Ova knjiga je nastala izborom i obradom obuhvaćenih tekstova i priloga iz obimne stručne građe koja će po nahođenju i iskustvu autora u oblasti proejktovanja i građenjem objekata u podzemlju i stručnoj nastavi, moći što prikladnije poslužiti budućim korisnicima. Namera je da to bude prihvatljiv podsetnik graditeljima koji se ličnim opredeljenjem ili sticajem okolnosti bave radovima u podzemlju i žele ih obavljati bezbedno, stručno i odgovorno, bez obzira da li su i u kojoj su meri prethodno imali odgovarajuće stručno obrazovanje. U tom cilju nastojano je da izlaganja budu sveobuhvatna, ali i u sažetoj formi, da su pregledna i dovoljno jasna. Iz sadržaja: 1. Pogled na građenje u podzemlju kroz vreme 2. Principi i razvoj savremenog građenja u podzemlju 3. Specifičnosti radova u podzemlju i pojave koje ih mogu pratiti 4. Savremene podzemne konstrukcije 5. Ponašanja konstrukcija i stenske mase i njihovo uzajamno delovanje Kruta konstrukcija Delimično kruta konstrukcija Popustljiva konstruklcija Privremeno osiguranje iskopa Karakteristična kriva linija stene 6. Podzemni pritisci, naponska stanja i deformacije brdske mase Osnovni pojmovi i algebarski izrazi Rabčevićeva teorija podzemnih pritisaka Tumačenje profesora Lunardija Procena sleganja površine terena usled radova u podzemlju 7. Betoni u podzemnim radovima Istorijat, statistički pokazatelji, vrste Mlazni beton Tradicionalni mlazni beton Suvi postupak Mokri postupak Mikroarmirani mlazni beton Čelična vlakna Sintetička vlakna Mikrosintetička vlakna Makrosintetička vlakna Polipropilenska vlakna Staklena vlakna Integralna staklena vlakna Karbonska vlakna Mikroarmirani mlazni beton sa čeličnim vlaknima Mikroarmirani mlazni beton sa polipropilenskim vlaknima Primena mikroarmiranih betona Rezultati ispitivanja i ocena upotrebljivosti vlakana Provera nosivosti preseka mlaznog betona Otpornost mikroarmiranog betona na požar Sprečavanje ljuštenja i zaštita armirano betonskih konstrukcija od požara Osnove samougrađujućeg betona 8. Sidrenje stenskih masa Klinasto sidro Ekspanzivno sidro SN sidro Obično (neprednapregnuto) SN sidro Prednapregnuto SN sidro Prednapregnuto SN sidro sa patronama od veštačke smole Pobijeno injektirano sidro Pobijeno cevno sidro Cevno sidro sistem „Sveleks“ Samobušeće sidro Perfosidro Sidro od čeličnog užeta Kontrola nosivosti štapnog sidra Malter za zaštitu sidra Podložne ploče Korozija sidra Plastična sidra Čelična koplja 9. Klasifikacije materijala Lauferova klasifikacija Rabčevićeva klasifikacija RQD klasifikacija Klasifikacija prema opisu vrste, strukture i postojanosti brdskog materijala Geomehanička klasifikacija (RMR) Klasifikacija „Q“ sistema Klasifikacija profesora Lunardiju 10. Istraživanja i merenja Istraživanja za potrebe projektovanja Mjerenja i istraživanja u toku građenja Opažanja na licu mesta (monitoring) Metode opažanja Merenja deformacija Merenje deformacija na konturi iskopa (konvergencija) Geodetska merenja Nivelmansko merenje Fotogrametrijsko merenje Profilografija Određivanje vektora pomeranja tačke na konturi iskopa Određivanje deformacionih karakteristika brdskog materijala presiometrom Merenje napona u konsrtukciji Ispitivanje sidra Merenje deformacija brdskog materijala u okolini podzemnog iskopa pomoću ekstezometara Električni ekstenzometri Bušotinski ekstenzometri Višestruki ekstenzometar u bušotini iz tunela Višestruki ekstenzometar u bušotini sa površine Ugibometatrski lanac u horizontalnoj bušotini Inklinometri Izvod iz programa istraživanja kod jednog objekta Piezometri 11. Hidroizolacije Hidroizolacija od PVC traka Vodonepropusna membrana sistema hemijske kompanije BASF Izolacija od tefond HP traka Čuvanje hidroizolacije 12. Odvodnjavanje Odvodnjavanje u toku građenja Odvodnjavanje putnih tunela Posledice usled infiltriranja vode u podzemni objekat 13. Razvoj, saznanja i iskustva 14. Pogled na građenje tunela 15. Saobraćajni tuneli Putni tuneli Železnički tuneli Tuneli za gradske podzemne železnice 16. Hidrotehnički tuneli Brodski tuneli Tuneli za provođenje voda Tuneli u sastavu hidrocentrala Prednapregnute konstrukcije hidrotehničkih tunela Konstrukcije hidrotehničkih tunela od montažnih elemenata 17. Podvodni tuneli Konstrukcija kružnog preseka 18. Okna Izrada okna odozgo prema dole Izrada okna u slabim (mekim) materijalima Izrada okna pod zaštitom dijafragme Izrada okna na tunelski način Izrada okna odozdo prema gore Izrada kosog okna Izrada okna pomoću rotacionih mašina Zaštita iskopa okna injektiranjem 19. Kratki gradski saobraćajni i pešački tuneli Gradski saobraćajni tuneli Pešački tuneli Konstrukcije tunela pravouglog poprečnog preseka Osnove proračuna plitkih tunela Metode građenja kratkih gradskih tunela Kotlovska metoda Tranšejna (rovovska) metoda Izmenjena rovovska metoda Metoda štita 20. Ventilacija tunela Ventilacija u toku građenja Ventilacija putnih tunela u eksploataciji Prirodna ventilacija Veštačka ventilacija Podužna ventilacija Poprečna ventilacija Polupoprečna ventilacija Kombinovana ventilacija 21. Osvetlenje tunela Osvetlenje tunela u toku građenja Osvetlenje putnih tunela u eksploataciji 22. Portali i preduseci portali preduseci Izrada preduseka u čvrstoj steni Zaštita kosina preuseka 23. Galerije Galerije lakog tipa Galerije teškog tipa Statički proračun galerija 24. Bezbednosne mere u putnim tunelima Pozari u tunelima, pojave i posledice Bezbednosne mere u slučaju opasnosti Službene staze (trotoari) Poprečne veze za pešake Poprečne veze za vozila Niše za sklanjanje vozila u kvaru Protivpožarne (hidrantske) niše Telefonske ili SOS niše Snabdevanje vodom za gašenje požara Ostala oprema u tunelu 25. Građenje tunela u čvrstim stenama Iskop u punom profilu Iskop profila po fazama Obeležavanje profila Itrada minskih bušotina Punjenje minskih bušotina Ventilacija Izrada zaštitne konstrukcije Utovar i izvoz iskopanog materijala Doterivanje profila Druge mogućnosti iskopavanja stene Iskop hidrauličkom lopatom i hidrauličkim čekićem Iskop rezanjem stene Hidrauličko rezanje stene Razaranje stene pomoću materijala koji ekspandiraju 26. Miniranje u tunelima Osnovne veličine Prečnik bušotine i eksplozivnog punjenja Dubina bušenja Broj bušotina Linija najmanjeg otpora Specifična potrošnja eksploziva Raspored i vrste mina Količina eksploziva za jedno punjenje Zalomi Kosi zalomi Piramidalni zalom Klinasti zalom Leprzasti zalom Paralelni zalom Kombinovani zalom Konturno (ravno) miniranje Metoda prethodnog stvaranja pukotine Tehnika ravnog miniranja Konstrukcija i prečnik eksplozivnog punjenja 27. Mašinski iskop u čvrstim stenama Mašine za iskop kružnih profila Mašine za iskop profila potkovičastog oblika 28. Građenje tunela u mekim stenama i tlu Cevni krov A.DE.CO-RS pristup Etape i faze A.DE.CO-RS pristupa Primeri izvedenih tunela Mlazno injektiranje Tehnologije mlaznog injektiranja Radni postupak Kontrola kvaliteta Primena tehnologije mlaznog injektiranja Mašine za građenje tunela u slabim materijalima Iskop tunela pod zaštitom čeličnog štita Mehanizovani štit za rad u mekim materijalima Mehanizovani štit za rad u nekoherentnim materijalima Mehanizovani štit sa vazduhom pod pritiskpm Mehanizovani hidrištit Fazna razrada profila Građenje tunela otvorenim načinom Zaštita iskopa mlaznim betonom, armaturnim reržama i sidrima Zaštita iskopa čeličnim profilima i oplatom Zaštita iskopa dijafragmom 29. Poboljšanje trošnih stena i tla Injektiranje Zamrzavanje Sniženje nivoa podzemne vode 30. Geodetski radovi za potrebe tunela Geodetski radovi na površini-iskolčavanje osovine tunela preko brda Direktno iskolčavanje osovine tunela Iskolčavanje osovine tunela kroz okno Posredno iskolčavanje osovine tunela pomoću triangulacije Iskplčavanje osovine tunela u krivini 31. Građenje prostorija velikih profila 32. Građenje tunela malih profila utiskivanjem gotovih elemenata Pilot tuneli 33. Rehabilitacija tunela Metodologija pregleda Podaci o objektu Pregled i njegova svrha Ekipa za pregled Dokumentovanje nalaza Preliminarni pregled Registrovanje podataka Obuka izvršilaca Rutinski pregled Posebni elementi tunela Specijalne konstrukcije Geofizičko nedestruktivno istraživanje Istraživanje pomoću zvuka i ultrazvuka Merenje brzine Metoda radara Prikazivanje podataka Ocena podataka Rehabilitacija konstrukcija Opravke betona Metode opravki betona Priprema površine Čišćenje armature Popravka armature Upotreba livenog betona i ograničenja u tunelu Polimer cementni malter Mlazni beton Injektiranje Opravke pukotina Opravke strukturnih pukotina Sprečavanje procurivanja vode injektiranjem Opravke na metalnim elementima Poboljšanje uslova u postojećim tunelima bez hidroizolacije Opravke zidova od opeke 34. Statički proračun Alternative proračunskih modela Kontinum ili diskontinum model Model akcije i reakcije Empirijski pristup Metoda opažanja (opservacije) Približan proračun sigurnosti konstrukcije na osnovu nosivosti njenih elemenata Savremeni proračunski paketi 35. Prilozi, tabele i upotrebljeni termini 36. Korišćena literatura Naslov: Savremeno građenje u podzemlju Izdavač: AGM Knjiga Strana u boji: 750 Povez: tvrdi Pismo: latinica Format: B5 Godina izdanja: 2014 ISBN: 978-86-86363-45-9

Autor - osoba Krauthajmer, Ričard Ćurčić, Slobodan Naslov Ranohrišćanska i vizantijska arhitektura / Ričard Krauthajmer, Slobodan Ćurčić ; [prevod Srđan Krtolica] Jedinstveni naslov Early Christian and Byzantine Architecture. scc Vrsta građe knjiga Ciljna grupa odrasli, ozbiljna (nije lepa knjiž.) Jezik srpski Godina 2008 Izdavanje i proizvodnja Beograd : Građevinska knjiga, 2008 (Novi Sad : AMB grafika) Fizički opis 548 str. : ilustr. ; 22 cm Drugi autori - osoba Krtolica, Srđan Zbirka ǂBiblioteka ǂKolonada ISBN 978-86-395-0529-5 (karton) Napomene Prevod dela: Early Christian and Byzantine Architecture / by Richard Krautheimer with Slobodan Ćurčić Tekst štampan dvostubačno Tiraž 1.000 Beleška o autorima: str. 5 Napomene uz tekst Napomene: str. 451-511 Rečnik termina: str. 513-517 Bibliografija: str. 519-521 Spisak ilustracija: str. 523-532 Registar. Predmetne odrednice Ranohrišćanska arhitektura Vizantijska arhitektura Knjiga sveobuhvatno predstavlja tematiku vezanu za arhitekturu od početaka hrišćanstva pa sve do kraja Vizantijskog carstva. Istraživanja dvojice autora trajala su godinama, s obzirom na raštrkanost spomenika i na njihov stepen očuvanosti. Autori se bave hrišćanskom arhitekturom na Istoku od njenog početka do pada Carigrada, dok na Zapadu predstavljaju razvoj do kraja IV veka, ali ne i posle toga. Razlozi za takvo viđenje stvari nalaze se u činjenici što hrišćanska arhitektura na istoku nastavlja principe kasnoantičkog graditeljstva u prirodnom razvoju, dok na Zapadu tip antičke građevine, relativno ranog datuma, izumire, samo da bi bio ponovo oživljen kao deo pokreta obnove. Knjiga Ranohrišćanska i vizantijska arhitektura, danas već klasik u oblasti kojom se bavi, predstavlja koherentni pregled istorije i prati promene koje su se odigravale u i ranohrišćanskoj i vizantijskoj arhitekturi, od Rima (uključujući i ranu crkvu Sv. Petra) i Milana, do severne Afrike, zatim od Carigrada do Grčke i Balkana, preko Egipta i Jerusalima, pa sve do sela i manastira u Siriji, Maloj Aziji, Jermeniji i Mesopotamiji. Za ovo četvrto izdanje, profesor Ričard Krauthajmer u saradnji sa kolegom profesorom Slobodanom Ćurčićem sa Prinston univerziteta, izvršio je temeljitu reviziju, a knjiga je osavremenjena uz pomoć oko 700 napomena, konceptovanih u vidu informacija većeg obima, kao i pomoću 400 ilustracija, čime je postignuta ravnoteža između ondašnjih istraživanja i podataka koje knjiga sadrži. Vizantijska arhitektura Vizantijska arhitektura je nastala na području koje se nalazi na teritoriji Istočnog rimskog carstva (Vizantija) i vezana je za Carigrad i ako nema tačne demarkacione linije njenog odeljivanja od hrišćanske umetnosti može se smatrati da je nastala u početku 5. veka.[1][2] Ovaj naziv koriste moderni istoričari prilikom označavanja srednjovekovnog rimskog carstva, koje se razvilo kao prepoznatljivi kulturni i umjetnički entitet sa središtem u Konstantinopolju novom središtu carstva nakon Rima. Kao i kod Vizantijske umetnosti, rana vizantijska arhitektura je bila samo nastavak tradicije rimske arhitekture, te zbog toga istoričari umetnosti nisu bili u stanju da uspostave oštru liniju njihovog arhitektonskog stilskog razdvajanja. Tokom više od 11 vekova postojanja, Vizantijsko carstvo (koje je objedinjavalo bogatu grčko-rimsku tradiciju) je imalo ogroman uticaj na evropsku i bliskoistočnu arhitekturu, te je na taj način bilo glavna osnova za kasniji razvoj renesansne i osmanlijske arhitektonske tradicije. Ovo doba arhitekture može se grubo podeliti u tri faze: rana, srednja i kasna (komnenska i paleološka) epoha. Ranovizantijska arhitektura Ranohrišćanska i vizantijska arhitektura Vizantijske crkve u osnovi imaju oblik krsta kod koga su svi kraci jednake dužine. Prostor u sredini krsta kao i sva četiri bočna prostora presvojavaju se kupolama. Grupisanje polukupola oko centralne kupole je karakteristično za ovu arhitekturu. Primenom pandantifa ostvareno je prelaženje sa kvadratne osnove u prizemlju na kružnu osnovu kupole. Sa konstruktivne tačke gledišta pandantifima je omogućeno da se izbegnu masivni bočni zidovi pošto se opterećenje od kupole prenosi na oporce u uglovima kvadratne osnove. Na taj način kvadratna osnova se može sa svih strana otvoriti lukovima čime se redukuju bočne zidne površine i omogućava prirodno osvetljenje. Kod građenja kupola vizantijski građevinari su uvek primenjivali lake građevinske materijale kao što je šuplja opeka, ili liveni zidovi sa agregatom od plovućca. Grandiozno dostignuće, kako u spoljnom oblikovanju tako i formiranju unutrašnjeg prostora vizantijskim zasvođavanjem, ostvareno je crkvom Sv. Sofije u Carigradu. MG139 (N) Posle ranovizantijskog perioda, arhitektura Vizantije teži da razvije jedinstven plan centralnog tipa sa kupolom koja simbolizuje vaseljenu. Građevine centralnog plana su najčešće u obliku krsta, slobodno razvijenog ili upisanog krsta. Iz arhitekture hrišćanskog istoka – Vizantije usavršen je oblik upisanog krsta, koji se javlja u više varijanti: Razvijeni upisani krst(sa jednom ili pet kupola), Sažeti upisani krst sa jednom kupolom, Razvijeni upisani krst sa obimnim brodom(jedna ili pet kupola), Upisani krst sa suženim kracima, Kombinovani sa elementima upisanog krsta. Pored toga grade se i manje crkve sa planom slobodnog krsta. Najuticajnije su bile Carigradska i Grčka škola. Najznačajniji spomenici rane vizantijske arhitekture i umetnosti se nalaze u Carigradu – Konstantinopolju, širom Vizantijskog carstva, italijanskoj Ravenni koja je 402. g. bila prestonicom Rimskog carstva, a za vreme cara Justinijana tu je sedište vizantijske vlasti u Italiji (535. g.). Crkva San Vitale u Ravenni (526–547. g.) ima osnovu osmougaonika iznad čijeg središnjeg dela je kupola. Središnji brod komplikovano je povezan s bočnim brodom i to nizom polukružnih niša. Crkva ovakve osnove sa kupolom preovladava u pravoslavlju sve od Justinijana, kao što na Zapadu preovladava bazilikalni tip crkve. Crkva Aja Sofija (532–537) u Carigradu je najpoznatija građevina Vizantijske umetnosti. Osnova je kombinacija uzdužne bazilike i centralnog tipa sa kupolom u sredini. Tada najveću kupolu na svetu podupiru dve polu-kupole i sferni (kružni) trouglovi zvani pandatifi. Kupola je prošarana prozorima i svjetlucavim mozaicima pa se čini kao da je bez težine. Spolja je volumen zatvoren ravnim geometrijskim površinama, dok je iznutra zid potpuno dematerijalizovan mermernim oplatama i mozaicima koji mu daju slikarski karakter. U kasnijim razdobljima vizantijske arhitekture javlja se nekoliko tipova crkava, smanjuju se veliki jedinstveni prostori (koji su dominirali u zlatnom dobu), a spoljašnja obrada volumena dobija na važnosti gde se javljaju i ornamentalni ukrasi od opeke (npr. Crkva sv. Luke u Fokidi, Grčka, manastiri Svete gore, Manastir Svetog Đorđa u Starom Nagoričanu koji je zadužbina kralja Milutina ili sv. Pantelejmon kod Skoplja, Makedonija). Jedini očuvani ranovizantijski spomenik u Hrvatskoj je trobrodna Eufrazijana|Eufrazijeva bazilika u Poreču iz 5. veka, sa mozaicima iz 6. veka. Poznovizantijska arhitektura Početkom 10. veka potpuno će se oformiti tipična građevina Vizantije, to je crkva u osnovi upisanog krsta (istokrakog) u osnovu kvadrata. Kupole će povećati svoj tambur (donji okvir kupole) i na tom visokom tamburu otvoriti će se mnogi prozori i tako obasjati tu građevinu građenu potpuno bez prozora na zidu. Takav tip crkve je i crkva Sv. Marko u Veneciji (1063), iako nije bila pod vlašću Vizantije, bila je pod direktnim umetničkim uticajem. Ona ima osnovu grčkog upisanog krsta u osnovu kvadrata i kupole iznad središnjeg kvadrata i svakog kraka krsta - odlike vizantske gradnje. Venecijanske kupole nemaju tambur nego su obložene drvenim krovovima. Unutrašnjost je vrlo prostrana i ukrašena mozaicima. U 13. veku Carigrad pada u ruke krstaša i formira se latinsko carstvo, što dovodi do intenzivnijeg razvoja umetničke delatnosti na periferiji Vizantije kao što je Makedonija, Srbija i Rusija. U Srbiji nastaju crkve „Raške škole“ u kojoj se osjete uticaji romanike. Dok Crkva Manastira Gračanice na Kosovu (1315. god.) zbog svoje visine podsjeća na gotičku građevinu. Ona ima predulaz spojen s centralnim prostorom kvadratne osnove (upisan grčki krst) koji je spolja naglašen stupnjevanjem četiri manje kupole iz kojih se u sredini izdvaja peta – najviša i najveća. Sjajan ritam nižih i viših tela koja skoro ne izlaze iz kvadratne osnove. MG139 (N)

Spregnuti nosači formiraju se kombinacijom dva ili više materijala. Armiranobetonske konstrukcije (AB) su u poslednjih 150 godina, a i danas, najšire primenjivane konstrukcije u građevinarstvu. Zbog male nosivosti betona na zatezanje, tridesetih godina prošlog veka otpočela je primena spregnutih konstrukcija (SK). U njima se u zategnutoj zoni, umesto betona, koriste čelični nosači, a u pritisnutoj zoni betonske ploče, njihova povezivanje. Na taj način koriste se prednosti i čeličnih i betonskih konstrukcija, naročito u elemenatima izloženih savijanju, te tako postižu manju težinu i veće raspone. Spregnute konstrukcije su ekonomične za manje i srednje raspone u visokogradnji i mostogradnji. U našim zemljama regulativa o SK je relativno stara, a literatura oskudna. Nasuprot tome, Evropske norme (EN) za konstrukcije donete su u periodu od 2002. do 2005. godine. Da bi se omogućila njihova šira primena nužno je prilagođavanje naših propisa EN koje važe u zemljama Evropske unije. Za SK od značaja je čitav set ovih normi, kao što su: EN 1990-osnove proračuna, EN 1991-dejstva na konstrukcije, EN 1992- betonske, EN 1993 – čelične i EN 1994 – spregnute konstrukcije čelik-beton, kao i EN 1997 za fundiranje i EN 1998 za projektovanje seizmički otpornih konstrukcija. Od posebnog značaja za konstruktersku praksu je i poznavanje teorijskih konstruisanja i oblikovanja detalja SK. I pored toga, u nastavi na građevinskim fakultetima SK se ne poklanja potrebna pažnja. Navedeni razlozi su nas motivisali da pripremimo ovaj rukopis koji će, nadamo se, ublažiti nedostatak literature u ovoj važnoj oblasti građevinskog konstrukterstva. Različito ponašanje materijala od kojih se sastoje spregnute konstrukcije, naročito reološka svojstva monolitno izvedenog betona, bitno utiču na ponašanje preseka spregnutih konstrukcija. Kada se koristi prednaprezanje od značaja je i obuhvatanje relaksacije čelika za prednaprezanje. To je razlog značajne promene stanja napona i deformacija SK, što se mora uzeti u obzir pri njihovom projektovanju. Zbog toga je u ovoj knjizi detaljno obrađena kompleksna analiza napona i deformacija usled relaksacije čelika za prednaprezanje, skupljanje i tečenje betona ugrađenog na mestu građenja. U uvodu je opisan osnovni koncept projektovanja SK čelik- beton. U drugom poglavlju sažeto je prikazan istorijski razvoj spregnutih konstrukcija kod nas i u svetu. U trećem poglavlju analizirana su svojstva materijala koji se primenjuju u SK, sa prikazom i analizom zahteva iz najnovijih EN. Analizirani su čvrstoća betona na pritisak, radni i proračunski dijagrami, određivanje čvrstoće betona na zatezanje, dinamička čvrstoća na lom i u zavisnosti od broja ciklusa - zamor, deformacijska svojstva betona, vrednosti sekantnih modula elastičnosti, kao i promene naprezanja u toku vremena. Kada je o čeliku reč analizirani su dijagrami σ -ɛ. Uporedo su navedene oznake konstrukcionog čelika prema EN i JUS. Četvrto poglavlje posvećeno je teorijskim osnovama proračuna spregnutih preseka sa i bez prednaprezanja. Razmatrana su naponska stanja spregnutih preseka bez sprezanja sa parcijalnim i potpunim sprezanjem, kao i preraspodela napona usled skupljanja i tečenja betona. Detaljno su opisane algebarske veze napona i deformacija betona, što je posebno važno sa aspekta praktičnih proračuna, počev od osnovnog koncepta viskoelastičnosti, reoloških modela uz kritički pregled teorija i radova iz ove oblasti. Prikazan je proračun presečnih sila u spregnutim presecima i njihova preraspodela, uz korišćenje aproksimativnih metoda. Detaljno je prikazana analiza preseka ali i elemenata konstrukcije, izloženih savijanju, metodom konačnih elemenata (MKE) uz generalizaciju proračuna. Matrica krutosti linijskih konačnih elemenata formirana je korišćenjem metode slojeva, a reološka svojstva betona i čelika za prednaprezanje uvedena su preko fiktivnog opterećenja. Pri tome su za viskozne materijale korišćene generalizovane inkrementalne veze napona i deformacija i metoda deformacije. Pokazano je kako se tačnost rezultata popravlja podelom elementa/konstrukcije na minimalni broj konačnih elmenata. Peto, najobimnije poglavlje, posvećeno je problemu proračuna SK čelik - beton. Polazi se od koncepta sigurnosti u skladu sa EN 1994 i dokaza graničnih stanja. Obrađeni su spregnuti preseci sa punim čeličnim nosačima, spregnute rešetkaste konstrukcije i spregnuti stubovi. Za pune nosače analizirani su preseci za potpuno i parcijalno sprezanje uz klasifikaciju preseka i određivanje efektivnog preseka. Tretirani su: nosivost spregnutih preseka za savijanje, vertikalno smicanje, interaktivno dejstvo savijanja i smicanja, stabilnost čeličnog dela spregnutog preseka, preraspodela napona usled dugotrajnih procesa, kao i nosivost na podužno smicanje. Na numeričkim primerima ilustrovan je postupak dokaza nosivosti, kao i kriterijum upotrebljivosti. Analizirane su specifičnosti spregnutih preseka sa profilisanim limovima i rešetkaste spregnute konstrukcije. Spregnuti stubovi razmatrani su sa aspekta dokaza nosivosti pri centričnom opterećenju, opterećenju pritiskom i jednoosnim savijanjem. Analiziran je uticaj poprečnih sila i uvođenje opterećenja u spregnuti stub. Analiza je propraćena primerom proračuna sa svim dokazima nosivosti i procene područja uvođenja opterećenja. Detaljno su obrađeni spojevi za zglobne sisteme, princip kontinuiranja, vijčani i kontaktni spojevi. Na kraju ovog poglavlja prikazane su i analizirane specifičnosti primene spregnutih konstrukcija u zgradama i specifičnosti u vezi sa seizmičkom otpornošću. Prikazane su, takođe, vrste spregnutih mostova sa osvrtom na njihov razvoj i analizu karakterističnih primera mostova izgrađenih u SFRJ i u inostranstvu. Opisano je izvođenje spregnutih mostova bez skela i oplate. Pri tome, čelične grede primaju početne uticaje od sopstvene težine. Prikazana je tehnologija građenja mostova sa etapnim betoniranjem i uvođenjem prednaprezanja u betonsku ploču. Analizirani su neki rezultati novijih ispitivanja spregnutih preseka, sa vruće valjanim profilima i njihova optimizacija. Opisana je primena montažnih kolovoznih ploča čime su redukovani uticaji usled skupljanja i tečenja betona. Sažeto su komentarisane preporuke za projektovanje, oblikovanje detalja i izvođenje SK mostova različitih tipova. Prikazan je način dokaza nosivosti spregnutih mostova, kao i analiza smičućih veza i fenomena zamora. lzložene teorijske osnove i drugi aspekti analize i projektovanja spregnutih konstrukcija usaglašene su sa Evropskim normama. Da bi se lakše razumeo i koristio tekst, prikazano je nekoliko numeričkih primera. Polazeći od stanja u ovoj oblasti, naznačeni su pravci razvoja ovih konstrukcija. Iz recenzije: “…Ovo delo po svojoj strukturi I sadržaju predstavlja širu studiju posvećenu analizi I konstruisanju spregnutih kosntrukcija čelik-beton različite namene I može biti od interesa za: projektante, studente završnih godina studija građevinarstva, kao I studente poslediplomskih i/ili doktorskih strudija…” Prof.dr Dušan Najdanović, Gradjevinski fakultet Beograd, V.prof. dr Đorđe Lađinović, Fakultet tehničkih nauka Novi Sad SADRŽAJ 1. Uvodne napomene 1.1 Osnovni koncept 1.2 Vrste spregnutih konstrukcija čelik-beton, prednosti i nedostatci 2. Istorijski razvoj spregnutih konstrukcija 3. Materijali za spregnute konstrukcije 3.1 Beton 3.1.1 Čvrstoća betona 3.1.2 Deformaciona svojstva betona 3.2 Čelik 3.2.1 Konstruktivni čelik 3.2.2 Hladno oblikovani profilisani lim 3.2.3 Betonski čelik 4. Teorijske osnove za proračun spregnutih preseka 4.1 Geometrijske karakteristike preseka 4.2 Naponska stanja spregnutih konstrukcija 4.3 Algebarske veze napona i deformacija betona 4.3.1 Osnovni koncept viskoelastičnosti 4.3.2 Reološki modeli 4.3.3 Pregled teorija i radova 4.3.3.1 Teorija starenja betona 4.3.3.2 Poboljšana teorija starenja betona 4.3.3.3 Bolcmanov (Boltzman) princip superpozicije 4.3.3.4 Ilston-Džordanova (Illston-Jordan) veza napona i deformacija 4.3.3.5 Nasledna teorija starenja 4.3.3.6 Predlog profesora Milana Đurića 4.3.3.7 Rešenje Dišingerove (Dischinger) diferencijalne jednačine prema autorima Rišu i Jingvirtu (Rusch i Jungwirth) 4.3.3.8 Predlog Trosta 4.3.3.9 Izraz po Ulickom 4.3.3.10 Predlog prof. Ivkovića 4.3.3.11 Bažantov modul-efektivni modul starenja 4.3.3.12 Opšti oblik inkrementalne veze napona i dilatacija betona 4.4 Proračun presečnih sila u spregnutim presecima 4.4.1 Preraspodela presečnih sila 4.4.2 Definicija preraspodele presečnih sila u matematičkom smislu 4.4.3 Aproksimativne metode određivanja preraspodele presečnih sila 4.4.3.1 Rešenje pomoću približne funkcije toka vremenski zavisnih presečnih sila 4.4.3.2 Diferencna metoda 4.4.4 Izrazi prema prof. M. Đuriću 4.5 Primer određivanja presečnih sila u spregnutim presecima čelik – beton 4.5.1 Sistem jednačina 4.5.2 Primer određivanja presečnih sila u spregnutom preseku čelični nosač – prednapregnuta betonska ploča 5. Proračun spregnutih konstrukcija čelik - beton 5.1 Koncept sigurnosti 5.1.1 Uvod 5.1.2 Dokazi graničnih stanja 5.1.2.1 Karakteristične vrednosti za uticaje 5.1.2.2 Karakteristične vrednosti za svojstva materijala 5.1.3 Pouzdanost i verovatnoća otkaza 5.2 Spregnuti preseci sa punim čeličnim nosačima 5.2.1 Puno i parcijalno sprezanje, stepen sprezanja 5.2.2 Nosivost spregnutih preseka 5.2.2.1 Klasifikacija preseka 5.2.2.2 Efektivni presek 5.2.2.3 Nosivost na savijanje 5.2.2.4 Nosivost na vertikalno smicanje 5.2.2.5 Interakcija savijanje-smicanje 5.2.2.6 Stabilnost čeličnog dela spregnutog preseka 5.2.2.7 Uticaj tečenja i skupljanja u spregnutim nosačima (preraspodela napona) 5.2.2.8 Nosivost na podužno smicanje 5.2.3 Proračunski primer 1 – Dokaz nosivosti 5.2.3.1 Ulazni podaci 5.2.3.2 Prethodno dimenzionisanje 5.2.3.3 Klasifikacija poprečnih preseka 5.2.3.4 Plastični moment nosivosti u polju 5.2.3.5 Plastični moment nosivosti nad osloncem 5.2.3.6 Dokaz nosivosti na savijanje 5.2.3.7 Dokaz nosivosti na poprečne sile 5.2.3.8 Bočno – torziono izvijanje 5.2.3.9 Dokaz sprezanja 5.2.4 Upotrebljivost spregnutih preseka 5.2.4.1 Kriteriji upotrebljivosti 5.2.4.2 Proračunski primer 1 – Dokaz upotrebljivosti 5.2.5 Specifičnosti spregnutih preseka sa profilisanim limovima 5.3 Spregnute rešetkaste konstrukcije 5.4 Spregnuti stubovi 5.4.1 Dokaz nosivosti centrično opterećenih stubova 5.4.2 Dokaz nosivosti preseka opterećenog pritiskom i jednoosnim savijanjem 5.4.3 Dokaz nosivosti preseka opterećenog pritiskom i dvoosnim savijanjem 5.4.4 Uticaj poprečne sile 5.4.5 Uvođenje opterećenja u spregnuti stub 5.4.6 Eksperimentalne i teorijske analize 5.4.7 Proračunski primer 2 – spoljašnji stub 7-spratne poslovne zgrade 5.4.7.1 Statički sistem i geometrija 5.4.7.2 Analiza opterećenja 5.4.7.3 Prethodno dimenzionisanje 5.4.7.4 Geometrijske karakteristike komponenti spregnutog preseka 5.4.7.5 Ograničenja primene pojednostavljenog postupka proračuna 5.4.7.6 Dokaz nosivosti na centrični pritisak 5.4.7.7 Dokaz nosivosti na pritisak i jednoosno savijanje 5.4.7.8 Dokaz nosivosti na poprečne sile 5.4.7.9 Dokaz prionljivosti čeličnog profila i betona (područje uvođenja opterećenja) 5.5 Spojevi 5.5.1 Principi zglobnih spojeva 5.5.2 Principi kontinuiranih spojeva 5.5.3 Vijčani spojevi 5.5.4 Kontaktni spojevi 6. Primena sprezanja u mostogradnji 6.1 Vrste spregnutih mostova i njihove prednosti 6.2 Razvoj spregnutih mostova 6.3 Napomene za projektovanje i izvođenje spregnutih mostova 6.4 Dokaz nosivosti 6.5 Smičuća veza 6.6 Zamor 7. Završne napomene 8. Popis literature 9. Sažetak i Summary 10. Indeks pojmova