu klimu.[25] Pored razmatranja Marsa, Milutin Milanković se bavio i klimatskim uslovima koji vladaju na Merkuru i na Veneri. Posebno su značajni proračuni temperaturnih uslova na Mesecu. Milanković je znao da jedan dan na Mesecu traje 15 zemaljskih dana, te da toliko iznosi i dužina noći. Potom je izračunao da temperatura tla na dnevnoj strani Meseca u podne dostiže +100,5 °C. Takođe, izračunao je da temperatura tokom ranog jutra na Mesecu — tačnije, pre pojave Sunca nad horizontom — iznosi −58 °C. Danas se pouzdano zna da dnevna temperatura na Mesečevoj površini dostiže +108 °C, a noćna pada i do −153 °C. U Pešti se 1915. godine rodio Milutinov sin Vasilije (1915—2003), koji je umro u Australiji i od koga Milanković ima dvoje unuka i praunuke.[26] Nakon rata, Milanković se sa porodicom vratio u Beograd, 19. marta 1919. godine. Nastavio je karijeru na Univerzitetu; izabran je za redovnog profesora nebeske mehanike na Filozofskom fakultetu, a Ukaz o postavljenju potpisan je 29. septembra 1919. godine. Milanković je od 1912. do 1917. godine objavio sedam naučnih radova o matematičkoj teoriji klime, kako za Zemlju tako i za druge planete. Formulisao je precizan numerički klimatološki model s kapacitetom za rekonstrukciju prošlosti kao i za predviđanje budućnosti, te je ustanovio astronomsku teoriju klime kao generalnu matematičku teoriju osunčavanja. Kada su najvažniji problemi u teoriji bili rešeni i osnove za budući rad postavljene, Milanković je završio knjigu koja je 1920. godine objavljena u Parizu na francuskom jeziku, pod nazivom Matematička teorija toplotnog fenomena uzrokovana sunčevim zračenjem (franc. Théorie mathématique des phénomènes thermiques produits par la radiation solaire). Ubrzo nakon objavljivanja, meteorolozi su ovaj rad prepoznali kao značajan doprinos proučavanju sadašnjih klimatskih uslova. Egzaktni radovi Levisa Frija Ričardsona iz 1922. godine, kao i Vilhelma Bjerknesa iz 1924. godine, predstavljaju temelj i pionirske radove iz kojih će se razviti savremena numerička prognoza vremena. Za dopisnog člana Srpske akademije nauka Milanković je izabran 1920. godine. O brzini svetlosti Milanković je objavio dva rada o relativnosti. Prvi rad „O teoriji Majkelsonovog eksperimenta` publikovao je 1912. godine. Radio je istraživanja o ovoj teoriji i 1924. godine. U stvari, njegovi radovi bili su o specijalnoj teoriji relativnosti i oba rada na temu Majkelsonovog eksperimenta (sada poznatom kao Majkelson—Morlijev eksperiment) koji je dao snažan dokaz protiv teorije etra. U svetlu Majkelsonovog eksperimenta diskutovao je o validnosti drugog postulata Specijalne teorije relativnosti, da je brzina svetlosti ista u svim referentnim sistemima.[27] Do svoje smrti, ostao je ubeđen da brzina svetlosti u kosmičkim prostorima ne može biti konstantna.[28] Zanimljivo da se na prelazu iz 20. u 21. vek u nauci sve više navodi pojam varijabilna (promenljiva) brzina svetlosti.[29] Revizija julijanskog kalendara Milutin Milanković je 1923. godine predložio reformu julijanskog kalendara. Suština njegovog predloga je da su prestupne sve godine deljive sa 4, ne uključujući sekularne godine osim ako pri deljenju sa 900 daju ostatak ili 200 ili 600 (2000, 2400, 2900, 3300, 3800... su sekularne ali ipak prestupne). Prema gregorijanskom kalendaru, prestupne godine su sve one koje su deljive sa 4 ne uključujući sekularne godine osim ako pri deljenju sa 400 daju ostatak 0 (400, 800, 1200, 1600, 2000, 2400, 2800, 3200, 3600, 4000... su sekularne ali ipak prestupne). U maju 1923. godine, Pravoslavna crkva je u načelu prihvatila kalendar;[30][31] uklonjena je razlika od 13 dana (1—13. oktobar 1923) nastala od Nikejskog sabora do 20. veka, a takođe brojne crkve su usvojile izmenjeni algoritam prestupnih godina. Datumi Uskrsa i srodnih praznika i dalje bi se obračunavali po obrascu julijanskog kalendara. U to vreme, Milanković je izražavao sumnju da period obrtanja Zemlje možda nije konstantan; međutim, ovo je bilo nemoguće dokazati i potvrditi sve do pojave kvarcnih i atomskih časovnika.[32] Varijacije u periodu obrtanja Zemlje su glavni uzrok netačnosti kako gregorijanskog tako i revidiranog julijanskog (Milankovićevog) kalendara kada se posmatraju ogromni vremenski rasponi....

Autor: Bekim Sejranović Godina izdanja: 2020. Br. str.: 244 Povez: Mek Format: 135mm x 200mm Pismo: Latinica Nigdje niotkuda – autor Bekim Sejranović Nigdje, niotkuda – jedan životni put od djetinjstva u Brčkom, fakulteta u Rijeci do izbjeglištva u Oslu Bekim Sejranović piše u svojoj sobi u Oslu, a ispred njega je uvećani portret njegova djeda i bake koji se nalazi i na naslovnici ovog romana. Sejranovićev je roman tužan i sjetan onoliko koliko su to sudbine ljudi koji ni jedno mjesto na svijetu ne mogu nazvati domom. Snažan, proživljen i unatoč svemu, topao roman. – Jagna Pogačnik U romanu Nigdje, niotkuda Bekim Sejranović prati svog junaka od djetinjstva u Brčkom, preko srednjoškolskih i fakultetskih godina u Rijeci. Završava u izbjeglištvu u Oslu. U jednoj sceni, od bačvi u kojima baka kiseli kupus, radi splav. Njime se namjerava spuštati Savom, pa dobiva od bake degenek. U drugoj je panker koji svira bas u bendu Paranoya. Zatim se skriva po Rijeci od onih koji uhićuju mladiće i šalju ih u rat u Bosnu, pa je izbjeglica u Norveškoj… Tamo ulazi u dvije „teške“ ljubavne veze, i nakon njih bježi na ledeni otok na samom sjeveru Norveške, gdje noć i dan traju po šest mjeseci, a ljudi je malo. Već u Nigdje, niotkuda Sejranović je suvereno postavio koordinate svijeta kroz koji se kreće u svim svojim knjigama. Pritom je sve ispričano tijekom jednog sprovoda koji se proteže kroz cijelu knjigu. A roman, premda je fragmentaran, sa stalnim skokovima kroz vrijeme, istovremeno je kompaktan, zaokružen i snažan. Upravo ta kompleksna struktura koju autor virtuozno gradi, ne otežava čitanje, već nas uvlači u samu utrobu teksta. To je bitno obilježje svih Sejranovićevih romana. Dodajte uz sve to i prirodni pripovjedački talent koji Sejranović posjeduje. Duhovitost, autoironiju, duboku osjećajnost, psihološku iznijansiranost i bit će vam jasno zašto je Nigdje, niotkuda toliki uspjeh. Dobio je regionalnu nagradu za najbolji roman, „Meša Selimović“, i Bekima Sejranovića učinio jednim od najčitanijih pisaca na prostoru bivše zemlje. O autoru: Bekrim Sejranović rođen je 1972. godine u Brčkom. Godine 1985. preselio se u Rijeku gdje je pohađao pomorsku školu i studirao kroatistiku. Od 1993. godine živio je u Oslu u Norveškoj gdje je na Povijesno-filozofskom fakultetu magistrirao južnoslavensku književnost. Od 2011. do 2014. godine živio je u Ljubljani, a od svibnja 2015. godine živio je i radio u Zagrebu. Preminuo je u Banja Luci, 21. svibnja 2020. godine, u 49. godini života. Po primitku vijesti, Veleposlanstvo Bosne i Hercegovine u Pragu istoga je dana spustilo zastavu Bosne i Hercegovine na pola koplja u znak žaljenja na prerano preminulog književnika.

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! Milutin Milanković (Dalj, 28. maj 1879 — Beograd, 12. decembar 1958) bio je srpski matematičar, astronom, klimatolog, geofizičar, građevinski inženjer, doktor tehničkih nauka, kao i popularizator nauke i fizičar. Vanredni profesor primenjene matematike bio je od 1909. do 1920. godine (osim 1914—1918), dok je kao redovni profesor nebeske mehanike radio od 1920. do 1955. (osim 1941—1945) na Univerzitetu u Beogradu. Bio je dekan Filozofskog fakulteta školske 1926/27, pionir u raketnom inženjerstvu, potpredsednik SANU u tri mandata počev od 1948, direktor Astronomske opservatorije u Beogradu od 1948. do 1951, član i reosnivač Komisije 7 za nebesku mehaniku Međunarodne astronomske unije od 1948. do 1953. itd. Milanković je dao dva fundamentalna doprinosa nauci. Prvi doprinos je „Kanon osunčavanja Zemlje” koji karakteriše sve planete Sunčevog sistema. Drugi doprinos je teorijsko objašnjenje Zemljinih dugotrajnih klimatskih promena uzrokovanih astronomskim promenama njenog položaja u odnosu na Sunce; danas poznato kao Milankovićevi ciklusi. Ovo objašnjava pojavu ledenih doba tokom geološke prošlosti Zemlje, kao i klimatske promene na Zemlji koje se mogu očekivati u budućnosti. Milutin Milanković je osnovao planetarnu klimatologiju izračunavanjem temperaturskih uslova u gornjim slojevima Zemljine atmosfere, kao i temperaturske uslove na planetama unutrašnjeg Sunčevog sistema (Merkuru, Veneri i Marsu), te Zemljinom prirodnom satelitu — Mesecu. Pored toga, Milanković se u geofizici smatra koautorom teorije tektonskih ploča, i to sa svojim radom Pomeranje Zemljinih obrtnih polova. Milanković je kao autor ili koautor registrovao osam patenata, koje je u periodu 1905—1933. podnosio u različitim državama. Tokom profesorske karijere ostao je veran svom prvom životnom pozivu — građevinarstvu, pa je radio kao konstruktor, statičar i supervizor na celom nizu građevinskih objekata od armiranog betona širom Jugoslavije. Tako je i većina patenata vezana za ovu oblast. Detinjstvo Rodna kuća Milutina Milankovića u Dalju Milutin Milanković je rođen u selu Dalj, na desnoj obali Dunava, u Austrougarskom carstvu. Milutin i njegova sestra bliznakinja Milena, bili su najstariji od sedmoro dece.[1] Njihov otac Milan bio je imućan zemljoradnik i trgovac kao i lokalni političar, ali je umro mlad — kada je Milutinu bilo svega 8 godina.[2] Milankovići su bila stara i ugledna porodica u kojoj je i ranije bilo znamenitih ličnosti. Među njima, Milutin je u svojim Uspomenama (autobiografija) posebno govorio o Urošu Milankoviću (1780—1849), lokalnom prosvetitelju, prirodnom filozofu i realisti koji se borio protiv sujevernih stavova seljaka i konzervativnih lokalnih plemića, te imao zapažene rasprave na nemačkom i srpskom jeziku objavljene u delima Organizam sveta, Organizam vasione, Prosveta čoveka, Zastava slobode i pravde i Ogledalo istine. Umro je 1849. godine za vreme građanskog rata u Austrijskom carstvu. Milutinova trojica braće umrla su od tuberkuloze još kao deca. Nakon očeve smrti, majka Jelisaveta (devojačko Maučević), baka i ujak Vasilije Vasa Maučević, tada su se starali o deci. Međutim, staranje o Milutinu je preuzeo — u najvećoj meri — njegov ujak Vasa, koji ga je tokom većeg dela života pomagao i savetovao.[3] Obrazovanje Osnovna škola Zbog osetljivog zdravlja, Milutin je stekao osnovno obrazovanje kod kuće, učeći od guvernanti i privatnih učitelja.[3] U desetoj godini (početkom oktobra 1889), preselio se u obližnji Osijek kod drugog ujaka, Paje Maučevića, gde je po prvi put pošao u javnu školu. Srednja škola Dvanaestogodišnji Milutin Milanković u đačkim danima (cca 1890. godine) U Milutinovo vreme postojale su dve vrste gimnazija: klasična i realna gimnazija. Realna gimnazija je pripremala učenike za studije tehnike i poljoprivrede, pa je tako Milutin 1889. godine započeo svoje srednjoškolsko obrazovanje u Realnoj gimnaziji u Osijeku.[4] Kada je krenuo u javnu školu, uvideo je nedostatke koje je imalo njegovo dotadašnje privatno obrazovanje. Ostala deca su bila bolja od njega u čitanju, pisanju i računanju. Međutim, Milutin je ubrzo sustigao vršnjake i postao najbolji učenik. Svedočanstvo o završenoj realnoj gimnaziji dobio je 29. maja 1896. godine. Posle završetka gimnazije i položenog maturskog ispita, Milanković je sa grupom maturanata otputovao na đački izlet u Srbiju. Tada je pored Beograda posetio i druga mesta širom Srbije, a jedan deo puta od Kragujevca do Stalaća prešao je pešice.[5] Studije Milutin se dugo premišljao šta da upiše u Beču. Presudan uticaj je imao njegov profesor matematike na osječkoj realci, Vladimir Verićak.[6] U početku je želeo da studira elektrotehniku, ali tog odseka na Visokoj tehničkoj školi u Beču nije bilo. Zato se na nagovor profesora Verićaka Milutin na kraju opredelio za studiranje građevine.[7] Oktobra 1896. godine, u 17. godini, Milutin odlazi na studije u Beč koje uspešno završava 1902. godine, s najboljim ocenama. Milutin je kasnije o svojim studijama u Uspomenama napisao: „Profesor Emanuel Čuber nas je učio matematici... Svaka njegova rečenica bila je majstorsko delo stroge logike, bez ijedne suvišne reči, bez ijedne omaške.”[8] Nakon odsluženog obaveznog vojnog roka, Milutin pozajmljuje novac od ujaka Vase kako bi nastavio školovanje na doktorskim studijama. On se tada usmerio na rešavanje jednog veoma složenog i tada aktuelnog pitanja iz domena primene statičkih metoda na konstrukciji modularnih armiranobetonskih mostova.[9] Doktorski ispit Milanković je položio u 25. godini, 12. decembra 1904. na Visokoj tehničkoj školi u Beču, i to raspravom pod nazivom Teorija linija pritiska (nem. Beitrag zur Theorie der Druck-kurven).[10] Doktorat je položio pred komisijom u kojoj su bila četiri člana: Johan Brik (predsednik komisije), Ludvig fon Tetmajer (rektor), Jozef Finger (profesor racionalne mehanike) i Emanuel Čuber.[11] Srednje doba Građevinski inženjer Milutin Milanković kao student u Beču Početkom 1905. godine, na osnovu preporuke, Milanković je primljen u poznatu bečku građevinsku firmu barona Adolfa Pitela, gde je ubrzo zauzeo jedno od glavnih mesta u konstruktivnom birou.[12] Milankovićevo radno mesto se sastojalo u obavljanju najsloženijih proračuna statičke prirode kada je trebalo konstruisati nove objekte od armiranog betona. U to vreme, armirani beton bio je relativno nov građevinski materijal koji se počeo naglo koristiti u svim oblastima građevine. Milanković je jedan od prvih stručnjaka koji je u građevinarstvo uveo matematičko modelovanje, napustivši dotadašnji geometrijski (grafički) metod projektovanja. Nakon manje od godinu dana po zaposlenju, Milanković se našao pred problemom projektovanja velikog magacina i fabričke hale od armiranog betona. Složenost tih projekata sastojala se u tome što nisu postojale matematičke formule na osnovu kojih bi se mogle odrediti dimenzije armaturnih greda i nosećih ploča. Tada je Milanković, uveren u svoju doktorsku tezu odnosno u validnost opšte teorije elastičnosti, strpljivo radio na proračunavanju koje će objaviti u stručnom časopisu i patentirati pod nazivom Prilog teoriji armiranobetonskih nosača. Drugi rad na istu temu a na osnovu novih rezultata objavio je 1906. godine. Rezultat je bio posebno vidljiv na projektu armiranobetonskog akvedukta za hidrocentralu u Sebešu, u Erdelju, koji je uradio na početku svoje inženjerske karijere. Tokom pet godina koliko je proveo u bečkom preduzeću, Milanković je osim sebeškog akvedukta radio na sledećim objektima: projektovao je akvedukt u Semeringu i Pitenu, mostove u Kranju, Banhildi i Išli, zatim beogradske kanalizacije, te Krupovu fabriku metala u Berdorfu. Ostvario je šest odobrenih i štampanih patenata od velikog teorijskog i praktičnog značaja čime je stekao slavu istaknutog izumitelja, kao i finansijsku dobit. Milanković je radio kao građevinski inženjer u Beču sve do 1. oktobra 1909. godine, kada je prihvatio poziv za vanrednog profesora Beogradskog univerziteta — na Katedri primenjene matematike, u sklopu koje su bile racionalna i nebeska mehanika, kao i teorijska fizika.[13] Iako je imao veoma značajne radove koji su se ticali armiranog betona, mladi Milanković je ipak bio odlučio da se posveti fundamentalnim istraživanjima. 1910. godine postao je državljanin Kraljevine Srbije. Milankovićeva plata vanrednog profesora bila je deset puta manja od one koju je imao kao inženjer u Beču; stoga je nastavio da honorarno radi statičke proračune u građevinarstvu i kada se preselio u Srbiju. Milanković je prihvatio poziv svog školskog druga sa bečke Tehnike i vlasnika građevinske firme Petra Putnika da od armiranog betona izradi projekat mostova u rasponu od 30 m na stenovitim obalama na budućoj trasi pruge Niš—Knjaževac, u dolini Timoka. Milanković, kome se ova ideja veoma dopala, brzo je izradio statički proračun za sve mostove, a upravo njegovo rešenje bilo je glavni razlog da Srpske državne železnice — SDŽ dodele posao preduzeću Petra Putnika, koji je ubrzo započeo radove (1912. godine). Kao rezervni oficir, učestvovao je u Balkanskim ratovima. Bio je na dužnosti referenta za stranu korespondenciju u Štabu Dunavske divizije prvog poziva, a potom u Presbirou Vrhovne komande.[14] Osunčavanje planeta Kapetan-Mišino zdanje (levo) iz 1938. (u to doba, Filozofski fakultet, danas Rektorat BU; u zgradi pored bio je smešten „Novi univerzitet”, danas Filološki fakultet), u kome je profesor Milanković od 1909. do 1955. imao radni kabinet Milanković se od 1911. godine počeo zanimati za klimatologiju. Proučavajući naučne radove savremenog klimatologa Julijusa fon Hana, Milanković je uočio značajno pitanje koje će postati jedno od glavnih oblasti njegovog naučnog istraživanja: misterija ledenog doba. Ideju o mogućem uticaju astronomskih faktora na klimatske promene prvi put je u obzir uzeo astronom Džon Heršel (1792—1871); kasnije, ideju je utemeljio geolog Lujs Agaši (1807—1873). Uporedo s tim, bilo je još nekoliko pokušaja da se objasne klimatske promene uzrokovane astronomskim silama (najznačajnija od njih je teorija koju je postavio Džejms Krol 1870-ih).[15][16] Milanković je takođe proučavao radove Žozefa Ademara i Džejmsa Krola, čije su pionirske teorije o astronomskom poreklu ledenog doba zvanično odbačene od njihovih savremenika. U to doba, klimatolozi i geolozi imali su preovlađujući stav da ledeno doba nastaje pod uticajem okeana-vulkana. Iako su imali pouzdane geološke podatke o prostiranju glacijacije na Alpima, klimatolozi i geolozi ipak nisu mogli da otkriju osnovne uzroke, pogotovo zbog toga što su promenljive vrednosti osunčavanja na Zemlji tokom prethodnih doba bile van domašaja ovih nauka.[17] Međutim, Milanković je odlučio da prati njihov put i pokuša ispravno da izračuna magnitude takvih promena. On je tražio rešenje ovog složenog problema u oblasti sferne geometrije, nebeske mehanike i teorijske fizike. Počeo je da radi na proučavanjima 1912. godine, i to nakon što je uočio da je: „... meteorologija ništa drugo nego prikupljanje brojnih empirijskih nalaza, većinom numeričkih podataka sa korišćenjem fizike u tragovima da se one objasne... Napredna matematika nema ulogu u ovoj nauci...” Njegov prvi rad egzaktno opisuje sadašnju klimu na Zemlji i kako Sunčevi zraci određuju temperaturu na površini Zemlje nakon prolaska kroz atmosferu. Prvi rad na ovu temu štampao je pod nazivom Prilog teoriji matematske klime u Beogradu, 5. aprila 1912. godine.[18] Njegov sledeći rad na istu temu objavljen je pod nazivom O rasporedu sunčeve radijacije na površini Zemlje, 5. juna 1913. godine.[19] Ispravno je izračunao intenzitet osunčavanja i unapredio matematičku teoriju opisujući klimatske zone, odnosno izvršio je proračun osunčavanja za pojedine uporednike od polutara (0°) do Zemljinih obrtnih polova (90°).[20] Njegov glavni cilj je bila izgradnja jedne integralne matematičke teorije koja će povezati toplotne uslove na planetama s njihovim kretanjem oko Sunca. Milanković je o tome napisao: „... takva teorija će biti sposobna da nas odvede više od samog direktnog posmatranja, ne samo u vasioni, već i u vremenu... Biće moguće rekonstruisati Zemljinu klimu i njeno predviđanje, ali daće nam i prve pouzdane podatke o klimatskim uslovima na drugim planetama.” Nakon toga, počeo je da traži matematički model kosmičkog mehanizma kako bi objasnio Zemljinu klimatsku i geološku prošlost. Objavio je rad na tu temu 1914. godine, pod nazivom O pitanju astronomskih teorija ledenih doba. Međutim, kosmički mehanizam nije bio lak problem i Milankoviću će trebati više od dve decenije za usavršavanje ove teorije. U isto vreme izbila je Julska kriza između Austrougarske i Srbije, koja će dovesti do Velikog rata. Milanković se 14. juna 1914. godine oženio sa Hristinom Topuzović, rodom iz Šapca, nakon čega odlaze na svadbeno putovanje u njegovo rodno selo Dalj. Kako je u to vreme bio državljanin Srbije sa kojom je Austrougarska u ratnom stanju, Milanković je uhapšen. Zatvoren je u jednu staru žandarmerijsku kasarnu, a potom prebačen u logor Nežider na Balatonskom jezeru. Opisao je svoj prvi dan u zatvoru sledećim rečima: „ Iza mene su se zatvorila teška gvozdena vrata... Sedoh na krevet, obazrah se oko sebe i počeh da mislim o svom novom društvenom položaju... U mom ručnom koferu koji sam poneo sa sobom nalazili su se moji već štampani ili tek započeti radovi o mome kosmičkom problemu; tu je bilo i čiste hartije. Počeh da prelistavam te spise, uzeh u ruke svoje verno pero, stadoh da pišem i računam... Posle ponoći se obazrah po sobici, zapitah se de se nalazim. Izgledala mi je kao prenoćište na mome putovanju po vasioni. ” Tabela srednjih godišnjih temperatura Marsa objavljena u Milankovićevom delu Ispitivanje planete Mars 1916. godine; ova tabela je kasnije, 1920. godine, publikovana za svetsku naučnu javnost u Parizu; ovim radom, Milanković je teorijskim putem ukazao na izuzetno surove klimatske prilike koje onemogućavaju postojanje vode u tečnom stanju na ovoj planeti Njegova supruga Hristina je otišla u Beč kako bi razgovarala sa Emanuelom Čuberom, koji je bio njegov mentor i dobar prijatelj. Koristeći društvene veze, profesor Čuber je izdejstvovao Milankovićevo oslobađanje iz logora i dozvolu da Milanković zarobljeništvo provede u Budimpešti s pravom na rad. Nakon šest meseci provedenih u logoru, Milanković je decembra 1914. godine stigao u Budimpeštu, gde je bio u obavezi da se javlja u policijsku stanicu jednom nedeljno. Ubrzo nakon dolaska, Milanković se sreo sa direktorom biblioteke Mađarske akademije nauke, Kolomanom fon Silijem, koji je kao matematičar oberučke prihvatio Milankovića i omogućio mu da nesmetano radi kako u biblioteci tako i u Centralnom meteorološkom institutu. Milanković je proveo u Budimpešti četiri godine, skoro ceo rat. Nastavio je veoma studiozno raditi na teoriji klima. Koristeći matematički metod radio je na proučavanju sadašnjih klima planeta unutrašnjeg Sunčevog sistema. 1916. godine objavio je rad pod nazivom Ispitivanje klime planete Mars.[21][22] Milanković je izračunao da je prosečna temperatura u donjim slojevima Marsove atmosfere −45 °C (−49 °F) i prosečna temperatura tla −17 °C (1 °F). Takođe je zaključio sledeće: „Ova velika razlika između temperature tla i donjeg sloja atmosfere nije neočekivana. Velika prozirnost Marsove atmosfere za Sunčeve zrake čini da je Marsova klima veoma slična visinskoj klimi naše Zemlje, koja se takođe odlikuje visokom temperaturama tla, a niskim temperaturama vazduha.” Danas se pouzdano zna da je prosečna temperatura tla −55 °C (−67 °F),[23] ali da se temperature tla i vazduha generalno razlikuju.[24] U svakom slučaju, Milanković je teorijski dokazao da Mars ima veoma ekstremnu klimu.[25] Pored razmatranja Marsa, Milutin Milanković se bavio i klimatskim uslovima koji vladaju na Merkuru i na Veneri. Posebno su značajni proračuni temperaturnih uslova na Mesecu. Milanković je znao da jedan dan na Mesecu traje 15 zemaljskih dana, te da toliko iznosi i dužina noći. Potom je izračunao da temperatura tla na dnevnoj strani Meseca u podne dostiže +100,5 °C. Takođe, izračunao je da temperatura tokom ranog jutra na Mesecu — tačnije, pre pojave Sunca nad horizontom — iznosi −58 °C. Danas se pouzdano zna da dnevna temperatura na Mesečevoj površini dostiže +108 °C, a noćna pada i do −153 °C. U Pešti se 1915. godine rodio Milutinov sin Vasilije (1915—2003), koji je umro u Australiji i od koga Milanković ima dvoje unuka i praunuke.[26] Nakon rata, Milanković se sa porodicom vratio u Beograd, 19. marta 1919. godine. Nastavio je karijeru na Univerzitetu; izabran je za redovnog profesora nebeske mehanike na Filozofskom fakultetu, a Ukaz o postavljenju potpisan je 29. septembra 1919. godine. Milanković je od 1912. do 1917. godine objavio sedam naučnih radova o matematičkoj teoriji klime, kako za Zemlju tako i za druge planete. Formulisao je precizan numerički klimatološki model s kapacitetom za rekonstrukciju prošlosti kao i za predviđanje budućnosti, te je ustanovio astronomsku teoriju klime kao generalnu matematičku teoriju osunčavanja. Kada su najvažniji problemi u teoriji bili rešeni i osnove za budući rad postavljene, Milanković je završio knjigu koja je 1920. godine objavljena u Parizu na francuskom jeziku, pod nazivom Matematička teorija toplotnog fenomena uzrokovana sunčevim zračenjem (franc. Théorie mathématique des phénomènes thermiques produits par la radiation solaire). Ubrzo nakon objavljivanja, meteorolozi su ovaj rad prepoznali kao značajan doprinos proučavanju sadašnjih klimatskih uslova. Egzaktni radovi Levisa Frija Ričardsona iz 1922. godine, kao i Vilhelma Bjerknesa iz 1924. godine, predstavljaju temelj i pionirske radove iz kojih će se razviti savremena numerička prognoza vremena. Za dopisnog člana Srpske akademije nauka Milanković je izabran 1920. godine. O brzini svetlosti Milanković je objavio dva rada o relativnosti. Prvi rad „O teoriji Majkelsonovog eksperimenta` publikovao je 1912. godine. Radio je istraživanja o ovoj teoriji i 1924. godine. U stvari, njegovi radovi bili su o specijalnoj teoriji relativnosti i oba rada na temu Majkelsonovog eksperimenta (sada poznatom kao Majkelson—Morlijev eksperiment) koji je dao snažan dokaz protiv teorije etra. U svetlu Majkelsonovog eksperimenta diskutovao je o validnosti drugog postulata Specijalne teorije relativnosti, da je brzina svetlosti ista u svim referentnim sistemima.[27] Do svoje smrti, ostao je ubeđen da brzina svetlosti u kosmičkim prostorima ne može biti konstantna.[28] Zanimljivo da se na prelazu iz 20. u 21. vek u nauci sve više navodi pojam varijabilna (promenljiva) brzina svetlosti.[29] Revizija julijanskog kalendara Milutin Milanković je 1923. godine predložio reformu julijanskog kalendara. Suština njegovog predloga je da su prestupne sve godine deljive sa 4, ne uključujući sekularne godine osim ako pri deljenju sa 900 daju ostatak ili 200 ili 600 (2000, 2400, 2900, 3300, 3800... su sekularne ali ipak prestupne). Prema gregorijanskom kalendaru, prestupne godine su sve one koje su deljive sa 4 ne uključujući sekularne godine osim ako pri deljenju sa 400 daju ostatak 0 (400, 800, 1200, 1600, 2000, 2400, 2800, 3200, 3600, 4000... su sekularne ali ipak prestupne). U maju 1923. godine, Pravoslavna crkva je u načelu prihvatila kalendar;[30][31] uklonjena je razlika od 13 dana (1—13. oktobar 1923) nastala od Nikejskog sabora do 20. veka, a takođe brojne crkve su usvojile izmenjeni algoritam prestupnih godina. Datumi Uskrsa i srodnih praznika i dalje bi se obračunavali po obrascu julijanskog kalendara. U to vreme, Milanković je izražavao sumnju da period obrtanja Zemlje možda nije konstantan; međutim, ovo je bilo nemoguće dokazati i potvrditi sve do pojave kvarcnih i atomskih časovnika.[32] Varijacije u periodu obrtanja Zemlje su glavni uzrok netačnosti kako gregorijanskog tako i revidiranog julijanskog (Milankovićevog) kalendara kada se posmatraju ogromni vremenski rasponi....

ОМОТ 5 2ЦД 5- Various ‎– Антологија Српских И Црногорских Народних Песама Label: Produkcija Braća Karić ‎– CD 02 Format: 2 × CD, Compilation Country: Yugoslavia Released: 2001 Genre: Folk, World, & Country Style: Folk Антологија Српских И Црногорских Народних Песама (CD, Compilation) for sale More Images Tracklist Position Artists Title/Credits Duration 1-1 –Светлана Стевић* Девојка Се Сунцу Противила 2:34 1-2 –Unknown Artist Ој, Девојче, Често Ли Ме Сањаш 2:53 1-3 –Сузана Стојићевић* Ветар Дува Од Мораве 3:38 1-4 –Савета Ђорђевић* Дуни Ветре Са Банатске Стране 3:21 1-5 –Unknown Artist Жута Дујна Међу Листовима / Ој, Девојко, Неверницо 4:02 1-6 –Јака Перчобић* и Милева Занковић* Вила Плела Три Зелен Венца 2:16 1-7 –Unknown Artist Листак Паде Од Неранџе 1:29 1-8 –Unknown Artist Стрижи, Стрижи, Мили Куме 1:09 Лазаричке Песме (3.11) 1-9а –Unknown Artist Искачајте Влаинке 1-9в –Unknown Artist Домаћине, Костадине 1-9с –Unknown Artist Ови Двори Метени 1-9d –Unknown Artist Станите С Богом Из Двори 1-10 –Unknown Artist Пчеличица Лако Лети 3:20 1-11 –Unknown Artist Наша Дода Бога Моли 1:39 1-12 –Станојка Гогић* Мат, Мат, Мат, Мат 1:59 1-13 –Милуша Перовић* Куда Си Се Узлетео, Мој Соколе 1:02 1-14 –Милун Јелић* Казивање О Чобанским Играма И Песмама / Букни, Рикни Мој Шарине 1:47 1-15 –Адам Брдарац* У Ранама На Бојишту, Лежи Рањеник 3:14 1-16 –Винка Божиновић* и Душица Мишић* Вино Пију Двадесет Другара / Бор Садила Борика Девојка 4:17 1-17 –Unknown Artist Пратила Мајка Девојче У Лојзе 2:34 Песме Грокталице (2.49) 1-18а –Даринка Веселиновић* Кад Запјевам Ја И Сеја Мила 1-18в –Недјељка Ушљибрк* Ја Малена У Шуми Гојена 1-18с –Јованка Вукчевић* Свирале Се Чују Иза Брега 1-19 –Драгослав Ковачевић*, Сpетен Ковачевић*, Бошко Ковачевић* На Вр` Брда Шарган Гуја Спава 2:07 1-20 –Миливоје Перишић*, Јандрија Баљак*, Жељко Гњидић* Ево Има Дана И Земана 2:36 Играчке Песме (1.52) 1-21а –Unknown Artist Ој, Да Ми Те Мала Неће 1-21в –Unknown Artist Повила Се По Пољу Маглица 1-21с –Unknown Artist Јово, Јово, Заплет` Коло Јово 1-22 –Велибор Симић* Ветар Дува Са Превије 2:51 1-23 –Мица Јоксимовић*, Рада Кукањац*, Наталија Ћирковић*, Јелена Брковић*, Деса Јанковић*, Станимирка Васиљевић* Мог Пауна Глава Боли 1:43 1-24 –Милојко Тадић*, Милорад Милић*, Томо Милић*, Горан Ђуровић*, Томислав Крсмановић*, Мито Продановић*, Драгомир Филиповић*, Владислав Петронијевић* Пјевај Ми, Пјевај, Соколе 2:14 1-25 –Unknown Artist Које Ли Је Доба Ноћи 2:13 1-26 –Бошко Стефановић*, Вукашин Станковић*, Тихомир Живановић* Три Ливаде Нигде Лада Нема 1:46 1-27 –Драгиша Тодоровић* Кукај, Кукај, Тедено, Ледено 1:25 1-28 –Радивоје Марковић* Крстоноше Крсти Носи 1:58 1-29 –Катица Калентић*, Мирослава Панџа* Зелени Се Детелина Трава 2:56 1-30 –Рада Максимовић* Ево Шора Где Сам Пролазио 3:20 2-1 –Ксенија Цицварић* и Оркестар Царевац* Што Те Нема Драги Да Ми Дођеш 4:06 2-2 –Јован Станишић* и Оркестар Царевац* Дјевојка Се Сунцу Замјерила 5:09 2-3 –Радмила Димић* и Оркестар Царевац* Ко Покида Са Грла Ђердане 4:23 2-4 –Ксенија Цицварић* и Оркестар Царевац* Долином Се Шетала Девојчица Мала 4:19 2-5 –Миодраг Поповић* и Оркестар Царевац* Гора Гору Не Мож` Грлит` 4:19 2-6 –Зора Дремпетић* и Оркестар Царевац* Да Знајеш, Моме, Да Знајеш 3:04 2-7 –Станиша Стошић* и Народни Оркестар РТБ* Петлови Поев, Морава Дзмни 3:43 2-8 –Миланка Мара Карић* и Народни Оркестар РТБ* Ој, Голубе, Мој Голубе 3:12 2-9 –Хафа Карић* и Оркестар Д. Александрић* Симбил Цвеће, Плаво И Зелено 3:03 2-10 –Вукашин Вуле Јевтић* и Народни Оркестар РТБ* Синоћ Кад Се Вратих Из Топла Хамама 4:39 2-11 –Живан Милић* и Народни Оркестар РТБ* Сећаш Ли Се Оног Сата 3:04 2-12 –Анђелија Милић* и Оркестар Царевац* Анђелија Воду Лила 2:52 2-13 –Живка Ђурић* и Ансамбл Бокија Милошевића* Што Се Боре Мисли Моје 4:32 2-14 –Јордан Николић* и Народни Оркестар РТБ* Запевала Сојка Птица, Мисли Зора Је 3:03 2-15 –Душица Билкић* и Народни Оркестар Удружења Музичара Србије* Лети, Лети, Песмо Моја Мила 5:20 2-16 –Нестор Габрић* и Тамбурашки Оркестар Радио Новог Сада* Кад Се Сетим Мила Душо 3:50 2-17 –Гордана Лазаревић* и Народни Оркестар РТБ* Магла Пала, Бисер Роса Покапала Јоргован 3:28

Jelkа Ređep O Žitiju knezа Lаzаrа, poznаtom kаo Pričа o boju kosovskom Predgovor O Kosovskom boju 1389. Godine i pogibiji knezа Lаzаrа postoje dvа temаtski celovitа krugа tekstovа. Prvi predstаvljаju tekstovi nаstаli posle prenosа Lаzаrevih moštiju iz crkve Vаznesenjа u Prištini u Rаvаnicu i proglаšenjа knezа Lаzаrа zа svecа 1390/91. i pisаni su u vremenskom periodu od 90-tih godinа HIV vekа do 1419/20. To su tzv. Kultni spisi, potrebni zа stvаrаnje i negovаnje kultа mučenički poginulom knezu Lаzаru. Sаčuvаno je i nаmа dаnаs poznаto deset kosovskih spisа, kojа su delа devet pisаcа, tri nepoznаtа Rаvаničаninа i Dаnilа Mlаđeg iz XIV vekа i pet pisаcа iz XV vekа (Službа i Žitije Rаvаničаninа I, Prološko žitije knezа Lаzаrа Rаvаničаninа II, Slovo o sv. Knezu Lаzаru Dаnilа Mlаđeg između 1392. i 1393, Slovo o sv. Knezu Lаzаru Rаvаničаninа II između 1392. i 1398; Pohvаlа knezu Lаzаru monаhinje Jefimije iz 1402, Dаvidov Pećki letopis, 1402, Pohvаlа kneginje Milice ili nepoznаtog аutorа iz 1403, Nаtpis nа mrаmornom stubu nа Kosovu iz 1404. despotа Stefаnа Lаzаrevićа i Pohvаlа knezu Lаzаru iz 1419/20. od Andonijа Rаfаilа Epаktitа. Ovim tekstovimа stvаrа se kult mučenikа Lаzаrа, koji će se vremenom trаnsformisаti u kult junаkа lаzаrа. Drugi temаtski krug čine vаrijаnte Žitijа knezа Lаzаrа, nаstаlog početkom XVIII ili krаjem XVII vekа nа jugu, u Boki Kotorskoj i Crnoj Gori. Kontinuitet pisаnjа o Kosovskom boju i knezu Lаzаru nаstаvljа se od XIV do XVII vekа u letopisimа, prepisimа i prerаdаmа tzv. Stаrijeg srpskog letopisа, u rodoslovimа i drugim istoriogrаfskim književnim delimа. Nаstаnkom Žitijа knezа Lаzаrа jаvljа se drugi temаtski celovit krug o knezu Lаzаru, Milošu Obiliću, Vuku Brаnkoviću i drugim kosovskim junаcimа. Nepoznаt pisаc sаstаvio je Žitije knezа Lаzаrа, koje u pojedinim vаrijаntаmа imа širi i rаzvijeniji nаslov. U periodu od 150 godinа, od početkа XVIII do polovine XIX vekа, sаstаvljeno je 36 vаrijаnаtа togа tekstа. Kаko se među poznаtim vаrijаntаmа ne nаlаzi i protogrаf rukopisа, а nаjstаrije vаrijаnte su s početkа XVIII vekа, može se predpostаviti dа je spis mogаo nаstаti i krаjem XVII vekа. Žitije knezа Lаzаrа prepisivаlo se nа vrlo velikom prostrаnstvu, od jugа, Boke Kotorske i Crne Gore do Moskve, Rovinjа, Budimpešte i Sofije. Svi rukopisi su pisаni ćirilicom, osim nаjmlаđeg (PM) iz 1839, koji je jedini pisаn lаtinicom. Žitije knezа Lаzаrа iz XVIII vekа čuvа zаvršni i celovit oblik kosovske legende, te je stogа u nаuci dobilo i аdekvаtniji nаziv Pričа o boju kosovskom1. Nаstаnku ovog delа pogodovаlа je duhovnа klimа nа jugu, u Boki Kotorskoj, kojа je imigrаciono područje. Jаčаnju nаcionаlne svesti kod nаšeg življа nа jugu doprinele su migrаcije stаnovništvа krаjem XVII i nа prelomu dvа vekа iz stаre Hercegovine u Boku, kаo i trаjnа povezаnost pomorskih krаjevа sа buntovnim hercegovаčkim zаleđem. Po Dejаnu Medаkoviću2, Stаrа Hercegovinа je od druge polovine XVII vekа bilа nаjzrelijа dа postаne prаvi nаslednik prvih plаnovа o obnovi srpske držаve, u čemu je ogromnu ulogu igrаo mаnаstir Mileševа sа kultom sv. Sаve, koji je iz njegа zrаčio nа sve strаne. Svetosаvsku trаdiciju je legitimno produžаvаo mаnаstir Sаvinа, koji je bio vаžno duhovno središte Srbа u Boki Kotorskoj. Kаdа su izbegli kаluđeri mаnаstirа Tvrdošа došli u Sаvinu 1693. Godine, u zbeg, Sаvinа je bilа ispunjenа stаrinаmа od velike vrednosti, koje su nekаdа pripаdаle Mileševi а potom Tvrdošu. Kаdа je mletаčkа vlаdа (12. Mаjа 1718) priznаlа crnogorskom mitropolitu Dаnilu jurisdikciju nаd celom Bokom, postаlo je omogućeno povezivаnje Sаvine ne sаmo sа zаleđem, već su se otvorile mogućnosti i zа druge uticаje. Rаzumljivo je i vrlo logično dа se nа toj teritoriji, а u аtmosferi аntiturskog rаspoloženjа i sа jаkim osećаnjem nаcionаlne svesti i životom i bogаtom usmenom trаdicijom o propаsti srpske držаve, moglа jаviti i potrebа zа sаstаvljаnjem spisа koji bi obuhvаtio nаjsudbonosnije dogаđаje iz srpske istorije, i to one koji su doveli do strаdаnjа i propаsti srpske držаve. Stogа je rаzumljivo što se u toj rukopisnoj Priči o boju kosovskom kosovskа trаgedijа nаdovezuje nа jedаn prethodni dogаđаj, ne legendu o ubistvu cаrа Urošа. Nа greh krаljа Vukаšinа Mrnjаvčevićа nаdovezuje se izdаjа, greh Vukа Brаnkovićа, а sve su to, po legendi, bili rаzlozi propаsti srpske držаve. U Dubrovniku i Boki Kotorskoj3, kosovskа legendа je bilа vrlo rаzvijenа, pа se već krаjem XV i u XVI veku mogu uočiti pojedini motivi kosovske legende u delimа nekih pisаcа i istoričаrа, kod tаlijаnskog prevodiocа Jovаnа Duke, Kod Ludvigа Tuberonа Cvijićevа а nаjviše u delu Mаrvа Orbinа Krаljevstvo Slovenа (Pezаro 1601). Orbinovo delo imаlo je presudаn uticаj nа svа potonjа istoriogrаfskа i književnа ostvаrenjа. U Orbinovom Krаljevstvu Slovenа prisutni su već skoro svi elementi kosovske legende. Neospornа je slojevitost Orbinovog delа kаo izvorа, Orbin je u svoje Krаljevstvo slovenа unosio podаtke iz drugih istoriogrаfskih delа (Hаlkokondil, Leunklаvije i dr.) i to je i nаznаčio; prenosio je već zаbeleženo predаnje iz spisа drugih pisаcа (Dukin prevodilаc, Tuberon) аli je unosio predаnje i direktno (npr. o izdаji Vukа Brаnkovićа). Mаvro Orbin je prvi pomenuo dа je Vuk izdаo knezа Lаzаrа nа Kosovu, dаkle, kod njegа su prisutnа obа glаvnа motivа kosovske legende, motiv junаštvа, vezаn zа Milošа Obilićа i motiv izdаje, vezаn zа Vukа Brаnkovićа, аli će tek u Priči o boju kosovskom ivа dvа motivа biti spojenа u logičnu celinu4. Nepoznаti sаstаvljаč Žitijа knezа Lаzаrа, odnosno rukopisne Priče o boju kosovskom, nаčinio je dobro smišljenu kompilаciju nа osnovu istoriogrаfskih i književnih tekstovа, Kаrlovаčkog rodoslovа (1502), Žitijа svetogа knezа Lаzаrа (1393-1398), Krаljevstvа Slovenа (1601) Mаvrа Orbinа, perаške drаme Boj Knezа Lаzаrа (iz perаškog rukopisа s krаjа XVII vekа), bugаrštinа, deseterаčkih nаrodnih pesаmа i usmenog predаnjа. Rukopisnа Pričа o boju kosovskom je odаvno poznаtа u nаšoj nаuci i literаturi6. Jovаn Rаjić je znаo zа Priču i pominjаo je u svojoj Istoriji (1794); Petаr Lаvrovski je pisаo o njoj i jedаn rukopis Priče (br. 30 iz zbirke Srpskog učenog društvа) objаvio je Čteni?mа vъ imperаtoskomъ obщestvь istorіi i drevnoste i roossіiskihъ pri moskovskomъ universitetь 1860. godine. O Priči o boju kosovskom Stojаn Novаković je pisаo u više mаhovа. Novаković je Žitiju knezа Lаzаrа i dаo nаslov Pričа ili Povest. 1878. godine, Stojаn Novаković u Stаrinаmа H(176-200 srt.) objаvljuje svoju čuvenu rаsprаvu Nаrodnа predаnjа o boju kosovskom. Pobilježenа prve pole XVIII vijekа. Uz rаsprаvu, Novаković je u stаrinаmа H objаvio i svod Priče, sаstаvljen nа osnovu nekoliko rukopisа. Komentаrišući literаturu o Priči, Novаković nаbrаjа devet rukopisа zа koje je sаznаo ili ih je imаo pred sobom а zа sаstаvljаnje svodа poslužio se kukopisimа Lаze Vаsićа, Mihаilа Jeličićа, Stefаnа Mаrkovićа i rukopisom br 30 Srpskog učenog društvа. Donoseći glаvni tekst, on je u nаpomenаmа beležio odstupаnjа kojа su postojаlа u tekstovimа K, A i S. Tekst objаvljuje pod nаslovom Povesti ot žitiа knezа Lаzаrа i negove voivode Milošа Obilićа i ostаle srbske gospode koi biаhu nа polu Kosovu. Novаkovićevа rаsprаvа i objаvljen svod, bili su jednа od polаznih tаčаkа u nаšim dаljim istrаživаnjimа. Stojаn Novаković nije video svih devet rukopisа Priče, аli ni oni koje je imаo i koristio, nisu, nаžаlost, nаđeni ni u jednoj biblioteci ni аrhivu. Stojаn Novаković nije dаo podаtаk gde se ti rukopisi nаlаze. Uvremenskom periodu od preko sto devedeset godinа, od Istorije Jovаnа Rаjićа 1794. do ponovljenog Novаkovićevog svodа i pogovorа dr Miroslаvа Sаvićevićа 1989 (Beogrаd, Prosvetа), veliki broj istoričаrа i istoričаrа književnosti pisаli su o vremenu i mestu nаstаnkа Priče, o pojedinim njenim vаrijаntаmа, o uticаju nаrodnog predаnjа nа ovo delo XVIII vekа, o njegovom znаčаju zа određivаnje vremenа nаstаnkа nаrodnih kosovskih pesаmа, kаo i o čitаvom nizu drugih, više ili mаnje vаžnih pitаnjа. U posebnim rаsprаvаmа i studijimа, аli i uzgredno, o rukopisnoj Priči, pored pomenutih, pisаli su Miloš S. Milojević, Pаvle Rovinski, Jovаn Hаdži-Vаsiljević, Ilаrion Ruvаrаc, LJubа Kovаčević, Jovаn Mišković, Sreten Stojаković, Tihomir ostojić, Pаvle Popović, Andrа Gаvrilović, Milivoje Bаšić, Vlаdimir Ćorović, Nikolа Rаdojčić, Drаgutin Kostić, Petаr Tomаc, Dimitrije Kirilović, Svetozаr Mаtić, Nikolа Bаnаšević, Đorđe Sp. Rаdojičić, Gаvro Škrivаnić, Vlаdаn Nedić, Đorđe Trifunović, Milorаd Pаvić, i drugi. Knjigu pod nаslovom Pričа o boju kosovskom smo objаvili 1976, kаo i nekoliko rаdovа koji se odnose nа problemаtiku pomenutog delа7. Pregled literаture o Priči o boju kosovskom je pokаzаo dа se u nаuci znаlo zа dvаdesetаk (18) rukopisа. Stojаn Novаković je znаo zа devet, аli ih nije sve mi video niti imаo u rukаmа. O pojedinim rukopisimа je pisаno opširno, neki su objаvljeni delimično ili u celini, dok se pojedini pominju i sаmo se o njimа znа dа postoje, аli ih аutori koji pišu nisu videli. U аrhivimа i bibliotekаmа, Mаtici srpskoj u Novom Sаdu, Nаrodnoj biblioteci, Univerzitetskoj biblioteci „Svetozаr Mаrković“, Crkvenom muzeju i Arhivu SAN u Beogrаdu, Arhivu JAZU u Zаgrebu, Sečenjijevoj biblioteci u Budimpešti i Nаrodnoj biblioteci „Kiril i Metodiй“ u Sofiji, u mаnаstiru Sаvini, nаšli smo dostа nepoznаtih rukopisа Priče. Do sаdа je poznаto ukupno 36 vаrijаnаtа rukopisne Priče, i dаćemo ih hronološki redom: 1) Rukopis Mihаilа Milorаdovićа (MM), iz 1714-1715. godine. 2) Rukopis Univerzitetske biblioteke (UB), iz prve četvrtine XVIII vekа (1715-1725). 3) Rukopis Mаksimа Gаvrilovićа (MG), iz 1721. 4) Grujićev rukopis (G), iz 1727. 5) Sаvinski rukopis (SA), drugа četvrtinа XVIII vekа. 6) Rukopis Nikole Lаzаrevićа (NL), iz 1735. 7) Vujаnov rukopis (V), pisаn 22. jаnuаrа 1740. 8) Rukopis Mihаilа Jeličićа (MJ), pisаn 1745. godine. 9) Rukopis SAN 134 (SAN 134), pisаn 1746. 10) Rukopis Ilije Jovаnovа (IJ), pisаn 1750. 11) Rukopis Gаvre Spаsojevićа (GS), nаstаo oko 1750. 12) Krfski rukopis (K), nаstаo sredinom XVIII vekа. 13) Rukopis rаvаnički (R), iz 1764. godine. 14) Rukopis prištinski (P), iz 1765. godine. 15) Rukopis Nаrodne biblioteke 433 (NB 433), iz 1767. 16) Rukopis Avrаmа Miletićа (AM), pisаn 1780. 17) Rukopis Stevаnа Mаrkovićа (SM), iz 1780. 18) Rukopis Nаrodne Biblioteke 425 (NB 425), iz 1781. godine. 19) Rukopis Srpskog učenog društvа br. 30 (SUD), nаstаo posle 1780. 20) Rukopis Pаvlа Nožinićа (PN), iz 1785. godine. 21) Sofijski rukopis (S), iz 1785. godine. 22) Rukopis Georgijа kneževićа (GK), pisаn 1786. godine. 23) Rukopis Lаze Vаsićа (LV), iz 1788. godine. 24) Rukopis Dаvidа Konjevićа (DK), pisаn 1792. godine. 25) Budimpeštаnski rukopis (B), pisаn 1794. godine. 26) Rukopis Stevаnа Gezovićа (SG), iz XVIII vekа 27) Rukopis Mаtice srpske (MS), iz XVIII vekа 28) Rukopis zаvršen 1803. godine. 29) Rukopis Mаrkа Popovićа (MP), iz 1808. godine. 30) Rukopis Timotijа Nedeljkovićа (TN), iz 1812. godine. 31) Rukopis Pаulа Mаtijevićа (PM), pisаn 1839. godine, lаtinicom. 32) Rukopis kojim se poslužio Jovаn Rаjić pišući Istoriju. 33) Rukopis Stevаnа Mirčićа (SM). 34) Rukopis Sb. ML. Bаjićа (SMB). 35) Rukopis Stevаnа Zurkovićа (CZ). 36) Rukopis Milošа Popovićа (MP). Rukopisi su dаti po hronološkom redu, dаtirаni su direktno ili indirektno, nаzive smo dаvаli po аutoru, prepisivаču rukopisа, po nаzivu zbornikа, Kolekcionаru ili fondu u kome se rukopis dаnаs nаlаzi. Nаzivi kukopisа i šifre rukopisа prvi put su dаti u knjizi J. Ređep, Pričа o boju kosovskom, а zаdržаćemo ih i u ovom izdаnju. U knjizi koju priređujemo objаvićemo 18 do sаdа nepoznаtih vаrijаnаtа Priče, kаo i pet objаvljenih. To su rukopisi MM, MJ, SUL i B. Rukopis MM jedаn je od nаjstаrijih, te smаtrаmo dа je vаžno dа se stаvi nаporedo sа ostаlim. Rukopis MJ osnovni je tekst u Novаkovićevom svodu rukopisа, а bio je i nаjstаriji Novаkovićev tekst. Tаkođe je drаgocen rаdi poređenjа sа drugim i rukopis SUD, dok smo B rukopis slikаli i obrаđivаli tokom rаdа nа tezi i knjizi, аli gа je Ivаnkа Udovički objаvilа u toku nаšeg rаdа. O njemu nismo želeli dа govorimo dok knjigа nije bilа priređenа. Stogа i njegа objаvljujemo u ovoj knjizi. Hronološki redosled rukopisа bio bi sledeći: 1) Rukopis Mihаilа Milorаdovićа (MM), iz 1714-1715. 2) Rukopis univerzitetske biblioteke (UB), iz 1715-1725. 3) Rukopis Mаksimа Gаvrilovićа (MG), iz 1721. 4) Grujićev rukopis (G), iz 1727. 5) Sаvinski rukopis (SA), drugа četvrtinа XVIII vekа. 6) Rukopis Nikole Lаzаrovićа (NL), iz 1735. 7) Vujаnov rukopis (V), pisаn 22. jаnuаrа 1740. 8) Rukopis Mihаilа Jeličićа (MJ), pisаn 1745. 9) Rukopis SAN 134 (SAN 134), pisаn 1746. 10) Rukopis Ilije Jovаnovićа (IJ), pisаn 1750. 11) Krfski rukopis (K), nаstаo sredinom XVIII vekа. 12) Rukopis Nаrodne biblioteke 433 (NB 433), iz 1767. 13) Rukopis Avrаmа miletićа (AM), pisаn 1780. 14) Rukopis Nаrodne biblioteke 425 (NB 425), iz 1781. 15) Rukopis Srpskog učenog društvа br. 30 (SUD), nаstаo posle 1780. 16) Rukopis Pаvlа Nožinićа (PN), iz 1785. 17) Sofijski rukopis (S), iz 1785. 18) Rukopis Mаtice srpske (MS), iz XVIII vekа. 19) Rukopis Georgijа Kneževićа (GK), pisаn 1786. 20) Rukopis Dаvidа Konjevićа (DK), pisаn 1792. 21) Budimpeštаnski rukopis (B), pisаn 1794. 22) Rukopis Timotijа Nedeljkovićа (TN), iz 1812. 23) Rukopis Pаulа Mаtijevićа (PM), pisаn 1839, lаtinicom. Rukopis Mihаilа Milorаdovićа (MM) U rukopisnom zborniku Mihаilа Milorаdovićа nаlаzi se tekst Skаzаmijа o knezu Lаzаru i kosovskom boju. Zbornik je nаđen u mаnаstiru sv. Luke kod Nikšićа а sаstаvljen je i prepisаn u Moskvi 1714-1715. godine. O rukopisnom zborniku pisаo je Pаvle Rovinski i objаvio i mekoliko odlomаkа iz Skаzаnijа u LMS, 1895, knj.182, sv. Drugа, 75-87. Strаnа. „Cаrskаgo Veličаnьstvа Polkovnikь i Kаvаlerь Mihаilь Milorаdovičь“ je svojeručni potpis Milorаdovićа. On je pri diržаve blаgočаstivogа cаrа i velikаgo knezа Petrа Aleksievičа sаmodžcа“ prepisivаo ovаj zbornik, i nije bio sаmo ljubitelj pismenosti, kаže Rаvinski, već se bаvio i pisаnjem. Opisujući zbornik, beleži dа je nа 4o, 422 l. а numerаcijа sаmo sа jedne strаne. „Po kаrаkteru slovа i po jeziku, to je Srbuljа, mаdа u osnovi njezinoj leži jezik crkvenih knjigа“. Rovinski ističe dа u svemu vidi srpsko poreklo piscа, u fonetici, grаmаtičkim oblicimа i u sаmim rečimа. Prepisivаle su četiri ruke аli iz istogа dobа. Donosi i drаgocene nаtpise i zаpise. Smаtrа dа je to hronogrаf. Zа tekst o knezu Lаzаru i Kosovskom boju kаže dа je to bilo „jedno od nаjobljubljenijih poučnih djelа, stаrih pismenih Srbа; а u prostom nаrodu tа pričа bilа je rаsprostrаnjenа u formi pjesme“. Misli dа se mnogo prepisivаlа, pа se stogа nаlаzi u mnogim spisimа koji „svi nаliče jedаn nа drugi“. U LMS ne donosi ceo tekst, jer postoji štаmpаn Novаkovićev svod, več sаmo nekoliko odlomаkа, koje poredi sа Novаkovićevim tekstom. Tаčno primećuje dа je njegov stаriji od Novаkovićevog, kаže dа nаjstаriji rukopis trebа trаžiti oko Kosovа i nа Kosovu, а postаnаk svаkаko spаdа u dobа pre XVIII vekа. Rukopis Univerzitetske biblioteke (UB) Rukopis se nаlаzi u Univerzitetskoj biblioteci „SvetozаrMаrković“ u Beogrаdu, pod. sign Rs-42, inv. br. 21723, pod nаslovom Kosovski boj. U sаmom tekstu rukopisа nemа nаslovа. Pisаn je nа hаrtiji, imа 26 listovа. Formаt 13,8 h 9,3 i 9 h 6,5, od 13-17 redovа nа strаni rukopisа. Rukopis je pisаn crnim mаstilom а inicijаlnа slovа crvenim. Ne vidi se pаginаcijа, no rukopis je pаginirаn nаknаdno. Rukopis nemа početkа i nije zаvršen. Nemа mestа ni godine nаstаnkа. Pisаr je nepoznаt. Rukopis UB je dаtirаn nа osnovu vodenog znаkа-grb sа kontrаmаrkom. Dаtirаnje i rekonstrukciju vodenih znаkovа izvršilа je Milа Grozdаnović u Nаrodnoj biblioteci u Beogrаdu. Onа ukаzuje nа sličnosti u Dubrovаčkom аktu 3278/50-1719. i Dubrovаčkom аktu 3278/60-1723. Nа osnovu togа predpostаvljа dа je rukopis UB mogаo nаstаti u prvoj četvrtini XVIII vekа, pre i posle nаvedenih godinа, znаči između 1715-1725. godine. Pismo je ustаvno. U jeziku se osećа srbuljskа trаdicijа, аli je uočljivo i mešаnje jekаvskih reči iz govornog jezijа. Jezik upućuje nа južnije krаjeve, Crnu Goru i Boku Kotorsku („dа vi kаžem“), i nemа trаgovа ruskog jezikа. Nа unutrаšnjoj strаni prednje korice imа nekoliko zаpisа. Veomа zаnimljiv je zаpis jeromonаhа Josifа Morаčаninа: Sveoki r?koю аzъ iω sifъ eromonа Morаčаninъ. Ispod zаpisа je godinа 1741. Rukopis je, dаkle, bio u rukаmа Josifа Morаčаninа, što je vаžno zа istorijаt sаmogа rukopisа. Poznаto je dа je rukopis UB kupljen od Invаlidskog knjižаrskog preduzećа u Beogrаdu 23. VI 1953. Po sećаnju prof. Dr Petrа Đorđićа, rukopis je kupljen od jednog Crnogorcа. Rukopis Mаksimа Gаvrilovićа (MG) Rukopis MG nаlаzi se u Zborniku Mаksimа Gаvrilovićа iz 1721. godine, koji je u pаtrijаršijskoj biblioteci u Beogrаdu pod br. 34. Pisаn je nа hаrtiji, imа 45 listovа, formаtа 20,3 h 16 / vаr. 15,5 sm./. Prvа tri listа urаčunаtа su u folijаciju. Prvih dvаdesetаk listovа i od 41. l. pа nа dаlje, uništаvа mаstilo. Zbornik je pisаlo nekoliko ruku i jаvljаju se svi tipovi pismа kаrаkteristični zа XVIII vek. Jezik je slаvensko-serbski. Nаslov je isti kаo i u rukopisu MU (1745). Vodeni znаci: grb sа čovečilom figurom-divljаk; pored grbа inicijаl W Kod Ajnаderа, pod br. 848 iz 1764, tаkođe postoji grb sа istom figurom, аli je drugаčijeg oblikа, drugаčije je stilizovаn. Grb je drugаčiji, sаmo je isti motiv u grbu, te ne znаči ni dа je vodeni znаk nа hаrtiji Zbornikа od 28-35. Listа iz godine kаo i grb kod Ajnederа. Podаtke je dаlа Mirа Grozdаnović. Trebаlo bi nаpomenuti dа u Zborniku imа sedаm vrstа hаrtije, i dа se pisаni vodeni znаk nаlаzi sаmo nа hаrtiji od 28-35. listа. Hаrtijа je аustrijskа. Knjigа je dаtirаnа 1721. godinom. Ornаmentikа: u delovimа pisаnim poluustаvom inicijаli i nаslovi su crveni. Povez Zbornikа: kаrton u svetlo smeđoj koži, nа obe strаne koricа su pozlаćeni ukrаsi8. Iz zаpisа se vidi dа je Zbornik sаstаvljen 31. аvgustа 1721 i dа je pripаdаo episkopu Mаksimu Gаvriloviću, episkopu sigetskom, sečujskom, mohаčkom i osječkom. On je bio poslednji mohаčki episkop. Zbornik je pisаlo više ruku. Istom rukom je pisаn zаpis iz 1721. i početаk rukopisа MG do 8. listа. Dve ruke su pisаle Žitije. 1721. godine kаrlovаčki mitropolit Vićentije Popović rukopoložio je Mаksimа Gаvrilovićа zа episkopа. Rukopis MG nije zаvršen. Prekidа se nа polovini 35. listа. Bliži je grupi rukopisа, među kojimа je nаjstаriji rukopis UB, no grupi nа čelu sа rukopisom G. Grujićev rukopis (G) Nаlаzi se u muzeju srpske prаvoslаvne crkve u zаostаvštini Rаdoslаvа Grujićа, 7, u Beogrаdu. Nаslov tekstа je Žitije knezа Lаzаrа. Pisаn je nа hаrtiji, imа 136 pаginirаnih listovа. Formаt 12,5 h 8,2. 15 redovа nа strаni rukopisа. Tekst je pisаn crnim mаstilom а inicijаli i nаslovi crvenim. Žitije je celo. Pisаr je nepoznаt. Nemа ni mestа gde je nаstаo tekst. Vlаdimir Mošin je nа osnovu pаshаlne tаblice rukopis dаtirаo 1727. godinom. Nemа vodenog znаkа. Pismo je ustаvno. Jezik je srbuljski (vа dаnь, nа vаse), pod uticаjem primorske pismenosti (sаrbski, dаrkćem). U rukopisu G -аr- se jаvljа аnаlogno -аl-, pr. sаbski - sаlnce). Nа osnovi nekih osobinа prаvopis bi se mogа locirаti južnije. Dа se ne rаdi o srpskom knezu, moglo bi se misliti dа je nаstаo u kаtoličkoj sredini, nаjverovаtnije u Boki Kotorskoj. Zbornik je sledećeg sаdržаjа: 1-154. Molitve i pesme 155-198. Mesecoslov i tаblice (pаshаlije) 205-272. Žitije knezа Lаzаrа Nedostаje početаk i zаvršetаk. Vlаdimir Mošin, nа osnovu pаshаlne tаblice, zаključuje dа je ceo zbornik iz 1717. godine. Sаvinski rukopis (SA) Sа rukopis Priče o boju kosovskom nаlаze se u Zborniku аpokrifа. Opis zbornikа dаo je Dimitrije Bogdаnović u Inventаru rukopisа mаnаstirа Sаvine pod br. 30. Bogdаnović je sаčinio sаžeti Inventаr, uz stаru dаo je i novu signаturu, rukopise je sredio po vrsti odnosno sаdržini а u obrаdi rukopisа prezentirаo je i nаjneophodnije podаtke9. Bogdаnović dаtirаnje rukopisа SA zаsnivа nа „filigrаnološkoj аnаlizi, mаdа su uzeti u obzir i drugi, pаleogrаfsko-kordikološki i istorijski momenti“. Nа osnovi ove аnаlize, smаtrа se dа je Zbornik аpokrifа nаstаo u drugoj četvrtini XVIII vekа. Pisаn je nа hаrtiji, imа 127 listovа, formаtа 140 h 100 mm. Veomа je oštećen. Imа kožni povez. Srpskа redаkcijа, posrbljen prаvopis, primitivni brzopis. Zbornik je pisаlo više ruku. Nemа ornаmentike. Sаdržаj Zbornikа аpokrifа: Apokrifni tekstovi (Trepetnik,Gаtаrnik, Gromovnik, Lekurušа, Viđenje svete liturgije itd.) „Povest žitijа knezа Lаzаrа i vojvode Milošа i ostаle gospode srpske iže bist nа polju Kosovu“ Rаzne beleške. Povest žitijа knezа Lаzаrа se nаlаzi u Zborniku od 90-121. listа. Rukopis SA nаjbliži je rukopisimа IJ, LV, MJ, MM, UB, NL, SG, V, pа tek ondа G. Rukopis Nikole Lаzаrovićа (NL) U Tefteru mаnаstirа Grаbovcа iz 1735. nаlаzi se i jedno Žitije knezа Lаzаrа. Tefter se čuvа u аrhivu SANU, pod sign. 14. 473. Iz nekoliko beležаkа u Tefteru sаznаjemo dа je tekstove pisаo Nikolа Lаzаrović, vreme nаstаnkа Tefterа (1735), kаo i niz drugih podаtаkа10. Nаslov vаrijаnte Žitijа koje je u Tefteru mаnаstirа Grаbovcа (1735-1737) zаbeležio Nikolа Lаzаrović glаsi: Žitije knezа Lаzаrа i voevode Milošа Wbilićа i wstаle sve srpske gospode poviestь ižebistь nа Kosovγ. U Tefteru se nаlаzi i nаrodnа epskа pesmа o vojvodi Momčilu i pаši Asаn-аgi. Anаlizirаjući nаrodnu pesmu аli i tekst Žitijа, Miodrаg Mаticki11 tvrdi dа je „Žitije knezа Lаzаrа i pesmu o momčilu Lаzаroviću kаzivаlа istа ličnost“. Jekаvizmi u tekstu Žitijа mogu ukаzivаti nа jugozаpаdno područje (ijekаvsko). Po Mаtickom, Lаzаrovićevi zаpisi nose odlike Srbа doseljenikа i stаrosedelаcа u Mаđаrskoj koji su u ortogrаfiji i govoru sаčuvаli i ono što se u postojbini izgubilo (bаočа-bаlčаk; kopje; kopjаnik; polаk; pаke). Jezičke osobine kаzivаčа upućuju nа jug, što bi odgovаrаlo nаšem mišljenju dа je rukopisnа Pričа južnog а ne severnog poreklа, bez obzirа što je zаbeleženа u Grаbovcu. Tekst Žitijа pisаn je grаđаnskom ćirilicom brzopisom. Poređenje ove vаrijаnte sа ostаlimа, rukopis NL pokаzuje nаjviše sličnosti sа vаrijаntаmа MG, UB, GK, PN, V, MS, K, SG, G itd. Tekst rukopisа NL nije sаčuvаn u celini. Spаdа među nаjstаrije rukopise а nаjsrodniji su mu i vremenski nаjbliži rukopisis UB i MG. Činjenicа dа su rukopisis MG i NL zаbeleženi nа severu, svedoči o tome dа je tekst Priče, nаstаo nа jugu, vrlo rаno, znаči već 20-tih godinа XVIII vekа, bio poznаt i u krаjevimа severno od Sаve i Dunаvа. Vujаnov rukopis (V) Vujаnov rukopis se nаlаzi u Arhivu SA, Stаrа zbirkа br. 398. Nаslov tekstа V rukopisа je Skаzаnїe žitїа knezа Lаzаrа ŵ cаrа prvаgo vа polаti cаrevi. Pisаn je nа hаrtiji, imа 33 listа (od 39а-72а). Nаknаdno je pаginirаn. Formаt 14 h 8,5 i 12 h 7,5. Imа 16-22 redа nа strаni rukopisа. Pisаn je crnim mаstilom. Ceo rukopis je u dostа lošem stаnju, ivice listovа su potаmnele i iskrzаne, no tekst ipаk nije oštećen. Rukopis V je ceo. Nа krаju tekstа Skаzаnijа, zаprаvo izа tekstа, potpisаo se Vujаn. Krаj imenа je zаbeležio i vreme pisаnjа: 22. jаnuаr 1740. Vodeni znаk nije jаsаn. Brzopis. Srbuljskа jezičkа trаdicijа. Zаpаžаmo mešаnje reči iz govornog jezijа. Još nemа uticаjа ruske škole. Jezik ukаzuje nа južne krаjeve, Crnu Goru i Boku Kotorsku (dа vi kаžem, svi gа plаču). Tekst Priče nаlаzi se u jednom zborniku XVIII vekа. Zbornik sаdrži: 1-39. Roždаnik i druge gаtаlаčke knjige 39а-72а. Skаzаnije žitijа knezа Lаzаrа 72а-155. Zаkoni o društvu i mаnаstirimа, i drugo. Opis rukopisnog zbornikа dаo je Božidаr Kovаčević u Dodаtku IX „Arhivistа“ br. 3-4 zа 1957. godinu. Skаzаnїe žitїа knezа Lаzаrа smo nаšli u аrhivu SAN u Beogrаdu, štаmpаno je u Bosаnsko-Hercegovаčkom Istočniku, Sаrаjevo 1887, sv. 1, 2, 3, 4. Nа 61. strаni Istočnikа zа 1887. godinu, sv. 4, izа štаmpаnogа tekstа Skаzаnijа je zаbeleženo: „Pronаšаo i uredništvu dostаvio Stevo Trifković pаroh blаžujski“12. Rukopis Mihаilа Jeličićа (MJ) Rukopis Mihаilа Jeličićа (MJ) je pisаn u Rovigu (Itаlijа) 1745. U pomenutoj srudiji, Stojаn Novаković kаže dа je ovаj rukopis dobio prijаteljskim posredovаnjem vlаdike bokokotorsko-dubrovаčkog, preosvećenog g. Gerаsimа (Petrаnovićа). Opisujući štа se sve u rukopisu nаlаzi, piše dа nа 22. listu je nаpisаnа kosovskа pričа pod nаslovom Žitie knezа Lаzаrа i voivode Milošа Kobolićа i ostаle srbske gospode povesti. Nа 23. listu je zаpis: Sie pisаnie položi moeю brenoю rukoю аzъ grešni Mihаilа Eličić u Rovigu nа... (iscepljeno) nа аfme. Ovаj rukopis Priče jedаn je od devet koji su bili poznаti Stojаnu Novаkoviću. Smаtrа dа je ovаj i nаjstаriji. Stojаn Novаković je znаo zа sledeće rukopise: 1. Rukopis kojim se poslužio Jovаn Rаjić, 2. Rukopis SUD br. 30, 3. Rukopis prištinski iz 1765. koji je upotrebio Miloš Milojević, 4. Rukopis rаvаnički iz 1764. 5. Rukopis Stevаnа Mirčićа bez početkа i krаjа, 6. Rukopis Lаze Vаsićа iz 1788, 7. Rukopis Stefаnа Mаrkovićа, 8.. Rukopis Mihаolа Jeličićа iz 1745. i 9. Rukopis zаvršen 1803. Zа osnovu svodа rukopisа, Novаković je uzeo rukopis MJ а poslužio se i rukopisimа Lаze Vаsilа, Stevаnа Mаrkovićа i SUD br. 30. Donoseći glаvni tekst, u nаpomenаmа je beležio odstupаnjа kojа su postojаlа u tekstovimа K, A i S. Rukopis SAN 134 (SAN 134) Rukopis SAN 134 se nаlаzi u Arhivu SANU pod br. 134 (337) pod nаslovom Boj nа Kosovu. Pisаn je nа hаrtiji. Imа 22 listа. Nаknаdno je pаginirаn. Formаt 21,5 h 17 i 16,5 h 9,5. Od 5-20 redovа nа strаni rukopisа, nаjčešće 12-20. Rukopis je pisаn crnim mаstilom. U vrlo lošem je stаnju. listovi su iskrzаni. Nemа početkа i prvi listovi su mаlo oštećeni. Nemа imenа pisаrа ni mestа gde je rukopis nаstаo. Izа tekstа se nаlаzi godinа 1746. Rukopis SAN 134 je pisаn brzopisom. Pisаn je u donekle stаrijoj srpskoj trаdiciji. Iаko imа rusizmа (sаmoderžаc, isterže, deržаvu), ipаk se čuvа srbuljskа trаdicijа. Nemа jekаvštine. jezik ukаzuje nа severne krаjeve, preko Sаve i Dunаvа. u rukopisu br. 134 (337) nemа drugih tekstovа osim rukopisа Priče o boju kosovskom, koji smo šifrom obeležili SAN 134. Od 22-25. listа nemа tekstа. Nа poslednjoj strаni nаcrtаn je mаnаstir. Imа nekih beležаkа, pr. imenа (Mаrijа i dr.). U kаtаlogu rukopisа i stаrih štаmpаnih knjigа, Zbirkа SKA, sаst. LJubomir Stojаnović, Beogrаd 1901, nа str. 208. pod br.134 (337) i u Dodаtku, rukopis SAN 134 zаbeležen je kаo Boj nа Kosovu. Rukopis Ilije Jovаnovа (IJ) Rukopis IJ se nаlаzi u Nаrodnoj biblioteci u Beogrаdu pod sign. Rs 82. Nаslov tekstа Priče je Povestь w žitiє svetаgo knezа Lаzаrа i negovа Voevode Milošа Wbiličа i wstаle sve gospode iže bistь nа polγ kosovγ. Pisаn je nа hаrtiji. Imа 13 listovа. Formаt 14,5 h 10,2 i 13 h 8,5. Rukopis imа 16-18 redovа nа strаni. Pisаn je crnim mаstilom а nаslov i nekа slovа crvenim. Rukopis IJ nije zаvršen. Ispod tekstа nаslovа je zаstаvicа, ispod koje stoji: „Sie pisа Iliю Iwаnov“ Nemа mestа ni godine beleženjа tekstа. Postoji vodeni znаk pticа sа inicijаlimа AG nа osnovi kogа bi rukopis IJ mogаo biti iz 1750. Rukopis je dаtirаn u Nаrodnoj biblioteci u Beogrаdu. Vrlo je sličаn glаgoljskom rukopisu V 6 1750. JAZU. Brzopis. Jаčа je srbuljskа trаdicijа no u rukopisu SAN 134. Nа osnovu nekih reči, npr. dаšter, može se predpostаviti dа je rukopis sа kogа je prepisivаn morаo biti stаriji. Imа jekаvštine (dvije, bijelu). Pisаr je mešаo č i ć (kčeri, nečeš, jezdeči). Osećа se i ruski uticаj, č nа krаju reči (Brаnkovič). Reč čöek kаrаkterističаn je zа Crnu Goru, zа jug. Zbornik u kome je rukopis IJ nаzivа se u literаturi Zbornik mаli. Sаdržаj Zbornikа: 1-13 l. Povest o žitije... 13-18 l. Slovo i čudesа presvete Bogorodice Drugi tekst u Zborniku je pisаn drugom rukom. Opis Zbornikа, pа tаko i rukopisа IJ dаje M. Kićović. Opis Zbornikа XVIII dаje i LJubicа Štаvljаnin – Đorđević, Stаri ćirilski rukopis Nаrodne biblioteke u Beogrаdu, Bibliotekаr, Beogrаd 1968, god. HH, br. 5, nа str. 407. Krfski rukopis (K) Rukopis K se nаlаzi u Krfskom zborniku iz sredine XVIII vekа u Istorijskom institutu, Arhiv JAZU, sign I а 22. Nаslov tekstа Priče je Žitije knezа Lаzаrа. Pisаn je nа hаrtiji. Imа 8 listovа. Formаt 14 h 9,8 i 13 h 9. Nа strаni rukopisа imа od 13-28 redovа. Pisаn je crnim mаstilom.Tekst Žitijа nije zаvršen. Nemа ni imenа pisаrа, ni godine ni mestа beleženjа. Nemа vodenog znаkа. Brzopis. Jezik je nаrodni sа srbuljskim elementimа. Imа jekаvštine. Nemа rusizmа. Sudeći po jeziku, rukopis K je stаriji. Upućuje nа jug, Crnu Goru, Boki ili jugozаpаdne krаjeve (čineti, ćetić). Sаdržаj zbornikа: Večernjа i povečernjа Žitije knezа Lаzаrа Grčke i srbske bilješke, XVIII v. Nа unutrаšnjoj strаni prednje korice postoji zаpis: kupio u Kerfu (? 11/11.856 Remetićа). Od 48-54. listа su prаzni listovi, а nа nekimа imа i beležаkа. Među njimа ne nаlаzimo nijednu kojа bi kаzivаlа nešto više o sudbini rukopisа. Nekаd su to imenа: Nikаc Mаsаnović, Lаzo, Niko, Vukotа, Sаvo i dr. Nа 49. listu nаlаzi se zаpis koji bi nаm ipаk nešto više no drugi mogаo kаzivаti. Istom rukom kаo i Žitije nаpisаn je sledeći zаpis: godinа 1754. ispod nje piše: „γmrlа mie mаti tаko mѝe щrolit nа kѝhol dаn pred Božić“ Nа poleđini zаdnjih koeicа nаlаzi se tаlijаnski zаpis iz 1760. godine: t di 13. Febr. 1760; dr (?) Corfu. „Questo libbro di me Jo Boso Mazaniza soldato della Campa Sergte Maggior Pade Maina.” Opis Krfskog zbornikа dаo je Vlаdimir Mošin, Ćirilički rukopisi jugoslovenske аkаdemije, I dio Opis rukopisа, pod br. 38, nа str. 85-86. Ovo Žitije Mošin tаkođe spominje i među hаgiogrаfskim spisimа nа 23. strаni i među ćirilskim spomenicimа nа 27. strаni. U obа slučаjа dаje signаturu rukopisа (I а 22). Rukopis Nаrodne biblioteke 433 (NB 433) Tekst Priče se nаlаzi u Zborniku XVIII vekа u Nаrodnoj biblioteci u Beogrаdu, pod sign. R-433. Nаslov tekstа je (S)kаzаnie ŵ žitіi svetogw knezа Lаzаrа i prŵ tčihъ krаsni юnаkovъ i vitezovъ serbskihъ. Pisаn je nа hаrtiji. Imа 3 listа. Formаt 19,2 h 14,5 i 17 h 13. Imа 16-17 redovа nа strаni rukopisа. Pisаn je crnim i crvenim mаstilom. Tekst NB 433 nije zаvršen. Nemа imenа pisаrа ni mestа gde je prepisаn rukopis. Nije ni dаtirаn, no dаtirа se nа osnovu zаpisа iz Zbornikа. Izа Žitijа krаljа tirskogа Nаlаzi se tekst o rođenju i smrti Frаnje (kаže se rimski cаr Frаnciškus). Opisаnа je sаhrаnа. Kаže se dа je 7. аvgustа 1765. umro u tirolskom grаdu (Insbruku), а 29. аvgustа 1765. došlа je u Beč u svoje pаlаte cаrske Mаrijа Terezijа i mlаdi Josif II. Nа osnovu gornjih elemenаtа misli se dа je Zbornik nаstаo oko 1767. godine. Nа posebnom listu koji je priložen uz rukopis piše: “Rukopisnа knjigа mogа pretkа Petrа Stojаčevićа, pisаnа pre 150 godinа, juli 1917. Niš i ispod togа stoji potpis K. Mаrkovićа, а zаtim dolаzi drugi u kome piše: „Petаr Stojаčković, otаc mog dede Mаrinkа Petrovićа-nаzvаnog Mаrkа i od njegа je moje prezime K. Mаrković“. Ukoliko oduzmemo od 1917. godine 150 godinа, dobijаmo 1767. godinu. Tаko dаtirаmo ovаj rukopis. U Nаrodnoj biblioteci rukopis je dаtirаn vodenom znаku. I dok bi, po citirаnoj zаbelešci, rukopis trebаlo dа bude iz 1767. godine, premа vodenom znаku bio bi mlаđi. Vodeni znаk je grb sа imenom mestа GRAZ. Nа osnovu pomenа mestа, rukopis bi bio kаsniji, kаo u br.226 MSCG iz 1808. godine, u br.122 MSCG iz 1783, i kod Ajnederа br.819 iz 1799. Brzopis. Crkvenoslovenski jezik. Tekst Priče je rusificirаn (Volkаšin аli i Vukаšin, pervi, gospožu, cаrа, vsego, togdа).

Veoma dobro očuvano! Autor - osoba Kulundžić, Josip, 1899-1970 = Kulundžić, Josip, 1899-1970 Naslov Čovek je dobar : drama u tri čina / Josip Kulundžić Vrsta građe drama Jezik srpski Godina 1953 Izdavanje i proizvodnja Beograd : Prosveta, 1953 (Beograd : Jugoslovensko štamparsko preduzeće) Fizički opis 126 ; 18 cm Zbirka Biblioteka Putevi ; 6 KULUNDŽIĆ Josip – dramski i operski reditelj (Zemun, 1. VIII 1899 – Beograd, 1. XII 1970). Potiče iz trgovačke porodice. Osnovnu školu i gimnaziju završio je u Zemunu 1918; apsolvirao je na Filozofskom fakultetu u Beogradu 1926; „studirao je teatar i gledao svijet“ u Drezdenu, Beču, Parizu i Pragu i završio specijalne studije dramaturgije i operske režije u Parizu i Berlinu. U srednjoj školi pisao je lirske pesme i pripovetke, a na univerzitetu drame. Njegove mladalačke drame nisu prihvatane od uprave HNK u Zagrebu, gde je pokušavao da ih plasira. Prvi uspeh postigao je dramskom groteskom Ponoć, koja je, u režiji B. Gavele, postigla izuzetan uspeh i kod publike i kod kritike (1921). Taj uspeh otvara mu vrata HNK, u kojem je bio pomoćnik dramaturga (1921-1923) i dramaturg (1926-1927). Posle ostavke i povlačenja Julija Benešića K. dolazi u sukob s novim upravnikom HNK V. T. Branjskim i prinuđen je da u jesen 1928. pređe u N-Op, a zatim u NP (1929–1937) i Umetničko pozorište u Beogradu (1939–1943). Posle Drugog svetskog rata režira u Vršcu, Novom Sadu i Beogradu, profesor je na Akademiji za pozorište, film, radio i televiziju u Beogradu (1949–1968) i glavni urednik časopisa „Scena“ (1965–1969). Jedan od K. biografa s razlogom je završio raspravu o njegovoj kontroverznoj ličnosti Šekspirovim rečima: „Bio je čovek spram koga se grešilo više nego što je grešio sam“. Naši teatrolozi trebalo bi dokumentovano da objasne zašto ovaj stvaralac mnogostranih znanja i darovitosti, koji se ogledao na mnogim pozorišnim „frontovima“ (dramski pisac, prevodilac dela za pozorište, reditelj drama i opera, teoretičar drame i pozorišta, profesor dramaturgije, urednik pozorišnih listova i časopisa) i u pozorišnoj kulturi Jugoslavije bio prisutan pet decenija (1921-1970), nije imao sreće da se potpuno izrazi u teatarskoj disciplini koja je bila njegova prva vokacija – dramskoj režiji. Dolazak u Novi Sad, u sezoni 1946–1947, bio je neka vrsta povratka K. u „građanski život“, posle kalvarije koja je počela 1937. sudskim procesom i opštom hajkom surovo „režiranom“ u stilu naše balkanske mašine za slamanje ličnosti. On je tada udaljen iz pozorišta, u koje se vraća inkognito (Umetničko pozorište u Beogradu, 1939–1943, u kojem je režirao, ali bez prava da potpisuje svoja ostvarenja; a zatim, u leto 1944, i Pozorište udruženja glumaca, gde je pod svojim imenom režirao zabavni repertoar). Ova ratna aktivnost samo otežava njegovu zlu sudbinu. Posle rata kažnjen je gubitkom građanskih prava. Svestrano ugrožen, on se, u proleće 1946, „sklanja“ u Vršac, gde je u NP „Sterija“ režirao Sterijine komedije Zla žena i Laža i paralaža i dela sovjetskih pisaca Katajeva (Roditeljski dom) i Kornejčuka (Misija mister Perkinsa u zemlji boljševika). Posle uspešnog rada u Vršcu, ponovo je postao „službenik“ i postavljen je za reditelja SNP u Novom Sadu, gde je u Drami režirao tri uspele predstave: Oklopni voz V. Ivanova, Gospodu Glembajeve M. Krleže i Šumu A. N. Ostrovskog. Kada je osnovana Opera SNP, bio je njen prvi reditelj: postavio je Travijatu, a kasnije, kao gost, režirao opere: Ero s onoga svijeta, Rigoleto, Prodana nevesta, Aida, Figarova ženidba, Zaljubljen u tri narandže, Knez Ivo od Semberije i Ženidba Miloševa – Vilin veo. U Drami SNP, kao gost, postavio je i jednu od svojih najboljih režija – Maškarate ispod kuplja I. Vojnovića, za koju je, na Trećim jugoslovenskim pozorišnim igrama, 1958, dobio Specijalnu nagradu Sterijinog pozorja. U vreme kada je došao u Novi Sad bio je u najboljem stvaralačkom dobu (imao je 47 g.). Želeo je, radi što skorije i potpunije rehabilitacije, da se prikaže „u najboljem svetlu“, ali se u njegovom radu nije moglo zapaziti nikakvo posebno usiljavanje (kakvo je, inače, u takvim slučajevima veoma primetno). U Novom Sadu je dočekan prijateljski: više glumaca poznavalo ga je iz Umetničkog pozorišta u Beogradu, a mnogi su se sećali i njegovih režija u NPDb, u kojem je, neposredno pred rat, režirao tri uspele predstave: Pera Segedinac L. Kostića (21. I 1941), Zla žena J. P. Sterije (18. II 1941) i Dva idola B. Atanackovića, u dramatizaciji Ž. Vasiljevića (4. III 1941). U Novom Sadu nije učestvovao u raspravama o „novom i željenom“ socijalističkom realizmu, nego je radio „po svome“, oslanjajući se na znanje, ukus i intelektualnu superiornost. O načinu njegovog rediteljskog rada u SNP kompetentno svedoči V. Popović: „Radio je brzo, gipko, s neobičnom lakoćom i svežinom. Superiorno verziran, i teorijski i praktično, u pitanjima dramaturgije, glume i scenske opreme, ubedljiv i efikasan u postavljanju zahteva, a uz to šarmantan, duhovit, ljubazan prema svojim saradnicima, bio je veoma cenjen i omiljen u našem Pozorištu. Veoma iskusan i snalažljiv, s realnim pogledom na tadašnje mogućnosti naše scene, nikada nije postavljao preterane zahteve u pogledu materijalne opreme svojih predstava, trudeći se da, oskudici i teskobi uprkos, potraži i nađe prikladna i delotvorna umetnička rešenja. Lišen sujete, nije bio od onih koji sitničavo čuvaju svoj rediteljski autoritet nepopustljivošću prema predlozima glumaca i pevača da im izmeni poneki detalj radnje da bi se na sceni lagodnije osećali. Bio je u tom pogledu tolerantan (kad god, naravno, nije bilo u pitanju narušavanje njegove režijske koncepcije), jer je raspolagao živom i prilagodljivom stvaralačkom fantazijom, a takve ustupke mu je dopuštao i njegov istinski i veliki autoritet“. Imajući na raspolaganju tadašnji dobar glumački ansambl (bilo je to pre „seobe“ novosadskih glumaca u novo, Jugoslovensko dramsko pozorište), umeo je znalački, upravo majstorski, da izabere najbolje podele za predstave. To je bio jedan od razloga što su njegove dramske predstave, za pozorišne prilike Novi Sada, bile „rado gledane“ (Gospoda Glembajevi – 22 predstave, gled. 9888; Šuma – 20 predstava, gled. 7393; Maškarate ispod kuplja – 21 predstava, gled. 6257). Izuzetak je bila predstava Oklopni voz, koja je posle druge predstave skinuta s repertoara, ali, srećom, nije ugrozila „startnu poziciju“ K. u Novom Sadu. M. Hadžić misli da je zabrana bila „prava šteta, jer izgleda da je predstava bila na pragu dobre formule“. U Novi Sad je došao sa svojom „celom biografijom“ i svojim shvatanjem pozorišne režije koje je formirao najpre u Zagrebu (1919–1929), posmatrajući proces rediteljskog rada I. Raića, B. Gavele i T. Strocija, zatim na svojim putovanjima po Evropi, gde su na njega najdublji utisak ostavili francuski reditelji Ž. Pitoef, Š. Dilen i F. Žemije, i, konačno, proučavanjem obimne teatrološke literature koja mu je omogućila da upozna moderna kretanja u teatru (G. Kreg, M. Rajnhart, A. Tairov). Radeći u Beogradu, K. se razvio u reditelja modernih evropskih shvatanja, i u njegovim predstavama dominirali su dinamika i dramatika scenskog prostora, osećaj za ritam i tempo, insistiranje na harmoničnoj igri ansambla i reljefna diferencijacija karaktera, a prilikom tumačenja klasičnih dela inovacije u pogledu koncepta („sklonost ka inventivnoj preradi i adaptaciji osnovnog dramskog teksta“) i novi „ugao“ viđenja. Pored navedenih rediteljskih osobenosti, K. je u Novom Sadu pokazao i apartnu veštinu u radu sa ansamblom. O tome svedoče glumci i pevači SNP. Rezime tih sećanja pokazuje deo njegovog rediteljskog metoda. On bi tokom proba za stolom objasnio lik, tražeći i od glumca da o liku koji tumači kaže sopstveni sud, a zatim bi ga pustio da razrađuje lik, dok bi on samo kontrolisao i povremeno intervenisao („Nemoj tako glasno… Nemoj da mlataraš rukama…“). Slično je postupao i prilikom pripreme operskih predstava: „K. vas pusti da i sami nešto tražite i date, da vidi šta ste u stanju sami da otkrijete. On vas pusti i gleda. I onda stavlja primedbe i dovede vas do onoga što on želi“ – svedoči Z. Nikolić sećajući se rada na Travijati i Figarovoj ženidbi. Savršeno je osećao scenu, pratio bi glumca i razmišljao kako da mu pomogne. On bi uvek video kad se i gde glumac muči, razmislio bi zašto se muči, analizirao svoje zahteve, analizirao glumca kao ličnost, pokoji put prilagodio glumca ulozi, a koji put ulogu glumcu. U radu sa glumcima zapažena je i osobenost metoda kojem je pribegavao kada je pred sobom imao „više intuitivnog i spontanog, a manje cerebralnog glumca“. O tome svedoči J. Lešić, ističući da je K., imajući i sam originalan glumački talenat i smisao za imitiranje i parodiranje, „znao efektivnim rediteljskim for-špilovanjem sugestivno prenijeti na glumca ona najbitnija mjesta pojedine uloge, kao neku plodonosnu klicu iz koje se zatim sigurno i pravilno razvijao raskošni plod“. Novosadski glumci svedoče da tokom proba nije bio nestrpljiv i da nije na prvim probama zahtevao konačno osećanje. Ako bi naslućivao ideju, znao je da će do nje prirodno i doći. Na nekim mizanscenskim probama režirao je „sve vrteći se okolo glumca, ne ispuštajući ga iz vida, iz celokupne svoje ličnosti, osećao ga je i bukvalno pridržavao svojim raširenim rukama“. I u Novom Sadu je dokazao da je jedan od najboljih operskih reditelja, iako su njegove novosadske operske režije imale amplitudu od rutinskog ispunjavanja zadataka do istinske kreativnosti. Njegovom režijom Travijate, u atmosferi pravog slavlja, otvorena je 16. XI 1947. Opera SNP. Za njegove operske režije karakteristični su maštovitost i odsustvo šablona (bilo je predstava u kojima je svakom članu hora postavljao individualni zadatak). V. Popović, koji je kao operski pevač sudelovao u nekoliko predstava koje je K. režirao, ističe njegovu lakoću i brzinu kretanja i delovanja: „To je naročito padalo u oči pri njegovim operskim režijama, uvek, po tradiciji, vremenski stešnjenim tako da je bilo nužno posao obaviti brzo i efikasno. Tada se u pojačanoj meri ispoljavala i njegova sklonost ka ’foršpilovanju’. Posmatrao sam ga kako hitro prilazi nekome od solista i podruku s njim skoro ga vuče određenim mizanscenom pokazujući mu, pojačano i skoro groteskno, kako da se kreće i šta da čini. To se odista nije moglo podražavati, ali je, na čudan način, bilo ’uputno’.“ Svoju stalnu ideju vodilju da je „dobar samo onaj teatar koji poznaje svoje vreme“, K. je, tokom svog kratkog boravka u Novom Sadu, shvatio i kao realitet kojem se morao prilagoditi. Rezultat njegovog inteligentnog prihvatanja okolnosti bile su njegove režije koje su znatno doprinele umetničkom ugledu i autoritetu SNP u prvim g. posle njegove obnove. Mira Letica je uradila njegovu bistu u bronzi. Novosadski teatri su u međuratnom periodu izveli K. prevode ili obrade prevoda: Aveti, Bajadera, Kućevlasnici, Madam Pompadur, Otac, Proces Meri Dagan, Služavka gospodarica i Čarobnjak, kao i dva njegova originalna komada: Gabrijelovo lice (N-Op, 1929) i Misteriozni Kamić (N-Op, 1930). REŽIJE: Gola Eva, Gabrijelovo lice, Misteriozni Kamić, Pera Segedinac, Zla žena, Dva idola, Oklopni voz, Gospoda Glembajevi, Šuma, Travijata, Ero s onoga svijeta, Rigoleto, Prodana nevesta, Aida, Figarova ženidba, Zaljubljen u tri narandže, Knez Ivo od Semberije, Maškarate ispod kuplja, Ženidba Miloševa – Vilin veo. BIBL: Ponoć, groteska, Zgb 1921; O novoj režijskoj umetnosti, Teatar, 1922/1923, br. 2, s. 4-8; Star ili ansambl, Comoedia, 1924, br. 35, s. 22-23; Literatura i teatar, Comoedia, 1925, br. 35, s. 22-27; Škorpion, groteska, Zgb 1926; Misteriozni Kamić, Zgb 1928; Oblasna pozorišta, Novi Sad, 1929, br. 1, s. 7-8; Mašina savjest, drama, Zgb 1932; Sterijini tipovi, LMS, 1935, knj. 344, s. 34; Pozorište za mase, Politika, 1. XII 1936; Pita hiljadu forinata, dramatizacija, Bgd 1952; Ljudi bez vida, Zgb 1952; Čovjek je dobar, Bgd 1953; Knjiga i kolači, jednočinka, LMS, 1957, knj. 379, s. 591; Fragmenti o teatru, Novi Sad 1965; Dramska djela (sa T. Strocijem, G. Senečićem i K. Mesarićem), Zgb 1965; Strahinja Petrović, Scena, 1966, br. 6, s. 365-370; Joakim i scena, Scena, 1968, br. 1, s. 1-7. MG57 (L)

Ilustrovani priručnik za jahanje! Retko u ponudi! Author: C. E. G. Hope Riding (Illustrated Teach Yourself) Hardcover – Import, January 1, 1968 Publisher: ‎ Fisicalbook (January 1, 1968) Language: ‎ English Hardcover: ‎ 96 pages 978-0340037805 Item Weight: ‎ 12.8 ounces Jahanje obuhvata različite jahačke discipline, vožnju zaprega, kao i izvođenje akrobacija na konjima. Ovaj opis obuhvata korišćenje konja za rad, transport, rekreativne, umetničke i kulturne aktivnosti, i takmičarski sport. Istorija upotrebe konja Iako postoje polemike oko tačnog datuma kada su konji bili pripitomljeni i kada su prvi put jahani, najbolja procena je da su konji prvi put jahani približno 3500. godine pne. Indirektni dokazi govore da su konji jahani dugo pre nego što su korišteni za vuču. Postoje dokazi da su oko 3.000 godina p.n. e., u blizini reka Dnjepar i Don, ljudi koristili uzda na konjima, jer pastuv koji je tamo sahranjen pokazuje istrošenost zuba konzistentnu sa korišćenjem uzda. Međutim, najviše nedvosmislenih ranih arheoloških dokaza o kopitarima koji su stavljeni u radnu upotrebu ima o vučnim konjima. Sahranjene kočije od oko 2500. godine p. n. e predstavljaju najneposrednije čvrste dokaze o konjima korištenim kao radne životinje. U davnim vremenima upotreba ratnih kočija je bila praćena korišćenjem ratnih konja kao lake i teške konjice. Konj je igrao važnu ulogu u ljudskoj istoriji širom sveta, kako u ratnim dejstvima, tako i u mirnodopskim potrebama kao što su transport, trgovina i poljoprivreda. Konji su živeli u Severnoj Americi, ali su izumrli na kraju ledenog doba. Konje su evropski istraživači vratili u Severnu Ameriku, počevši s drugim putovanjem Kolumba 1493. godine. Jahanje je uvedeno na Letnje olimpijske igre 1900. godine kao olimpijski sport sa disciplinom preskakanja. Zdravstveni problemi Rukovanje, jahanje i vožnja konja imaju svojstvene rizike. Konji su velike plenske životinje sa dobro razvijenim instinktom bežanja ili borbe, koje se mogu brzo i neočekivano kretati. Kada je na konju glava jahača može biti udaljena 4 m (13 ft) od zemlje, a konj može putovati brzinom do 65 km/h (40 mph). Uočene povrede kreću se od vrlo malih povreda do smrtnih slučajeva. Jedna studija u Nemačkoj utvrdila je da je relativni rizik od povreda od jahanja konja, u poređenju s vožnjom bicikla, 9 puta veći za adolescente i 5,6 puta veći za mlađu decu, ali da je jahanje konja manje rizično od jahanja mopedom. U državi Viktoriji u Australiji pretragom državnih zapisa utvrđeno je da su konjički sportovi imali treću najveću učestalost ozbiljnih povreda, nakon moto sporta i naticanja motornim brodovima. U Grčkoj je analizom nacionalnog registra procenjeno da je učestalost konjaničkih ozleda 21 na 100.000 ljudi godišnje za poljoprivredu i konjičke sportove zajedno, a da je 160 puta veća za osoblje konjičkih trka. U drugim nalazima je navedeno da kacige verovatno sprečavaju traumatične povrede mozga. U Sjedinjenim Državama svake godine oko 30 miliona ljudi jaše konje, što rezultira u 50.000 poseta hitne službe (1 poseta na 600 jahača godišnje). Istraživanje na 679 konjanika u Oregonu, Vašingtonu i Ajdahu procenilo je da će tokom svoje konjičke karijere svaki peti konjanik biti ozbiljno povređen, što će rezultirati hospitalizacijom, operacijom ili dugotrajnom onesposobljenošću. Među ispitanicima iz ankete, jahači početnici su imali trostruku učestalost povreda u odnosu na intermedijarne jahače, pet puta veću u odnosu na iskusne konjanike i gotovo osam puta veću u odnosu na profesionalce. Za postizanje značajnog pada rizika od povreda potrebno je oko 100 sati iskustva. Autori ankete zaključuju da bi se napori na sprečavanju konjičkih ozleda trebali usredsrediti na početničke konjanike. Mehanizmi povreda Najčešća ozleda je pad sa konja, nakon čega slede povrede usled ritanja, nagazivanja i ujedanja. Oko 3 od 4 povrede su usled pada, široko definisanog. Široka definicija pada često uključuje zgnječavanje i bacanje sa konja, ali i kada odvojeno računaju, svaki od ovih mehanizama može biti češći od ritanja. Tipovi i ozbiljnost povreda U Kanadi, jedno desetogodišnje istraživanje pacijenata u trauma-centrima povređenim tokom jahanja ustanovilo je da iako je 48% njih zadobilo povrede glave, samo 9% tih jahača je nosilo šlemove u trenutku nesreće. Ostale povrede obuhvatale su grudni koš (54%), trbuh (22%) i ekstremitete (17%). Jedna Nemačka studija izvestila je da su povrede kod jahanja konja retke u poređenju s drugim sportovima, ali kada se pojave one su teške. Specifično, oni su otkrili da su 40% povreda kod jahanja lomovi, a samo 15% iščašenja. Pored toga, studija je primetila da u Nemačkoj četvrtinu svih smrtnih slučajeva vezanih za sport uzrokuje jahanje konja. Većina povreda povezanih sa konjima rezultat je pada sa konja, što je uzrok 60–80% svih takvih prijavljenih povreda. Drugi čest uzrok povreda je ritanje konja, što može prouzrokovati lomove lobanje ili ozbiljne traume unutrašnjih organa. Neke moguće povrede usled jahanja konja, pri čemu procenti označavaju iznose u odnosu na sve povrede kako je izvešteno novozelandskom istraživanjem, uključuju: Prelom ili dislokacija ruke (31%) Povrede glave (21%) Prelom ili dislokacija noge (15%) Ozleda grudnog koša (33%) Među 36 članova i zaposlenih u Džokejskom klubu iz Hongkonga, koji su dospeli u trauma-centre tokom perioda od 5 godina, 24 su pala sa konja, a 11 je udario konj. Raspodela povrede po delu tela je: 18 torzo; 11 glava, lice ili vrat; i 11 ud. Autori ove studije preporučuju da se šlemovi, štitnici za lice i zaštitnici za telo nose prilikom jahanja ili rukovanja konjima. U Novom Južnom Velsu u Australiji, istraživanje konjanika koji su završili u bolnici tokom šestogodišnjeg perioda otkrilo je da je 81% nosilo kacigu u vreme povrede, i da se upotreba kaciga s vremenom povećavala i bila je u korelaciji sa nižom stopom bolničkog prijema. U drugoj polovini perioda obuhvaćenog studijom, u bolnicu je primljeno samo 14% ukupnog broja povređenih. Suprotno tome, studija konjanika dečijeg uzrasta koji su dospeli na odeljenje hitne pomoći u bolnici u Adelejdu, izvestila je da je 60% zadržano na lečenju. U Sjedinjenim Državama, analizom podataka Nacionalnog elektronskog sistema za nadzor povreda (engl. National Electronic Injury Surveillance System - NEISS) koje je izvršilo Udruženje za medicinsku bezbednost konjanika proučeno je 78.279 povreda povezanih sa konjima tokom 2007. godine. Najčešće povrede uključuju lomove (28,5%); kontuzije/abrazije (28,3%); istegnuća/uganuća (14,5%); unutrašnje povreda (8,1%); razderotine (5,7%); potrese mozga (4,6%); dislokacije (1,9%); hematome (1,2%). Najčešća mesta povreda su donji trup (19,6%); glava (15,0%); gornji trup (13,4%); rame (8,2%) i zglob (6,8%). U okviru ove studije pacijenti su: lečeni i otpušteni (86,2%), hospitalizovani (8,7%) ), prebačeni u drugu ustanovu (3,6%), otišli bez tretmana (0,8%), zadržani na posmatranju (0,6%) i doneti u bolnicu preminuli (0,1%). MG148 (N)

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! Branislav Nušić (Beograd, 20. oktobar 1864 — Beograd, 19. januar 1938) bio je srpski književnik, pisac romana, drama, priča i eseja, komediograf, začetnik retorike u Srbiji i istaknuti fotograf amater. Takođe je radio kao novinar i diplomata. Najznačajniji deo njegovog stvaralaštva su pozorišna dela, od kojih su najpoznatije komedije: Gospođa ministarka, Narodni poslanik, Sumnjivo lice, Ožalošćena porodica i Pokojnik. Osim što je pisao za pozorište, radio je kao dramaturg ili upravnik u pozorištima u Beogradu, Novom Sadu, Skoplju i Sarajevu. Branislav Nušić je u svojim delima ovekovečio svakodnevicu srpskog društva u XIX i XX veku, a njegove sociološke analize su aktuelne i u XXI veku. Branislav Nušić je rođen 20. oktobra (8. oktobra po julijanskom kalendaru) 1864. u Beogradu, nedaleko od Saborne crkve (današnja ulica Kralja Petra I), u kući na čijem je mestu danas Narodna banka Srbije, kao Alkibijad Nuša (cinc. Alchiviadi al Nuşa) od oca Đorđa (Georgijasa) Cincarina, i majke Ljubice Srpkinje. Njegov otac je bio ugledni trgovac žitom, ali je ubrzo posle Nušićevog rođenja izgubio bogatstvo. Porodica se preselila u Smederevo, gde je Nušić proveo svoje detinjstvo i pohađao osnovnu školu i prve dve godine gimnazije. Maturirao je u Beogradu. Još kao gimnazijalac završnog razreda postao je član Đačke družine `Nada`. Njegov prvi književni rad predstavljale su pesme, od kojih su dve objavljene u `Nadinom` almanahu.[3] Svoje pesme kasnije je objavljivao i u `Golubu` - listu za srpsku mladež 1879. godine.[4] Kada je napunio 18 godina, zakonski je promenio svoje ime u Branislav Nušić. Još kao mlad postao je član opozicione Radikalne stranke. Tada je prvi put osetio snagu vladajućeg režima. Godine 1883, u 19 godini, napisao je prvu svoju komediju Narodni poslanik koja će biti postavljena na scenu trinaest godina kasnije, 1896. godine. Ovaj komad ismeva političku borbu, izbore, narodne poslanike i vladinu stranku. Iako je dobio povoljnu ocenu recenzenata, Milovana Glišića i Laze Lazarevića, i stavljen na repertoar, upravnik Kraljevskog srpskog narodnog pozorišta Milorad Šapčanin je u poslednjem trenutku uputio rukopis u ministarstvo policije s molbom za mišljenje, jer treba da bude postavljen na državnu pozornicu. Međutim, tamo će zbog „birokratije“ ostati godinama. Studije pravnih nauka započeo je u Gracu (gde je proveo godinu dana)[5], a zatim nastavio u Beogradu, gde je i diplomirao na Velikoj školi 1886. godine. Branislav Nušić (desno) kao kaplar u srpsko-bugarskom ratu 1886. godine Sa dvanaest godina Nušić beži od kuće, kako bi se pridružio srpskoj vojsci u Srpsko-turskom ratu, ali ga gradski pandur ubrzo vraća kući. Kasnije je učestvovao u kratkom dvonedeljnom Srpsko-bugarskom ratu 1885. godine, kao dobrovoljac. Tada je kao kaplar 15. puka dobio u Jagodini jedan vod dobrovoljaca za obuku. U tom vodu je bio i pesnik Vojislav Ilić,[6][7] sa kojim Nušić ostaje nerazdvojan prijatelj sve do Ilićeve smrti, 1894. godine.[8] Bugarska je u ovom ratu dobila ujedinjenje, dok je Srbija dobila ratnog junaka, majora Mihaila Katanića, koji je tokom borbi na Neškovom visu opkoljen očajnički branio pukovsku zastavu. Teško ranjen i zarobljen prebačen je na lečenje u Sofiju po nalogu samog bugarskog kneza Aleksandra I Batenberga, koji je posmatrao bitku. Prva knjiga koju je Nušić objavio bile su Pripovetke jednog kaplara 1886 godine, zbirka kratkih priča i crtica nastalih na osnovu priča iz rata. Zatvor Pošto mu je prvi rukopis bio „uhapšen“, kako je mnogo godina kasnije naveo u svojoj autobiografiji, tada najverovatnije dobija inspiraciju za sledeću svoju komediju u kojoj se „pozabavio policijskim činovnicima“. Komediju Sumnjivo lice napisao je 1887/88. godine, koja će biti postavljena na scenu 35 godina kasnije 29. maja 1923. godine. U ovom delu ismeva policijski aparat, u kome vladaju korupcija, ksenofobija i karijerizam, čiji je glavni zadatak borba protiv onih što deluju protiv dinastije, koja se u tekstu spominje nekoliko puta, i to ne na mnogo pažljiv i lojalan način, a tokom ovakve borbe obično stradaju nedužni. Scena iz predstave Protekcija B. Nušića, Sekcija za Dunavsku banovinu (NP, Beograd), Novi Sad, 1934, Pozorišni muzej Vojvodine Godine 1887,, u Beogradu su se dogodile dve sahrane. Prva sahrana je bila starije žene i majke pukovnika Dragutina Franasovića, koji je bio ljubimac kralja Milana jer je oteo revolver nakon pucnja od Jelene – Ilke Marković tokom neuspelog atentata u Sabornoj crkvi 1882. godine. Ovoj sahrani su pored rodbine prisustvovali kralj, visoki oficiri i svi članovi Vlade. Druga sahrana na groblju, nekoliko dana kasnije, bila je junaka Katanića, koji je nakon puštanja iz zarobljeništva preminuo od posledica ranjavanja. Ovoj sahrani prisustvovala je cela prestonica. Revoltiran ovim događajem mladi Nušić je napisao političko-satiričnu pesmu pod naslovom „Dva raba” i podelio je na dva dela. U prvom delu opisuje prvu sahranu kojoj su prisustvovali „kite i mundiri” kao „i još neko, ali to je tajna” (ovde se misli na kralja). U drugom delu pesme Nušić je stihovao o sahrani hrabrog junaka. Pesma je objavljena u „Dnevnom listu“ i izazvala je veliku pažnju kod naroda. Međutim, publikovana pesma silno je uvredila i razbesnela kralja Milana koji je naredio da se Nušić uhapsi i osudi. Nušić je do tada već stekao reputaciju mladog čoveka „poganog jezika i još poganijeg pera.... te da će mu Požarevac dobro doći da se malo rashladi“. Nušić je 1888. godine osuđen na dve, a pomilovan je na molbu svog oca, posle godinu dana provedenih u Požarevcu.[9] Na robiji je pisao priče docnije okupljene u knjigu Listići i komediju Protekcija. U ovoj komediji Nušić je u satiričnim aluzijama daleko obazriviji. U Protekciji, takođe, ismeva birokratiju ali ima znatno blaži stav. Ministar je tu prikazan kao dobrodušan čovek koji je gotov da svakom pomogne, čak pokazuje razumevanje i širokogrudosti prema ljudima koji su ga oštro napadali u štampi. Po izlasku iz zatvora, odlazi na prijem kod kralja Milana, nakon čega mu ministar inostranih dela dodeljuje službu u diplomatiji. Sledećih deset godina službuje u konzulatima u Osmanskom carstvu (Bitolju, Skoplju, Solunu, Serezu i Prištini). Njegov poslednji napisan komad Protekcija biće postavljen prvi put na scenu Kraljevskog pozorišta uoči polaska na službu u inostranstvu 1889. godine. Srednje doba Milivoje Živanović (Ivo Knežević) i Vasa Nikolić (Petronije Šišo) u predstavi Knez Ivo od Semberije B. Nušića (Srpsko narodno pozorište, predstava za vojsku u Kasarni „Kralja Aleksandra I“ u Novom Sadu, 1924. Fotografija je muzejska građa Pozorišnog muzeja Vojvodine) Kao zvaničnik Ministarstva spoljnih poslova, postavljen je za pisara konzulata u Bitolju, gde se i oženio 1893. godine, Darinkom, ćerkom trgovca Božidara Đorđevića i Ljubice čiji je brat Dimitrije Bodi u to vreme bio konzul u Bitolju.[10] Iste godine je postavljen za konzula u Prištini, gde mu je Vojislav Ilić pisar. Tokom službovanja u Srpskom konzulatu u Prištini bio je svedok stradanja srpskog stanovništva, što je opisivao u svojim pismima koja su postala poznata kao Pisma konzula.[11] Godine 1900, Nušić je postavljen za sekretara Ministarstva prosvete, a ubrzo posle toga postao je dramaturg Narodnog pozorišta u Beogradu. 1902. je postavljen za poštansko-telegrafskog komesara prve klase u Poštansko-telegrafskom odeljenju Ministarstva građevina. [12] Godine 1904. postavljen je za upravnika Srpskog narodnog pozorišta u Novom Sadu.[13] Zajedno sa učiteljem Mihajlom Sretenovićem osnovao je prvo dečje pozorište, u kom su uloge tumačile isključivo deca, a među njima i Nušićeva. Ovo dečje pozorište je predstave održavalao u kafanama i restoranima, pa se brzo i ugasilo. 1905. godine, napustio je ovu funkciju i preselio se u Beograd, gde se bavio novinarstvom. Osim pod svojim imenom, pisao je i pod pseudonimom „Ben Akiba“. Vratio se 1912. godine u Bitolj kao državni službenik. Bio je jedno vreme načelnik okruga, kada se povukao na tu poziciju je došao Dušan Đ. Alimpić. Tokom 1913. godine osnovao je pozorište u Skoplju, gde je živeo do 1915. Napustio je zemlju sa vojskom tokom Prvog svetskog rata i boravio u Italiji, Švajcarskoj i Francuskoj do kraja rata. Vojvoda Simo Popović navodi podatak da je Nušić hteo biti u Ulcinju za vreme rata, i da je hvalio kralja Nikolu kako je uspeo sačuvati Crnu Goru od rata i Austrije. Tokom Prvog svetskog rata deo rukopisa je ostavio u Prištini, jer nije mogao da ih nosi peške dalje prema Prizrenu. Ti rukopsii su sačuvani. Deo rukopisa koji su bili u Skoplju je izgoreo.[14] Starije doba Posle rata, Nušić je postavljen za prvog upravnika „Umetničkog odseka“ ministarstva za prosvetu. Na ovoj poziciji je ostao do 1923. godine. Posle toga je postao upravnik Narodnog pozorišta u Sarajevu, da bi se 1927. godine vratio u Beograd. Bio je izabran za predsednika Udruženja jugoslovenskih dramskih autora. Njegov 60. rođendan je svečano proslavljen 6. novembra 1924. u Beogradu.[15] Izabran je za redovnog člana Srpske kraljevske akademije 10. februara 1933. Branislav Nušić je bio plodan pisac, poznat po svom upečatljivom humoru. Pisao je o ljudima i njihovoj, često duhovitoj, prirodi. Pred kraj života Nušić je doprineo da se u Beogradu osnuje Rodino pozorište, preteču današnjeg pozorišta Boško Buha koje je 1950. godine osnovala njegova ćerka Margita Predić-Nušić. Operisan je u jesen 1937. godine, o čemu su izvestile tadašnje novine.[16] Preminuo je 19. januara 1938, a tog dana fasada zgrade beogradskog Narodnog pozorišta bila je uvijena u crno platno.[17] O njegovom burnom životu snimljena je televizijska drama Neozbiljni Branislav Nušić 1986. godine. Privatni život Tokom službovanja u Bitolju Nušić je upoznao Darinku Đorđević, kojom se oženio 1893. godine. Prva izjava ljubavi upućena Darinki bila je pesma ispisana na lepezi. Kao diplomata često je sa porodicom menjao mesto stanovanja, što je služba zahtevala od njega. Kada je postao poznat pisac konačno se skrasio kao dramaturg i upravnik Narodnog pozorišta u Beogradu.[18] U braku su dobili troje dece: Margitu, Strahinju Bana i Oliveru. Najmlađe dete, ćerka Olivera, umrla je sa samo dve godine. Nušić je bio privržen svojoj deci, o čemu svedoče i reči njegove ćerke Margite: „Ni Bana ni mene nikada nije udario. Vodio nas je u slikarska ateljea i u pozorište. Tamo nas je učio da gledamo slike i da pažljivo posmatramo šta se dešava na pozorišnim daskama.”[18] Margita i Strahinja su kao deca često igrali dečje uloge u očevim pozorišnim komadima.[13] Strahinja Ban (1896—1915), Nušićev jedini sin, poginuo kao srpski vojnik u Prvom svetskom ratu. Umro je 12. oktobra 1915, od rana zadobijenih u bici,[1] ubrzo po povratku na front posle prisustva na Margitinoj svadbi u Skoplju.[19] O sinu je Nušić kasnije retko pričao.[20] Romanom Devetstopetnaesta podigao mu je svojevrstan spomenik. Posle sinovljeve smrti trebalo mu je skoro deset godina da ponovo počne da stvara. Tada su nastali njegovi najbolji pozorišni komadi: Gospođa ministarka, Mister dolar, Ožalošćena porodica, Dr, Pokojnik i drugi. U to vreme je bio najpopularniji jugoslovenski pisac.[18] Odlikovanja Branislav Nušić u svečanom odelu sa odlikovanjima SRB-SHS-YUG Orden Svetog Save VKrst BAR.svg Orden Svetog Save, I stepena (Kraljevina SHS).[21][22] ME Order of Danilo I Knight RIBBON BAR.svg Orden knjaza Danila I, IV stepena (Kraljevina Crna Gora).[21] SRB-SHS-YUG Orden Svetog Save Komandir BAR.svg Orden Svetog Save, IV stepena (Kraljevina Srbija).[21] SRB-SHS-YUG Orden Belog Orla Kavalir BAR.svg Orden belog orla, V stepena (Kraljevina SHS).[21] Književna dela Spomenik Branislavu Nušiću na Trgu republike u Beogradu (1993) Komedije „Narodni poslanik“ (1883) „Sumnjivo lice“ (1887) „Protekcija“ (1889) „Običan čovek“ (1899) „Svet“ (1906) „Put oko sveta“ (1910) „Gospođa ministarka“ (1929) „Mister Dolar“ (1932) „UJEŽ - Udruženje jugoslovenskih emancipovanih žena“ (1933) „Ožalošćena porodica“ (1935) „Dr“ (1936) „Pokojnik“ (1938) „Ne očajavajte nikad!“ „Vlast“ (nezavršena[23]) Plakat za predstavu Branislava Nušića u Pančevu iz 1942. godine Prva ljubav (komedija za decu) Romani „Opštinsko dete“ (u Sarajevu izdano kao „Općinsko dijete“) (1902) „Hajduci“ (svoj doživljaj iz detinjstva) (1933) COBISS.SR 18077703 „Devetsto petnaesta“ (1920) [24] Autobiografska proza „Autobiografija“ (1924) Drame „Pučina“ (1901) „Tako je moralo biti“ „Jesenja kiša“ (1907) „Iza Božjih leđa“ (1910) „Kirija“ „Analfabeta“ Pripovetke Nušićev grob na beogradskom Novom groblju „Politički protivnik“ „Posmrtno slovo“ „Klasa“ „Pripovetke jednog kaplara“ Tragedije „Knez Ivo od Semberije“ „Hadži-Loja“ „Nahod“ Rasprave i udžbenici „Retorika“ Putopisi Kosovo, Opis zemlje i naroda Ostale umetnosti Poštanska marka s likom Branislava Nušića, deo serije maraka pod imenom „Velikani srpske književnosti“ koju je izdala Srbijamarka, PTT Srbija, 2010. godine Doprinos srpskoj fotografiji Bavio se fotografijom i pre konzulovanja u Prištini (jun 1893). Jedan je od najranijih srpskih stereofotografa. Ostavio je trag i kao pisac o srpskoj fotografskoj istoriji (prvi je zabeležio delovanje putujućih dagerotipista Kapilerija i Dajča), i nekim tada novim tehnikama (npr. o rentgenskoj fotografiji). Svojim fotografskim radovima ilustrovao je svoje tri putopisne knjige. Učesnik je Prve izložbe fotoamatera u Beogradu, 1901. Objavio je u listu „Politika“ i jednu pripovetku na fotografske teme koju je posvetio svom kumu, dvorskom fotografu Milanu Jovanoviću. Nušićeva fotografska dela se čuvaju u njegovom legatu u Muzeju grada Beograda. Opere „Na uranku“, 1903. COBISS.SR 512765114 Knez Ivo od Semberije (opera), 1911. Stripovi Još za Nušićevog života, njegova dela su stripovana u najtiražnijim međuratnim listovima, a autori su bili najpoznatiji umetnici tog doba. „Put oko sveta”, scenaristička adaptacija Branko Vidić, crtež Đuka Janković, Mika Miš, Beograd 1937. „Hajduci”, adaptacija i crtež Aleksije Ranhner, Mika Miš, 1938. „Opštinsko dete“, adaptacija i crtež Momčilo Moma Marković, Ošišani jež, Beograd. U popularnoj kulturi Nušićeva dela su od 1950. do danas adaptirana u pedesetak bioskopskih i televizijskih filmova. Narodni poslanik, igrani film zasnovan na komediji iz 1883. godine Branislava Nušića u režiji Stoleta Jankovića snimljen je 1964. godine u produkciji Bosna filma.[25] Narodni poslanik (rimejk), televizijski film prema motivima istoimene komedije u režiji Slavenka Saletovića snimljen je 1990. godine u produkciji RTB-a.[26][27] Sumnjivo lice, igrani film zasnovan na komediji iz 1887. godine Branislava Nušića u režiji Soje Jovanović, prve žene reditelja u Jugoslaviji i Balkanu, snimljen je 1954. godine u produkciji Avala filma.[28] Sumnjivo lice (rimejk), televizijski film prema motivima istoimene komedije u režiji Arse Miloševića snimljen je 1989. godine u produkciji RTB-a.[29][30] Gospođa ministarka, igrani film zasnovan na komediji iz 1929. godine Branislava Nušića u režiji Žorža Skrigina snimljen je 1958. godine u produkciji UFUS-a.[31][32] Svetislav Savić (1892-1958) i R. Nikolićeva (dete) u komadu: `Put oko sveta` Branislava Nušića, Srpsko narodno pozorište, gostovanje u Vršcu, 1927. Fotografija je muzejska građa Pozorišnog muzeja Vojvodine. Gospođa ministarka (rimejk), televizijski film prema motivima istoimene komedije u režiji Zdravka Šotre snimljen je 1989. godine u produkciji RTB-a.[33][34] Ožalošćena porodica, televizijski film prema motivima komedije iz 1935. godine Branislava Nušića snimljen je 1960. u produkciji RTB-a (dve godine ranije ista TV kuća otpočela je sa emitovanjem TV programa).[35] Ožalošćena porodica (rimejk), televizijski film prema motivima istoimene komedije u režiji Milana Karadžića snimljen je 1990. godine u produkciji RTB-a.[36] Dr, igrani film zasnovan na istoimenoj komediji Branislava Nušića u režiji Soje Jovanović snimljen je 1962. godine u produkciji Avala filma.[37] Dr (rimejk), televizijski film prema motivima istoimene Nušićevoj komedije u režiji Aleksandra Đorđevića snimljen je 1984. godine u produkciji RTB-a.[38] Put oko sveta, igrani film zasnovan na istoimenoj komediji Branislava Nušića iz 1931. godine u režiji Soje Jovanović snimljen je 1964. godine u produkciji Avala filma.[39] Pre rata, igrani film zasnovan na dve Nušićeve komedije, „Pokojnik“ i „Ožalošćena porodica“, u režiji Vuka Babića snimljen je 1966. godine u produkciji Avala filma.[40] Nušićijada, festival filmske komedije u Ivanjici postojao je od 1968. do 1972. godine, a ponovo je obnovljena 2010. godine kao kolaž različitih umetničkih formi.[41][42] Nušićevi dani, pozorišni festival osnovan je 1984. godine u Smederevu u čast Branislava Nušića, a od 1990. godine na ovom festivalu dodeljuje se Nagrada Branislav Nušić. Pokojnik, televizijski film prema motivima istoimene Nušićeve komedije u režiji Aleksandra Mandića snimljen je 1990. godine u produkciji RTB-a.[43][44] U TV miniseriji Kraj dinastije Obrenović iz 1995. godine, lik Branislava Nušića glumio je Milenko Pavlov.[45] Položajnik, televizijski film zasnovan prema pričama Branislava Nušića scenario je napisala Mirjana Lazić snimljen je 2005. godine u režiji Miloša Radovića, u produkciji RTS-a.[46] U televizijskom filmu Albatros iz 2011. godine, lik Branislava Nušića glumio je Milan Vranešević. [47][48] Mister Dolar (film) i rimejk Mister Dolar (film) Svet (film) Ljubavni slučaj sestre jednog ministra (film) Vlast (film) Tuce svilenih čarapa (film) Opštinsko dete (film iz 1953) Zvezdara teatar je producirao nisko-budžetsku vodvilju ”Rođendan gospodina Nušića” u kojoj glavnu ulogu tumači Branislav Lečić. Kuća Branislava Nušića Kuća Branislava Nušića, koju je sagradio pred kraj svog života (1937) godine u Šekspirovoj ulici br. 1 u Beogradu, proglašena je za kulturno dobro (kao spomenik kulture), rešenjem Zavoda za zaštitu spomenika kulture grada Beograda br. 1046/2 od 28. 12. 1967.

Serbien : Reiserführer / Ljubica D. Trajković ; aus dem Serbischen übersetzt von Hans-Otto Broecker Beograd : Turistička štampa, 1954 383 str. : ilustr. ; 21 cm kao na slikama, lepo očuvano s velikom kartom na rasklapanje RETKO U PONUDI! imamo ovu knjigu i na engleskom jeziku https://www.kupindo.com/Geografija/48301597_SERBIA-TOURIST-GUIDE-Beograd-1953-RETKO- Srbija, zvanično Republika Srbija, suverena je država koja se nalazi na raskrsnici puteva srednje i jugoistočne Evrope u južnom delu Panonske nizije i centru Balkanskog poluostrva.[5][6] Većim delom zahvata Balkansko poluostrvo, a manjim Panonsku niziju.[7] Srbija se na severu graniči sa Mađarskom, na severoistoku sa Rumunijom, na istoku sa Bugarskom, na jugu sa Severnom Makedonijom, na jugozapadu sa Albanijom i Crnom Gorom, a na zapadu sa Bosnom i Hercegovinom (entitetom Republika Srpska) i Hrvatskom. Broji oko 9 miliona stanovnika, odnosno oko 7 miliona bez Kosova i Metohije.[8] Glavni i najveći grad je Beograd, koji spada među najstarije i najveće gradove u jugoistočnoj Evropi.[6][9] Sa 1.681.405 stanovnika u široj okolini, po popisu iz 2022. godine, on je administrativno i ekonomsko središte države. Zvanični jezik je srpski, a zvanična valuta srpski dinar. Nakon slovenskog doseljavanja na Balkan (tokom 6. i 7. veka), Srbi su u ranom srednjem veku osnovali nekoliko država. Srednjovekovna Srbija je 1217. godine postala kraljevina, a vrhunac je dostigla 1346. godine, proglašenjem carstva. Nakon turske najezde, Srpska despotovina je opstala do 1459. godine, kada je potpala pod vlast Osmanskog carstva.[10] Do sredine 16. veka, celokupno područje današnje Srbije potpalo je pod osmansku vlast. Krajem 17. i početkom 18. veka, Habzburška monarhija je potisnula tursku vlast iz Bačke, Srema i Banata, a privremeno i iz centralne Srbije. Početkom 19. veka, Srpska revolucija uspostavila je nacionalnu državu kao prvu ustavnu monarhiju u regionu, koja je 1878. godine stekla državnu nezavisnost, a 1882. godine je postala kraljevina. Oslobođenje Stare Srbije (Raška, Kosovo i Metohija) ostvareno je 1912. godine.[11] Srbija je, nakon katastrofalnih gubitaka u Prvom svetskom ratu i ujedinjenja sa bivšom Habzburškom krunovinom Vojvodinom (i drugim teritorijama), postala suosnivač i sastavni deo zajedničke države sa većinom Južnih Slovena prvobitno u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, (kasnije preimenovanoj u Kraljevinu Jugoslaviju), zatim u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, Saveznoj Republici Jugoslaviji i Državnoj zajednici Srbiji i Crnoj Gori. Godine 2006, posle održanog referenduma u Crnoj Gori, narodi su se mirno razišli i Državna zajednica je prestala da postoji, a Srbija je, na osnovu Ustavne povelje, nastavila državno-pravni kontinuitet sa Srbijom i Crnom Gorom. U sastavu Srbije su i dve autonomne pokrajine: Vojvodina i Kosovo i Metohija.[12] Od NATO bombardovanja Jugoslavije, Kosovo i Metohija se nalaze pod protektoratom Ujedinjenih nacija. Privremene institucije samouprave na Kosovu i Metohiji, na kojem Albanci čine etničku većinu, 17. februara 2008. godine jednostrano i protivpravno (protivno Ustavu Srbije iz 2006. i Rezoluciji Saveta Bezbednosti OUN 1244) proglasile su nezavisnost, koju Srbija, mnoge druge države i Ujedinjene nacije ne priznaju. Srbija je član Ujedinjenih nacija, Saveta Evrope, Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju, Partnerstva za mir, Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju, Centralnoevropskog ugovora o slobodnoj trgovini, Azijske banke infrastrukturnih investicija, a pristupa Svetskoj trgovinskoj organizaciji.[13] Od 2014. godine zemlja pregovara o pristupanju u Evropskoj uniji sa perspektivom pridruživanja Evropskoj uniji do 2025. godine.[14] Srbija se od 2007. godine formalno pridržava politike vojne neutralnosti. Ekonomija Srbije je sa višim srednjim prihodom, sa dominantnim uslužnim sektorom, praćenim industrijskim sektorom i poljoprivredom.[15] Zemlja je visoko rangirana na indeksu humanog razvoja (67), indeksu društvenog napretka (47), kao i indeksu globalnog mira (54).[16][17][18] Etimologija Prema zvaničnoj istoriografiji naziv Srbija se prvi put pominje kod Grka sredinom 10. veka, i to najpre kao Σερβλία (Servlija, Serblija), a zatim i Σερβια (Servija, Serbija), što znači zemlja Srba.[19] U istom veku, arapski putopisac Masudi ovu zemlju naziva Sarabin, a njene stanovnike Sarabi.[20] Međutim, pre ovog, Srbi su svoju domovinu jednostavno nazivali Srpske zemlje. Etimologija titularnog naroda Srba, je mnogo više zagonetnija. Sličan etnonim se pojavljuje kod nekih drevnih naroda mnogo vekova pre Hrista, ali zvanična nauka, u većini slučajeva, ne nalazi njihovu direktnu povezanost sa slovenskim Srbima. Postoje mnoge teorije o nastanku imena Srbi, a najverovatnije je da je ono izvedeno iz stare slovenske reči sa korenom serb, što znači isto.[21] Druge teorije koren reči pronalaze u indoevropskoj reči ser- što znači: paziti, štititi, a iz koje je i izvedenica u latinskom servare: (o)čuvati, stražariti, zaštiti, (p)osmatrati.[22] Geografija Glavni članak: Geografija Srbije Položaj Topografska mapa Srbije Srbija se nalazi na raskrsnici puteva između srednje i južne Evrope, na Balkanskom poluostrvu i Panonskoj niziji.[15][23][24] Ona leži od 41° do 47° severne geografske širine i od 18° do 23° istočne geografske dužine. Država obuhvata 88.499 km²[25] (sa spornom teritorijom Kosova i Metohije), što je postavlja na 113. mesto u svetu; bez Kosova, ukupna površina je 77.474 km², što bi je načinilo 117. u svetu.[26] Njena ukupna dužina granica iznosi 2.027 km (sa Albanijom 115 km, sa Bosnom i Hercegovinom 302 km, sa Bugarskom 318 km, sa Hrvatskom 241 km, sa Mađarskom 151 km, sa Makedonijom 221 km, sa Crnom Gorom 203 km i sa Rumunijom 476 km).[26] Cela granica Kosova sa Albanijom (115 km), Makedonijom (159 km) i Crnom Gorom (79 km) je pod kontrolom granične policije Kosova.[27][28] Srbija tretira 352 km dugu granicu između Kosova i ostatka Srbije kao „administrativnu liniju”; ona je pod zajedničkom kontrolom granične policije Kosova i srpskih policijskih snaga, a ima 11 prelaza.[29] Panonska nizija pokriva severnu trećinu zemlje (Vojvodinu i Mačvu), dok se istočni vrh Srbije prostire u Vlaškoj niziji.[30] Reljef centralnog dela zemlje, sa centrom u šumadijskoj regiji, sastoji se uglavnom od brda koja sadrže reke. Planine dominiraju na južnoj trećini Srbije. Dinarske planine se prostiru na zapadu i na jugozapadu, prateći tokove Drine i Ibra. Karpati i Balkanske planine se protežu u pravcu sever-jug u istočnoj Srbiji.[31] Stare planine u jugoistočnom delu zemlje pripadaju planinskom vencu Rodopa. Nadmorska visina se kreće od vrha Midžor, Stare planine, sa 2.169 m (najviši vrh u Srbiji, izuzevši Kosovo) do najniže tačke od samo 17 m u blizini reke Dunav kod Prahova.[32] Najveće jezero je Đerdapsko (163 km²), a najduža reka koja prolazi kroz Srbiju je Dunav (587,35 km). Reljef Severni deo Republike zauzima ravnica (vidi: Geografija Vojvodine), a u južnim predelima su brežuljci i planine. Postoji preko 30 planinskih vrhova iznad 2.000 m nadmorske visine, a najviši vrh je Velika Rudoka (na Šar-planini) sa visinom od 2.660 m.[33] Planinski reljef Srbije objašnjava pojavu mnogih kanjona, klisura i pećina (Resavska pećina, Ceremošnja, Risovača). Najniža tačka se nalazi na tromeđi sa Rumunijom i Bugarskom, na ušću Timoka u Dunav, na 28-36 m nadmorske visine.[34][35] Deliblatska peščara predstavlja geomorfološki i ekološko-biogeografski fenomen ne samo Panonske nizije, već i čitave Evrope. U njoj je klima polustepska, nalazi se u južnom Banatu i jedno je od retkih pribežišta za mnoge specifične vrste flore i faune, koje u evropskim i svetskim razmerama predstavljaju prirodne retkosti. Najviša tačka: Velika Rudoka, Šar-planina (2.660 m) Najniža tačka: Ušće Timoka u Dunav (28 m) Najveće jezero: Đerdapsko jezero (163 km²) Najduža reka: Dunav (587,35 km) Najveći grad: Beograd (1.659.440 st.) Planine Glavni članak: Planine Srbije Stara planina Suva planina Najveći deo teritorije Srbije zauzimaju planine, koje čine planinsku regiju. Ona se proteže od Panonskog pobrđa na severu do crnogorske, albanske i makedonske granice na jugu. Od zapada ka istoku proteže se od bosansko-hercegovačke do bugarske granice. Planine Srbije se dele na: Rodopske planine Karpatsko-balkanske planine Dinarske planine Ostrvske planine Najviši vrhovi Srbije su: Vrh Visina Planina Velika Rudoka 2.658 m Šar-planina Đeravica 2.656 m Prokletije Crni vrh 2.585 m Šar-planina Gusam 2.539 m Prokletije Bogdaš 2.533 m Prokletije Žuti kamen 2.522 m Prokletije Ljuboten 2.498 m Šar-planina Veternik 2.461 m Koprivnik Crni krš 2.426 m Prokletije Hajla 2.403 m Hajla Gornje Podunavlje kod Apatina, jedna od preostalih močvara i UNESKO rezervat biosfere[36] Panonska nizija predstavlja veoma značajnu oblast Srbije. Ona zauzima Vojvodinu, severni, ravničarski deo Srbije i uski pojas južno od reke Dunava i Save. Najveći deo Panonske nizije leži ispod 200 m nadmorske visine, a „ravničarsku idilu” remete ostrvske planine, aluvijalne ravni, lesne zaravni i peščare. Ostrvske planine predstavljaju ostatke spuštenog dela stare mase tj. unutrašnjih Dinarida. Protežu se od zapada prema istoku. Izgrađene su od stena različite starosti: paleozojskih škriljaca, mezozojskog krečnjaka itd. Padine Fruške gore i Vršačkih planina izgrađeni su od organskih neogenih sedimenata i pleistocenih naslaga lesa. Prostore današnjeg Panonskog basena nekada je prekrivao praokean Tetis, čijim povlačenjem je i nastao Panonski basen. Povlačenjem, Tetis je iza sebe ostavio veoma plodno tlo, pa se zbog toga Panonski basen naziva još i „Žitnicom Srbije”. Za prostore ove regije osobena je crnica (ili černozem), kao vrsta zemljišta. Međutim, javlja se i tzv. degradirani černozem, kao i plodno aluvijalno tlo i gajnjače. Privreda ove oblasti je dobro razvijena i kao velika privredna središta javljaju se Novi Sad, Subotica, Beograd, Sombor, Zrenjanin, Kikinda, Sremska Mitrovica, Šabac, Smederevo i Požarevac. Zbog veoma plodnog tla dobro je razvijena poljoprivreda, a najviše se gaje od voća: šljive, jabuke, kruške, orasi, trešnje, višnje, kajsije, breskve; od povrća: kupus, pasulj, paradajz i paprika; od žitarica: kukuruz, pšenica, raž, ječam; od industrijskih biljaka: suncokret, šećerna repa, hmelj, mak. Najznačajnija poljoprivredna proizvodnja je proizvodnja vinove loze i proizvodnja vina.[37] Vode Glavni članci: Spisak reka u Srbiji i Spisak jezera u Srbiji Reke i rečni slivovi u Srbiji Veći deo Srbije pripada slivu Dunava (81.646 km² tj. 92,4%), koji i sam protiče kroz severnu Srbiju dužinom od 588 km.[38][39] Pored Dunava, plovne su još celim svojim tokom kroz Srbiju reke: Sava (206 km), Tisa (168 km) i Begej (75 km), a delimično su plovne Velika Morava (3 km od 185 km) i Tamiš (3 km od 118 km).[40] Ostale velike reke, sa dužinom toka kroz Srbiju većom od 200 km, su: Zapadna Morava (308 km), Južna Morava (295 km), Ibar (272 km), Drina (220 km) i Timok (202 km).[40] Deo juga Srbije pripada slivu reka Beli Drim u Metohiji i Radika u Gori (4.771 km² tj. 5,4%) koje teku ka Jadranskom moru.[38] Slivovi reka Pčinja, Lepenac i Dragovištica na jugoistoku Srbije pripadaju egejskom slivu (1.944 km² tj. 2,2%).[38] Pored reka, u Srbiji je izgrađen i čitav niz veštačkih kanala, koji služe za odbranu od poplava, navodnjavanje zemljišta, plovidbu i druge namene. Njihova ukupna dužina iznosi 939.2 km, od čega je za brodove, do 1000 t, plovno 385.9 km.[40] Najveći sistem kanala se nalazi u ravničarskom delu zemlje i poznat je pod nazivom Kanal Dunav—Tisa—Dunav, prema nazivima reka koje povezuje. Kanjon Uvca Većina jezera u Srbiji je poligenetskog porekla, a najveće među njima je Đerdapsko jezero, površine 178 km² (sa rumunskim delom: 253 km²), koje je po nastanku veštačko-akumulaciono jezero, napravljeno pregrađivanjem Dunava.[40][41] Druga veća veštačka jezera u Srbiji, sa površinom većom od 10 km², su: Vlasinsko jezero (na reci Vlasini, 16 km²), Perućac (na reci Drini, 12,4 km²) i jezero Gazivode (na reci Ibru, površine 11,9 km²).[40] Najveća prirodna jezera su Palićko jezero površine 5,6 km² i Belo jezero površine 4,8 km², koja se nalaze u Vojvodini. Na visokim planinama juga Srbije, javljaju se glacijalna jezera, poput Đeravičkog na Prokletijama ili jezera na Šar-planini, dok se na krajnjem severu javljaju, inače retka, eolska jezera, Palićko (5.6 km²) i Ludoško.[41] Pored njih, u Srbiji danas postoje još dve grupe prirodnih jezera i to su: kraška (Žagubičko vrelo) i rečna jezera (Rusanda, Carska bara), dok su tektonska jezera, koja su postojala u prošlosti, tokom vremena nestala. U nekim pećinama Srbije, javljaju se podzemna tj. pećinska jezera, kakva su na primer, jezera u Ravaničkoj pećini. Najviši vodopad u Srbiji je Kopren na Staroj planini severoistočno od Pirota. Visok je 103,5 m i sastoji se od nekoliko kaskada, sa prosečnim padom od 56,4 stepena.[42] Drugi po visini je Jelovarnik (71 m) na Kopaoniku, koji sačinjavaju tri uzastopne kaskade, a treći je Piljski na Staroj planini (64 metra).[43][44] Najveći i najduži kanjon Srbije i Evrope je Đerdap na Dunavu, dok je najveće rečno ostrvo Srbije Ostrovo u Dunavu kod Kostolca, površine 60 km².[43][43] Klima Glavni članak: Klima Srbije Srbija se nalazi na kopnenoj masi Balkanskog poluostrva koja je okružena toplim morima (jadranskim, egejskim i crnim) dok se na severu naslanja na evropski kontinent. Dodatni važan faktor koji određuje klimu Srbije je reljef. Grubo se može reći da u Srbiji vlada kontinentalna klima na severu, umerenokontinentalna na jugu, i planinska klima na visokim planinama. Zime u Srbiji su kratke, hladne i snežne, dok su leta topla. Najhladniji mesec je januar, dok je najtopliji jul. Najniža temperatura zabeležena u Srbiji je —39,5°C (13. januara 1985. u naselju Karajukića Bunari na Pešteru), a najviša 44,9°C (24. jula 2007. u Smederevskoj Palanci).[45] Prosečna godišnja temperatura u Srbiji je: 10,9°C (predeli ispod 300 m nadmorske visine), 10°C (300—500 m), 6°C (1000—1500 m), 3°C (iznad 1500 m).[45] Prosečna godišnja količina padavina je 896 mm. Najviše kiše ima u junu i maju, dok su najsuvlji februar i oktobar. Najznačajniji vetrovi Srbije su: košava (hladan i suv vetar karakterističan za sever Srbije) severac (hladan i suv severni vetar) moravac (hladan i suv; dolazi sa severa i duva dolinom Morave) južni vetar (topao i suv; duva sa juga dolinom Morave) jugozapadni vetar (topao i vlažan; dolazi sa Jadrana i dopire do Zapadne Srbije) Flora i fauna Glavni članak: Crvena knjiga flore Srbije Obični ris je u Srbiji zakonom zaštićena vrsta; usled malobrojne populacije, redovan lov na risa nije dozvoljen Pančićeva omorika Biogeografski, na teritoriji Srbije nalaze se dve zonalne vegetacije (odnosno, dva bioma) — veći deo površine pripada biomu širokolisnih i mešovitih šuma umerenih predela, dok predeli iznad gornje šumske granice pripadaju biomu tundri (alpijske tundre). U okviru šumskog bioma prisutna su četiri ekoregiona: balkanske mešovite šume (zauzimaju najveći deo teritorije južno od Save i Dunava), panonske mešovite šume (zauzimaju Panonsku niziju sa obodnim predelima), dinarske mešovite šume (mala površina u jugozapadnom delu Srbije) i rodopske planinske mešovite šume (mala površina u jugoistočnom delu Srbije). U okviru bioma tundri razvijena je visokoplaninska zeljasta vegetacija alpijskih livada i kamenjara. Pored zonalne vegetacije, zastupljeni su i drugi vegetacijski oblici, u zavisnosti od lokalnih uslova, npr. nizijske livade, tresave, stepski fragmenti. Pančićeva omorika je endemit područja Podrinja, zapadne Srbije i istočne Srpske (okolina Višegrada). Ime je dobila po srpskom botaničaru Josifu Pančiću koji ju je otkrio na planini Tari 1875. godine, kod sela Zaovine i Rastišta.[46][47][48] Pančićeva omorika je tanko, vitko, do 50 m visoko četinarsko drvo. Fauna Srbije je dosta raznovrsna, što znači da je veliki broj životinjskih vrsta koje su registrovane na teritoriji Evrope prisutno i u Srbiji. Po preciznom popisu — čak 43,3%. Podaci kažu da se u vodama i oko njih nalazi 110 vrsta riba i 20 vrsta vodozemaca, da na teritoriji Srbije živi najmanje 45 vrsta gmizavaca, oko 260 vrsta ptica gnezdarica i 94 vrste sisara.[49] Najčešće vrste divljači na koje se može naići u Srbiji su evropski jelen, jelen lopatar, srna, divokoza, muflon, divlja svinja, medved, kuna zlatica, kuna belica, jazavac, veverica, obični puh, zec, lasica, vuk, obični ris, šakal, riđa lisica , rakunoliki pas i tvor. Ostale životinjske vrste koje nastanjuju Srbiju su ježevi, gušteri, zmije, kao i razni insekti poput leptira. Srbiju naseljavaju i sledeće vrste divljih ptica: vrabac, slavuj, kos, drozd, siva čaplja, divlja guska, divlja patka kržulja, divlja patka riđoglava, jastreb kokošar, leštarka, jarebica kamenjarka, poljska jarebica, prepelica, fazan, liska crna, šumska šljuka, golub grivnaš, golub pećinar, golub dupljaš, gugutka, grlica, sojka (kreja), gačac, siva vrana i svraka. Mnogi kanali, prirodna i veštačka jezera odličan su potencijal za raznovrsnost ribljeg fonda. U najčistijim vodama mogu se pronaći potočni i rečni rakovi, a uobičajeno se na različitim lokacijama peca kečiga, šaran, potočna i jezerska pastrmka, smuđ, štuka i veliki broj vrsta bele ribe. Šume Glavni članak: Šume u Srbiji Prema stanju iz 2023. godine, ukupna površina šuma u Srbiji iznosi 40 odsto teritorije zemlje.[50] Nekada je Šumadija sa razlogom nosila to ime, zbog gustih i neprohodnih šuma koje su se u njoj nalazile. Retko ko bi razumeo žalbe putnika iz prve polovine 19. veka da su se sa velikim poteškoćama probijali kroz izuzetno guste i neprohodne šume Kneževine Srbije.[51] Srbija ima 2.000.000 hektara šuma i one godišnje proizvedu oko 8.000.000 tona kiseonika. U Srbiji se godišnje sagori 4.000.000 tona ogrevnog drveta, što znači da je doprinos Srbije svetskom bilansu ugljen-dioksida oko 6.000.000 tona godišnje.[51] Na Balkanu ima mnogo različitih vrsta šuma. Ako se zna da na ovim prostorima živi oko 50 različitih vrsta visokog drveća, i da gotovo svaka ta vrsta na određenim mestima izgrađuje svoju šumu, može se zamisliti koliko su raznovrsni šumski ekosistemi.[52] Veće šume u Srbiji: Košutnjak, Molinska šuma, Šalinački lug, Lipovička šuma, Valmište, Bojčinska šuma i druge. Nacionalni parkovi Glavni članak: Nacionalni parkovi Srbije U Republici Srbiji postoje dva nacionalna parka u procesu zaštite, Stara planina i Kučaj-Beljanica,[53] kao i pet nacionalnih parkova:[54] Ime Osnovan Površina (ha) Mapa Slika Nacionalni park Đerdap 1974. 93.968 Nacionalni park Đerdap na karti SrbijeNacionalni park Đerdap Nacionalni park Kopaonik 1981. 11.810 Nacionalni park Kopaonik na karti SrbijeNacionalni park Kopaonik Nacionalni park Tara 1981. 22.000 Nacionalni park Tara na karti SrbijeNacionalni park Tara Nacionalni park Šar-planina 1986. 39.000 Nacionalni park Šar-planina na karti SrbijeNacionalni park Šar-planina Nacionalni park Fruška gora 1960. 25.393 Nacionalni park Fruška gora na karti SrbijeNacionalni park Fruška gora Rezervati prirode Glavni članci: Rezervati prirode Srbije, Parkovi prirode Srbije, Predeli izuzetnih odlika Srbije i Sedam srpskih čuda Deliblatska peščara Obedska bara se nalazi u jugoistočnom Sremu i prostire na površini od 9820 hektara, a zaštitna zona na 19.611 hektara U Srbiji je izdvojeno i zakonom zaštićeno oko 463 rezervata i prirodnih dobara, najviše specijalnih i strogih, a značajan deo odnosi se i na naučno-istraživačke i opšte.[55] Rezervat prirode može biti strogi ili specijalni. Strogi rezervati su namenjeni isključivo očuvanju prirodnog fonda i naučno-istraživačkom radu i posmatranju. Specijalni rezervati imaju neizmenjeni i dobro očuvan ekosistem u kojem je čovekov uticaj sveden na minimum, a na osnovu namene mogu se izdvojiti hidrološki, ornitološki, geološki, ihtiološki, paleontološki i dr. Specijalni rezervati prirode Bagremara Brzansko Moravište Gornje Podunavlje Goč Deliblatska peščara Zasavica Jelašnička klisura Jerma Karađorđevo Klisura reke Trešnjice Koviljsko-petrovaradinski rit Kraljevac Ludoško jezero Obedska bara Okanj bara Pašnjaci velike droplje Selevenjske pustare Slano Kopovo Carska bara Suva planina Titelski breg Uvac Istorija Glavni članak: Istorija Srbije Ovaj članak je deo serije o istoriji Srbije Istorija Srbije Grb Republike Srbije proširi Preistorija proširi Predrimsko doba proširi Rano rimsko doba proširi Kasno rimsko doba proširi Rani srednji vek proširi Visoki srednji vek proširi Rano savremeno doba proširi Srbija 1804—1918 proširi Srbija od 1918. proširi Regionalne istorije Portal Srbija pru Praistorija Glavni članak: Praistorija na tlu Srbije Najstariji tragovi ljudskog postojanja, na tlu današnje Republike Srbije, datiraju iz vremena poslednjeg glacijala, oko 40.000. godine pre n. e.[56] Najznačajniji lokaliteti iz ovog perioda su pećine kod sela Gradac, ispod Jerininog brda nedaleko od Kragujevca i Risovača na Venčacu kod Aranđelovca.[56] Krajem ledenog doba, tokom holocena, velike promene klime, ali i flore i faune, dovele su do stvaranja ljudskih zajednica koje će stvoriti jednu od najkompleksnijih praistorijskih kultura, kulturu Lepenskog Vira.[56] Karakterišu je naseobine građene po utvrđenom obrascu, sa sahranjivanjem unutar njih i karakterističnim kućama trapezaste osnove, usavršena izrada alata i oružja, a smatra se da je u njoj postojala društvena hijerarhija i privatno vlasništvo, kao i razvijena religija (sa kultnim mestima i sakralnim objektima) i umetnost (javljaju se prve skulpture ribolikih ljudi, riba i jelena). Toplija klima, dovela je do stvaranja nove kulture u Podunavlju, koja se po lokalitetu Starčevo kod Pančeva, naziva Starčevačkom kulturom, a prostirala se na prostoru od Bosne do Makedonije tokom 5. milenijuma pre n. e. Njene kuće koriste drvo kao armaturu i blato i plevu kao građu, dok im je osnova kvadratno-trapezasta. Lepenski Vir; skulptura Praroditeljka, 7000 godina p.n.e. Figurina iz Vinčanske kulture, 4000–4500 p.n.e. Starčevačku kulturu zamenila je u srednjem neolitu Vinčanska kultura, koja je svoj naziv dobila po lokalitetu Vinča — Belo brdo, nedaleko od Beograda na obali Dunava i predstavlja tehnološki najnapredniju praistorijsku kulturu na svetu.[57] Njeni lokaliteti iz poznog neolita Pločnik kod istoimenog sela pored Prokuplja odnosno Belovode i Belolice kod Petrovca, na osnovu pronađenih bakarnih nalaza, predstavljaju najstarije evropske centre metalurgije, što pomera početke metalnog doba u još dalju prošlost. Kuće Vinčanske kulture su građene od istih materijala i istih su oblika, kao one iz Starčevačke kulture, ali su za razliku od njih, masivnije sa dve prostorije i ognjištima, dok su u poznom periodu bile poređane u redove sa svojevrsnim ulicama između njih, pa bi se njihova naselja mogla smatrati urbanim. Pored zemljoradnje i stočarstva kao osnovnih zanimanja, ljudi u ovom periodu su se bavili i lovom, ribolovom i sakupljanjem plodova, zatim pravljenjem grnčarije, alatki od kamena, ali i pletenjem asura od like i trske, pa čak i preradom vune. Grnčariju karakteriše zaobljenost, dok antropomorfne i zoomorfne figurine (Vinčanska dama, Vidovdanka, Hajd vaza, Boginja na tronu), kao i prosopomorfni poklopci i žrtvenici predstavljaju izuzetne umetničke domete ove kulture. Posebnu odliku Vinčanske kulture predstavljaju urezani znaci, poznati kao vinčansko pismo, o čijoj funkciji ima mnogo pretpostavki (oznake vlasništva, kaucije, piktogrami ili slikovno pismo, fonetsko pismo…).[58] Kulture bronzanog doba, počinju da se javljaju na tlu Srbije oko 1900. godine pre n. e. i to na području Banata (moriška), Srema (vinkovačka), severozapadne Srbije (Belotić-Bela Crkva) i južnog Pomoravlja (Bubanj-Hum III-Slatina). Njihov mirni život je poremećen oko 1425. p. n. e., kada sa severa nadire nova kultura (kultura grobnih humki) sa bronzanim oružjem (mačevi, sekire, bodeži), što dovodi do pokretanja naroda, koja su doprla i do Egipta.[56] Između 1200. i 1000. p. n. e., na prostoru Kosova, Pomoravlja, Bačke i Banata, postoje ljudske zajednice koje imaju ista naselja, posuđe, oblik sahranjivanja, bave se uzgajanjem ječma i pšenice, uzgajaju goveda, svinje i konje, a ređe koze i ovce. Krajem drugog i početkom prvog milenijuma pre n. e. (period od 1125. do 750. p. n. e.), dolazi do nastanka gvozdenog doba i formiranja prvih etničkih zajednica na Balkanskom poluostrvu (Dardanaca, Tribala, Ilira i Tračana). Za gvozdeno doba je vezan i dolazak Trako-kimeraca oko 725. p. n. e. iz Kavkasko-pontskih predela, koji sa sobom donose svoje gvozdeno oružje i nakit. Tokom naredna dva veka dolazi do formiranja etničkog razgraničenja među plemenima na Balkanu, počinje da se razvija razmena dobara (o čemu svedoče luksuzni helenski predmeti pronađeni na ovom prostoru), a arheološka istraživanja ukazuju i na procese helenizacije Tribala i Dardanaca, dok se iz istorijskih izvora zna da su između 300. i 100. p. n. e. vodili ratove sa makedonskim kraljevima. Mlađe gvozdeno doba karakteriše pojava Kelta, koji se 335. p. n. e. sastaju sa Aleksandrom Makedonskim na Dunavu, da bi nakon njegove smrti prešli Savu i Dunav i otpočeli napade na celo poluostrvo, sve do poraza kod Delfa, 279. p. n. e. Oni se nakon toga povlače sa tla današnje Grčke i uspevaju da pokore Tribale i deo Autarijata, sa kojima formiraju moćno pleme Skordiska,[56] koji na tlu današnje Karaburme podižu svoj grad Singidunum, koji se smatra pretečom prestonice moderne Srbije, Beograda. Stari vek Glavni članak: Istorija Srbije u starom veku Carska palata Feliks Romulijana; do 18 rimskih imperatora se rodilo na tlu današnje Srbije Širenje Rimljana na Balkansko poluostrvo, otpočelo je krajem 3. veka pre n. e, sukobima sa Ilirima predvođenim kraljicom Teutom. Tokom ilirsko-rimskih i makedonsko-rimskih ratova, Rimljani su pokorili Ilire i Antičke Makedonce. Nakon toga, započinje njihov prodor Panonskoj niziji i ratovi protiv Dardanaca i Skordiska. Početkom nove ere, gušenjem Batonovog ustanka, celokupno Balkansko poluostrvo se našlo pod rimskom vlašću. Veći deo današnje Srbije, ušao je u sastav provincije Gornja Mezija, dok su manji delovi ušli u sastav provincija Panonije, Dalmacije i Dakije. Na ovom prostoru su bile stalno stacionirane dve rimske legije IV Flavia (u Singidunumu, današnjem Beogradu) i VII Claudia (u Viminacijumu kod današnjeg Kostolca na Dunavu). Podignut je čitav niz gradova koji su bili povezani sistemom puteva koji su omogućavali laku komunikaciju između delova Rimskog carstva, koje je za vladavine cara Trajana, nakon dačkih ratova, bilo na svom teritorijalnom vrhuncu.[56] Upadi varvarskih plemena iz srednje Evrope i povlačenje Rimljana iz Dakije, tokom Aurelijanove vladavine, doveli su podizanja niza rimskih kastruma duž desne obale Dunava, koji su formirali Dunavski limes. Jedan od njegovih naslednika, Dioklecijan uveo je tetrarhiju kao oblik vladavine i izvršio reformu unutrašnje organizacije Rimskog carstva, čime je Sirmijum postao jedna od prestonica države. Varvarski napadi na Dunavsku granicu su se nastavili, a jednu od prekretnica čini prodor Gota 378. godine, nakon čega počinje i trajno naseljavanje varvara na tlu Rimskog carstva. Car Teodosije I je 395. godine podelio Rimsko carstvo na dva dela, pri čemu veći deo današnje Srbije ulazi u sastav Istočnog rimskog carstva, dok su manji delovi (severozapadni deo Srbije) pripali Zapadnom rimskom carstvu. Srednji vek Glavni članci: Istorija Srbije u srednjem veku, Slovensko naseljavanje Balkanskog poluostrva, Naseljavanje Srba na Balkansko poluostrvo i Slovenski ustanci protiv Vizantije Sredinom 5. veka, Huni predvođeni Atilom stvaraju moćnu državu, koja propada nakon njegove smrti 453. godine, a na tlu današnje Srbije svoje države stvaraju Gepidi i Istočni Goti. Pljačkaškim upadima na teritoriju Istočnog rimskog carstva, pridružuju se u prvim desetlećima 6. veka i Sloveni, ponekad kao samostalni napadači, a ponekad udruženi sa drugim varvarskim narodima. Sredinom istog veka na Balkansko poluostrvo stižu Avari, koji, predvođeni kaganom Bajanom, tokom narednih pola veka šire svoju vlast i uticaj na okolne Slovene, uz čiju pomoć napadaju i pljačkaju vizantijske teritorije, a 582. godine zauzimaju i sam Sirmijum. Krajem veka su Sloveni toliko ojačali da se već 584. godine pominje njihovo trajno naseljavanje na prostorima južno od Save i Dunava, a dve godine kasnije i njihov napad na Solun, u kome su korišćene i opsadne sprave. Srpske kneževine na Balkanu Jovan Vladimir bio je vladar Duklje (1000-1016), najmoćnije srpske kneževine tog doba i prvi srpski svetitelj. Prekretnicu u slovenskom naseljavanju, predstavlja dolazak na vlast cara Iraklija na vlast 610. godine. On procenjuje da rat sa Persijom na istočnim granicama carstva, predstavlja daleko veći problem i po stupanju na presto povlači sve preostale snage sa dunavske granice i prebacuje ih na istok, čime je otvoren put za trajno i neometano naseljavanje Slovena, koji će u narednim decenijama, preplaviti celo Balkansko poluostrvo. Posle neuspešne slovenske opsade Soluna 611. godine i kombinovane opsade Carigrada 626. godine, na prostor Balkana i današnje Srbije doseljavaju se Srbi. Prema rečima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), oni su se, uz Iraklijevu dozvolu, naselili na prostorima između reka Cetine i Vrbasa na zapadu, Bojane, Ibra i Morave na istoku, Dunava i Save na Severu i Jadranskog mora na jugu.[59][60] On takođe navodi da su došli iz Bojke odnosno Bele ili Nekrštene Srbije u kojoj su vlast od oca nasledila dva brata. Oni su podelili narod, tako da je jedan ostao na čelu Srba u Beloj Srbiji, dok je drugi sa delom naroda krenuo u seobu ka jugu. Sigurno je u periodu od 629. do 632. godine bilo naseljavanje Srba na Balkan. Prvo ih je Iraklije naselio na oblasti zapadno od Soluna, kod grada Servija, najverovatnije da bi Srbi branili Solun od drugih Slovena, što im se nije svidelo, tako da su odlučili da se vrate u svoju Belu Srbiju. Prešli su Dunav, ali kada su uvideli da su Avari ponovo ojačali, zatražili su preko stratega Singidunuma nove teritorije, tako da im je Iraklije dodelio Dalmaciju.[61] Pola veka kasnije, tačnije 680. godine, na Balkan dolazi narod turskog porekla Prabugari, koji se naseljavaju istočno od Srba, među Slovenima na području nekadašnje Trakije. Tokom narednih vekova, oni će se stopiti sa okolnom slovenskom masom i izgubiti svoj jezik i običaje, ali će joj nametnuti svoje ime Bugari. Njihova država obuhvatiće istočnu Srbiju sa Moravskom dolinom, Beogradom i Sremom. Varvarska najezda je uništila stare rimske gradove i uređenje, tako da par narednih vekova karakteriše potpuno odsustvo bilo kakvih podataka o zbivanjima u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva. Kneza koji je predvodio Srbe u seobi na Balkan, nasledio je posle smrti njegov sin, tako da je vlast, tokom vekova, ostala u istoj porodici, a prvi knez čije ime je zabeleženo, bio je Višeslav, za koga se pretpostavlja da je vladao krajem 8. veka. Njegov unuk Vlastimir, koji je vladao u prvoj polovini 9. veka, smatra se utemeljivačem srpske države u srednjem veku. Srbija se tokom njegove vladavine našla na udaru susednih Bugara predvođenih kanom Presijamom (832—852), koji su u trogodišnjem ratu doživeli potpun poraz, izgubivši pri tome i veći deo vojske. Posle njegove smrti, oko 851. godine, Bugari su ponovo napali Srbiju, ali su njegovi sinovi Mutimir (851—891), Strojimir i Gojnik ponovo potukli Bugare. Tokom borbi je zarobljen i najstariji sin kana Borisa (852—889) Vladimir (889—893) sa dvanaest uglednih bojara. Nakon toga je zaključen mir i prijateljstvo između Srba i Bugara, a zarobljenici su oslobođeni i otpraćeni do granice u Rasu. Kasnije je među Vlastimirovim sinovima došlo do borbe oko vlasti, u kojoj je pobedio najstariji Mutimir, koji je zarobio mlađu braću i poslao ih u Bugarsku kao zarobljenike. Tokom njegove vladavine je vladarska porodica primila hrišćanstvo, a papa Jovan VIII (872—882) je zatražio od njega 873. godine da se, nakon uspeha moravsko-panonske misije, podloži Metodiju, kao slovenskom episkopu, sa sedištem u Sirmijumu.[a] Posle njegove smrti 891. godine, Srbiju su ponovo zahvatili sukobi oko vlasti iz kojih je kao pobednik izašao Mutimirov bratanac Petar (892—917). On je kao kum kneza Bugarske i tada najmoćnijeg vladara na Balkanu Simeona Velikog (knez 893—913, car 913—927), bio u mogućnosti da skoro dve decenije vlada Srbijom u miru. Njegovu vladavinu je okončao sam Simeon, koji je od zahumskog kneza Mihajla dobio izveštaje o Petrovim kontaktima sa njegovim protivnicima Vizantincima, nakon čega je Petra na prevaru zarobio, a za novog kneza Srbije postavio Mutimirovog unuka Pavla (917—923). Njega su, par godina kasnije, pokušali da zbace sa vlasti Vizantinci, pomoću njegovog brata od strica Zaharija, ali je on zarobljen i poslat u Bugarsku.[59] Jačanje Bugarske pod Simeonom je primoralo Pavla, da pređe na stranu Vizantije, nakon čega je bugarski car protiv njega poslao 923. godine Zahariju, koji ga je zbacio sa vlasti.[59] Međutim, sam Zaharija je vrlo brzo prešao na stranu Vizantije, zbog čega Simeon biva primoran da pošalje svoju vojsku protiv njega. Bugarska vojska je potučena, a glave i oružje dvojice bugarskih vojvoda su poslati u Konstantinopolj kao ratni trofeji.[59] Bugarski car je nakon toga poslao na Srbiju novu vojsku, sa kojom je poslat i Vlastimirov praunuk Časlav (931— oko 960), koji je trebalo da bude postavljen za novog kneza.[59] Pred novom bugarskom vojskom, Zaharija je pobegao u Hrvatsku, dok su Bugari pozvali srpske župane da dođu i potčine se novom knezu.[59] Umesto postavljanja novog kneza, srpski župani su zarobljeni, a cela Srbija je opljačkana i pripojena Bugarskoj.[62] Nakon Simeonove smrti 927. godine, Časlav je pobegao iz Bugarske i uz vizantijsku pomoć, obnovio Srbiju u kojoj su najveći gradovi bili: Dostinika (prva prestonica Srbije), Černavusk, Međurečje, Drežnik, Lesnik i Salines, dok su u oblasti Bosne, koja se tada nalazila u sastavu Srbije, bili gradovi Kotor i Dresnik.[59] Sredinom 10. veka, severne granice Srbije počeli su da ugrožavaju Mađari, sa kojima je Časlav vodio borbe, u kojima je, prema narodnoj tradiciji sačuvanoj u „Letopisu Popa Dukljanina”, poginuo tako što je zarobljen i u okovima bačen u Savu sa svojom pratnjom. Njegovom smrću se gasi prva srpska vladarska dinastija koja je vladala Srbima od dolaska na Balkan do sredine 10. veka. Temnićki natpis sa kraja X ili početka XI veka, pronađen kod Varvarina Nekoliko desetleća kasnije 971. godine Bugarska država propada i ulazi u sastav Vizantije.[62] Okrutna vizantijska uprava na delovima Balkana naseljenim Slovenima, dovela je 976. godine do pobune u Makedoniji na čijem su se čelu našli sinovi kneza Nikole. Ustanak se brzo proširio, a na njegovom čelu se, usled pogibije ostale braće, našao Samuilo.[62] Posle prodora u Grčku, do Korinta i Peloponeza, on, oko 998. godine, pokreće pohod ka zapadnim delovima Balkana i do 989. godine osvaja veći deo današnje Srbije i okolnih srpskih kneževina.[62] Početkom 11. veka, Vizantija predvođena carem Vasilijem II počinje da potiskuje ustanike i posle velike pobede u bici na Belasici 1014. godine, Samuilo umire od srčanog udara, a njegova država se praktično raspala usled dinastičkih borbi oko vlasti.[62] Već 1018. godine, udovica poslednjeg cara se sa porodicom predala Vasiliju, ali su pojedine Samuilove vojskovođe nastavile da pružaju otpor.[63] Poslednji od njih bio je Sermon koji je vladao Sremom.[63] Njega je na prevaru ubio vizantijski zapovednik Beograda 1019. godine, čime je i poslednji ostatak Samuilove države pokoren. Vizantijska uprava na prostorima naseljenim slovenskim stanovništvom je posle sloma Samuilovog ustanka, započela proces helenizacije stanovništva i uvođenje plaćanja poreza u novcu, umesto, kao do tada, u naturi. Ove promene su, uz povećanje poreza usled krize u samoj Vizantiji, doveli do podizanja dve nove slovenske pobune. Prvo je u leto 1040. godine u Pomoravlju izbio ustanak na čijem se čelu našao, navodni Samuilov unuk, Petar Deljan, koji je u Beogradu proglašen za cara. Iako se ustanak brzo proširio na prostor današnje Srbije, Makedonije i severne Grčke, on je već 1041. godine ugušen. Tri desetleća kasnije, 1072. godine dolazi do novog ustanka pod vođstvom Đorđa Vojteha, a ustanici za cara u Prizrenu proglašavaju dukljanskog princa Konstantina Bodina. Pod njegovim vođstvom oni osvajaju Niš, ali krajem godine bivaju potučeni kod Pauna na Kosovu, čime je ustanak ugušen. Glavni članak: Raška Granice kraljevine Zete u doba kralja Bodina Početkom naredne decenije, Bodin je, kao kralj Zete, zauzeo Rašku u kojoj je za vladare postavio župane Vukana (oko 1083—1112) i Marka, a potom i Bosnu u kojoj je postavio kneza Stefana. Borbe sa Vizantijom od 1091. godine vodi isključivo raški župan Vukan koji iz Zvečana više puta prodire na Kosovo spaljujući Lipljan, a kasnije stiže i do Vranja, Skoplja i Pologa. Na vlasti ga smenjuje njegov bratanac Uroš I koji ulazi u savez sa Mađarima u borbama sa Vizantijom. Njegova ćerka Jelena postaje žena budućeg kralja Ugarske Bele II, a njegov sin Beloš kraljevski palatin. Mađari će tokom celog 12. veka ratovati sa Vizantijom, prvo oko Srema i Beograda, a zatim i oko Moravske doline, a raški župani će u gotovo svakom od tih ratova učestvovati kao ugarski saveznici. Oni uspevaju da, na kratko, osvoje Beograd, a kasnije i Niš, ali ih Vizantinci, predvođeni moćnim carem Manojlom I potiskuju, tako da se svi sukobi okončavaju bez značajnijih teritorijalnih proširenja. Istovremeno Rašku potresaju i unutrašnji sukobi oko vlasti između Uroševih sinova Uroša II i Dese u kome učešće uzima i sam Manojlo. Vizantijski car na kraju postavlja za novog velikog župana Tihomira, sina velmože Zavide. Razdoblje Nemanjića Veliki župan Stefan Nemanja, rodonačelnik dinastije Nemanjić Protiv velikog župana Tihomira će se, 1166. ili 1168. godine, pobuniti njegov najmlađi brat Stefan Nemanja koji će potisnuti stariju braću iz zemlje, a kasnije će kod Pantina na Kosovu potući vizantijsku vojsku predvođenu njegovom braćom, koja ga nakon toga priznaju za vladara. Nemanja će tokom naredna tri desetleća voditi uspešne ratove protiv Vizantije u kojima će značajno proširiti svoju državu. Pripaja joj Neretljansku oblast, Zahumlje, Travuniju, Primorje, delove Kosova, Metohije, a na kratko osvaja i Niš u kome se sastaje sa svetim rimskim carem i vođom krstaša III krstaškog pohoda Fridrihom Barbarosom, kome predlaže savez protiv Vizantije. Na prestolu ga, u dogovoru sa vizantijskim carem, nasleđuje srednji sin Stefan, koji početkom svoje vladavine biva potisnut od starijeg brata Vukana, ali na kraju uspeva da se održi na vlasti. Koristeći se političkom situacijom na Balkanu nastalom posle krstaškog zauzeća Carigrada 1204. godine, on je nastavio širenje svoje države (osvaja Prizren, Vranje i Niš), koju 4. januara 1217. godine uzdiže na rang kraljevine, dobivši od pape Honorija III kraljevski venac. Dve godine kasnije, njegov mlađi brat Sava je od vaseljenskog patrijarha u Nikeji izdejstvovao uzdizanje raške eparhije na nivo arhiepiskopije čiji je postao prvi arhiepiskop, čime je srpska crkva stekla autokefalnost i udareni su temelji današnjoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Sveti Sava, prvi srpski arhiepiskop i prosvetitelj Stefana nasleđuju sinovi Radoslav (1223—1234) i Vladislav (1234—1242) koji vladaju pod uticajem svojih moćnih tastova epirskog despota i bugarskog cara, posle kojih na vlast dolazi najmlađi sin Uroš I (1242—1276). Iako nije uspeo da proširi granice svoje države, Uroš je uspeo da ekonomski ojača državu tako što je iz Transilvanije doveo rudare Sase, čime je započela eksploatacija rudnika u Srbiji, što će njegovim naslednicima pružiti finansijsku osnovu za dalja osvajanja. Bio je oženjen Jelenom Anžujskom koja je igrala značajnu ulogu u tadašnjoj Srbiji, a slikarstvo njegove zadužbine Sopoćana spada u sam vrh evropske srednjovekovne umetnosti. Njega je sa vlasti, usled neuspešnih ratova i nezadovoljstva u zemlji, zbacio 1276. godine stariji sin Dragutin (kralj Srbije 1276—1282, kralj Srema 1282—1316), koji će, svega nekoliko godina kasnije 1282. godine, prepustiti vlast mlađem sinu Milutinu (1282—1321), koji spada u red najznačajnijih srpskih vladara.[64] Tokom nekoliko narednih godina, Milutin će proširiti Srbiju ka jugu, osvajajući veći deo današnje Severne Makedonije sa Skopljem koje mu postaje prestonica i severne delove Albanije, a na kratko će držati i sam Drač. Kasnije će osvojiti Braničevo, koje predaje Dragutinu, kome je ugarski kralj i njegov tast dodelio na upravu Mačvu sa Beogradom i severnu Bosnu. Sam Milutin 1299. godine zaključuje mir sa Vizantijom, prema kome mu car Andronik II (1282—1328) priznaje osvajanja i daje za ženu petogodišnju ćerku Simonidu. Početak 14. veka obeležava građanski rat između braće oko prava nasleđivanja prestola koji se okončava ponovnim prihvatanjem Deževskog sporazuma, kojim je Dragutin 1282. godine predao vlast Milutinu i prema kome ga nasleđuje Dragutinov sin. Milutina je sa vlasti 1314. godine pokušao da zbaci sin Stefan (1322—1331), koji je uhvaćen i po njegovom naređenju oslepljen, posle čega je poslat u izgnanstvo u Carigrad. Nakon Dragutinove smrti 1316. godine on zarobljava njegovog sina i naslednika Vladislava i zauzima njegovu državu, posle čega vodi trogodišnji rat sa kraljem Ugarske Karlom Robertom (1310—1342) u kome gubi Beograd, ali zadržava Mačvu i Braničevo. Posle njegove smrti 1321. godine, državu zahvata građanski rat između njegovih sinova Konstantina i Stefana, u koji se nakon Konstantinove pogibije uključuje Vladislav, ali Stefan i njega pobeđuje. On nastavlja da širi svoju državu ka jugu na račun, Vizantije, ali ne uspeva da povrati primorje od Cetine do Dubrovnika koje se nakon Milutinove smrti otcepilo, nakon čega ga osvaja ban Bosne Stefan II Kotromanić (1322—1353). Protiv njega je stvoren savez Vizantije i Bugarske, koji je Stefan uništio, potukavši do nogu Bugare u bici kod Velbužda 1330. godine. Samo godinu dana kasnije, njegov sin Dušan (kralj 1331—1346, car 1346—1355) koristi nezadovoljstvo vlastele i u Nerodimlju zarobljava oca, koji iste godine umire u kao zatvorenik u Zvečanu, a Dušan postaje novi kralj. Godine 1217, tokom vladavine Stefana Prvovenčanog, Srbija postaje nezavisna kraljevina, a 1346. godine dostiže vrhunac moći kao carstvo Stefana Dušana, koji se proglasio za „cara Srba i Grka”. Proglašenje Dušanovog zakonika i Srpsko carstvo Posle Nemanjića Bitka na Kosovu, Adam Stefanović Osmanski Turci su porazili srpsko plemstvo 1389. godine u bici na Kosovu polju. Stefan Lazarević kao osmanski vazal je predvodio srpske pomoćne odrede u bici kod Angore. Posle bitke kod Angore je od Vizantinaca u Carigradu dobio zvanje despota 1402. godine čime Srbija postaje despotovina. U vreme njegove vladavine u Srbiji se razvija Resavska škola srednjovekovne književnosti. Turci su konačno zagospodarili Srbijom posle pada Smedereva 1459. godine, za vreme vladavine poznatog osmanskog sultana Mehmeda II. Srbi su na području današnje Vojvodine prisutni od srednjeg veka pod vlašću Ugarske. U 15. i 16. veku su na području Srema, Banata i Bačke posede imali srpski despoti. U 16. veku su Srbi na području današnje Vojvodine formirali dve kratkotrajne državne tvorevine, prvom od njih je vladao samozvani car Jovan Nenad, a drugom vojvoda Radoslav Čelnik. Osmanska vladavina Glavni članak: Istorija Srbije u Osmanskom carstvu Delovi teritorije današnje Srbije su bili u sastavu Osmanskog carstva u periodu od 15. do početka 20. veka. U sastav Osmanskog carstva su najpre, početkom 15. veka, uključeni jugoistočni delovi današnje Srbije (okolina Niša), zatim, sredinom 15. veka (1459. godine), celo područje Srpske despotovine, i konačno, između 1521. i 1552. godine i celo područje današnje Vojvodine. Srbi u Banatu su 1594. godine podigli veliki ustanak protiv osmanske vlasti, koji se završio porazom. Seoba Srba, slika Paje Jovanovića Od kraja 17. veka, u severnim delovima današnje Srbije (Bačka, zapadni Srem) osmansku će vlast zameniti habzburška, koja će se između 1718. i 1739. godine proširiti i na druge delove teritorije današnje Srbije (istočni Srem, Banat, Mačvu, Šumadiju, Braničevo, Timočku Krajinu). Posle 1739. godine, granica osmanskog i habzburškog domena se nalazi na Savi i Dunavu. Srbija će svoju državnost početi da obnavlja u 19. veku, nakon Prvog (1804. godine) i Drugog srpskog ustanka (1815. godine), najpre u vidu vazalne kneževine, da bi potpunu nezavisnost stekla 1878. godine. Neki južni i zapadni delovi današnje Srbije ostaće pod osmanskom vlašću sve do 1912. godine. Period osmanske uprave trajao je različito u delovima današnje Srbije; najkraće su pod turskom vlašću bili neki delovi Vojvodine (oko 150 godina), a najduže neki delovi južne Srbije (oko 5 vekova). Moderna Srbija Srpska revolucija Glavni članak: Srpska revolucija Vožd Karađorđe Petrović, vođa Prvog srpskog ustanka i osnivač dinastije Karađorđević Ustanička Srbija 1809. godine Srbija je svoju borbu za nezavisnost počela tokom Srpske revolucije, a ta borba je trajala nekoliko desetleća. Đorđe Petrović, poznatiji kao Karađorđe, je umakao Seči knezova i sa šumadijskim prvacima je februara 1804. godine organizovao zbor u selu Orašac, na kom je odlučeno da se podigne buna. Na ovom zboru Karađorđe je izabran za „vožda”.[65] Buna je počela paljenjem turskih hanova po Šumadiji i proterivanjem Turaka iz hanova i sela u utvrđene gradove. Da bi smirio situaciju u Beogradskom pašaluku, turski sultan je jula 1804. godine poslao bosanskog vezira Bećir-pašu. Karađorđe je kao prvi uslov za uspostavljanje mira tražio likvidaciju dahija, koje je Milenko Stojković u noć između 5. i 6. avgusta, po Karađorđevom naređenju i uz saglasnost Bećir-paše, pogubio na ostrvu Ada Kale. Međutim, ovo nije smirilo situaciju u pašaluku. Sultan je 1805. godine poslao u Beograd za vezira Hafis-pašu, kog su ustanici dočekali na Ivankovcu i naneli mu težak poraz. Ovim je buna protiv dahija prerasla u ustanak protiv turske vlasti i srpsku nacionalnu revoluciju. Sledeće godine ustanici su porazili tursku vojsku na Mišaru i Deligradu i osvojili beogradsku varoš. Ustanici su pokušali da uspostave mir sa Osmanskim carstvom. Pregovore sa Portom u ime srpske strane je vodio trgovac Petar Ičko i uspeo od nje da izdejstvuje Ičkov mir. Najvažnije odredbe Ičkovog mira su bile da se iz Srbije proteraju janičari i da Srbi obavljaju javne službe i čuvaju granicu. Mir nije ostvaren jer su Srbi nastavili rat kada je na njihovu stranu u rat ušla Rusija. Sledeće godine (1807), Srbi su zauzeli beogradsku tvrđavu, a udružena srpsko-ruska vojska je odnela pobede kod Štubika i Malajnice. U narednim godinama ustanici su ratovali radi oslobođenja srpskog naroda izvan Beogradskog pašaluka. Bez većih okršaja je prošla 1808. godina, a za sledeću godinu Karađorđe je planirao da se u Raškoj sastane sa vojskom crnogorskog vladike Petra I i odatle da se uputi u oslobađanje Stare Srbije. Karađorđe je odneo pobede nad Turcima kod Suvodola, Sjenice i Novog Pazara. Međutim, morao je da odustane od pohoda jer mu se crnogorski vladika nije pridružio i zato što su ustanici poraženi u bici na Čegru. Srpski ustanici su 1810. godine odneli pobede kod Loznice i Varvarina (zajedno sa ruskom vojskom). Pohod Napoleona na Rusiju je prinudio jednog saveznika Srba da okonča rat sa Turskom. Rusija je 1812. godine sklopila sa Osmanskim carstvom Bukureški mir i povukla svoju vojsku iz ustaničke Srbije. Rusija je Bukureškim mirom pokušala da ustanicima osigura autonomiju i amnestiju za učešće u ratu. Ustanici su do tada ostvarili nezavisnost i nisu želeli da prihvate samo autonomiju i nastavili su da se bore. Ogromna turska vojska, predvođena velikim vezirom Huršid-pašom je opkolila ustaničku državu sa zapada, juga i istoka. Ustanička Srbija bila je pokorena da kraja oktobra 1813. godine. Karađorđe je napustio Srbiju sa većim brojem ustaničkih starešina, a veliki broj Srba se iselio na teritoriju susedne Austrije. Ustaničke starešine koje nisu izbegle počele su da se dogovaraju kako da zaustave turski zulum. U Takovu 23. aprila 1815. godine je održan tradicionalni sabor. Okupljeni prvaci su odlučili da podignu ustanak, pa su ponudili predvodništvo Milošu Obrenoviću, što je on prihvatio, ali nakon izvesnog kolebanja. Drugi srpski ustanak je podignut i vođen protiv turske vlasti. Ustanici su vodili borbu samo protiv vojske beogradskog vezira. Najvažnije bitke su bile kod Čačka, Paleža, Požarevca, na Ljubiću i Dublju. Kada su protiv pobunjenih Srba pošle još i dve sultanove vojske iz Bosne i Rumelije, Miloš Obrenović je započeo pregovore, uveren da ne može pružiti otpor na tri strane. Na Drini je započeo pregovore sa bosanskim vezirom Huršid-pašom, a nastavio je rumelijskim vezirom Marašli Ali-pašom. Sa Marašlijom je sklopio usmeni sporazum kojima je Srbima u beogradskom pašaluku osigurao poluautonomni položaj. Prema postignutom dogovoru, Srbi su imali pravo da skupljaju porez, da učestvuju u suđenju Srbima, da spahije ubiraju prihode po zakonima i da u Beogradu zaseda Narodna kancelarija sastavljena od srpskih knezova. Tako je okončan Drugi srpski ustanak, odnosno ratni period Srpske revolucije. Miloš Obrenović se odmah po završetku Drugog srpskog ustanka odrekao titule vožda, a prihvatio je titulu kneza. Kneževina Srbija Glavni članak: Kneževina Srbija Osnivač dinastije Obrenović i vođa Drugog srpskog ustanka knez Miloš Obrenović, poznat i kao Miloš Veliki Knez Miloš Obrenović je vladao Srbijom samovoljno i imao je brojne protivnike, koji su često podizali bune, ali su se one sve završavale neuspešno. Na spoljnopolitičkom planu, Miloš je, uz pomoć Rusije izdejstvovao Akermansku konvenciju (1828), Jedrenski mir (1829) i Hatišerif iz 1830. godine kojima je jačala autonomija Srbije sa Milošem kao njenim naslednim knezom. Nezadovoljstvo vladavinom kneza Miloša u Srbiji rezultovalo je Miletinom bunom. Knez Miloš je pod pritiskom nezadovoljnih knezova sazvao skupštinu 15. februara 1835. godine na kojoj je donet Sretenjski ustav, prvi moderni srpski ustav i prvi ustav na Balkanu. Sretenjski ustav je bio vrlo liberalan, njime je u Srbiji konačno ukinut feudalizam i ograničena prava kneza. Kako je ustav najviši pravni akt jedne zemlje, a da je Srbija tada bila vazalna kneževina Osmanskog carstva, Porta se protivila njenom donošenju. Austrija i Rusija su takođe bile protiv ustava jer ga ni same nisu imale, i zbog straha od širenja ideja Francuske revolucije. Pod spoljnim pritiskom knez Miloš je, na svoje zadovoljstvo, ukinuo ustav. Aprila 1841. godine južno od Kneževine Srbije izbila je bezuspešna Niška buna protiv turske vlasti. Poslednje osmanske trupe su 1867. godine napustile Kneževinu Srbiju, a knez Mihailo dobija ključeve većih srpskih gradova, čime država postaje defakto nezavisna. Posle ustanka u Hercegovini 1875. godine, Srbija objavljuje rat Turskoj 28. juna 1876. godine i do 1878. godine uspeva da oslobodi jugoistočnu Srbiju. Konačnim aktom Berlinskog kongresa — Berlinski sporazum — Srbija je 13. jula 1878. godine dobila međunarodno priznanje. Srbi u Habzburškoj Monarhiji Glavni članci: Vojna krajina i Istorija Vojvodine Srbi u Habzburškoj Monarhiji su sredinom 19. veka imali krunsku zemlju unutar Austrijske carevine pod imenom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat. Kad god je Austrija ratovala protiv Turaka, imala je pomoć srpskog naroda, koji je bunama i učešćem u hrišćanskoj austrijskoj vojsci nastojao zbaciti tursku vlast i vaskrsnuti srpsko carstvo.[66] A posle svakog mira morao je bežati iz postojbine ispred turske osvete. Te seobe su se odvijale u nekoliko pravaca. Majska skupština na kojoj je proglašena Srpska Vojvodina (3. maja 1848. u Sremskim Karlovcima) Tokom habzburške uprave, Srbi su, na osnovu srpskih privilegija, uživali narodnu autonomiju u okviru Habzburške monarhije, a ostvarili su i crkvenu samostalnost u okviru Karlovačke mitropolije. Tokom revolucije 1848. godine, Srbi su formirali autonomnu Srpsku Vojvodinu, da bi 1849. godine bila formirana jedna posebna habzburška krunska oblast nazvana Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat. Ova oblast je ukinuta 1860. godine. Raspadom Habzburške monarhije (Austrougarske) 1918. godine, Srbi sa područja današnje Vojvodine ulaze u sastav Kraljevine Srbije, a potom i novoformiranog Kraljevstva Srba i Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija. Kraljevina Srbija Glavni članak: Kraljevina Srbija Srbija je proglašena kraljevinom odlukom Narodne skupštine i knjaževom proklamacijom 7. marta 1882. godine. Kraljevina Srbija obuhvata istorijski period od 1882. do 1918. godine. U ovom periodu su se oko vlasti nadmetale i smenjivale dve dinastije, čiji su rodonačelnici bili Đorđe Petrović — Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka i Miloš Obrenović, vođa Drugog srpskog ustanka. Dalji razvoj Srbije je bio obeležen opštim napretkom u ekonomiji, kulturi i umetnosti, čemu je pre svega doprinela mudra državna politika, koja je slala mlade ljude na školovanje u evropske metropole, odakle su donosili novi duh i novi sistem vrednosti. Jedan od spoljnih izraza transformacije kroz koju je sada prolazila nekadašnja osmanska provincija bilo je i proglašenje kraljevine, 1882. godine. Kralj Petar I Karađorđević je uspostavio demokratsku vladavinu i predvodio povlačenje tokom Albanske golgote. Majskim prevratom 1903. godine i ubistvom kralja Aleksandra i kraljice Drage, na vlast ponovo dolaze Karađorđevići, potomci Karađorđa Petrovića, a za novog kralja je postavljen Petar Karađorđević. Srbija je znatno proširila svoju teritoriju na jug posle pobeda u Balkanskim ratovima (Stara Srbija). Uz velike ljudske i materijalne žrtve, Srbija je doprinela velikoj pobedi Saveznika u Prvom svetskom ratu. Većina naroda u Crnoj Gori je preko velike Narodne skupštine u Podgorici, 26. novembra 1918. godine, izglasala bezuslovno sjedinjenje sa Srbijom. Kraljevina Srbija je kao nezavisna država prestala je da postoji 1. decembra 1918. godine kada se ujedinila sa Državom Slovenaca, Hrvata i Srba stvorivši Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca pod daljom vladavinom srpske dinastije Karađorđević. Jugoslovenske države Vidi još: Jugoslavija Posle 1918. godine Srbija je jedina unoseći svoju državnost i suverenost, bila osnivač Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, preimenovanog 1929. godine u Kraljevina Jugoslavija. Pod nemačkom okupacijom, posle rata do danas Glavni članci: Republika Srbija (1990—2006) i Raspad SFRJ Vidi još: Srbija pod nemačkom okupacijom, Jugoslavija u Drugom svetskom ratu i Socijalistička Republika Srbija U Drugom svetskom ratu, teritorija današnje Srbije je bila pod okupacijom Sila Osovine, odnosno nacističke Nemačke i njenih saveznika Italije, Bugarske, Mađarske, Albanije, kao i marionetske profašističke državne tvorevine pod nazivom Nezavisna Država Hrvatska, dok je u Srbiji vladala Vlada narodnog spasa pod generalom Nedićem do 1944. godine. U Srbiji su tokom okupacije postojala dva suprotstavljena pokreta koji su se borili za vlast u posleratnoj Jugoslaviji: Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije i Jugoslovenska vojska u otadžbini. Ustanak protiv okupatora izbio je u leto 1941. godine. Tokom Drugog svetskog rata zabeležena su velika stradanja srpskog naroda. Procenjuje se da je stradalo preko milion i po pripadnika svih naroda, među kojima je najviše bilo Srba. Partizani i ravnogorci sprovode nemačke nacističke zarobljenike u Užicu. Srbi su činili natpolovičnu većinu partizanskog i većinu ravnogorskog pokreta. Građani Novog Sada prelaze reku skelama, nakon što su sva tri gradska mosta uništena u NATO bombardovanju Neposredno posle rata, 1945. godine, kao naslednica Kraljevine Jugoslavije, formirana je država pod imenom Demokratska Federativna Jugoslavija koja je bila pod novom vlašću komunističkog režima na čelu sa Josipom Brozom Titom. Iste godine 29. novembra proglasom republike država menja ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija, dok je 1963. ustavnim promenama promenila ime u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija. Ustavom SFRJ iz 1974. godine pokrajine u sastavu SR Srbije (SAP Vojvodina i SAP Kosovo) dobile su daleko veću autonomiju i prava nego što su imala ranije, dobile su državna i partijska predsedništva. Januara 1990. godine na četrnaestom kongresu dolazi do raspada do tada vladajućeg Saveza komunista Jugoslavije. Od 1992. godine, posle raspada SFRJ, sve do 2003. Srbija je činila, zajedno sa Crnom Gorom — Saveznu Republiku Jugoslaviju. Po raspadu Jugoslavije, Srbija i Srbi su postali predmet negativne propagande, podmetanja i blaćenja unutar dela srpskog naroda, evropskih država kao i unutar međunarodne zajednice.[67] Savremena istorija Glavni članci: Kosovski rat, NATO bombardovanje SRJ, Kumanovski sporazum i Rezolucija 1244 Godine 2000. dolazi do smene Socijalističke partije Srbije sa Demokratskom opozicijom Srbije na septembarskim saveznim izborima i decembarskim republičkim izborima čime dolazi do političke tranzicije. Od 2003. godine ustavnom poveljom Srbija je sastavni deo Državne zajednice Srbije i Crne Gore. Dana 21. maja 2006. godine, održan je referendum na kome su se građani Crne Gore izjasnili za nezavisnost. Od 5. juna 2006. godine Republika Srbija deluje kao nezavisna i suverena država (kao naslednica Srbije i Crne Gore). Dana 8. novembra 2006. godine proglašen je u Narodnoj skupštini Republike Srbije, posle izvršenog uspešnog referenduma, Ustav Republike Srbije. Politički sistem i ustavno-pravno uređenje Glavni članci: Spisak šefova države Srbije, Ustav Srbije iz 2006. godine i Politički sistem Srbije Republika Srbija je država srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive, zasnovana na vladavini prava i socijalnoj pravdi, načelima građanske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima.[12] Republika Srbija funkcioniše u okviru parlamentarne demokratije, tačnije kao parlamentarna republika. Vlast je podeljena na tri grane i to:[12] Dom Narodne skupštine u Beogradu Zakonodavna vlast, čiji je nosilac Narodna skupština Republike Srbije; Izvršna vlast, čiji je nosilac Vlada Republike Srbije; Sudska vlast, koja predstavlja nezavisnu granu vlasti. Politička situacija Sadašnji predsednik Republike Srbije je Aleksandar Vučić koji je pobedio u prvom krugu predsedničkih izbora 2017. godine. Posle izbora Aleksandra Vučića za predsednika Republike izabrana je 29. juna 2017. godine nova koaliciona Vlada liste okupljene oko Srpske napredne stranke i liste okupljene oko Socijalističke partije Srbije sa nestranačkom ličnošću Anom Brnabić na mestu predsednika Vlade. Trenutni predsednik Narodne skupštine Republike Srbije je Vladimir Orlić iz SNS-a. Narodna skupština Republike Srbije je 26. decembra 2007. godine usvojila Rezoluciju o zaštiti suvereniteta, teritorijalnog integriteta i ustavnog poretka Republike Srbije kojom je proglašena „vojna neutralnost Republike Srbije u odnosu na postojeće vojne saveze do eventualnog raspisivanja referenduma na kojem bi se donela konačna odluka o tom pitanju”.[68] Spoljni odnosi Glavni članak: Spoljni odnosi Srbije Zgrada Vlade Republike Srbije Dominantan politički diskurs u zemlji uključuje pristupanje Evropskoj uniji. Zemlja je status kandidata stekla 2012. godine. Srbija je članica Organizacije ujedinjenih nacija (OUN), Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS), Saveta Evrope (SE), NATO programa Partnerstvo za mir, Međunarodne organizacije za migracije i Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju i mnogih drugih međunarodnih organizacija. Ima status posmatrača u Svetskoj trgovinskoj organizaciji i u ODKB. Srbija ima sa Republikom Srpskom potpisan sporazum o specijalnim i paralelnim vezama.[69] Republika Srbija je u dobrim odnosima sa državama kao što su Rusija i Grčka. Sa pasošem Srbije može se bez vize putovati u 104 zemlje (2015. godina).[70] Državni simboli Glavni članci: Zastava Srbije, Grb Srbije i Himna Srbije Himna Republike Srbije je ujedno i stara himna nekadašnje Kraljevine Srbije „Bože pravde”, uz neznatno izmenjen tekst. Grb Republike Srbije je stari grb Kraljevine Srbije iz doba Obrenovića iz 1882. godine i čini ga dvoglavi beli orao sa štitom na grudima na kome su krst i četiri ocila, a iznad glava orla se nalazi kruna Nemanjića. Republika Srbija ima narodnu zastavu koja je trobojka sa vodoravno položenim bojama: crvenom, plavom i belom. Pored narodne, postoji i državna zastava koja je u osnovi ista kao i narodna s tim što na trećini dužine gledano sleva nadesno na plavom polju stoji i mali grb Srbije. tags: turizam vodiči kulturna dobra lepote srbije vodič stari antikvarni turistički serbia srbija jugoslavija yugoslawien mape karte mapa karta istorija srba srbije geografija nemački jezik za nemce po srbiji ... german deutsch

format: LP, 2. pressing artist: BIJELO DUGME (Bosnia, Yugoslavia) title: Uspavanka za Radmilu M. release date: 1983 label, Cat. No: Jugoton, LSY 10017 style: rock Ploča, omot i inner: sve je NM (5-), ODLIČAN primerak. 2. pressing sa plavo-belom `JT` etiketom i ovim matriksom: Matrix / Runout (Runout Side A): LSY 10017 A / 3 3 83 SB / Matrix / Runout (Runout Side B): LSY 10017 B / 3 3 83 SB Ovo je jedna čudna ploča, nastala u doba kada se videlo da je prekid saradnje između dvojice najbitnijih članova (Bregović - Bebek) neminovan. Drugi faktor koji ju je odredio je takođe neminovni prekid saradnje, ali između republika (i pokrajina) u sastavu SFRJ u post-titoističkoj Jugoslaviji. Bregović je sav taj haos nekako kompilovao, pa na ploči čujemo citate iz Biblije, kao i pevanje na albanskom jeziku?! Mešaju se stari zvuci, kao i oni koji će tek doći, pa je ovo na neki način `prelazni album`. Oni što su voleli `staro Dugme` imaće svoje favorite, sasvim drugačije od onih koji su više voleli narednu `srednju` Bregovićevu fazu. Meni je lično najdraža instrumentalna naslovna numera, gde Brega i Vlatko Stefanovski na pitak način sviraju jednu relativno prostu, ali upečatljivu gitarsku temu. Upravo zato što nije bila preteška, svirala se u mnogim momačkim sobama, uključujući i moju... A1 Polubauk Polukruži Poluevropom 3:57 A2 Drugovi I Drugarice 3:33 A3 Kosovska 3:34 A4 U Vrijeme Otkazanih Letova 3:40 A5 Zašto Me Ne Podnosi Tvoj Tata 3:21 B1 Ako Možeš, Zaboravi 4:58 B2 Ovaj Ples Dame Biraju 5:11 B3 Ne Plači 3:54 B4 Uspavanka Za Radmilu M. 2:25 ===================================================================== U prodajnom delu svoje kolekcije imam sledeće ploče BIJELOG DUGMETA: BIJELO DUGME - kompletna vinilna diskografija: I – studijski LP albumi (uključujući i LP sa Malim Račom): 1) LP BIJELO DUGME - `Kad bi` bio bijelo dugme` (1974, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/70374017_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-1974-BREGIN-AUTOGRAM- https://www.kupindo.com/Ploce/71448485_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-74-1-press https://www.kupindo.com/Ploce/74681341_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1-press-G- https://www.kupindo.com/Ploce/74001793_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-74-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74001797_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1974-G- https://www.kupindo.com/Ploce/74681357_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-5-press-G- https://www.kupindo.com/Ploce/74681365_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-6-pres-G-VG https://www.kupindo.com/Ploce/76223597_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1976-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517481_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1976-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/74001801_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1976-VG-VG 1a) LP BIJELO DUGME - `Kad bi` bio bijelo dugme`, reizdanje (2014, Croatia Records) 2) LP BIJELO DUGME - `Šta bi dao da si na mom mjestu` (1975, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76984097_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-1975-1-pres-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74664289_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1975-1-pres https://www.kupindo.com/Ploce/76984105_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-1975-1-press-F-G https://www.kupindo.com/Ploce/76223725_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-1975-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/74001813_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1975-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517497_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1975-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/76517501_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-1976-ODLICNA- https://www.kupindo.com/Ploce/76984089_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-1976-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74664305_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1977-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/74664313_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1977-G-VG- 2a) LP BIJELO DUGME - `Šta bi dao da si na mom mjestu`, reizdanje (2014, Croatia Records) 3) LP BIJELO DUGME - `Eto! Baš hoću!` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76223617_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-2-pressing-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517557_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-2-pressing-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517561_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-3-pres-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76984125_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-3-pres-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517565_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-3-press-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/76984137_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-3-press-G-VG 3a) LP BIJELO DUGME - `Eto! Baš hoću!`, reizdanje (2014, Croatia Records) 4) LP BIJELO DUGME - `Bitanga i princeza` (1979, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76983773_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-1-press-G- https://www.kupindo.com/Ploce/76983849_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-2-pres-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983941_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-4-pres-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74664233_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-6-pressing https://www.kupindo.com/Ploce/76983885_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1987-13-pres-NM https://www.kupindo.com/Ploce/76223657_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1990-ODLICNA 4a) LP BIJELO DUGME - `Bitanga i princeza`, reizdanje (2014, Croatia Records) 5) LP BIJELO DUGME - `Doživjeti stotu` (1980, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/73253533_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-NM-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76983041_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983069_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74666589_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74001861_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983001_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74667009_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-G-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/73253545_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76982965_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-G-VG 5a) LP BIJELO DUGME - `Doživjeti stotu`, reizdanje (2015, Croatia Records) 6) LP BORŠIĆ, Ratimir - Rača (i BIJELO DUGME) - `...a milicija trenira strogoću!` (1983) https://www.kupindo.com/Ploce/66366005_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-PERFEKTNA https://www.kupindo.com/Ploce/63943881_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-83-odlicna https://www.kupindo.com/Ploce/71448569_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-83-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/69104117_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-1983-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/70374109_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-83-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/66366009_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-1983-VG https://www.kupindo.com/Ploce/67412485_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-1983- https://www.kupindo.com/Ploce/69104125_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-1983-G-VG 7) LP BIJELO DUGME - `Uspavanka za Radmilu M.` (1983, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/70373861_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74664201_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-1-press https://www.kupindo.com/Ploce/74001865_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/70373917_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517597_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-R-M-1983-vrlo-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76984185_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/71448545_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-VG-NM 7a) LP BIJELO DUGME - `Uspavanka za Radmilu M.`, reizdanje (2014, Croatia Records) 8) LP BIJELO DUGME - `Bijelo Dugme (Kosovka devojka)`, (1984, Diskoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76223613_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1984-1-press-vrlo-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76223609_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1984-2-press-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76517637_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1984-2-press-vrlo-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76517661_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1984-2-press-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/76517621_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1985-4-press-vrlo-dobra 8a) LP BIJELO DUGME - `Bijelo Dugme (Kosovka devojka)`, reizdanje (2014, Croatia Records) 9) LP BIJELO DUGME - `Pljuni i zapjevaj moja Jugoslavijo` (1986, Diskoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74668737_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-i-zapjevaj-1986-PERFEKTNA https://www.kupindo.com/Ploce/76223601_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-i-zapjevaj-1986-veoma-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76223605_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-i-zapjevaj-1986-vrlo-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76983973_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-i-zapjevaj-moja-1986-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983997_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-1991-2-pressing-RETKO 9a) LP BIJELO DUGME - `Pljuni i zapjevaj moja Jugoslavijo`, reizdanje (2014, Croatia Records) 10) LP BIJELO DUGME - `Ćiribiribela` (1988, Diskoton) kupindo.com/Ploce/76983233_LP-BIJELO-DUGME-Ciribiribela-1988-G- 10a) LP BIJELO DUGME - `Ćiribiribela`, reizdanje (2014, Croatia Records) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - II – koncertni (live) LP albumi: 1) LP BIJELO DUGME - `Koncert Kod Hajduccke Ccesme` (1977, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74681309_LP-BIJELO-DUGME-Koncert-kod-Hajducke-cesme-1-press https://www.kupindo.com/Ploce/76984153_LP-BIJELO-DUGME-Koncert-kod-Hajducke-cesme-samo-LP https://www.kupindo.com/Ploce/76984169_LP-BIJELO-DUGME-Koncert-kod-Hajducke-cesme-ODLICNA 2) LP BIJELO DUGME - `5. April `81.` (1981, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/73245801_LP-BIJELO-DUGME-5-April-81-1981-PERFEKTNA https://www.kupindo.com/Ploce/73252709_LP-BIJELO-DUGME-5-April-81-1981-NM-VG-odlicna https://www.kupindo.com/Ploce/66366001_LP-BIJELO-DUGME-5-April-81-1981-veoma-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/67412553_LP-BIJELO-DUGME-5-April-81-1981-VG-G- 3) 2LP BIJELO DUGME - `Mramor kamen i željezo (Bijelo Dugme UŽivo)`, (1987, Diskoton) https://www.kupindo.com/Ploce/70370273_2LP-BIJELO-DUGME-Mramor-kamen-i-zeljezo-1987-VG-VG - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - III – kompilacijski LP albumi: 1) LP BIJELO DUGME - `Singl ploče (1974-1975)`, (1982, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76517701_LP-BIJELO-DUGME-Singl-ploce-1974-1975-1982-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983457_LP-BIJELO-DUGME-Singl-ploce-1974-1975-1982-G-VG- 2) LP BIJELO DUGME - `Singl ploče (1976-1980)`, (1982, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74675945_LP-BIJELO-DUGME-Singl-ploce-1976-1980-1982-VG-VG- 1-2a) 2LP BIJELO DUGME – `Singl ploče (1974. - 1980.)`, reizdanje (2022, Croatia Records) 3) LP BIJELO DUGME - `Sanjao sam noćas da te nemam (Velike rock balade)`, (1984, Jugoton) 4) LP BIJELO DUGME - `Nakon svih ovih godina` (1990, Diskoton) 5) 2LP BIJELO DUGME - `Ima neka tajna veza` (1994, PGP RTS) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - IV – intervju i promo ploče: 1) intervju LP BIJELO DUGME & DRAŽEN VRDOLJAK – `Doživjeti stotu (Intervju Dražena Vrdoljaka, razgovor s Goranom Bregovićem uz nove pjesme)` (1980, Jugoton) 2) intervju 2LP BIJELO DIGME / ZDRAVKO ČOLIĆ – Jugoton Express (1983, Jugoton) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - V – kompletna singl (SP) diskografija (uključujući i JUTRO, GORAN BREGOVIĆ i BIJELO DUGME, IPE IVANDIĆ i BIJELO DUGME i ŽELJKO BEBEK i BIJELO DUGME): BIJELO DUGME (i JUTRO) - SINGLOVI, kompletna zvanična vinilna diskografija (bez promo i test pressinga): 1) SP JUTRO - Ostajem tebi / Sad te vidim (1972, Beograd Disk) 2) SP JUTRO - `U subotu mala / Kad bih bio bijelo dugme` (1973, PGP Radio Kruševac), 1. pressing 2a) SP GRUPA JUTRO – `Kad bih bio bijelo dugme / U subotu mala` (1975, PGP RTB), 2., 3., i 4. pressing https://www.kupindo.com/Ploce/76521009_SP-BIJELO-DUGME-JUTRO-Kad-bih-bio-4-pres-PERFEKTNA https://www.kupindo.com/Ploce/76521033_SP-BIJELO-DUGME-JUTRO-Kad-bih-bio-4-pres-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/74001377_SP-BIJELO-DUGME-JUTRO-Kad-bih-bio-4-pres-VG-VG- 3) SP BIJELO DUGME - `Top / Ove ću noći naći Blues` (1974, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/67411225_SP-BIJELO-DUGME-Top-1974-1-pressing-G-VG 4) SP BIJELO DUGME - `Glavni junak jedne knjige` (1974, Diskoton), 1. pressing https://www.kupindo.com/Ploce/74001601_SP-BIJELO-DUGME-Glavni-junak-1974-1-press-retko 4a) SP BIJELO DUGME - `Glavni junak jedne knjige` (1974, Jugoton/RTV Sarajevo), 2. - 6. pressing https://www.kupindo.com/Ploce/74001545_SP-BIJELO-DUGME-Glavni-junak-1974-2-press-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/76229045_SP-BIJELO-DUGME-Glavni-junak-1974-3-press-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76520585_SP-BIJELO-DUGME-Glavni-junak-1974-4-pressing-VG- 5) SP BIJELO DUGME - `Da sam pekar / Selma` (1974, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/67411521_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-3-pressing https://www.kupindo.com/Ploce/67411437_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-3-press-VG https://www.kupindo.com/Ploce/76225085_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-6-press-NM https://www.kupindo.com/Ploce/74000021_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-7-pressing-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/73253905_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-7-pressing https://www.kupindo.com/Ploce/73253909_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-7-press-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/65823925_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-1975-8-pressing-RETKO 6) SP BIJELO DUGME - `Da mi je znati, koji joj je vrag / Blues za moju bivšu dragu` (1975, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76228469_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-1975-1-pres-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/74001461_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-1975-1-pres-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/73253889_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-koji-1-press-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/74001481_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-4-press-NM-odlicna https://www.kupindo.com/Ploce/76228525_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-4-press-odlicna https://www.kupindo.com/Ploce/73253865_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-koji-joj-je-vrag-VG https://www.kupindo.com/Ploce/71448169_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-koji-joj-je-vrag-VG- 7) SP GORAN BREGOVIĆ I BIJELO DUGME - `Ima neka tajna veza / I kad prođe sve pjevat ću i tad` (1975, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76520449_SP-BIJELO-DUGME-BREGOVIC-Ima-neka-tajna-veza-ODLICNA 8) SP BIJELO DUGME - `Ne gledaj me tako i ne ljubi me više / Sve ću da ti dam samo da zaigram` (1975, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74001009_SP-BIJELO-DUGME-Ne-gledaj-me-tako-1975-3-pres-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/73253917_SP-BIJELO-DUGME-Ne-gledaj-me-tako-i-ne-samo-ploca 9) SP BIJELO DUGME - `Eto! Baš hoću! / Došao sam da ti kažem da odlazim` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/69103913_SP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-G-VG- 10) SP BIJELO DUGME - `Tako ti je mala moja kad ljubi Bosanac / Ne spavaj mala moja muzika dok svira` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76229345_SP-BIJELO-DUGME-Tako-ti-je-mala-moja-1976-2-press https://www.kupindo.com/Ploce/69103789_SP-BIJELO-DUGME-Tako-ti-je-mala-moja-1976-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/73253925_SP-BIJELO-DUGME-Tako-ti-je-mala-moja-1976-4-press 11) Single Sided 6` flexy BIJELO DUGME - `Himna lista Zdravo` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76228749_6-flexy-ploca-BIJELO-DUGME-Himna-lista-Zdravo-VG- 12) SP IPE IVANDIĆ I BIJELO DUGME - `Džambo / Vatra` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76520661_SP-IPE-IVANDIC-I-B-DUGME-Dzambo-Vatra-76-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76230001_SP-IPE-IVANDIC-I-B-DUGME-Dzambo-Vatra-1976-VG-VG- 13) SP ŽELJKO BEBEK I BIJELO DUGME - `Milovan / Goodbye, Amerika` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/71448121_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-1-pres-G-F- https://www.kupindo.com/Ploce/71448145_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-bez-omota https://www.kupindo.com/Ploce/65273141_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-1976-2-pres https://www.kupindo.com/Ploce/76520905_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-2-press-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/69103661_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-2-press-VG- 14) SP BIJELO DUGME - `Lične stvari (Pristao sam biću sve što hoće / Šta je tu je)` (1979, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74001329_SP-BIJELO-DUGME-Licne-stvari-1979-1-press-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/71448009_SP-BIJELO-DUGME-Licne-stvari-1979-3-pres-perfektna https://www.kupindo.com/Ploce/76228797_SP-BIJELO-DUGME-Licne-stvari-1979-3-press-ODLICNA 15) SP BIJELO DUGME - `Bitanga i princeza / Dede bona, sjeti se, tako ti svega` (1979, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76228677_SP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/71448053_SP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-VG-G- 16) SP BIJELO DUGME - `Dobro vam jutro Petrović Petre / Na zadnjem sjedištu moga auta` (1980, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76228345_SP-BIJELO-DUGME-Dobro-vam-jutro-Petrovic-Petre-MINT 17) promo SP BIJELO DUGME – `Playing The Part / Doživjeti stotu` (1981, Jugoton) 18) neobjavljeni promo SP BIJELO DUGME – `Kosovka / Kosovka` (1983, Jugoton) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - VI – BIJELO DUGME na kompilacijskim pločama: 1) 2LP V/A - `Pop festival Ljubljana `74 - Boom` (1974, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Ove ću noći naći Blues (live) 2) LP V/A - `Hitovi 1974` (1975, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Da sam pekar 3) LP V/A - `Pop start` (1975, PGP RTB) pesma: VIS JUTRO - Kad bih bio bijelo dugme https://www.kupindo.com/Ploce/70591665_LP-V-A-Pop-start-75-Pop-masina-Smak-YU-grupa-G- https://www.kupindo.com/Ploce/73999689_LP-V-A-Pop-start-75-SMAK-INDEXI-JUTRO-G-G 4) LP V/A - `Hitovi 1975` (1975, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Da mi je znati koji joj je vrag 5) LP V/A - `Hitovi Br. 1` (1976, Jugoton) pesma: GORAN BREGOVIĆ, BIJELO DUGME i ZAGREBAČKI GUDAČKI KVARTET - Ima neka tajna veza 6) LP V/A - `Hitovi Br. 2` (1976, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Tako ti je mala moja kad ljubi Bosanac 7) LP V/A - `Hitovi Br. 3` (1977, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - `ŽELJKO BEBEK i `BIJELO DUGME` - Milovan https://www.kupindo.com/Ploce/74653977_LP-V-A-Hitovi-3-1977-Dugme-Oliver-Cola-Fosili 8) LP V/A - `Ovo je naša noć` (1977, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Da sam pekar https://www.kupindo.com/Ploce/64454269_LP-V-A-Ovo-je-nasa-noc-1977-Sretna-78-RETKO- 9) LP V/A - `Hitovi Br. 7` (1979, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Bitanga i princeza https://www.kupindo.com/Ploce/72509049_LP-V-A-Hitovi-7-1979-Dugme-Metak-Prva-Ljubav https://www.kupindo.com/Ploce/72509053_LP-V-A-Hitovi-7-1979-Cola-Oliver-Dugme-Fosili 10) LP V/A – Disco (1980, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Na zadnjem sjedištu moga auta 11) LP V/A - `Svi marš na ples!` (1981, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Ha, ha, ha https://www.kupindo.com/Ploce/74655069_LP-V-A-Svi-mars-na-ples-1981-Sarlo-Idoli-Haustor https://www.kupindo.com/Ploce/74655085_LP-V-A-Svi-mars-na-ples-1981-4-press-Idoli-Azra 12) LP V/A - `Hitovi Br. 8` (1981, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Doživjeti stotu https://www.kupindo.com/Ploce/72509045_LP-V-A-Hitovi-8-1981-Dugme-Cola-Senad-od-Bosne- 13) 2LP V/A - `Jugoton` (1982, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Doživjeti stotu 14) LP V/A - `Veliki tulum - 16 hitova` (1983, Jugoton) pesme: a) BIJELO DUGME - Ako možeš, zaboravi b) RATIMIR BORŠIĆ - RAČA (i BIJELO DUGME) - Milicija trenira strogoću 15) LP V/A - `Ljubav i Rock & Roll` (1991, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Ružica si bila, sada više nisi

format: LP, 2. pressing artist: BIJELO DUGME (Bosnia, Yugoslavia) title: Uspavanka za Radmilu M. release date: 1983 label, Cat. No: Jugoton, LSY 10017 style: rock Ploča: VG+ (4+), omot: NM (5-), inner (nije slikan): VG+ (4+). 2. pressing sa plavo-belom `JT` etiketom i ovim matriksom: Matrix / Runout (Runout Side A): LSY 10017 A / 3 3 83 SB / Matrix / Runout (Runout Side B): LSY 10017 B / 3 3 83 SB Ovo je jedna čudna ploča, nastala u doba kada se videlo da je prekid saradnje između dvojice najbitnijih članova (Bregović - Bebek) neminovan. Drugi faktor koji ju je odredio je takođe neminovni prekid saradnje, ali između republika (i pokrajina) u sastavu SFRJ u post-titoističkoj Jugoslaviji. Bregović je sav taj haos nekako kompilovao, pa na ploči čujemo citate iz Biblije, kao i pevanje na albanskom jeziku?! Mešaju se stari zvuci, kao i oni koji će tek doći, pa je ovo na neki način `prelazni album`. Oni što su voleli `staro Dugme` imaće svoje favorite, sasvim drugačije od onih koji su više voleli narednu `srednju` Bregovićevu fazu. Meni je lično najdraža instrumentalna naslovna numera, gde Brega i Vlatko Stefanovski na pitak način sviraju jednu relativno prostu, ali upečatljivu gitarsku temu. Upravo zato što nije bila preteška, svirala se u mnogim momačkim sobama, uključujući i moju... A1 Polubauk Polukruži Poluevropom 3:57 A2 Drugovi I Drugarice 3:33 A3 Kosovska 3:34 A4 U Vrijeme Otkazanih Letova 3:40 A5 Zašto Me Ne Podnosi Tvoj Tata 3:21 B1 Ako Možeš, Zaboravi 4:58 B2 Ovaj Ples Dame Biraju 5:11 B3 Ne Plači 3:54 B4 Uspavanka Za Radmilu M. 2:25 ===================================================================== U prodajnom delu svoje kolekcije imam sledeće ploče BIJELOG DUGMETA: BIJELO DUGME - kompletna vinilna diskografija: I – studijski LP albumi (uključujući i LP sa Malim Račom): 1) LP BIJELO DUGME - `Kad bi` bio bijelo dugme` (1974, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/70374017_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-1974-BREGIN-AUTOGRAM- https://www.kupindo.com/Ploce/71448485_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-74-1-press https://www.kupindo.com/Ploce/74681341_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1-press-G- https://www.kupindo.com/Ploce/74001793_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-74-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74001797_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1974-G- https://www.kupindo.com/Ploce/74681357_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-5-press-G- https://www.kupindo.com/Ploce/74681365_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-6-pres-G-VG https://www.kupindo.com/Ploce/76223597_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1976-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517481_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1976-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/74001801_LP-BIJELO-DUGME-Kad-bi-bio-bijelo-dugme-1976-VG-VG 1a) LP BIJELO DUGME - `Kad bi` bio bijelo dugme`, reizdanje (2014, Croatia Records) 2) LP BIJELO DUGME - `Šta bi dao da si na mom mjestu` (1975, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76984097_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-1975-1-pres-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74664289_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1975-1-pres https://www.kupindo.com/Ploce/76984105_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-1975-1-press-F-G https://www.kupindo.com/Ploce/76223725_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-1975-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/74001813_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1975-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517497_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1975-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/76517501_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-1976-ODLICNA- https://www.kupindo.com/Ploce/76984089_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-1976-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74664305_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1977-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/74664313_LP-BIJELO-DUGME-Sta-bi-dao-da-si-na-mom-1977-G-VG- 2a) LP BIJELO DUGME - `Šta bi dao da si na mom mjestu`, reizdanje (2014, Croatia Records) 3) LP BIJELO DUGME - `Eto! Baš hoću!` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76223617_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-2-pressing-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517557_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-2-pressing-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517561_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-3-pres-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76984125_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-3-pres-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517565_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-3-press-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/76984137_LP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-3-press-G-VG 3a) LP BIJELO DUGME - `Eto! Baš hoću!`, reizdanje (2014, Croatia Records) 4) LP BIJELO DUGME - `Bitanga i princeza` (1979, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76983773_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-1-press-G- https://www.kupindo.com/Ploce/76983849_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-2-pres-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983941_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-4-pres-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74664233_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-6-pressing https://www.kupindo.com/Ploce/76983885_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1987-13-pres-NM https://www.kupindo.com/Ploce/76223657_LP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1990-ODLICNA 4a) LP BIJELO DUGME - `Bitanga i princeza`, reizdanje (2014, Croatia Records) 5) LP BIJELO DUGME - `Doživjeti stotu` (1980, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/73253533_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-NM-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76983041_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983069_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74666589_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74001861_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983001_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74667009_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-G-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/73253545_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76982965_LP-BIJELO-DUGME-Dozivjeti-stotu-1980-G-VG 5a) LP BIJELO DUGME - `Doživjeti stotu`, reizdanje (2015, Croatia Records) 6) LP BORŠIĆ, Ratimir - Rača (i BIJELO DUGME) - `...a milicija trenira strogoću!` (1983) https://www.kupindo.com/Ploce/66366005_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-PERFEKTNA https://www.kupindo.com/Ploce/63943881_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-83-odlicna https://www.kupindo.com/Ploce/71448569_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-83-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/69104117_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-1983-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/70374109_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-83-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/66366009_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-1983-VG https://www.kupindo.com/Ploce/67412485_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-1983- https://www.kupindo.com/Ploce/69104125_LP-MALI-RACA-A-milicija-trenira-strogocu-1983-G-VG 7) LP BIJELO DUGME - `Uspavanka za Radmilu M.` (1983, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/70373861_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/74664201_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-1-press https://www.kupindo.com/Ploce/74001865_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/70373917_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76517597_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-R-M-1983-vrlo-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76984185_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/71448545_LP-BIJELO-DUGME-Uspavanka-za-Radmilu-M-1983-VG-NM 7a) LP BIJELO DUGME - `Uspavanka za Radmilu M.`, reizdanje (2014, Croatia Records) 8) LP BIJELO DUGME - `Bijelo Dugme (Kosovka devojka)`, (1984, Diskoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76223613_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1984-1-press-vrlo-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76223609_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1984-2-press-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76517637_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1984-2-press-vrlo-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76517661_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1984-2-press-VG-VG https://www.kupindo.com/Ploce/76517621_LP-BIJELO-DUGME-Kosovka-1985-4-press-vrlo-dobra 8a) LP BIJELO DUGME - `Bijelo Dugme (Kosovka devojka)`, reizdanje (2014, Croatia Records) 9) LP BIJELO DUGME - `Pljuni i zapjevaj moja Jugoslavijo` (1986, Diskoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74668737_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-i-zapjevaj-1986-PERFEKTNA https://www.kupindo.com/Ploce/76223601_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-i-zapjevaj-1986-veoma-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76223605_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-i-zapjevaj-1986-vrlo-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/76983973_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-i-zapjevaj-moja-1986-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983997_LP-BIJELO-DUGME-Pljuni-1991-2-pressing-RETKO 9a) LP BIJELO DUGME - `Pljuni i zapjevaj moja Jugoslavijo`, reizdanje (2014, Croatia Records) 10) LP BIJELO DUGME - `Ćiribiribela` (1988, Diskoton) kupindo.com/Ploce/76983233_LP-BIJELO-DUGME-Ciribiribela-1988-G- 10a) LP BIJELO DUGME - `Ćiribiribela`, reizdanje (2014, Croatia Records) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - II – koncertni (live) LP albumi: 1) LP BIJELO DUGME - `Koncert Kod Hajduccke Ccesme` (1977, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74681309_LP-BIJELO-DUGME-Koncert-kod-Hajducke-cesme-1-press https://www.kupindo.com/Ploce/76984153_LP-BIJELO-DUGME-Koncert-kod-Hajducke-cesme-samo-LP https://www.kupindo.com/Ploce/76984169_LP-BIJELO-DUGME-Koncert-kod-Hajducke-cesme-ODLICNA 2) LP BIJELO DUGME - `5. April `81.` (1981, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/73245801_LP-BIJELO-DUGME-5-April-81-1981-PERFEKTNA https://www.kupindo.com/Ploce/73252709_LP-BIJELO-DUGME-5-April-81-1981-NM-VG-odlicna https://www.kupindo.com/Ploce/66366001_LP-BIJELO-DUGME-5-April-81-1981-veoma-dobra https://www.kupindo.com/Ploce/67412553_LP-BIJELO-DUGME-5-April-81-1981-VG-G- 3) 2LP BIJELO DUGME - `Mramor kamen i željezo (Bijelo Dugme UŽivo)`, (1987, Diskoton) https://www.kupindo.com/Ploce/70370273_2LP-BIJELO-DUGME-Mramor-kamen-i-zeljezo-1987-VG-VG - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - III – kompilacijski LP albumi: 1) LP BIJELO DUGME - `Singl ploče (1974-1975)`, (1982, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76517701_LP-BIJELO-DUGME-Singl-ploce-1974-1975-1982-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76983457_LP-BIJELO-DUGME-Singl-ploce-1974-1975-1982-G-VG- 2) LP BIJELO DUGME - `Singl ploče (1976-1980)`, (1982, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74675945_LP-BIJELO-DUGME-Singl-ploce-1976-1980-1982-VG-VG- 1-2a) 2LP BIJELO DUGME – `Singl ploče (1974. - 1980.)`, reizdanje (2022, Croatia Records) 3) LP BIJELO DUGME - `Sanjao sam noćas da te nemam (Velike rock balade)`, (1984, Jugoton) 4) LP BIJELO DUGME - `Nakon svih ovih godina` (1990, Diskoton) 5) 2LP BIJELO DUGME - `Ima neka tajna veza` (1994, PGP RTS) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - IV – intervju i promo ploče: 1) intervju LP BIJELO DUGME & DRAŽEN VRDOLJAK – `Doživjeti stotu (Intervju Dražena Vrdoljaka, razgovor s Goranom Bregovićem uz nove pjesme)` (1980, Jugoton) 2) intervju 2LP BIJELO DIGME / ZDRAVKO ČOLIĆ – Jugoton Express (1983, Jugoton) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - V – kompletna singl (SP) diskografija (uključujući i JUTRO, GORAN BREGOVIĆ i BIJELO DUGME, IPE IVANDIĆ i BIJELO DUGME i ŽELJKO BEBEK i BIJELO DUGME): BIJELO DUGME (i JUTRO) - SINGLOVI, kompletna zvanična vinilna diskografija (bez promo i test pressinga): 1) SP JUTRO - Ostajem tebi / Sad te vidim (1972, Beograd Disk) 2) SP JUTRO - `U subotu mala / Kad bih bio bijelo dugme` (1973, PGP Radio Kruševac), 1. pressing 2a) SP GRUPA JUTRO – `Kad bih bio bijelo dugme / U subotu mala` (1975, PGP RTB), 2., 3., i 4. pressing https://www.kupindo.com/Ploce/76521009_SP-BIJELO-DUGME-JUTRO-Kad-bih-bio-4-pres-PERFEKTNA https://www.kupindo.com/Ploce/76521033_SP-BIJELO-DUGME-JUTRO-Kad-bih-bio-4-pres-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/74001377_SP-BIJELO-DUGME-JUTRO-Kad-bih-bio-4-pres-VG-VG- 3) SP BIJELO DUGME - `Top / Ove ću noći naći Blues` (1974, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/67411225_SP-BIJELO-DUGME-Top-1974-1-pressing-G-VG 4) SP BIJELO DUGME - `Glavni junak jedne knjige` (1974, Diskoton), 1. pressing https://www.kupindo.com/Ploce/74001601_SP-BIJELO-DUGME-Glavni-junak-1974-1-press-retko 4a) SP BIJELO DUGME - `Glavni junak jedne knjige` (1974, Jugoton/RTV Sarajevo), 2. - 6. pressing https://www.kupindo.com/Ploce/74001545_SP-BIJELO-DUGME-Glavni-junak-1974-2-press-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/76229045_SP-BIJELO-DUGME-Glavni-junak-1974-3-press-VG-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/76520585_SP-BIJELO-DUGME-Glavni-junak-1974-4-pressing-VG- 5) SP BIJELO DUGME - `Da sam pekar / Selma` (1974, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/67411521_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-3-pressing https://www.kupindo.com/Ploce/67411437_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-3-press-VG https://www.kupindo.com/Ploce/76225085_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-6-press-NM https://www.kupindo.com/Ploce/74000021_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-7-pressing-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/73253905_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-7-pressing https://www.kupindo.com/Ploce/73253909_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-Selma-7-press-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/65823925_SP-BIJELO-DUGME-Da-sam-pekar-1975-8-pressing-RETKO 6) SP BIJELO DUGME - `Da mi je znati, koji joj je vrag / Blues za moju bivšu dragu` (1975, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76228469_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-1975-1-pres-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/74001461_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-1975-1-pres-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/73253889_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-koji-1-press-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/74001481_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-4-press-NM-odlicna https://www.kupindo.com/Ploce/76228525_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-4-press-odlicna https://www.kupindo.com/Ploce/73253865_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-koji-joj-je-vrag-VG https://www.kupindo.com/Ploce/71448169_SP-BIJELO-DUGME-Da-mi-je-znati-koji-joj-je-vrag-VG- 7) SP GORAN BREGOVIĆ I BIJELO DUGME - `Ima neka tajna veza / I kad prođe sve pjevat ću i tad` (1975, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76520449_SP-BIJELO-DUGME-BREGOVIC-Ima-neka-tajna-veza-ODLICNA 8) SP BIJELO DUGME - `Ne gledaj me tako i ne ljubi me više / Sve ću da ti dam samo da zaigram` (1975, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74001009_SP-BIJELO-DUGME-Ne-gledaj-me-tako-1975-3-pres-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/73253917_SP-BIJELO-DUGME-Ne-gledaj-me-tako-i-ne-samo-ploca 9) SP BIJELO DUGME - `Eto! Baš hoću! / Došao sam da ti kažem da odlazim` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/69103913_SP-BIJELO-DUGME-Eto-Bas-hocu-1976-G-VG- 10) SP BIJELO DUGME - `Tako ti je mala moja kad ljubi Bosanac / Ne spavaj mala moja muzika dok svira` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76229345_SP-BIJELO-DUGME-Tako-ti-je-mala-moja-1976-2-press https://www.kupindo.com/Ploce/69103789_SP-BIJELO-DUGME-Tako-ti-je-mala-moja-1976-G-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/73253925_SP-BIJELO-DUGME-Tako-ti-je-mala-moja-1976-4-press 11) Single Sided 6` flexy BIJELO DUGME - `Himna lista Zdravo` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76228749_6-flexy-ploca-BIJELO-DUGME-Himna-lista-Zdravo-VG- 12) SP IPE IVANDIĆ I BIJELO DUGME - `Džambo / Vatra` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76520661_SP-IPE-IVANDIC-I-B-DUGME-Dzambo-Vatra-76-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/76230001_SP-IPE-IVANDIC-I-B-DUGME-Dzambo-Vatra-1976-VG-VG- 13) SP ŽELJKO BEBEK I BIJELO DUGME - `Milovan / Goodbye, Amerika` (1976, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/71448121_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-1-pres-G-F- https://www.kupindo.com/Ploce/71448145_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-bez-omota https://www.kupindo.com/Ploce/65273141_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-1976-2-pres https://www.kupindo.com/Ploce/76520905_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-2-press-VG- https://www.kupindo.com/Ploce/69103661_SP-ZELJKO-BEBEK-I-BIJELO-DUGME-Milovan-2-press-VG- 14) SP BIJELO DUGME - `Lične stvari (Pristao sam biću sve što hoće / Šta je tu je)` (1979, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/74001329_SP-BIJELO-DUGME-Licne-stvari-1979-1-press-VG-NM https://www.kupindo.com/Ploce/71448009_SP-BIJELO-DUGME-Licne-stvari-1979-3-pres-perfektna https://www.kupindo.com/Ploce/76228797_SP-BIJELO-DUGME-Licne-stvari-1979-3-press-ODLICNA 15) SP BIJELO DUGME - `Bitanga i princeza / Dede bona, sjeti se, tako ti svega` (1979, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76228677_SP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-ODLICNA https://www.kupindo.com/Ploce/71448053_SP-BIJELO-DUGME-Bitanga-i-princeza-1979-VG-G- 16) SP BIJELO DUGME - `Dobro vam jutro Petrović Petre / Na zadnjem sjedištu moga auta` (1980, Jugoton) https://www.kupindo.com/Ploce/76228345_SP-BIJELO-DUGME-Dobro-vam-jutro-Petrovic-Petre-MINT 17) promo SP BIJELO DUGME – `Playing The Part / Doživjeti stotu` (1981, Jugoton) 18) neobjavljeni promo SP BIJELO DUGME – `Kosovka / Kosovka` (1983, Jugoton) - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - - VI – BIJELO DUGME na kompilacijskim pločama: 1) 2LP V/A - `Pop festival Ljubljana `74 - Boom` (1974, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Ove ću noći naći Blues (live) 2) LP V/A - `Hitovi 1974` (1975, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Da sam pekar 3) LP V/A - `Pop start` (1975, PGP RTB) pesma: VIS JUTRO - Kad bih bio bijelo dugme https://www.kupindo.com/Ploce/70591665_LP-V-A-Pop-start-75-Pop-masina-Smak-YU-grupa-G- https://www.kupindo.com/Ploce/73999689_LP-V-A-Pop-start-75-SMAK-INDEXI-JUTRO-G-G 4) LP V/A - `Hitovi 1975` (1975, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Da mi je znati koji joj je vrag 5) LP V/A - `Hitovi Br. 1` (1976, Jugoton) pesma: GORAN BREGOVIĆ, BIJELO DUGME i ZAGREBAČKI GUDAČKI KVARTET - Ima neka tajna veza 6) LP V/A - `Hitovi Br. 2` (1976, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Tako ti je mala moja kad ljubi Bosanac 7) LP V/A - `Hitovi Br. 3` (1977, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - `ŽELJKO BEBEK i `BIJELO DUGME` - Milovan https://www.kupindo.com/Ploce/74653977_LP-V-A-Hitovi-3-1977-Dugme-Oliver-Cola-Fosili 8) LP V/A - `Ovo je naša noć` (1977, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Da sam pekar https://www.kupindo.com/Ploce/64454269_LP-V-A-Ovo-je-nasa-noc-1977-Sretna-78-RETKO- 9) LP V/A - `Hitovi Br. 7` (1979, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Bitanga i princeza https://www.kupindo.com/Ploce/72509049_LP-V-A-Hitovi-7-1979-Dugme-Metak-Prva-Ljubav https://www.kupindo.com/Ploce/72509053_LP-V-A-Hitovi-7-1979-Cola-Oliver-Dugme-Fosili 10) LP V/A – Disco (1980, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Na zadnjem sjedištu moga auta 11) LP V/A - `Svi marš na ples!` (1981, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Ha, ha, ha https://www.kupindo.com/Ploce/74655069_LP-V-A-Svi-mars-na-ples-1981-Sarlo-Idoli-Haustor https://www.kupindo.com/Ploce/74655085_LP-V-A-Svi-mars-na-ples-1981-4-press-Idoli-Azra 12) LP V/A - `Hitovi Br. 8` (1981, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Doživjeti stotu https://www.kupindo.com/Ploce/72509045_LP-V-A-Hitovi-8-1981-Dugme-Cola-Senad-od-Bosne- 13) 2LP V/A - `Jugoton` (1982, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Doživjeti stotu 14) LP V/A - `Veliki tulum - 16 hitova` (1983, Jugoton) pesme: a) BIJELO DUGME - Ako možeš, zaboravi b) RATIMIR BORŠIĆ - RAČA (i BIJELO DUGME) - Milicija trenira strogoću 15) LP V/A - `Ljubav i Rock & Roll` (1991, Jugoton) pesma: BIJELO DUGME - Ružica si bila, sada više nisi

Ljubica D. Trajkovic Beograd, 1953 363 str. mek povez sa omotačem veoma dobro očuvano za ovaj tip knjige, za stanje korica pogledati slike veliki broj fotografija i mapa turistički vodič kroz srbiju Srbija, zvanično Republika Srbija, suverena je država koja se nalazi na raskrsnici puteva srednje i jugoistočne Evrope u južnom delu Panonske nizije i centru Balkanskog poluostrva.[5][6] Većim delom zahvata Balkansko poluostrvo, a manjim Panonsku niziju.[7] Srbija se na severu graniči sa Mađarskom, na severoistoku sa Rumunijom, na istoku sa Bugarskom, na jugu sa Severnom Makedonijom, na jugozapadu sa Albanijom i Crnom Gorom, a na zapadu sa Bosnom i Hercegovinom (entitetom Republika Srpska) i Hrvatskom. Broji oko 9 miliona stanovnika, odnosno oko 7 miliona bez Kosova i Metohije.[8] Glavni i najveći grad je Beograd, koji spada među najstarije i najveće gradove u jugoistočnoj Evropi.[6][9] Sa 1.681.405 stanovnika u široj okolini, po popisu iz 2022. godine, on je administrativno i ekonomsko središte države. Zvanični jezik je srpski, a zvanična valuta srpski dinar. Nakon slovenskog doseljavanja na Balkan (tokom 6. i 7. veka), Srbi su u ranom srednjem veku osnovali nekoliko država. Srednjovekovna Srbija je 1217. godine postala kraljevina, a vrhunac je dostigla 1346. godine, proglašenjem carstva. Nakon turske najezde, Srpska despotovina je opstala do 1459. godine, kada je potpala pod vlast Osmanskog carstva.[10] Do sredine 16. veka, celokupno područje današnje Srbije potpalo je pod osmansku vlast. Krajem 17. i početkom 18. veka, Habzburška monarhija je potisnula tursku vlast iz Bačke, Srema i Banata, a privremeno i iz centralne Srbije. Početkom 19. veka, Srpska revolucija uspostavila je nacionalnu državu kao prvu ustavnu monarhiju u regionu, koja je 1878. godine stekla državnu nezavisnost, a 1882. godine je postala kraljevina. Oslobođenje Stare Srbije (Raška, Kosovo i Metohija) ostvareno je 1912. godine.[11] Srbija je, nakon katastrofalnih gubitaka u Prvom svetskom ratu i ujedinjenja sa bivšom Habzburškom krunovinom Vojvodinom (i drugim teritorijama), postala suosnivač i sastavni deo zajedničke države sa većinom Južnih Slovena prvobitno u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, (kasnije preimenovanoj u Kraljevinu Jugoslaviju), zatim u Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji, Saveznoj Republici Jugoslaviji i Državnoj zajednici Srbiji i Crnoj Gori. Godine 2006, posle održanog referenduma u Crnoj Gori, narodi su se mirno razišli i Državna zajednica je prestala da postoji, a Srbija je, na osnovu Ustavne povelje, nastavila državno-pravni kontinuitet sa Srbijom i Crnom Gorom. U sastavu Srbije su i dve autonomne pokrajine: Vojvodina i Kosovo i Metohija.[12] Od NATO bombardovanja Jugoslavije, Kosovo i Metohija se nalaze pod protektoratom Ujedinjenih nacija. Privremene institucije samouprave na Kosovu i Metohiji, na kojem Albanci čine etničku većinu, 17. februara 2008. godine jednostrano i protivpravno (protivno Ustavu Srbije iz 2006. i Rezoluciji Saveta Bezbednosti OUN 1244) proglasile su nezavisnost, koju Srbija, mnoge druge države i Ujedinjene nacije ne priznaju. Srbija je član Ujedinjenih nacija, Saveta Evrope, Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju, Partnerstva za mir, Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju, Centralnoevropskog ugovora o slobodnoj trgovini, Azijske banke infrastrukturnih investicija, a pristupa Svetskoj trgovinskoj organizaciji.[13] Od 2014. godine zemlja pregovara o pristupanju u Evropskoj uniji sa perspektivom pridruživanja Evropskoj uniji do 2025. godine.[14] Srbija se od 2007. godine formalno pridržava politike vojne neutralnosti. Ekonomija Srbije je sa višim srednjim prihodom, sa dominantnim uslužnim sektorom, praćenim industrijskim sektorom i poljoprivredom.[15] Zemlja je visoko rangirana na indeksu humanog razvoja (67), indeksu društvenog napretka (47), kao i indeksu globalnog mira (54).[16][17][18] Etimologija Prema zvaničnoj istoriografiji naziv Srbija se prvi put pominje kod Grka sredinom 10. veka, i to najpre kao Σερβλία (Servlija, Serblija), a zatim i Σερβια (Servija, Serbija), što znači zemlja Srba.[19] U istom veku, arapski putopisac Masudi ovu zemlju naziva Sarabin, a njene stanovnike Sarabi.[20] Međutim, pre ovog, Srbi su svoju domovinu jednostavno nazivali Srpske zemlje. Etimologija titularnog naroda Srba, je mnogo više zagonetnija. Sličan etnonim se pojavljuje kod nekih drevnih naroda mnogo vekova pre Hrista, ali zvanična nauka, u većini slučajeva, ne nalazi njihovu direktnu povezanost sa slovenskim Srbima. Postoje mnoge teorije o nastanku imena Srbi, a najverovatnije je da je ono izvedeno iz stare slovenske reči sa korenom serb, što znači isto.[21] Druge teorije koren reči pronalaze u indoevropskoj reči ser- što znači: paziti, štititi, a iz koje je i izvedenica u latinskom servare: (o)čuvati, stražariti, zaštiti, (p)osmatrati.[22] Geografija Glavni članak: Geografija Srbije Položaj Topografska mapa Srbije Srbija se nalazi na raskrsnici puteva između srednje i južne Evrope, na Balkanskom poluostrvu i Panonskoj niziji.[15][23][24] Ona leži od 41° do 47° severne geografske širine i od 18° do 23° istočne geografske dužine. Država obuhvata 88.499 km²[25] (sa spornom teritorijom Kosova i Metohije), što je postavlja na 113. mesto u svetu; bez Kosova, ukupna površina je 77.474 km², što bi je načinilo 117. u svetu.[26] Njena ukupna dužina granica iznosi 2.027 km (sa Albanijom 115 km, sa Bosnom i Hercegovinom 302 km, sa Bugarskom 318 km, sa Hrvatskom 241 km, sa Mađarskom 151 km, sa Makedonijom 221 km, sa Crnom Gorom 203 km i sa Rumunijom 476 km).[26] Cela granica Kosova sa Albanijom (115 km), Makedonijom (159 km) i Crnom Gorom (79 km) je pod kontrolom granične policije Kosova.[27][28] Srbija tretira 352 km dugu granicu između Kosova i ostatka Srbije kao „administrativnu liniju”; ona je pod zajedničkom kontrolom granične policije Kosova i srpskih policijskih snaga, a ima 11 prelaza.[29] Panonska nizija pokriva severnu trećinu zemlje (Vojvodinu i Mačvu), dok se istočni vrh Srbije prostire u Vlaškoj niziji.[30] Reljef centralnog dela zemlje, sa centrom u šumadijskoj regiji, sastoji se uglavnom od brda koja sadrže reke. Planine dominiraju na južnoj trećini Srbije. Dinarske planine se prostiru na zapadu i na jugozapadu, prateći tokove Drine i Ibra. Karpati i Balkanske planine se protežu u pravcu sever-jug u istočnoj Srbiji.[31] Stare planine u jugoistočnom delu zemlje pripadaju planinskom vencu Rodopa. Nadmorska visina se kreće od vrha Midžor, Stare planine, sa 2.169 m (najviši vrh u Srbiji, izuzevši Kosovo) do najniže tačke od samo 17 m u blizini reke Dunav kod Prahova.[32] Najveće jezero je Đerdapsko (163 km²), a najduža reka koja prolazi kroz Srbiju je Dunav (587,35 km). Reljef Severni deo Republike zauzima ravnica (vidi: Geografija Vojvodine), a u južnim predelima su brežuljci i planine. Postoji preko 30 planinskih vrhova iznad 2.000 m nadmorske visine, a najviši vrh je Velika Rudoka (na Šar-planini) sa visinom od 2.660 m.[33] Planinski reljef Srbije objašnjava pojavu mnogih kanjona, klisura i pećina (Resavska pećina, Ceremošnja, Risovača). Najniža tačka se nalazi na tromeđi sa Rumunijom i Bugarskom, na ušću Timoka u Dunav, na 28-36 m nadmorske visine.[34][35] Deliblatska peščara predstavlja geomorfološki i ekološko-biogeografski fenomen ne samo Panonske nizije, već i čitave Evrope. U njoj je klima polustepska, nalazi se u južnom Banatu i jedno je od retkih pribežišta za mnoge specifične vrste flore i faune, koje u evropskim i svetskim razmerama predstavljaju prirodne retkosti. Najviša tačka: Velika Rudoka, Šar-planina (2.660 m) Najniža tačka: Ušće Timoka u Dunav (28 m) Najveće jezero: Đerdapsko jezero (163 km²) Najduža reka: Dunav (587,35 km) Najveći grad: Beograd (1.659.440 st.) Planine Glavni članak: Planine Srbije Stara planina Suva planina Najveći deo teritorije Srbije zauzimaju planine, koje čine planinsku regiju. Ona se proteže od Panonskog pobrđa na severu do crnogorske, albanske i makedonske granice na jugu. Od zapada ka istoku proteže se od bosansko-hercegovačke do bugarske granice. Planine Srbije se dele na: Rodopske planine Karpatsko-balkanske planine Dinarske planine Ostrvske planine Najviši vrhovi Srbije su: Vrh Visina Planina Velika Rudoka 2.658 m Šar-planina Đeravica 2.656 m Prokletije Crni vrh 2.585 m Šar-planina Gusam 2.539 m Prokletije Bogdaš 2.533 m Prokletije Žuti kamen 2.522 m Prokletije Ljuboten 2.498 m Šar-planina Veternik 2.461 m Koprivnik Crni krš 2.426 m Prokletije Hajla 2.403 m Hajla Gornje Podunavlje kod Apatina, jedna od preostalih močvara i UNESKO rezervat biosfere[36] Panonska nizija predstavlja veoma značajnu oblast Srbije. Ona zauzima Vojvodinu, severni, ravničarski deo Srbije i uski pojas južno od reke Dunava i Save. Najveći deo Panonske nizije leži ispod 200 m nadmorske visine, a „ravničarsku idilu” remete ostrvske planine, aluvijalne ravni, lesne zaravni i peščare. Ostrvske planine predstavljaju ostatke spuštenog dela stare mase tj. unutrašnjih Dinarida. Protežu se od zapada prema istoku. Izgrađene su od stena različite starosti: paleozojskih škriljaca, mezozojskog krečnjaka itd. Padine Fruške gore i Vršačkih planina izgrađeni su od organskih neogenih sedimenata i pleistocenih naslaga lesa. Prostore današnjeg Panonskog basena nekada je prekrivao praokean Tetis, čijim povlačenjem je i nastao Panonski basen. Povlačenjem, Tetis je iza sebe ostavio veoma plodno tlo, pa se zbog toga Panonski basen naziva još i „Žitnicom Srbije”. Za prostore ove regije osobena je crnica (ili černozem), kao vrsta zemljišta. Međutim, javlja se i tzv. degradirani černozem, kao i plodno aluvijalno tlo i gajnjače. Privreda ove oblasti je dobro razvijena i kao velika privredna središta javljaju se Novi Sad, Subotica, Beograd, Sombor, Zrenjanin, Kikinda, Sremska Mitrovica, Šabac, Smederevo i Požarevac. Zbog veoma plodnog tla dobro je razvijena poljoprivreda, a najviše se gaje od voća: šljive, jabuke, kruške, orasi, trešnje, višnje, kajsije, breskve; od povrća: kupus, pasulj, paradajz i paprika; od žitarica: kukuruz, pšenica, raž, ječam; od industrijskih biljaka: suncokret, šećerna repa, hmelj, mak. Najznačajnija poljoprivredna proizvodnja je proizvodnja vinove loze i proizvodnja vina.[37] Vode Glavni članci: Spisak reka u Srbiji i Spisak jezera u Srbiji Reke i rečni slivovi u Srbiji Veći deo Srbije pripada slivu Dunava (81.646 km² tj. 92,4%), koji i sam protiče kroz severnu Srbiju dužinom od 588 km.[38][39] Pored Dunava, plovne su još celim svojim tokom kroz Srbiju reke: Sava (206 km), Tisa (168 km) i Begej (75 km), a delimično su plovne Velika Morava (3 km od 185 km) i Tamiš (3 km od 118 km).[40] Ostale velike reke, sa dužinom toka kroz Srbiju većom od 200 km, su: Zapadna Morava (308 km), Južna Morava (295 km), Ibar (272 km), Drina (220 km) i Timok (202 km).[40] Deo juga Srbije pripada slivu reka Beli Drim u Metohiji i Radika u Gori (4.771 km² tj. 5,4%) koje teku ka Jadranskom moru.[38] Slivovi reka Pčinja, Lepenac i Dragovištica na jugoistoku Srbije pripadaju egejskom slivu (1.944 km² tj. 2,2%).[38] Pored reka, u Srbiji je izgrađen i čitav niz veštačkih kanala, koji služe za odbranu od poplava, navodnjavanje zemljišta, plovidbu i druge namene. Njihova ukupna dužina iznosi 939.2 km, od čega je za brodove, do 1000 t, plovno 385.9 km.[40] Najveći sistem kanala se nalazi u ravničarskom delu zemlje i poznat je pod nazivom Kanal Dunav—Tisa—Dunav, prema nazivima reka koje povezuje. Kanjon Uvca Većina jezera u Srbiji je poligenetskog porekla, a najveće među njima je Đerdapsko jezero, površine 178 km² (sa rumunskim delom: 253 km²), koje je po nastanku veštačko-akumulaciono jezero, napravljeno pregrađivanjem Dunava.[40][41] Druga veća veštačka jezera u Srbiji, sa površinom većom od 10 km², su: Vlasinsko jezero (na reci Vlasini, 16 km²), Perućac (na reci Drini, 12,4 km²) i jezero Gazivode (na reci Ibru, površine 11,9 km²).[40] Najveća prirodna jezera su Palićko jezero površine 5,6 km² i Belo jezero površine 4,8 km², koja se nalaze u Vojvodini. Na visokim planinama juga Srbije, javljaju se glacijalna jezera, poput Đeravičkog na Prokletijama ili jezera na Šar-planini, dok se na krajnjem severu javljaju, inače retka, eolska jezera, Palićko (5.6 km²) i Ludoško.[41] Pored njih, u Srbiji danas postoje još dve grupe prirodnih jezera i to su: kraška (Žagubičko vrelo) i rečna jezera (Rusanda, Carska bara), dok su tektonska jezera, koja su postojala u prošlosti, tokom vremena nestala. U nekim pećinama Srbije, javljaju se podzemna tj. pećinska jezera, kakva su na primer, jezera u Ravaničkoj pećini. Najviši vodopad u Srbiji je Kopren na Staroj planini severoistočno od Pirota. Visok je 103,5 m i sastoji se od nekoliko kaskada, sa prosečnim padom od 56,4 stepena.[42] Drugi po visini je Jelovarnik (71 m) na Kopaoniku, koji sačinjavaju tri uzastopne kaskade, a treći je Piljski na Staroj planini (64 metra).[43][44] Najveći i najduži kanjon Srbije i Evrope je Đerdap na Dunavu, dok je najveće rečno ostrvo Srbije Ostrovo u Dunavu kod Kostolca, površine 60 km².[43][43] Klima Glavni članak: Klima Srbije Srbija se nalazi na kopnenoj masi Balkanskog poluostrva koja je okružena toplim morima (jadranskim, egejskim i crnim) dok se na severu naslanja na evropski kontinent. Dodatni važan faktor koji određuje klimu Srbije je reljef. Grubo se može reći da u Srbiji vlada kontinentalna klima na severu, umerenokontinentalna na jugu, i planinska klima na visokim planinama. Zime u Srbiji su kratke, hladne i snežne, dok su leta topla. Najhladniji mesec je januar, dok je najtopliji jul. Najniža temperatura zabeležena u Srbiji je —39,5°C (13. januara 1985. u naselju Karajukića Bunari na Pešteru), a najviša 44,9°C (24. jula 2007. u Smederevskoj Palanci).[45] Prosečna godišnja temperatura u Srbiji je: 10,9°C (predeli ispod 300 m nadmorske visine), 10°C (300—500 m), 6°C (1000—1500 m), 3°C (iznad 1500 m).[45] Prosečna godišnja količina padavina je 896 mm. Najviše kiše ima u junu i maju, dok su najsuvlji februar i oktobar. Najznačajniji vetrovi Srbije su: košava (hladan i suv vetar karakterističan za sever Srbije) severac (hladan i suv severni vetar) moravac (hladan i suv; dolazi sa severa i duva dolinom Morave) južni vetar (topao i suv; duva sa juga dolinom Morave) jugozapadni vetar (topao i vlažan; dolazi sa Jadrana i dopire do Zapadne Srbije) Flora i fauna Glavni članak: Crvena knjiga flore Srbije Obični ris je u Srbiji zakonom zaštićena vrsta; usled malobrojne populacije, redovan lov na risa nije dozvoljen Pančićeva omorika Biogeografski, na teritoriji Srbije nalaze se dve zonalne vegetacije (odnosno, dva bioma) — veći deo površine pripada biomu širokolisnih i mešovitih šuma umerenih predela, dok predeli iznad gornje šumske granice pripadaju biomu tundri (alpijske tundre). U okviru šumskog bioma prisutna su četiri ekoregiona: balkanske mešovite šume (zauzimaju najveći deo teritorije južno od Save i Dunava), panonske mešovite šume (zauzimaju Panonsku niziju sa obodnim predelima), dinarske mešovite šume (mala površina u jugozapadnom delu Srbije) i rodopske planinske mešovite šume (mala površina u jugoistočnom delu Srbije). U okviru bioma tundri razvijena je visokoplaninska zeljasta vegetacija alpijskih livada i kamenjara. Pored zonalne vegetacije, zastupljeni su i drugi vegetacijski oblici, u zavisnosti od lokalnih uslova, npr. nizijske livade, tresave, stepski fragmenti. Pančićeva omorika je endemit područja Podrinja, zapadne Srbije i istočne Srpske (okolina Višegrada). Ime je dobila po srpskom botaničaru Josifu Pančiću koji ju je otkrio na planini Tari 1875. godine, kod sela Zaovine i Rastišta.[46][47][48] Pančićeva omorika je tanko, vitko, do 50 m visoko četinarsko drvo. Fauna Srbije je dosta raznovrsna, što znači da je veliki broj životinjskih vrsta koje su registrovane na teritoriji Evrope prisutno i u Srbiji. Po preciznom popisu — čak 43,3%. Podaci kažu da se u vodama i oko njih nalazi 110 vrsta riba i 20 vrsta vodozemaca, da na teritoriji Srbije živi najmanje 45 vrsta gmizavaca, oko 260 vrsta ptica gnezdarica i 94 vrste sisara.[49] Najčešće vrste divljači na koje se može naići u Srbiji su evropski jelen, jelen lopatar, srna, divokoza, muflon, divlja svinja, medved, kuna zlatica, kuna belica, jazavac, veverica, obični puh, zec, lasica, vuk, obični ris, šakal, riđa lisica , rakunoliki pas i tvor. Ostale životinjske vrste koje nastanjuju Srbiju su ježevi, gušteri, zmije, kao i razni insekti poput leptira. Srbiju naseljavaju i sledeće vrste divljih ptica: vrabac, slavuj, kos, drozd, siva čaplja, divlja guska, divlja patka kržulja, divlja patka riđoglava, jastreb kokošar, leštarka, jarebica kamenjarka, poljska jarebica, prepelica, fazan, liska crna, šumska šljuka, golub grivnaš, golub pećinar, golub dupljaš, gugutka, grlica, sojka (kreja), gačac, siva vrana i svraka. Mnogi kanali, prirodna i veštačka jezera odličan su potencijal za raznovrsnost ribljeg fonda. U najčistijim vodama mogu se pronaći potočni i rečni rakovi, a uobičajeno se na različitim lokacijama peca kečiga, šaran, potočna i jezerska pastrmka, smuđ, štuka i veliki broj vrsta bele ribe. Šume Glavni članak: Šume u Srbiji Prema stanju iz 2023. godine, ukupna površina šuma u Srbiji iznosi 40 odsto teritorije zemlje.[50] Nekada je Šumadija sa razlogom nosila to ime, zbog gustih i neprohodnih šuma koje su se u njoj nalazile. Retko ko bi razumeo žalbe putnika iz prve polovine 19. veka da su se sa velikim poteškoćama probijali kroz izuzetno guste i neprohodne šume Kneževine Srbije.[51] Srbija ima 2.000.000 hektara šuma i one godišnje proizvedu oko 8.000.000 tona kiseonika. U Srbiji se godišnje sagori 4.000.000 tona ogrevnog drveta, što znači da je doprinos Srbije svetskom bilansu ugljen-dioksida oko 6.000.000 tona godišnje.[51] Na Balkanu ima mnogo različitih vrsta šuma. Ako se zna da na ovim prostorima živi oko 50 različitih vrsta visokog drveća, i da gotovo svaka ta vrsta na određenim mestima izgrađuje svoju šumu, može se zamisliti koliko su raznovrsni šumski ekosistemi.[52] Veće šume u Srbiji: Košutnjak, Molinska šuma, Šalinački lug, Lipovička šuma, Valmište, Bojčinska šuma i druge. Nacionalni parkovi Glavni članak: Nacionalni parkovi Srbije U Republici Srbiji postoje dva nacionalna parka u procesu zaštite, Stara planina i Kučaj-Beljanica,[53] kao i pet nacionalnih parkova:[54] Ime Osnovan Površina (ha) Mapa Slika Nacionalni park Đerdap 1974. 93.968 Nacionalni park Đerdap na karti SrbijeNacionalni park Đerdap Nacionalni park Kopaonik 1981. 11.810 Nacionalni park Kopaonik na karti SrbijeNacionalni park Kopaonik Nacionalni park Tara 1981. 22.000 Nacionalni park Tara na karti SrbijeNacionalni park Tara Nacionalni park Šar-planina 1986. 39.000 Nacionalni park Šar-planina na karti SrbijeNacionalni park Šar-planina Nacionalni park Fruška gora 1960. 25.393 Nacionalni park Fruška gora na karti SrbijeNacionalni park Fruška gora Rezervati prirode Glavni članci: Rezervati prirode Srbije, Parkovi prirode Srbije, Predeli izuzetnih odlika Srbije i Sedam srpskih čuda Deliblatska peščara Obedska bara se nalazi u jugoistočnom Sremu i prostire na površini od 9820 hektara, a zaštitna zona na 19.611 hektara U Srbiji je izdvojeno i zakonom zaštićeno oko 463 rezervata i prirodnih dobara, najviše specijalnih i strogih, a značajan deo odnosi se i na naučno-istraživačke i opšte.[55] Rezervat prirode može biti strogi ili specijalni. Strogi rezervati su namenjeni isključivo očuvanju prirodnog fonda i naučno-istraživačkom radu i posmatranju. Specijalni rezervati imaju neizmenjeni i dobro očuvan ekosistem u kojem je čovekov uticaj sveden na minimum, a na osnovu namene mogu se izdvojiti hidrološki, ornitološki, geološki, ihtiološki, paleontološki i dr. Specijalni rezervati prirode Bagremara Brzansko Moravište Gornje Podunavlje Goč Deliblatska peščara Zasavica Jelašnička klisura Jerma Karađorđevo Klisura reke Trešnjice Koviljsko-petrovaradinski rit Kraljevac Ludoško jezero Obedska bara Okanj bara Pašnjaci velike droplje Selevenjske pustare Slano Kopovo Carska bara Suva planina Titelski breg Uvac Istorija Glavni članak: Istorija Srbije Ovaj članak je deo serije o istoriji Srbije Istorija Srbije Grb Republike Srbije proširi Preistorija proširi Predrimsko doba proširi Rano rimsko doba proširi Kasno rimsko doba proširi Rani srednji vek proširi Visoki srednji vek proširi Rano savremeno doba proširi Srbija 1804—1918 proširi Srbija od 1918. proširi Regionalne istorije Portal Srbija pru Praistorija Glavni članak: Praistorija na tlu Srbije Najstariji tragovi ljudskog postojanja, na tlu današnje Republike Srbije, datiraju iz vremena poslednjeg glacijala, oko 40.000. godine pre n. e.[56] Najznačajniji lokaliteti iz ovog perioda su pećine kod sela Gradac, ispod Jerininog brda nedaleko od Kragujevca i Risovača na Venčacu kod Aranđelovca.[56] Krajem ledenog doba, tokom holocena, velike promene klime, ali i flore i faune, dovele su do stvaranja ljudskih zajednica koje će stvoriti jednu od najkompleksnijih praistorijskih kultura, kulturu Lepenskog Vira.[56] Karakterišu je naseobine građene po utvrđenom obrascu, sa sahranjivanjem unutar njih i karakterističnim kućama trapezaste osnove, usavršena izrada alata i oružja, a smatra se da je u njoj postojala društvena hijerarhija i privatno vlasništvo, kao i razvijena religija (sa kultnim mestima i sakralnim objektima) i umetnost (javljaju se prve skulpture ribolikih ljudi, riba i jelena). Toplija klima, dovela je do stvaranja nove kulture u Podunavlju, koja se po lokalitetu Starčevo kod Pančeva, naziva Starčevačkom kulturom, a prostirala se na prostoru od Bosne do Makedonije tokom 5. milenijuma pre n. e. Njene kuće koriste drvo kao armaturu i blato i plevu kao građu, dok im je osnova kvadratno-trapezasta. Lepenski Vir; skulptura Praroditeljka, 7000 godina p.n.e. Figurina iz Vinčanske kulture, 4000–4500 p.n.e. Starčevačku kulturu zamenila je u srednjem neolitu Vinčanska kultura, koja je svoj naziv dobila po lokalitetu Vinča — Belo brdo, nedaleko od Beograda na obali Dunava i predstavlja tehnološki najnapredniju praistorijsku kulturu na svetu.[57] Njeni lokaliteti iz poznog neolita Pločnik kod istoimenog sela pored Prokuplja odnosno Belovode i Belolice kod Petrovca, na osnovu pronađenih bakarnih nalaza, predstavljaju najstarije evropske centre metalurgije, što pomera početke metalnog doba u još dalju prošlost. Kuće Vinčanske kulture su građene od istih materijala i istih su oblika, kao one iz Starčevačke kulture, ali su za razliku od njih, masivnije sa dve prostorije i ognjištima, dok su u poznom periodu bile poređane u redove sa svojevrsnim ulicama između njih, pa bi se njihova naselja mogla smatrati urbanim. Pored zemljoradnje i stočarstva kao osnovnih zanimanja, ljudi u ovom periodu su se bavili i lovom, ribolovom i sakupljanjem plodova, zatim pravljenjem grnčarije, alatki od kamena, ali i pletenjem asura od like i trske, pa čak i preradom vune. Grnčariju karakteriše zaobljenost, dok antropomorfne i zoomorfne figurine (Vinčanska dama, Vidovdanka, Hajd vaza, Boginja na tronu), kao i prosopomorfni poklopci i žrtvenici predstavljaju izuzetne umetničke domete ove kulture. Posebnu odliku Vinčanske kulture predstavljaju urezani znaci, poznati kao vinčansko pismo, o čijoj funkciji ima mnogo pretpostavki (oznake vlasništva, kaucije, piktogrami ili slikovno pismo, fonetsko pismo…).[58] Kulture bronzanog doba, počinju da se javljaju na tlu Srbije oko 1900. godine pre n. e. i to na području Banata (moriška), Srema (vinkovačka), severozapadne Srbije (Belotić-Bela Crkva) i južnog Pomoravlja (Bubanj-Hum III-Slatina). Njihov mirni život je poremećen oko 1425. p. n. e., kada sa severa nadire nova kultura (kultura grobnih humki) sa bronzanim oružjem (mačevi, sekire, bodeži), što dovodi do pokretanja naroda, koja su doprla i do Egipta.[56] Između 1200. i 1000. p. n. e., na prostoru Kosova, Pomoravlja, Bačke i Banata, postoje ljudske zajednice koje imaju ista naselja, posuđe, oblik sahranjivanja, bave se uzgajanjem ječma i pšenice, uzgajaju goveda, svinje i konje, a ređe koze i ovce. Krajem drugog i početkom prvog milenijuma pre n. e. (period od 1125. do 750. p. n. e.), dolazi do nastanka gvozdenog doba i formiranja prvih etničkih zajednica na Balkanskom poluostrvu (Dardanaca, Tribala, Ilira i Tračana). Za gvozdeno doba je vezan i dolazak Trako-kimeraca oko 725. p. n. e. iz Kavkasko-pontskih predela, koji sa sobom donose svoje gvozdeno oružje i nakit. Tokom naredna dva veka dolazi do formiranja etničkog razgraničenja među plemenima na Balkanu, počinje da se razvija razmena dobara (o čemu svedoče luksuzni helenski predmeti pronađeni na ovom prostoru), a arheološka istraživanja ukazuju i na procese helenizacije Tribala i Dardanaca, dok se iz istorijskih izvora zna da su između 300. i 100. p. n. e. vodili ratove sa makedonskim kraljevima. Mlađe gvozdeno doba karakteriše pojava Kelta, koji se 335. p. n. e. sastaju sa Aleksandrom Makedonskim na Dunavu, da bi nakon njegove smrti prešli Savu i Dunav i otpočeli napade na celo poluostrvo, sve do poraza kod Delfa, 279. p. n. e. Oni se nakon toga povlače sa tla današnje Grčke i uspevaju da pokore Tribale i deo Autarijata, sa kojima formiraju moćno pleme Skordiska,[56] koji na tlu današnje Karaburme podižu svoj grad Singidunum, koji se smatra pretečom prestonice moderne Srbije, Beograda. Stari vek Glavni članak: Istorija Srbije u starom veku Carska palata Feliks Romulijana; do 18 rimskih imperatora se rodilo na tlu današnje Srbije Širenje Rimljana na Balkansko poluostrvo, otpočelo je krajem 3. veka pre n. e, sukobima sa Ilirima predvođenim kraljicom Teutom. Tokom ilirsko-rimskih i makedonsko-rimskih ratova, Rimljani su pokorili Ilire i Antičke Makedonce. Nakon toga, započinje njihov prodor Panonskoj niziji i ratovi protiv Dardanaca i Skordiska. Početkom nove ere, gušenjem Batonovog ustanka, celokupno Balkansko poluostrvo se našlo pod rimskom vlašću. Veći deo današnje Srbije, ušao je u sastav provincije Gornja Mezija, dok su manji delovi ušli u sastav provincija Panonije, Dalmacije i Dakije. Na ovom prostoru su bile stalno stacionirane dve rimske legije IV Flavia (u Singidunumu, današnjem Beogradu) i VII Claudia (u Viminacijumu kod današnjeg Kostolca na Dunavu). Podignut je čitav niz gradova koji su bili povezani sistemom puteva koji su omogućavali laku komunikaciju između delova Rimskog carstva, koje je za vladavine cara Trajana, nakon dačkih ratova, bilo na svom teritorijalnom vrhuncu.[56] Upadi varvarskih plemena iz srednje Evrope i povlačenje Rimljana iz Dakije, tokom Aurelijanove vladavine, doveli su podizanja niza rimskih kastruma duž desne obale Dunava, koji su formirali Dunavski limes. Jedan od njegovih naslednika, Dioklecijan uveo je tetrarhiju kao oblik vladavine i izvršio reformu unutrašnje organizacije Rimskog carstva, čime je Sirmijum postao jedna od prestonica države. Varvarski napadi na Dunavsku granicu su se nastavili, a jednu od prekretnica čini prodor Gota 378. godine, nakon čega počinje i trajno naseljavanje varvara na tlu Rimskog carstva. Car Teodosije I je 395. godine podelio Rimsko carstvo na dva dela, pri čemu veći deo današnje Srbije ulazi u sastav Istočnog rimskog carstva, dok su manji delovi (severozapadni deo Srbije) pripali Zapadnom rimskom carstvu. Srednji vek Glavni članci: Istorija Srbije u srednjem veku, Slovensko naseljavanje Balkanskog poluostrva, Naseljavanje Srba na Balkansko poluostrvo i Slovenski ustanci protiv Vizantije Sredinom 5. veka, Huni predvođeni Atilom stvaraju moćnu državu, koja propada nakon njegove smrti 453. godine, a na tlu današnje Srbije svoje države stvaraju Gepidi i Istočni Goti. Pljačkaškim upadima na teritoriju Istočnog rimskog carstva, pridružuju se u prvim desetlećima 6. veka i Sloveni, ponekad kao samostalni napadači, a ponekad udruženi sa drugim varvarskim narodima. Sredinom istog veka na Balkansko poluostrvo stižu Avari, koji, predvođeni kaganom Bajanom, tokom narednih pola veka šire svoju vlast i uticaj na okolne Slovene, uz čiju pomoć napadaju i pljačkaju vizantijske teritorije, a 582. godine zauzimaju i sam Sirmijum. Krajem veka su Sloveni toliko ojačali da se već 584. godine pominje njihovo trajno naseljavanje na prostorima južno od Save i Dunava, a dve godine kasnije i njihov napad na Solun, u kome su korišćene i opsadne sprave. Srpske kneževine na Balkanu Jovan Vladimir bio je vladar Duklje (1000-1016), najmoćnije srpske kneževine tog doba i prvi srpski svetitelj. Prekretnicu u slovenskom naseljavanju, predstavlja dolazak na vlast cara Iraklija na vlast 610. godine. On procenjuje da rat sa Persijom na istočnim granicama carstva, predstavlja daleko veći problem i po stupanju na presto povlači sve preostale snage sa dunavske granice i prebacuje ih na istok, čime je otvoren put za trajno i neometano naseljavanje Slovena, koji će u narednim decenijama, preplaviti celo Balkansko poluostrvo. Posle neuspešne slovenske opsade Soluna 611. godine i kombinovane opsade Carigrada 626. godine, na prostor Balkana i današnje Srbije doseljavaju se Srbi. Prema rečima vizantijskog cara Konstantina Porfirogenita (913—959), oni su se, uz Iraklijevu dozvolu, naselili na prostorima između reka Cetine i Vrbasa na zapadu, Bojane, Ibra i Morave na istoku, Dunava i Save na Severu i Jadranskog mora na jugu.[59][60] On takođe navodi da su došli iz Bojke odnosno Bele ili Nekrštene Srbije u kojoj su vlast od oca nasledila dva brata. Oni su podelili narod, tako da je jedan ostao na čelu Srba u Beloj Srbiji, dok je drugi sa delom naroda krenuo u seobu ka jugu. Sigurno je u periodu od 629. do 632. godine bilo naseljavanje Srba na Balkan. Prvo ih je Iraklije naselio na oblasti zapadno od Soluna, kod grada Servija, najverovatnije da bi Srbi branili Solun od drugih Slovena, što im se nije svidelo, tako da su odlučili da se vrate u svoju Belu Srbiju. Prešli su Dunav, ali kada su uvideli da su Avari ponovo ojačali, zatražili su preko stratega Singidunuma nove teritorije, tako da im je Iraklije dodelio Dalmaciju.[61] Pola veka kasnije, tačnije 680. godine, na Balkan dolazi narod turskog porekla Prabugari, koji se naseljavaju istočno od Srba, među Slovenima na području nekadašnje Trakije. Tokom narednih vekova, oni će se stopiti sa okolnom slovenskom masom i izgubiti svoj jezik i običaje, ali će joj nametnuti svoje ime Bugari. Njihova država obuhvatiće istočnu Srbiju sa Moravskom dolinom, Beogradom i Sremom. Varvarska najezda je uništila stare rimske gradove i uređenje, tako da par narednih vekova karakteriše potpuno odsustvo bilo kakvih podataka o zbivanjima u unutrašnjosti Balkanskog poluostrva. Kneza koji je predvodio Srbe u seobi na Balkan, nasledio je posle smrti njegov sin, tako da je vlast, tokom vekova, ostala u istoj porodici, a prvi knez čije ime je zabeleženo, bio je Višeslav, za koga se pretpostavlja da je vladao krajem 8. veka. Njegov unuk Vlastimir, koji je vladao u prvoj polovini 9. veka, smatra se utemeljivačem srpske države u srednjem veku. Srbija se tokom njegove vladavine našla na udaru susednih Bugara predvođenih kanom Presijamom (832—852), koji su u trogodišnjem ratu doživeli potpun poraz, izgubivši pri tome i veći deo vojske. Posle njegove smrti, oko 851. godine, Bugari su ponovo napali Srbiju, ali su njegovi sinovi Mutimir (851—891), Strojimir i Gojnik ponovo potukli Bugare. Tokom borbi je zarobljen i najstariji sin kana Borisa (852—889) Vladimir (889—893) sa dvanaest uglednih bojara. Nakon toga je zaključen mir i prijateljstvo između Srba i Bugara, a zarobljenici su oslobođeni i otpraćeni do granice u Rasu. Kasnije je među Vlastimirovim sinovima došlo do borbe oko vlasti, u kojoj je pobedio najstariji Mutimir, koji je zarobio mlađu braću i poslao ih u Bugarsku kao zarobljenike. Tokom njegove vladavine je vladarska porodica primila hrišćanstvo, a papa Jovan VIII (872—882) je zatražio od njega 873. godine da se, nakon uspeha moravsko-panonske misije, podloži Metodiju, kao slovenskom episkopu, sa sedištem u Sirmijumu.[a] Posle njegove smrti 891. godine, Srbiju su ponovo zahvatili sukobi oko vlasti iz kojih je kao pobednik izašao Mutimirov bratanac Petar (892—917). On je kao kum kneza Bugarske i tada najmoćnijeg vladara na Balkanu Simeona Velikog (knez 893—913, car 913—927), bio u mogućnosti da skoro dve decenije vlada Srbijom u miru. Njegovu vladavinu je okončao sam Simeon, koji je od zahumskog kneza Mihajla dobio izveštaje o Petrovim kontaktima sa njegovim protivnicima Vizantincima, nakon čega je Petra na prevaru zarobio, a za novog kneza Srbije postavio Mutimirovog unuka Pavla (917—923). Njega su, par godina kasnije, pokušali da zbace sa vlasti Vizantinci, pomoću njegovog brata od strica Zaharija, ali je on zarobljen i poslat u Bugarsku.[59] Jačanje Bugarske pod Simeonom je primoralo Pavla, da pređe na stranu Vizantije, nakon čega je bugarski car protiv njega poslao 923. godine Zahariju, koji ga je zbacio sa vlasti.[59] Međutim, sam Zaharija je vrlo brzo prešao na stranu Vizantije, zbog čega Simeon biva primoran da pošalje svoju vojsku protiv njega. Bugarska vojska je potučena, a glave i oružje dvojice bugarskih vojvoda su poslati u Konstantinopolj kao ratni trofeji.[59] Bugarski car je nakon toga poslao na Srbiju novu vojsku, sa kojom je poslat i Vlastimirov praunuk Časlav (931— oko 960), koji je trebalo da bude postavljen za novog kneza.[59] Pred novom bugarskom vojskom, Zaharija je pobegao u Hrvatsku, dok su Bugari pozvali srpske župane da dođu i potčine se novom knezu.[59] Umesto postavljanja novog kneza, srpski župani su zarobljeni, a cela Srbija je opljačkana i pripojena Bugarskoj.[62] Nakon Simeonove smrti 927. godine, Časlav je pobegao iz Bugarske i uz vizantijsku pomoć, obnovio Srbiju u kojoj su najveći gradovi bili: Dostinika (prva prestonica Srbije), Černavusk, Međurečje, Drežnik, Lesnik i Salines, dok su u oblasti Bosne, koja se tada nalazila u sastavu Srbije, bili gradovi Kotor i Dresnik.[59] Sredinom 10. veka, severne granice Srbije počeli su da ugrožavaju Mađari, sa kojima je Časlav vodio borbe, u kojima je, prema narodnoj tradiciji sačuvanoj u „Letopisu Popa Dukljanina”, poginuo tako što je zarobljen i u okovima bačen u Savu sa svojom pratnjom. Njegovom smrću se gasi prva srpska vladarska dinastija koja je vladala Srbima od dolaska na Balkan do sredine 10. veka. Temnićki natpis sa kraja X ili početka XI veka, pronađen kod Varvarina Nekoliko desetleća kasnije 971. godine Bugarska država propada i ulazi u sastav Vizantije.[62] Okrutna vizantijska uprava na delovima Balkana naseljenim Slovenima, dovela je 976. godine do pobune u Makedoniji na čijem su se čelu našli sinovi kneza Nikole. Ustanak se brzo proširio, a na njegovom čelu se, usled pogibije ostale braće, našao Samuilo.[62] Posle prodora u Grčku, do Korinta i Peloponeza, on, oko 998. godine, pokreće pohod ka zapadnim delovima Balkana i do 989. godine osvaja veći deo današnje Srbije i okolnih srpskih kneževina.[62] Početkom 11. veka, Vizantija predvođena carem Vasilijem II počinje da potiskuje ustanike i posle velike pobede u bici na Belasici 1014. godine, Samuilo umire od srčanog udara, a njegova država se praktično raspala usled dinastičkih borbi oko vlasti.[62] Već 1018. godine, udovica poslednjeg cara se sa porodicom predala Vasiliju, ali su pojedine Samuilove vojskovođe nastavile da pružaju otpor.[63] Poslednji od njih bio je Sermon koji je vladao Sremom.[63] Njega je na prevaru ubio vizantijski zapovednik Beograda 1019. godine, čime je i poslednji ostatak Samuilove države pokoren. Vizantijska uprava na prostorima naseljenim slovenskim stanovništvom je posle sloma Samuilovog ustanka, započela proces helenizacije stanovništva i uvođenje plaćanja poreza u novcu, umesto, kao do tada, u naturi. Ove promene su, uz povećanje poreza usled krize u samoj Vizantiji, doveli do podizanja dve nove slovenske pobune. Prvo je u leto 1040. godine u Pomoravlju izbio ustanak na čijem se čelu našao, navodni Samuilov unuk, Petar Deljan, koji je u Beogradu proglašen za cara. Iako se ustanak brzo proširio na prostor današnje Srbije, Makedonije i severne Grčke, on je već 1041. godine ugušen. Tri desetleća kasnije, 1072. godine dolazi do novog ustanka pod vođstvom Đorđa Vojteha, a ustanici za cara u Prizrenu proglašavaju dukljanskog princa Konstantina Bodina. Pod njegovim vođstvom oni osvajaju Niš, ali krajem godine bivaju potučeni kod Pauna na Kosovu, čime je ustanak ugušen. Glavni članak: Raška Granice kraljevine Zete u doba kralja Bodina Početkom naredne decenije, Bodin je, kao kralj Zete, zauzeo Rašku u kojoj je za vladare postavio župane Vukana (oko 1083—1112) i Marka, a potom i Bosnu u kojoj je postavio kneza Stefana. Borbe sa Vizantijom od 1091. godine vodi isključivo raški župan Vukan koji iz Zvečana više puta prodire na Kosovo spaljujući Lipljan, a kasnije stiže i do Vranja, Skoplja i Pologa. Na vlasti ga smenjuje njegov bratanac Uroš I koji ulazi u savez sa Mađarima u borbama sa Vizantijom. Njegova ćerka Jelena postaje žena budućeg kralja Ugarske Bele II, a njegov sin Beloš kraljevski palatin. Mađari će tokom celog 12. veka ratovati sa Vizantijom, prvo oko Srema i Beograda, a zatim i oko Moravske doline, a raški župani će u gotovo svakom od tih ratova učestvovati kao ugarski saveznici. Oni uspevaju da, na kratko, osvoje Beograd, a kasnije i Niš, ali ih Vizantinci, predvođeni moćnim carem Manojlom I potiskuju, tako da se svi sukobi okončavaju bez značajnijih teritorijalnih proširenja. Istovremeno Rašku potresaju i unutrašnji sukobi oko vlasti između Uroševih sinova Uroša II i Dese u kome učešće uzima i sam Manojlo. Vizantijski car na kraju postavlja za novog velikog župana Tihomira, sina velmože Zavide. Razdoblje Nemanjića Veliki župan Stefan Nemanja, rodonačelnik dinastije Nemanjić Protiv velikog župana Tihomira će se, 1166. ili 1168. godine, pobuniti njegov najmlađi brat Stefan Nemanja koji će potisnuti stariju braću iz zemlje, a kasnije će kod Pantina na Kosovu potući vizantijsku vojsku predvođenu njegovom braćom, koja ga nakon toga priznaju za vladara. Nemanja će tokom naredna tri desetleća voditi uspešne ratove protiv Vizantije u kojima će značajno proširiti svoju državu. Pripaja joj Neretljansku oblast, Zahumlje, Travuniju, Primorje, delove Kosova, Metohije, a na kratko osvaja i Niš u kome se sastaje sa svetim rimskim carem i vođom krstaša III krstaškog pohoda Fridrihom Barbarosom, kome predlaže savez protiv Vizantije. Na prestolu ga, u dogovoru sa vizantijskim carem, nasleđuje srednji sin Stefan, koji početkom svoje vladavine biva potisnut od starijeg brata Vukana, ali na kraju uspeva da se održi na vlasti. Koristeći se političkom situacijom na Balkanu nastalom posle krstaškog zauzeća Carigrada 1204. godine, on je nastavio širenje svoje države (osvaja Prizren, Vranje i Niš), koju 4. januara 1217. godine uzdiže na rang kraljevine, dobivši od pape Honorija III kraljevski venac. Dve godine kasnije, njegov mlađi brat Sava je od vaseljenskog patrijarha u Nikeji izdejstvovao uzdizanje raške eparhije na nivo arhiepiskopije čiji je postao prvi arhiepiskop, čime je srpska crkva stekla autokefalnost i udareni su temelji današnjoj Srpskoj pravoslavnoj crkvi. Sveti Sava, prvi srpski arhiepiskop i prosvetitelj Stefana nasleđuju sinovi Radoslav (1223—1234) i Vladislav (1234—1242) koji vladaju pod uticajem svojih moćnih tastova epirskog despota i bugarskog cara, posle kojih na vlast dolazi najmlađi sin Uroš I (1242—1276). Iako nije uspeo da proširi granice svoje države, Uroš je uspeo da ekonomski ojača državu tako što je iz Transilvanije doveo rudare Sase, čime je započela eksploatacija rudnika u Srbiji, što će njegovim naslednicima pružiti finansijsku osnovu za dalja osvajanja. Bio je oženjen Jelenom Anžujskom koja je igrala značajnu ulogu u tadašnjoj Srbiji, a slikarstvo njegove zadužbine Sopoćana spada u sam vrh evropske srednjovekovne umetnosti. Njega je sa vlasti, usled neuspešnih ratova i nezadovoljstva u zemlji, zbacio 1276. godine stariji sin Dragutin (kralj Srbije 1276—1282, kralj Srema 1282—1316), koji će, svega nekoliko godina kasnije 1282. godine, prepustiti vlast mlađem sinu Milutinu (1282—1321), koji spada u red najznačajnijih srpskih vladara.[64] Tokom nekoliko narednih godina, Milutin će proširiti Srbiju ka jugu, osvajajući veći deo današnje Severne Makedonije sa Skopljem koje mu postaje prestonica i severne delove Albanije, a na kratko će držati i sam Drač. Kasnije će osvojiti Braničevo, koje predaje Dragutinu, kome je ugarski kralj i njegov tast dodelio na upravu Mačvu sa Beogradom i severnu Bosnu. Sam Milutin 1299. godine zaključuje mir sa Vizantijom, prema kome mu car Andronik II (1282—1328) priznaje osvajanja i daje za ženu petogodišnju ćerku Simonidu. Početak 14. veka obeležava građanski rat između braće oko prava nasleđivanja prestola koji se okončava ponovnim prihvatanjem Deževskog sporazuma, kojim je Dragutin 1282. godine predao vlast Milutinu i prema kome ga nasleđuje Dragutinov sin. Milutina je sa vlasti 1314. godine pokušao da zbaci sin Stefan (1322—1331), koji je uhvaćen i po njegovom naređenju oslepljen, posle čega je poslat u izgnanstvo u Carigrad. Nakon Dragutinove smrti 1316. godine on zarobljava njegovog sina i naslednika Vladislava i zauzima njegovu državu, posle čega vodi trogodišnji rat sa kraljem Ugarske Karlom Robertom (1310—1342) u kome gubi Beograd, ali zadržava Mačvu i Braničevo. Posle njegove smrti 1321. godine, državu zahvata građanski rat između njegovih sinova Konstantina i Stefana, u koji se nakon Konstantinove pogibije uključuje Vladislav, ali Stefan i njega pobeđuje. On nastavlja da širi svoju državu ka jugu na račun, Vizantije, ali ne uspeva da povrati primorje od Cetine do Dubrovnika koje se nakon Milutinove smrti otcepilo, nakon čega ga osvaja ban Bosne Stefan II Kotromanić (1322—1353). Protiv njega je stvoren savez Vizantije i Bugarske, koji je Stefan uništio, potukavši do nogu Bugare u bici kod Velbužda 1330. godine. Samo godinu dana kasnije, njegov sin Dušan (kralj 1331—1346, car 1346—1355) koristi nezadovoljstvo vlastele i u Nerodimlju zarobljava oca, koji iste godine umire u kao zatvorenik u Zvečanu, a Dušan postaje novi kralj. Godine 1217, tokom vladavine Stefana Prvovenčanog, Srbija postaje nezavisna kraljevina, a 1346. godine dostiže vrhunac moći kao carstvo Stefana Dušana, koji se proglasio za „cara Srba i Grka”. Proglašenje Dušanovog zakonika i Srpsko carstvo Posle Nemanjića Bitka na Kosovu, Adam Stefanović Osmanski Turci su porazili srpsko plemstvo 1389. godine u bici na Kosovu polju. Stefan Lazarević kao osmanski vazal je predvodio srpske pomoćne odrede u bici kod Angore. Posle bitke kod Angore je od Vizantinaca u Carigradu dobio zvanje despota 1402. godine čime Srbija postaje despotovina. U vreme njegove vladavine u Srbiji se razvija Resavska škola srednjovekovne književnosti. Turci su konačno zagospodarili Srbijom posle pada Smedereva 1459. godine, za vreme vladavine poznatog osmanskog sultana Mehmeda II. Srbi su na području današnje Vojvodine prisutni od srednjeg veka pod vlašću Ugarske. U 15. i 16. veku su na području Srema, Banata i Bačke posede imali srpski despoti. U 16. veku su Srbi na području današnje Vojvodine formirali dve kratkotrajne državne tvorevine, prvom od njih je vladao samozvani car Jovan Nenad, a drugom vojvoda Radoslav Čelnik. Osmanska vladavina Glavni članak: Istorija Srbije u Osmanskom carstvu Delovi teritorije današnje Srbije su bili u sastavu Osmanskog carstva u periodu od 15. do početka 20. veka. U sastav Osmanskog carstva su najpre, početkom 15. veka, uključeni jugoistočni delovi današnje Srbije (okolina Niša), zatim, sredinom 15. veka (1459. godine), celo područje Srpske despotovine, i konačno, između 1521. i 1552. godine i celo područje današnje Vojvodine. Srbi u Banatu su 1594. godine podigli veliki ustanak protiv osmanske vlasti, koji se završio porazom. Seoba Srba, slika Paje Jovanovića Od kraja 17. veka, u severnim delovima današnje Srbije (Bačka, zapadni Srem) osmansku će vlast zameniti habzburška, koja će se između 1718. i 1739. godine proširiti i na druge delove teritorije današnje Srbije (istočni Srem, Banat, Mačvu, Šumadiju, Braničevo, Timočku Krajinu). Posle 1739. godine, granica osmanskog i habzburškog domena se nalazi na Savi i Dunavu. Srbija će svoju državnost početi da obnavlja u 19. veku, nakon Prvog (1804. godine) i Drugog srpskog ustanka (1815. godine), najpre u vidu vazalne kneževine, da bi potpunu nezavisnost stekla 1878. godine. Neki južni i zapadni delovi današnje Srbije ostaće pod osmanskom vlašću sve do 1912. godine. Period osmanske uprave trajao je različito u delovima današnje Srbije; najkraće su pod turskom vlašću bili neki delovi Vojvodine (oko 150 godina), a najduže neki delovi južne Srbije (oko 5 vekova). Moderna Srbija Srpska revolucija Glavni članak: Srpska revolucija Vožd Karađorđe Petrović, vođa Prvog srpskog ustanka i osnivač dinastije Karađorđević Ustanička Srbija 1809. godine Srbija je svoju borbu za nezavisnost počela tokom Srpske revolucije, a ta borba je trajala nekoliko desetleća. Đorđe Petrović, poznatiji kao Karađorđe, je umakao Seči knezova i sa šumadijskim prvacima je februara 1804. godine organizovao zbor u selu Orašac, na kom je odlučeno da se podigne buna. Na ovom zboru Karađorđe je izabran za „vožda”.[65] Buna je počela paljenjem turskih hanova po Šumadiji i proterivanjem Turaka iz hanova i sela u utvrđene gradove. Da bi smirio situaciju u Beogradskom pašaluku, turski sultan je jula 1804. godine poslao bosanskog vezira Bećir-pašu. Karađorđe je kao prvi uslov za uspostavljanje mira tražio likvidaciju dahija, koje je Milenko Stojković u noć između 5. i 6. avgusta, po Karađorđevom naređenju i uz saglasnost Bećir-paše, pogubio na ostrvu Ada Kale. Međutim, ovo nije smirilo situaciju u pašaluku. Sultan je 1805. godine poslao u Beograd za vezira Hafis-pašu, kog su ustanici dočekali na Ivankovcu i naneli mu težak poraz. Ovim je buna protiv dahija prerasla u ustanak protiv turske vlasti i srpsku nacionalnu revoluciju. Sledeće godine ustanici su porazili tursku vojsku na Mišaru i Deligradu i osvojili beogradsku varoš. Ustanici su pokušali da uspostave mir sa Osmanskim carstvom. Pregovore sa Portom u ime srpske strane je vodio trgovac Petar Ičko i uspeo od nje da izdejstvuje Ičkov mir. Najvažnije odredbe Ičkovog mira su bile da se iz Srbije proteraju janičari i da Srbi obavljaju javne službe i čuvaju granicu. Mir nije ostvaren jer su Srbi nastavili rat kada je na njihovu stranu u rat ušla Rusija. Sledeće godine (1807), Srbi su zauzeli beogradsku tvrđavu, a udružena srpsko-ruska vojska je odnela pobede kod Štubika i Malajnice. U narednim godinama ustanici su ratovali radi oslobođenja srpskog naroda izvan Beogradskog pašaluka. Bez većih okršaja je prošla 1808. godina, a za sledeću godinu Karađorđe je planirao da se u Raškoj sastane sa vojskom crnogorskog vladike Petra I i odatle da se uputi u oslobađanje Stare Srbije. Karađorđe je odneo pobede nad Turcima kod Suvodola, Sjenice i Novog Pazara. Međutim, morao je da odustane od pohoda jer mu se crnogorski vladika nije pridružio i zato što su ustanici poraženi u bici na Čegru. Srpski ustanici su 1810. godine odneli pobede kod Loznice i Varvarina (zajedno sa ruskom vojskom). Pohod Napoleona na Rusiju je prinudio jednog saveznika Srba da okonča rat sa Turskom. Rusija je 1812. godine sklopila sa Osmanskim carstvom Bukureški mir i povukla svoju vojsku iz ustaničke Srbije. Rusija je Bukureškim mirom pokušala da ustanicima osigura autonomiju i amnestiju za učešće u ratu. Ustanici su do tada ostvarili nezavisnost i nisu želeli da prihvate samo autonomiju i nastavili su da se bore. Ogromna turska vojska, predvođena velikim vezirom Huršid-pašom je opkolila ustaničku državu sa zapada, juga i istoka. Ustanička Srbija bila je pokorena da kraja oktobra 1813. godine. Karađorđe je napustio Srbiju sa većim brojem ustaničkih starešina, a veliki broj Srba se iselio na teritoriju susedne Austrije. Ustaničke starešine koje nisu izbegle počele su da se dogovaraju kako da zaustave turski zulum. U Takovu 23. aprila 1815. godine je održan tradicionalni sabor. Okupljeni prvaci su odlučili da podignu ustanak, pa su ponudili predvodništvo Milošu Obrenoviću, što je on prihvatio, ali nakon izvesnog kolebanja. Drugi srpski ustanak je podignut i vođen protiv turske vlasti. Ustanici su vodili borbu samo protiv vojske beogradskog vezira. Najvažnije bitke su bile kod Čačka, Paleža, Požarevca, na Ljubiću i Dublju. Kada su protiv pobunjenih Srba pošle još i dve sultanove vojske iz Bosne i Rumelije, Miloš Obrenović je započeo pregovore, uveren da ne može pružiti otpor na tri strane. Na Drini je započeo pregovore sa bosanskim vezirom Huršid-pašom, a nastavio je rumelijskim vezirom Marašli Ali-pašom. Sa Marašlijom je sklopio usmeni sporazum kojima je Srbima u beogradskom pašaluku osigurao poluautonomni položaj. Prema postignutom dogovoru, Srbi su imali pravo da skupljaju porez, da učestvuju u suđenju Srbima, da spahije ubiraju prihode po zakonima i da u Beogradu zaseda Narodna kancelarija sastavljena od srpskih knezova. Tako je okončan Drugi srpski ustanak, odnosno ratni period Srpske revolucije. Miloš Obrenović se odmah po završetku Drugog srpskog ustanka odrekao titule vožda, a prihvatio je titulu kneza. Kneževina Srbija Glavni članak: Kneževina Srbija Osnivač dinastije Obrenović i vođa Drugog srpskog ustanka knez Miloš Obrenović, poznat i kao Miloš Veliki Knez Miloš Obrenović je vladao Srbijom samovoljno i imao je brojne protivnike, koji su često podizali bune, ali su se one sve završavale neuspešno. Na spoljnopolitičkom planu, Miloš je, uz pomoć Rusije izdejstvovao Akermansku konvenciju (1828), Jedrenski mir (1829) i Hatišerif iz 1830. godine kojima je jačala autonomija Srbije sa Milošem kao njenim naslednim knezom. Nezadovoljstvo vladavinom kneza Miloša u Srbiji rezultovalo je Miletinom bunom. Knez Miloš je pod pritiskom nezadovoljnih knezova sazvao skupštinu 15. februara 1835. godine na kojoj je donet Sretenjski ustav, prvi moderni srpski ustav i prvi ustav na Balkanu. Sretenjski ustav je bio vrlo liberalan, njime je u Srbiji konačno ukinut feudalizam i ograničena prava kneza. Kako je ustav najviši pravni akt jedne zemlje, a da je Srbija tada bila vazalna kneževina Osmanskog carstva, Porta se protivila njenom donošenju. Austrija i Rusija su takođe bile protiv ustava jer ga ni same nisu imale, i zbog straha od širenja ideja Francuske revolucije. Pod spoljnim pritiskom knez Miloš je, na svoje zadovoljstvo, ukinuo ustav. Aprila 1841. godine južno od Kneževine Srbije izbila je bezuspešna Niška buna protiv turske vlasti. Poslednje osmanske trupe su 1867. godine napustile Kneževinu Srbiju, a knez Mihailo dobija ključeve većih srpskih gradova, čime država postaje defakto nezavisna. Posle ustanka u Hercegovini 1875. godine, Srbija objavljuje rat Turskoj 28. juna 1876. godine i do 1878. godine uspeva da oslobodi jugoistočnu Srbiju. Konačnim aktom Berlinskog kongresa — Berlinski sporazum — Srbija je 13. jula 1878. godine dobila međunarodno priznanje. Srbi u Habzburškoj Monarhiji Glavni članci: Vojna krajina i Istorija Vojvodine Srbi u Habzburškoj Monarhiji su sredinom 19. veka imali krunsku zemlju unutar Austrijske carevine pod imenom Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat. Kad god je Austrija ratovala protiv Turaka, imala je pomoć srpskog naroda, koji je bunama i učešćem u hrišćanskoj austrijskoj vojsci nastojao zbaciti tursku vlast i vaskrsnuti srpsko carstvo.[66] A posle svakog mira morao je bežati iz postojbine ispred turske osvete. Te seobe su se odvijale u nekoliko pravaca. Majska skupština na kojoj je proglašena Srpska Vojvodina (3. maja 1848. u Sremskim Karlovcima) Tokom habzburške uprave, Srbi su, na osnovu srpskih privilegija, uživali narodnu autonomiju u okviru Habzburške monarhije, a ostvarili su i crkvenu samostalnost u okviru Karlovačke mitropolije. Tokom revolucije 1848. godine, Srbi su formirali autonomnu Srpsku Vojvodinu, da bi 1849. godine bila formirana jedna posebna habzburška krunska oblast nazvana Vojvodstvo Srbija i Tamiški Banat. Ova oblast je ukinuta 1860. godine. Raspadom Habzburške monarhije (Austrougarske) 1918. godine, Srbi sa područja današnje Vojvodine ulaze u sastav Kraljevine Srbije, a potom i novoformiranog Kraljevstva Srba i Hrvata i Slovenaca, kasnije nazvanog Kraljevina Jugoslavija. Kraljevina Srbija Glavni članak: Kraljevina Srbija Srbija je proglašena kraljevinom odlukom Narodne skupštine i knjaževom proklamacijom 7. marta 1882. godine. Kraljevina Srbija obuhvata istorijski period od 1882. do 1918. godine. U ovom periodu su se oko vlasti nadmetale i smenjivale dve dinastije, čiji su rodonačelnici bili Đorđe Petrović — Karađorđe, vođa Prvog srpskog ustanka i Miloš Obrenović, vođa Drugog srpskog ustanka. Dalji razvoj Srbije je bio obeležen opštim napretkom u ekonomiji, kulturi i umetnosti, čemu je pre svega doprinela mudra državna politika, koja je slala mlade ljude na školovanje u evropske metropole, odakle su donosili novi duh i novi sistem vrednosti. Jedan od spoljnih izraza transformacije kroz koju je sada prolazila nekadašnja osmanska provincija bilo je i proglašenje kraljevine, 1882. godine. Kralj Petar I Karađorđević je uspostavio demokratsku vladavinu i predvodio povlačenje tokom Albanske golgote. Majskim prevratom 1903. godine i ubistvom kralja Aleksandra i kraljice Drage, na vlast ponovo dolaze Karađorđevići, potomci Karađorđa Petrovića, a za novog kralja je postavljen Petar Karađorđević. Srbija je znatno proširila svoju teritoriju na jug posle pobeda u Balkanskim ratovima (Stara Srbija). Uz velike ljudske i materijalne žrtve, Srbija je doprinela velikoj pobedi Saveznika u Prvom svetskom ratu. Većina naroda u Crnoj Gori je preko velike Narodne skupštine u Podgorici, 26. novembra 1918. godine, izglasala bezuslovno sjedinjenje sa Srbijom. Kraljevina Srbija je kao nezavisna država prestala je da postoji 1. decembra 1918. godine kada se ujedinila sa Državom Slovenaca, Hrvata i Srba stvorivši Kraljevstvo Srba, Hrvata i Slovenaca pod daljom vladavinom srpske dinastije Karađorđević. Jugoslovenske države Vidi još: Jugoslavija Posle 1918. godine Srbija je jedina unoseći svoju državnost i suverenost, bila osnivač Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca, preimenovanog 1929. godine u Kraljevina Jugoslavija. Pod nemačkom okupacijom, posle rata do danas Glavni članci: Republika Srbija (1990—2006) i Raspad SFRJ Vidi još: Srbija pod nemačkom okupacijom, Jugoslavija u Drugom svetskom ratu i Socijalistička Republika Srbija U Drugom svetskom ratu, teritorija današnje Srbije je bila pod okupacijom Sila Osovine, odnosno nacističke Nemačke i njenih saveznika Italije, Bugarske, Mađarske, Albanije, kao i marionetske profašističke državne tvorevine pod nazivom Nezavisna Država Hrvatska, dok je u Srbiji vladala Vlada narodnog spasa pod generalom Nedićem do 1944. godine. U Srbiji su tokom okupacije postojala dva suprotstavljena pokreta koji su se borili za vlast u posleratnoj Jugoslaviji: Narodnooslobodilačka vojska Jugoslavije i Jugoslovenska vojska u otadžbini. Ustanak protiv okupatora izbio je u leto 1941. godine. Tokom Drugog svetskog rata zabeležena su velika stradanja srpskog naroda. Procenjuje se da je stradalo preko milion i po pripadnika svih naroda, među kojima je najviše bilo Srba. Partizani i ravnogorci sprovode nemačke nacističke zarobljenike u Užicu. Srbi su činili natpolovičnu većinu partizanskog i većinu ravnogorskog pokreta. Građani Novog Sada prelaze reku skelama, nakon što su sva tri gradska mosta uništena u NATO bombardovanju Neposredno posle rata, 1945. godine, kao naslednica Kraljevine Jugoslavije, formirana je država pod imenom Demokratska Federativna Jugoslavija koja je bila pod novom vlašću komunističkog režima na čelu sa Josipom Brozom Titom. Iste godine 29. novembra proglasom republike država menja ime u Federativna Narodna Republika Jugoslavija, dok je 1963. ustavnim promenama promenila ime u Socijalistička Federativna Republika Jugoslavija. Ustavom SFRJ iz 1974. godine pokrajine u sastavu SR Srbije (SAP Vojvodina i SAP Kosovo) dobile su daleko veću autonomiju i prava nego što su imala ranije, dobile su državna i partijska predsedništva. Januara 1990. godine na četrnaestom kongresu dolazi do raspada do tada vladajućeg Saveza komunista Jugoslavije. Od 1992. godine, posle raspada SFRJ, sve do 2003. Srbija je činila, zajedno sa Crnom Gorom — Saveznu Republiku Jugoslaviju. Po raspadu Jugoslavije, Srbija i Srbi su postali predmet negativne propagande, podmetanja i blaćenja unutar dela srpskog naroda, evropskih država kao i unutar međunarodne zajednice.[67] Savremena istorija Glavni članci: Kosovski rat, NATO bombardovanje SRJ, Kumanovski sporazum i Rezolucija 1244 Godine 2000. dolazi do smene Socijalističke partije Srbije sa Demokratskom opozicijom Srbije na septembarskim saveznim izborima i decembarskim republičkim izborima čime dolazi do političke tranzicije. Od 2003. godine ustavnom poveljom Srbija je sastavni deo Državne zajednice Srbije i Crne Gore. Dana 21. maja 2006. godine, održan je referendum na kome su se građani Crne Gore izjasnili za nezavisnost. Od 5. juna 2006. godine Republika Srbija deluje kao nezavisna i suverena država (kao naslednica Srbije i Crne Gore). Dana 8. novembra 2006. godine proglašen je u Narodnoj skupštini Republike Srbije, posle izvršenog uspešnog referenduma, Ustav Republike Srbije. Politički sistem i ustavno-pravno uređenje Glavni članci: Spisak šefova države Srbije, Ustav Srbije iz 2006. godine i Politički sistem Srbije Republika Srbija je država srpskog naroda i svih građana koji u njoj žive, zasnovana na vladavini prava i socijalnoj pravdi, načelima građanske demokratije, ljudskim i manjinskim pravima i slobodama i pripadnosti evropskim principima i vrednostima.[12] Republika Srbija funkcioniše u okviru parlamentarne demokratije, tačnije kao parlamentarna republika. Vlast je podeljena na tri grane i to:[12] Dom Narodne skupštine u Beogradu Zakonodavna vlast, čiji je nosilac Narodna skupština Republike Srbije; Izvršna vlast, čiji je nosilac Vlada Republike Srbije; Sudska vlast, koja predstavlja nezavisnu granu vlasti. Politička situacija Sadašnji predsednik Republike Srbije je Aleksandar Vučić koji je pobedio u prvom krugu predsedničkih izbora 2017. godine. Posle izbora Aleksandra Vučića za predsednika Republike izabrana je 29. juna 2017. godine nova koaliciona Vlada liste okupljene oko Srpske napredne stranke i liste okupljene oko Socijalističke partije Srbije sa nestranačkom ličnošću Anom Brnabić na mestu predsednika Vlade. Trenutni predsednik Narodne skupštine Republike Srbije je Vladimir Orlić iz SNS-a. Narodna skupština Republike Srbije je 26. decembra 2007. godine usvojila Rezoluciju o zaštiti suvereniteta, teritorijalnog integriteta i ustavnog poretka Republike Srbije kojom je proglašena „vojna neutralnost Republike Srbije u odnosu na postojeće vojne saveze do eventualnog raspisivanja referenduma na kojem bi se donela konačna odluka o tom pitanju”.[68] Spoljni odnosi Glavni članak: Spoljni odnosi Srbije Zgrada Vlade Republike Srbije Dominantan politički diskurs u zemlji uključuje pristupanje Evropskoj uniji. Zemlja je status kandidata stekla 2012. godine. Srbija je članica Organizacije ujedinjenih nacija (OUN), Organizacije za evropsku bezbednost i saradnju (OEBS), Saveta Evrope (SE), NATO programa Partnerstvo za mir, Međunarodne organizacije za migracije i Organizacije za crnomorsku ekonomsku saradnju i mnogih drugih međunarodnih organizacija. Ima status posmatrača u Svetskoj trgovinskoj organizaciji i u ODKB. Srbija ima sa Republikom Srpskom potpisan sporazum o specijalnim i paralelnim vezama.[69] Republika Srbija je u dobrim odnosima sa državama kao što su Rusija i Grčka. Sa pasošem Srbije može se bez vize putovati u 104 zemlje (2015. godina).[70] Državni simboli Glavni članci: Zastava Srbije, Grb Srbije i Himna Srbije Himna Republike Srbije je ujedno i stara himna nekadašnje Kraljevine Srbije „Bože pravde”, uz neznatno izmenjen tekst. Grb Republike Srbije je stari grb Kraljevine Srbije iz doba Obrenovića iz 1882. godine i čini ga dvoglavi beli orao sa štitom na grudima na kome su krst i četiri ocila, a iznad glava orla se nalazi kruna Nemanjića. Republika Srbija ima narodnu zastavu koja je trobojka sa vodoravno položenim bojama: crvenom, plavom i belom. Pored narodne, postoji i državna zastava koja je u osnovi ista kao i narodna s tim što na trećini dužine gledano sleva nadesno na plavom polju stoji i mali grb Srbije. srbija, turizam, kroz srbiju, gradovi srbije, geografija, istorija, stanovništvo, umetnost, kultura, mesta... english guide yugoslavia

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! Darko Sarenac Marko Mrnjavčević (oko 1335 — 17. maj 1395), poznatiji kao Kraljević Marko, bio je dejure srpski kralj od 1371. do 1395. godine, dok je defakto vladao samo teritorijom u zapadnoj Makedoniji. Prestoni grad u državi kralja Marka bio je Prilep. U srpskoj narodnoj epici, u kojoj mu je posvećen jedan od ciklusa pjesama, poznat je kao Kraljević Marko. Njegov otac, kralj Vukašin, bio je savladar cara Stefana Uroša V, čija je vladavina bila obilježena slabljenjem carske vlasti i osamostaljivanjem oblasnih gospodara u Srpskom carstvu, što je pospješilo njegov raspad. Vukašinovi posjedi obuhvatali su zemlje u Makedoniji, Kosovu i Metohiji. On je 1370. ili 1371. krunisao Marka za „mladog kralja“; ova titula uključivala je mogućnost da Marko nasledi Uroša na srpskom prestolu u slučaju da Uroš ne bude imao muških potomaka. Kralj srpske države U Maričkoj bici 26. septembra 1371, Turci Osmanlije porazili su i ubili Vukašina, a oko dva meseca kasnije umro je car Uroš. Marko je nakon toga zakonski postao kralj srpske države, ali srpski velikaši, koji su praktično postali nezavisni od centralne vlasti, nisu ni pomišljali da ga priznaju za svog vrhovnog gospodara. Neodređenog datuma nakon 1371. ušao je u vazalni odnos prema turskom sultanu. Do 1377. značajne dijelove teritorije koju je naslijedio od Vukašina razgrabili su gospodari okolnih oblasti. Kralj Marko je u stvarnosti postao samo jedan od oblasnih gospodara, koji je vladao relativno malim područjem u zapadnoj Makedoniji. Zadužbina mu je Manastir Svetog Dimitrija blizu Skoplja, poznat kao Markov manastir, izgrađen 1376. Poginuo je u bici na Rovinama 17. maja 1395, boreći se u Vlaškoj na strani Turaka. Iako je bio vladar relativno skromnog istorijskog značaja, Marko je tokom turske okupacije postao jedan od najpopularnijih junaka srpske narodne epike i usmene tradicije uopšte. Sličan status ima i u tradicijama drugih južnoslovenskih naroda. Bugari ga poštuju kao svog narodnog junaka pod imenom Krali Marko. Zapamćen je kao neustrašivi zaštitnik slabih i bespomoćnih, koji se borio protiv nepravde i dijelio megdane sa turskim nasilnicima. Biografija Do 1371. Marko Mrnjavčević je rođen oko 1335. godine kao najstariji sin Vukašina i njegove supruge Aljene (Alene)[1] u narodnim pesmama Jevrosime. Prema dubrovačkom istoričaru Mavru Orbinu, rodonačelnik porodice Mrnjavčević[a] bio je Mrnjava, siromašni plemić iz Zahumlja, čiji su sinovi rođeni u Livnu u zapadnoj Bosni.[3] Mrnjava se mogao tamo odseliti nakon što je Bosna anektovala Zahumlje 1326. godine.[4] Moguće je da su kasnije Mrnjavčevići, kao i drugi zahumski plemići, podržavali srpskog cara Dušana tokom njegovih priprema za pohod na Bosnu, te su se, da bi izbjegli odmazdu zbog tih aktivnosti, iselili u Srpsko carstvo pred početak sukoba.[4][5] Ove pripreme mogle su početi već dvije godine prije samog pohoda,[5] koji se dogodio 1350. Približno iz te godine potiče najraniji pisani trag o Markovom ocu Vukašinu, iz kojeg se vidi da ga je Dušan postavio za župana Prilepa.[4][6] Ovaj grad je Srbija osvojila od Vizantije 1334, skupa sa drugim dijelovima Makedonije.[7] Car Dušan je 1355. godine iznenada umro u 47. godini života.[8] Dušana je naslijedio njegov devetnaestogodišnji sin Uroš, koji je po svemu sudeći smatrao Marka Mrnjavčevića čovjekom od povjerenja. Mladi car ga je postavio na čelo svog poslanstva u Dubrovnik krajem jula 1361. godine, da bi pregovarao o miru između Carstva i Dubrovačke republike tokom sukoba koji su izbili ranije te godine.[9] Mir nije bio zaključen ovom prilikom, ali je Marko isposlovao da se puste na slobodu zarobljeni prizrenski trgovci, iako su Dubrovčani zadržali njihovu robu. Marku je takođe bilo dopušteno da podigne srebro koje je njegova porodica deponovala u tom gradu. Bilješke o ovom poslanstvu u dubrovačkim dokumentima iz te godine, sadrže prvi neosporni pisani trag o Marku Mrnjavčeviću.[10][11] U natpisu iz 1356. iznad vrata jedne crkve u Tikvešu, spominju se neki Nikola i Marko kao upravitelji u tom kraju, ali nije jasno o kojem Marku se tu radi[12] Nakon Dušanove smrti došlo je do razbuktavanja separatističkih aktivnosti u Srpskom carstvu. Jugoistočne teritorije, Epir, Tesalija i zemlje u južnoj Albaniji, ocijepile su se već do 1357.[13] Jezgro države ostalo je lojalno novom caru Urošu. Ono se sastojalo od tri glavna područja: zapadnih zemalja, uključujući Zetu, Travuniju, istočni dio Zahumlja i gornje Podrinje; središnjih srpskih zemalja; i Makedonije.[14] Ipak, velika srpska vlastela ispoljavala je sve više nezavisnosti od Uroševe vlasti čak i u tom dijelu Carstva koji je ostao srpski. Uroš je bio slab i nesposoban da u korijenu sasiječe ove separatističke težnje, postajući drugorazredan faktor u državi kojom je nominalno vladao.[15] Srpski velikaši su se i između sebe sukobljavali oko teritorija i uticaja.[16] Markov otac kralj Vukašin, freska u manastiru Psača u Severnoj Makedoniji Vukašin Mrnjavčević bio je vješt političar, i postepeno je preuzeo vodeću ulogu u Carstvu.[17] Avgusta ili septembra 1365. Uroš ga je krunisao za kralja i proglasio svojim savladarem. Do 1370. Markovo potencijalno naslijeđe je povećano, jer su se u Vukašinovom posjedu osim Prilepa našli i Prizren, Priština, Novo Brdo, Skoplje i Ohrid.[4] U povelji koju je izdao 5. aprila 1370. Vukašin je pomenuo svoju suprugu kraljicu Aljenu i sinove Marka i Andrijaša, navodeći da je Bogom postavljen za „gospodina zєmli srьbьskoi i grьkѡmь i zapadnimь stranamь“.[18] Krajem 1370. ili početkom 1371, Vukašin je krunisao Marka za „mladog kralja“.[19] Ova titula je dodjeljivana sinovima srpskih kraljeva da bi im se osigurao položaj nasljednika. Pošto Uroš nije imao djece, Marko je na ovaj način došao u poziciju da ga može naslijediti na srpskom tronu, započinjući novu—Vukašinovu—dinastiju srpskih monarha.[4] To bi predstavljalo kraj dvovjekovne vladavine Nemanjića. Većina srpskih velikaša nije bila zadovoljna ovom situacijom, što je samo ojačalo njihove težnje ka nezavisnosti od centralne vlasti.[19] Vukašin je nastojao da obezbijedi suprugu sa dobrim vezama za svog najstarijeg sina Marka. Djevojka iz dalmatinske plemićke porodice Šubić bila je poslana od strane oca Grgura na dvor njihovog rođaka bosanskog bana Tvrtka I, sa namjerom da je odgoji i dobro uda banova majka Jelena. Ona je bila ćerka Juraja II Šubića, čiji je djed po majci bio srpski kralj Dragutin Nemanjić. Pošto su Tvrtko i Jelena odobravali Vukašinovu ideju da se mlada Šubićeva uda za Marka, vjenčanje je bilo na pomolu.[20][21] Međutim, aprila 1370. rimski papa Urban V šalje pismo Tvrtku u kojem mu izričito zabranjuje da uda katoličku plemkinju za „sina njegovog veličanstva kralja Srbije, šizmatika“ (filio magnifici viri Regis Rascie scismatico).[21] Papa je o ovoj „uvredi za hrišćansku vjeru“ pisao i ugarskom kralju Lajošu I,[22] nominalno nadređenom Tvrtku, tako da od tog vjenčanja nije bilo ništa.[20] Marko se oženio Jelenom, ćerkom Radoslava Hlapena, gospodara Bera i Vodena, srpskog vladara južne Makedonije. U proljeće 1371. Marko je učestvovao u pripremama za vojni pohod protiv Nikole Altomanovića, glavnog srpskog velikaša u zapadnom dijelu Carstva. Pohod su združeno pripremali kralj Vukašin i gospodar Zete Đurađ I Balšić, koji je bio oženjen kraljevom ćerkom Oliverom. Jula te godine, Vukašin i Marko su logorovali sa svojom vojskom na Balšićevoj teritoriji kraj Skadra, spremni da naprave proboj u Altomanovićevu zemlju u pravcu Onogošta. Ovaj napad se nije dogodio, pošto su Osmanlije zaprijetile gospodaru Sera despotu Jovanu Uglješi, mlađem kraljevom bratu koji je vladao istočnom Makedonijom. Vojne snage Mrnjavčevića brzo su preusmjerene ka istoku.[24][25] Nakon bezuspješnog pokušaja da nađu saveznike, dva brata su samostalno prodrla sa svojim trupama u teritoriju pod osmanskom kontrolom. U Maričkoj bici 26. septembra 1371, Turci su potpuno uništili srpsku vojsku; čak ni tijela Vukašina i Uglješe nisu pronađena. Mjesto borbe, u blizini sela Ormenio na istoku današnje Grčke, Turci i danas nazivaju Sırp Sındığı „srpska pogibija“. Ishod ove bitke imao je ozbiljne posljedice: vrata Balkana bila su širom otvorena za dalje tursko napredovanje.[26][11] Nakon 1371. Približne granice područja kojim je vladao kralj Marko nakon 1377. godine (tamno zeleno) Poslije očeve smrti „mladi kralj“ Marko krunisan je za kralja i savladara cara Uroša. Nedugo nakon toga ugašena je dinastija Nemanjića Uroševom smrću 2. ili 4. decembra, čime je Marko formalno postao kralj srpske države. Srpski velikaši, međutim, nisu ni pomišljali da ga priznaju za svog vrhovnog gospodara, pri čemu je njihov separatizam još više porastao.[26] Pogibijom dva brata i uništenjem njihove vojske Mrnjavčevići su ostali bez stvarne moći, te su okolni oblasni gospodari prigrabili znatne dijelove teritorije koju je Marko naslijedio od svog oca. Do 1372. Đurađ I Balšić zauzeo je Prizren i Peć, a knez Lazar Hrebeljanović Prištinu. Do 1377. Vuk Branković osvojio je Skoplje, a vlastelin albanskog porijekla župan Andrija Gropa osamostalio se u Ohridu. Moguće je da je ovaj drugi ostao vazal Marku kao što je bio Vukašinu. Gropin zet bio je Markov srodnik Ostoja Rajaković od plemena Ugarčića iz Travunije. On je vjerovatno bio jedan od srpskih plemića iz Zahumlja i Travunije kojima je car Dušan dodijelio zemlje u novoosvojenim područjima Makedonije. Markove Kule, ostaci Markove tvrđave na brdu sjeverno od Prilepa Jedini značajni grad koji je Marko zadržao bio je Prilep. Tako je kralj Marko u stvarnosti postao samo jedan od oblasnih gospodara, vladar relativno male teritorije u zapadnoj Makedoniji, koja se na sjeveru prostirala do Šar-planine i Skoplja, na istoku do Vardara i Crne Reke, a na zapadu do Ohrida. Nije jasno gdje su bile južne granice ove teritorije. Marko nije sam vladao ni u ovoj oblasti, jer ju je dijelio sa mlađim bratom Andrijašem, koji je držao vlast nad jednom podoblašću u njoj. Njihova majka kraljica Aljena zamonašila se nakon Vukašinove pogibije, uzevši monaško ime Jelisaveta, ali je tokom nekoliko godina nakon 1371. bila Andrijašev savladar. Najmlađi brat Dmitar boravio je na teritoriji kojom je upravljao Andrijaš. Imali su još jednog brata koji se zvao Ivaniš, međutim o njemu je sačuvano veoma malo podataka.[30] Nejasno je kada je tačno Marko postao turski vazal, ali to se najvjerovatnije nije desilo odmah nakon Maričke bitke. Marko se jednom rastao sa svojom ženom Jelenom, te je živio sa Todorom koja je bila udata za nekog Grgura. Jelena se vratila u Ber svome ocu velmoži Radoslavu Hlapenu. Marko je kasnije tražio da se pomiri sa njom, ali da bi mu se supruga vratila, prethodno je Todoru morao da preda Hlapenu. Pošto se Markova oblast na jugu graničila sa Hlapenovom oblašću, ovo pomirenje moglo je biti motivisano činjenicom da Marku nije bio potreban neprijatelj na jugu nakon svih onih teritorijalnih gubitaka na sjeveru. Ova bračna epizoda je poznata zahvaljujući pisaru Dobri, Markovom podaniku. Dobre je prepisivao crkvenu knjigu trebnik za crkvu u selu Kaluđerec[b] i kad je završio sa poslom ostavio je zapis u knjizi koji počinje ovako: Slava sьvršitєlю bogѹ vь vѣkы, aminь, a҃mnь, a҃m. Pыsa sє siꙗ kniga ѹ Porѣči, ѹ sєlѣ zovomь Kalѹgєrєcь, vь dьnы blagovѣrnago kralꙗ Marka, ѥgda ѿdadє Ѳodoru Grьgѹrovѹ žєnѹ Hlapєnѹ, a ѹzє žєnѹ svoю prьvovѣnčanѹ Ѥlєnѹ, Hlapєnovѹ dьщєrє. Slava Savršitelju Bogu u vijeke, amin, amin, amin. Pisa se ova knjiga u Porečju, u selu zvanom Kaluđerec, u dane blagovjernog kralja Marka, kada predade Todoru Grgurovu ženu Hlapenu, a uze ženu svoju prvovjenčanu Jelenu, Hlapenovu ćerku. Freska iznad južnog ulaza u crkvu Markovog manastira. Kompozicija prikazuje kralja Marka (lijevo) i kralja Vukašina (desno) povezane polukrugom od sedam svetačkih poprsja, koji svi skupa uokviruju portret Svetog Dimitrija Markova tvrđava nalazila se na jednom brdu sjeverno od Prilepa. Njeni ostaci, djelimično dobro očuvani, poznati su pod imenom Markove Kule. Ispod tvrđave leži selo Varoš, gdje se u Srednjem vijeku prostirao grad Prilep. U selu je smješten Manastir Svetog Arhanđela Mihaila kojeg su obnovili Marko i Vukašin, čiji su portreti oslikani u manastirskoj crkvi.[23] Marko je bio ktitor Crkve Svete Nedelje u Prizrenu izgrađene 1371, nedugo pred Maričku bitku. U natpisu iznad njenih ulaznih vrata on je oslovljen titulom „mladi kralj“. Manastir Svetog Dimitrija, poznatiji kao Markov manastir, nalazi se u selu Markova Sušica u blizini Skoplja. Građen je od oko 1345. do 1376. ili 1377. Kraljevi Marko i Vukašin, njegovi ktitori, oslikani su iznad južnog ulaza u manastirsku crkvu. Marko je prikazan kao čovjek ozbiljnog lika i strogog pogleda, odjeven u purpurnu odjeću; na glavi mu je kruna ukrašena bisernim niskama. Lijevom rukom drži svitak na kojem tekst počinje riječima: „A(zь) vь H(rist)a B(og)a bla(govѣ)rьni kral(ь) Marko sьz(ь)dah(ь) i pop(i)s(a)hь (sы) božestvni hram(ь)“ (Ja, u Hrista Boga blagovjerni kralj Marko, sazidah i popisah ovaj božanstveni hram).[27] U desnoj ruci drži veliki rog koji simbolizuje rog sa uljem kojim su pomazivani starozavjetni kraljevi prilikom ustoličenja. Po jednom tumačenju, on je ovdje predstavljen kao „Božji pomazanik i izabranik u teškim prilikama Srbije posle Maričke bitke“. Marko je kovao svoj novac, kao što je činio njegov otac i drugi srpski velikaši tog doba.[34] Njegovi srebrni novčići težili su 1,11 grama, a proizvođeni su u tri osnovne vrste. Dvije na aversu imaju sljedeći tekst u pet redova: VЬHA/BABLGOV/ѢRNIKR/ALЬMA/RKO „U Hrista Boga blagovjerni kralj Marko“. Revers prikazuje Hrista—kod prve vrste na prestolu, a kod druge u mandorli. Kod treće vrste, na reversu je Hristos prikazan u mandorli, dok avers sadrži tekst u četiri reda: BLGO/VѢRNI/KRALЬ/MARKO „Blagovjerni kralj Marko“.[36] Ovu jednostavnu titulu Marko je koristio i u crkvenim natpisima. Nije u svoju titulu unosio nikakve teritorijalne odrednice, svakako jer je bio svjestan dosega svoje vlasti nakon 1371. Brat mu Andrijaš takođe je kovao svoj novac; ipak, na teritoriji kojom su braća vladala u opticaju je bilo najviše novčića kralja Vukašina i cara Uroša.[37] Procjenjuje se da se u raznim numizmatičkim zbirkama danas nalazi oko 150 komada Markovih novčića. Do 1379. gospodar Pomoravlja knez Lazar Hrebeljanović izdigao se kao prvi i najmoćniji među srpskim velikašima; potpisivao se sa titulom samodrьžcь vьsѣmь Srbьlѥmь (samodržac svih Srba). Ipak, nije bio dovoljno moćan da sve srpske zemlje ujedini pod svojom vlašću. Balšići, Mrnjavčevići, Konstantin Dragaš (Nemanjić po majci), Vuk Branković i Radoslav Hlapen, vladali su u svojim oblastima nezavisno od Kneza Lazara. Još jedan kralj pored Marka stupio je na političku scenu: Mitropolit mileševski krunisao je 1377. Tvrtka I kraljem Srba i Bosne. Ovaj rođak Nemanjića po majčinoj liniji prethodno je zauzeo jedan dio oblasti poraženog i oslijepljenog velmože Nikole Altomanovića. Dana 28. juna 1389, srpska vojska koju su predvodili knez Lazar, Vuk Branković i Tvrtkov plemić Vlatko Vuković od Zahumlja, pod vrhovnom Lazarevom komandom, sukobila se sa osmanskim trupama Sultana Murata I. Bila je to Kosovska bitka—najslavnija bitka srpske srednjovjekovne istorije. Glavnina obiju vojski bila je zbrisana; poginuli su i Lazar i Murat. Ishod bitke bio je neriješen, ali u njoj su Srbi izgubili isuviše boraca da bi mogli nastaviti sa uspješnom odbranom svojih teritorija, dok su Turci imali još mnogo trupa na istoku. Posljedično, srpske oblasti koje još nisu bile turski vazali, jedna za drugom su to postale tokom nekoliko narednih godina. Nekoliko turskih vazala na Balkanu odlučili su 1394. da raskinu svoj vazalni odnos. Marko nije bio jedan od njih, ali su njegova mlađa braća Andrijaš i Dmitar odbili da ostanu pod turskom dominacijom. U proljeće 1394. napustili su svoju zemlju i iselili se u Kraljevinu Ugarsku, stupivši u službu kralja Žigmunda. Putovali su preko Dubrovnika, gdje su se zadržali nekoliko mjeseci, dok nisu podigli dvije trećine od 96,73 kilograma srebra koje je Vukašin tamo deponovao; preostala trećina bila je namijenjena Marku. Andrijaš i Dmitar su prvi srpski plemići koji su se iselili u Ugarsku; srpske migracije prema sjeveru nastaviće se kroz čitavu osmansku okupaciju. Godine 1395. Turci su napali Vlašku da bi kaznili njenog vladara Mirču I zbog upada na njihovu teritoriju. Na turskoj strani borila su se tri vazala: kralj Marko, Konstantin Dragaš i despot Stefan Lazarević, sin i nasljednik Kneza Lazara. Bitku na Rovinama, koja se odigrala 17. maja 1395, dobili su Vlasi. Kralj Marko i Konstantin Dragaš poginuli su u njoj. Poslije njihove smrti Turci su anektovali njihove oblasti i objedinili ih u osmanski sandžak sa centrom u Ćustendilu.[43] Trideset i šest godina nakon Bitke na Rovinama Konstantin Filozof napisao je Žitije despota Stefana Lazarevića, u kojem je zabilježio predanje da je uoči bitke Marko rekao Dragašu: „Ja kažem i molim Gospoda da bude hrišćanima pomoćnik, a ja neka budem prvi među mrtvima u ovom ratu.“ Marko Kraljević i Musa Kesedžija, naslikao Vladislav Titelbah, oko 1900. Kraljević Marko je živeo u vremenima pre i malo posle bitke na Kosovu polju. Kralj Marko (vladao 1371—1395), najveća je zagonetka srpskog narodnog eposa. U Marku se sleglo vekovno istorijsko iskustvo naroda, na njega su prešle uloge i sudbine mnogih epskih junaka kako onih o kojima se pevalo pre njega tako i onih o kojima se pevalo posle njega. Iz oskudnih podataka pažnju privlače dva svedočanstva, koja nam, na gotovo neočekivan način, približavaju Marka i to više kao čoveka nego kao vladara. Prvo svedočanstvo govori o jednoj Markovoj ljubavnoj aferi. U zapisu na jednoj knjizi neki dijak Dobre bezazleno saopštava da ju je prepisao u vreme kada blagoverni kralj Marko „odade Todoru, Grgurovu ženu, Hlapenu, a uze svoju prvovenčanu ženu Jelenu, Hlapenovu kćer“ (orig. tekst ZIN, I, 1902, br. 189). Druga vest tiče se Markova učešća u bici na Rovinama, u kojoj je on, boreći se na turskoj strani, poginuo. Četrdesetak godina kasnije Konstantin Filozof (v. 1989, 90) u svom Žitiju despota Stefana piše da je Marko uoči bitke rekao Konstantinu Dejanoviću: „Ja kažem i molim Gospoda da bude hrišćanima pomoćnik, a ja neka budem prvi među mrtvima u ovom ratu.“ Prvo svedočanstvo korišćeno je u naučnoj literaturi kao objašnjenje pozadine pesme o Markovim neprilikama sa ženama. U drugom slučaju došla je do izražaja protivrečnost Markova istorijskog položaja kao ratnika koji je prinuđen da se bori na strani neprijatelja svoga naroda, protivrečnost koja čini jednu od glavnih poluga čitave markovske epike. Anegdota koju je ispričao Konstantin Filozof pokazuje da je istorijski kralj Marko bio svestan te protivrečnosti — on želi pobedu onih protiv kojih se mora boriti. Istu svest izražavaju mnoge pesme o Marku. „Portret“ Marka Kraljevića, naslikala Mina Karadžić Postoji, međutim, i jedna dublja, strukturalna podudarnost između Marka iz ovih zapisa i Marka iz epskih pesama zabeleženih nekoliko stotina godina kasnije. U oba slučaja pada u oči veliki unutrašnji raspon Markovog moralnog lika. Marko iz zapisa dijaka Dobre i Marko iz anegdote Konstantina Filozofa pojavljuju se u tako različitoj svetlosti da se za ta dva lika jedva mogu shvatiti da pripadaju istom čoveku. Prvi je ime u skandaloznoj hronici društva, a drugi tragični junak doveden u situaciju da svoju ličnu sudbinu odmerava prema kolektivnoj sudbini sveta kojem stvarno pripada, iako je prinuđen da se protiv njega bori. Razlika između ta dva lika ili između dve situacije u kojima su došle do izražaja dve dijametralno suprotne strane Markove ličnosti može se uporediti s razlikom koja postoji između Markova epskog lika iz pesama kakve su Sestra Leke kapetana, Marko Kraljević i kći kralja Arapskoga, Marko pije uz ramazan vino i slične, na jednoj, i njegovog lika iz pesama Uroš i Mrnjavčevići, Marko Kraljević ukida svadbarinu, Marko Kraljević i soko i njima bliskih, na drugoj strani. Dva navedena svedočanstva o Marku, onaj iz zapisa dijaka Dobre i onaj iz knjige Konstantina Filozofa, pokazuju da je on bio ličnost koja je još za života ušla u priču i da su se priče o njemu pamtile dugo posle njegove smrti. Konstantin Filozof na posredan način ukazuje na usmeni izvor anegdote o Markovim rečima uoči bitke na Rovinama, on tu anegdotu uvodi u tekst glagolom „kažu“, tj. priča se. Savremeni pisci ne saopštavaju ništa o tome da li se o Marku pevalo, ali iz onog što je o njemu rečeno vidi se da se o njemu pričalo, da je on bio ličnost za priču. A prirodno je da priče o ratnicima u zemlji gde postoji epska tradicija najčešće dobijaju oblik junačkih pesama. Freska svetog ratnika naoružanog šestopercom iznad glavnog ulaza u crkvu Markovog manastira Freska iznad glavnog ulaza u crkvu Markovog manastira prikazuje svetog ratnika na konju, a nastala je 1377. godine po narudžbini samog Marka Mrnjavčevića. Freska realno prikazuje vitešku opremu tog doba. Konjanik umesto mača, osnovnog oružja srednjovekovnog viteza, pomalo neočekivano u desnoj ruci nosi buzdovan šestoperac. Buzdovan je postao glavno oružje potonjeg epskog lika. Konj predstavljen na fresci je dlake koja odgovara vrsti šarac. Centralno mesto ove freske u crkvi ukazuje na to koliko je Marko Kraljević cenio viteške i vojničke osobine i da je doživljavao sebe kao viteza, a tako su ga i drugi doživljavali. Usled ovih razloga, smatra se da je ova freska poslužila narodu da stvori predstavu epskog Marka Kraljevića. Marko Kraljević iz narodnih pesama poslužio je kao inspiracija mnogim srpskim slikarima. Između ostalih, poznata su dela Paje Jovanovića, Novaka Radonića, Mine Karadžić, Vladislava Titelbaha i Petra Meseldžije. Kult Kraljevića Marka bio je razvijen i u Dalmaciji. Dva razdoblja u Markovom životu Kraljević Marko, Đura Jakšić, 1857. godine, Narodni muzej. U životu istorijskog kralja Marka jasno se izdvajaju dva perioda, do Maričke bitke i posle nje. U prvom je Markov životni put u stalnom usponu, samo što to nije bio njegov lični uspon nego uspon njegove porodice. U doba cara Uroša, Mrnjavčevići izbijaju na prvo mesto među oblasnim gospodarima: Markov otac Vukašin krunisan je za kralja i postao Urošev savladar, a stric mu Uglješa dobio je titulu despota i postao gospodar velike Serske oblasti. Sve do Maričke bitke, u kojoj su Mrnjavčevići neslavno završili, Marko se nalazio u senci svog oca. Očevom, a ne svojom zaslugom, on je dospeo na najviši položaj u državi: postao je „mladi kralj“ što je u političkom sistemu nemanjićke Srbije značilo da je određen za prestolonaslednika, a s obzirom na to da je Vukašin bio Urošev savladar i da Uroš nije imao naslednika, on je postao i prestolonaslednik carstva. Njegova vladavina, započevši „srpskom pogibijom“ na Marici, u celini je tekla u znaku tog poraza. Umesto da postane zakoniti vladar srpskog carstva, postao je kralj vazalne oblasti i podložnik turskog cara, a nije mogao da sačuva ni ono što su mu Turci ostavili. Grabljivi susedi otimali su mu deo po deo teritorija tako da je, na kraju, od prostrane države kralja Vukašina ostala mala oblast oko Prilepa. Marko je najveći gubitnik među vladarima i velikašima u tom vremenu, i inače karakterističnom po velikim nacionalnim porazima. Njegova epska sudbina korespondira i ujedno je u kontrastu prema njegovoj političkoj biografiji. On se kao junak pojavljuje u obe navedene epohe, do Maričke bitke i posle nje, i na tom globalnom planu svojom pesničkom biografijom nalazi se u saglasnosti s istorijom. Međutim, epski Marko, za razliku od istorijskog, ni u jednoj ni u drugoj eposi, ni u vremenu srpskog ni u vremenu turskog carstva, ne igra sporednu i beznačajnu ulogu. Pesma ga je izvukla iz istorijske senke i učinila glavnim junakom svog doba što je on u dubljem, pesničkom smislu zaista i bio.