Ako o svom računaru ne znate sve. Ako nekada uradite nešto što niste želeli. Vama treba rešenje problema. Kako da popravite, rešite, izmenite.... Cilj ove knjige je u prvom redu da skrene pažnju korisnicima PC-a na ono što treba da rade, ili da ne rade – da bi im kompjuter što duže i što pouzdanije radio. Dakle, korisnik će uz pomoć ove knjige i svog znanja i iskustva moći da otkloni jednostavnije zastoje i otkaze u radu PC-a i da podešava svoj kompjuter prema svojim potrebama. Isto tako, u knjizi se nalaze adrese web sajtova na kojima se mogu naći potrebne informacije i saveti. Knjiga sadrži poglavlja: * Kako da predupredite probleme u radu sa PC-em * Kako da otklonite probleme pri uključivanju PC-a * Kako da podešavanjem i nadogradnjom ubrzate rad PC-a * Kako da rešite probleme sa matičnom pločom, BIOS-om i RAM-om * Kako da rešite probleme sa centralnim mikroprocesorom i hladnjacima * Kako da izaberete i bolje iskoristite grafičke, video, TV i zvučne kartice * Kako da rešite probleme sa tvrdim diskovima i USB „diskovima * Kako da koristite CD/DVD za muziku, video i filmove bez problema * Kako da izaberete i podesite monitor, štampač i skener * Kako da rešite najčešće probleme sa operativnim sistemom Windows * Kako da rešite nedoumice sa korisničkim i uslužnim programima * Kako da rešite probleme sa Internetom, web sajtovima i elektronskom poštom * Kako da zaštitite kompjuter od virusa i špijunskih programa * Kako da sačuvate podatke i bezbedno koristite PC

Stanje ko na slici odlicno ocuvana

Danijela Milašinović / Danijel MilašinovićKako da bolje iskoristite kompjuterMai saveti velika pomoćAko o svom računaru ne znate sve.Ako nekada uradite nešto što niste želeli.Vama treba rešenje problema. Kako da popravite, rešite, izmenite....Cilj ove knjige je u prvom redu da skrene pažnju korisnicima PC-a na ono što treba da rade, ili da ne rade – da bi im kompjuter što duže i što pouzdanije radio. Dakle, korisnik će uz pomoć ove knjige i svog znanja i iskustva moći da otkloni jednostavnije zastoje i otkaze u radu PC-a i da podešava svoj kompjuter prema svojim potrebama. Isto tako, u knjizi se nalaze adrese web sajtova na kojima se mogu naći potrebne informacije i saveti.Knjiga sadrži poglavlja:* Kako da predupredite probleme u radu sa PC-em* Kako da otklonite probleme pri uključivanju PC-a* Kako da podešavanjem i nadogradnjom ubrzate rad PC-a* Kako da rešite probleme sa matičnom pločom, BIOS-om i RAM-om6/27

Potpuno izmenjen i ažuriran, sa primerima napisanim u skladu sa HTML5, CSS3 i savremenom praksom veb razvoja, ovaj jednostavan i korak-po-korak priručnik pomaže vam da brzo savladate osnove HTML-a i CCS-a, pre nego što pređete na naprednije teme, kao što su grafika, video i interakcija sa JavaScriptom. Samo jedan sat dnevno dovoljno je da naučite veštine potrebne za dizajniranje, kreiranje i održavanje veb sajta profesionalnog izgleda. Prethodno iskustvo nije potrebno. Prateći kratke, jednočasovne lekcije u ovoj knjizi, svako može naučiti osnove veb razvoja. Učite svojim tempom. Svaku lekciju možete redom prostudirati da biste bili sigurni da ste u potpunosti razumeli sve koncepte i metodologije, odnosno možete da se fokusirate na određene lekcije da biste naučili tehnike koje vas najviše interesuju. Testirajte svoje znanje. Svaka lekcija se završava radionicom, koja sadrži pitanja, odgovore i vežbe za dalje učenje. Učite kada imate vremena, tempom koji vama odgovara. Ovo sedmo izdanje obuhvata najnovije tehnologije i tehnike objavljivanja na vebu Naučite kako da u potpunosti primenite HTML5 i CSS3 standarde. U jasnim (korak-po-korak) lekcijama predstavljen je praktičan način za kreiranje veb stranica pomoću HTML-a. Naučite osnove rada sa tekstom i kreiranje linkova. Dodajte slike i grafiku na svoju stranicu. Koristite CSS za izgled sajta i položaj elemenata na stranici. Strukturišite stranicu koristeći HTML5. Koristite odgovarajući veb dizajn da bi stranice izgledale dobro na ekranima različitih veličina. Koristite JavaScript za dodavanje dinamičnih elemenata i interaktivnosti na stranicama. Naučite kako vam jQuery može pomoći da na stranicu dodate JavaScript funkcije. Dizajnirajte veb za mobilne uređaje. Saznajte kako da obavite svoj sajt na vebu i kako da ga posetioci pronađu u moru drugih sajtova Naučite kako da optimizujete sajt za pretraživače. Klasični osnovni bukvar o veb razvoju: jedinstveno detaljan i potpuno prerađen za učenje HTML/CSS3 od početka Detaljnija pokrivenost HTML5/CSS3: kreirajte interaktivne, dinamične veb sajtove pomoću najnovijih JavaScript biblioteka, usluga blogovanja i društvenih veb tehnologija Poznat širom sveta po svojim pristupačnim, korak-po-korak instrukcijama, zanimljivim primerima i detaljnoj pokrivenosti: savršeno za ozbiljne učenike Predstavlja napredne CSS3 tehnike i pokazuje kako da što bolje iskoristite savremene alatke i veb servere. Naslov: HTML5, CSS3 I JavaScript za razvoj veb strana Izdavač: Kompjuter biblioteka Strana: 768 (cb) Povez: meki Pismo: latinica Format: 16,5 x 24 cm Godina izdanja: 2016 ISBN: 978-86-7310-510-9

Otkrijte skrivena blaga Excela Otkrijte funkcije koje štede vreme, pristupačnost i pristupe internoj kontroli, poboljšanja integriteta podataka i tehnike automatizacije unakrsnih tabela, istražujući Excel prečice i nijanse u Microsoftu 365, tj. u Excel verzijama do 2021. Ključne funkcije steknite praktično iskustvo primenom tehnika u detaljnim primerima radnih svezaka uštedite vreme, tako što ćete odmah primeniti integritet podataka i funkcije automatizacije uključite tehnike oporavka od katastrofe unakrsnih tabela u vaš svakodnevni rad Opis knjige David Ringstrom je osmislio frazu „Ili savladajte Excel, ili će on savladati vas!“ nakon što je primetio da mnogo korisnika neefikasno izvršava zadatke u Excelu. U ovoj knjizi ćete naučiti kako da uradite više zadataka uz manje napora. Ova knjiga će vam omogućiti da kreirate otporne unakrsne tabele (spreadsheets) koje su lake za korišćenje i za druge korisnike, uz uključivanje tehnika pripravnosti za katastrofe u unakrsnim tabelama. Tehnike za uštedu vremena koje su razmotrene u knjizi uključuju kreiranje prilagođenih prečica i ikona za pojednostavljenje zadataka koji se ponavljaju, ali i za automatizaciju tih zadataka, pomoću funkcija, kao što su Tables i Custom Views. Videćete kako vam funkcije Conditional Formatting omogućavaju da primenite boje, ikone Cell i drugo formatiranje na zahtev, dok se vaši podaci menjaju. Moći ćete da zaštitite integritet unakrsnih tabela i povećate upotrebljivost implementiranjem internih kontrola i da naučite kako da rešite probleme u funkcijama What-If Analysis. Osim toga, naučićete neke starije i neke nove funkcije, kao što su XLOOKUP, Dynamic Array, LET i LAMBDA i Power Query, dok budete učili kako da iskoristite prečice i nijanse u Excelu. Kada pročitate celu knjigu, imaćete šire znanje o tome kako da izbegnete „zamke“ u Excelu. Moći ćete da efikasnije koristite Excel, pošto ste stekli bolje razumevanje frustrirajućih čudnovatosti koje se svakodnevno mogu pojaviti u Excelu. Naučićete: da istražite skrivene i zanemarene funkcije koje će vam uštedeti vreme da implementirate tehnike za sprečavanje katastrofa i oporavak da poboljšate pristupačnost unakrsnih tabela za sve korisnike da povećate integritet podataka i otpornost unakrsne tabele da kreirate prilagođene funkcije radnog lista bez koda pomoću funkcije LAMBDA da kreirate automatizaciju izveštaja bez koda pomoću funkcije Power Query da lako integrišite tehnike automatizacije unakrsnih tabela Za koga je ova knjiga Ova knjiga je namenjena za srednje i napredne korisnike Excela koji su, između ostalih, poslovni korisnici, računovođe, menadžeri projekata i poslovni analitičari. Uštedećete više vremena koje ste proveli koristeći Excel, zahvaljujući ovoj knjizi. Moći ćete da povećate svoju produktivnost učenjem interaktivnosti, pristupačnosti i automatizacije unakrsnih tabela. Jasna objašnjenja „korak po korak“ i detaljni primeri radne sveske pomoći će vam da isprobate nove tehnike „iz prve ruke“ i da ih brzo iskoristite za svoju poslovnu prednost. Sadržaj Implementacija pristupačnosti Oporavak od katastrofe i upiti u vezi sa datotekama Blaga Quick Access Toolbara Funkcije Conditional Formatting Funkcije Data Validation i Form Controls Funkcije What-If Analysis Automatizacija zadataka pomoću funkcije Table Funkcija Custom Views Excel nedostaci i nijanse Funkcije Lookup i Dynamic Array Names, LET i LAMBDA Power Query Naslov: Otkrijte skrivena blaga Microsoft Excela Izdavač: Kompjuter biblioteka Strana: 444 (cb) Povez: meki Pismo: latinica Format: cm Godina izdanja: 2022 ISBN: 978-86-7310-583-3

JavaScript funkcionalno programiranje, Federico Kereki Funkcionalno programiranje je paradigma za razvoj softvera sa boljim performansama. Ono pomaže da napišete sažet kod i kod koji se može testirati. Da biste podigli vaše programske veštine na viši nivo, ova sveobuhvatna knjiga će vam pomoći da iskoristite mogućnosti funkcionalnog programiranja u JavaScriptu i da napišete visokoodržive i testirane aplikacije za Veb i server pomoću funkcionalnog JavaScripta. Ovo drugo izdanje knjige je ažurirano i poboljšano da bi bile obuhvaćene funkcije kao što su pretvarači, objektivi, prizme i razni drugi koncepti koji će vam pomoći da napišete efikasne programe. Fokusirajući se na funkcionalno programiranje, ne samo da ćete početi da pišete funkcije, već ćete takođe testirati čiste funkcije i da smanjiti neželjene efekte. Knjiga posebno omogućava otkrivanje tehnika za pojednostavljenje koda i primenu rekurzije za kodiranje bez petlji. Postepeno ćete shvatiti kako da postignete nepromenljivost, kako da primenite projektne obrasce i da koristite tipove podataka za vašu aplikaciju, pre nego što nastavite da učite funkcionalno reaktivno programiranje za upravljanje složenim događajima u vašoj aplikaciji. Na kraju, u knjizi će biti razmatrani projektni obrasci koji su relevantni za funkcionalno programiranje. Kada pročitate celu knjigu, razvićete vaše JavaScript veštine i steći ćete znanje o osnovnim funkcionalnim tehnikama programiranja da biste efikasno programirali. Istražite ovo drugo izdanje koje je ažurirano da biste naučili funkcije, kao što su asinhrone funkcije i pretvarači, ali i funkcionalno reaktivno programiranje. Poboljšajte svoje veštine funkcionalnog programiranja (FP-a) za izradu veb aplikacija i serverskih aplikacija pomo u JavaScripta. Koristite FP da biste poboljšali modularnost, ponovnu upotrebljivost i performanse aplikacija. Sadržaj 1 Tehnički zahtevi 2 Postati funkcionalan - nekoliko pitanja 3 Razmišljati funkcionalno - prvi primer 4 Početak upotrebe funkcija - osnovni koncept 5 Pravilno ponašanje - čiste funkcije 6 Deklarativno programiranje - bolji stil 7 Izrada funkcija višeg reda 8 Funkcije transformacije - currying i parcijalna primena 9 Funkcije spajanja – protočnost i kompozicija 10 Funkcije projektovanja - rekurzija 11 Obezbeđivanje čistoće - nepromenljivost 12 Implementiranje projektnih obrazaca na funkcionalan način 13 Izrada boljih kontejnera - funkcionalni tipovi podataka 14 Bibliografija 15 Odgovori na pitanja Poglavlje 1, „Postati funkcionalan - nekoliko pitanja“ Poglavlje 2, „Razmišljati funkcionalno - prvi primer“ Poglavlje 3, „Početak upotrebe funkcija - osnovni koncept“ Poglavlje 4, „Pravilno ponašanje - čiste funkcije“ Poglavlje 5, „Deklarativno programiranje - bolji stil“ Poglavlje 6, „Izrada funkcija višeg reda“ Poglavje 7, „Funkcije transformacije - currying i parcijalna primena“ Poglavlje 8, „Funkcije spajanja - protočnost i kompozicija“ Poglavlje 9, „Funkcije projektovanja – rekurzija“ Poglavlje 10, „Obezbeđivanje čistoće – nepromenljivost“ Poglavlje 11, „Implementiranje projektnih obrazaca na funkcionalan način“ Poglavlje 12, „Izrada boljih kontejnera - funkcionalni tipovi podataka“ Autor: Federico Kereki Broj strana: 470 ISBN broj: 978-86-7310-550-5 Godina izdanja: 2020. Izdavač: Kompjuter biblioteka, Beograd

Čist C++ 20 Obrasci održivog razvoja softvera i najbolja praksa Napišite savremeni, proširivi i izdržljivi softver koji možete održavati pomoću modernog jezika C++. Ova knjiga, ažurirana za nedavno objavljeni standard C++ 20, obavezna je za svakog programera, softverskog arhitektu ili vođu tima koji su zainteresovani za dobro izrađen C++ kod i koji takođe žele da uštede na troškovima razvoja. Ako želite da naučite da napišete bolji C++ kod, knjiga „Čist C++ 20“ je upravo ono što vam treba. Napisana je za C++ programere svih nivoa veština i na primerima pokazuje kako se može napisati razumljiv, fleksibilan, održiv i efikasan C++ kod. Čak i ako ste sezonski programer za C++, u ovoj knjizi postoje informacije i tačke podataka koje će vam biti korisne u vašem radu. Ako ne vodite računa o svojoj bazi kodova, možete proizvesti veliku, neurednu i neodrživu „zver“ na bilo kojem programskom jeziku. Međutim, posebno projekti na C++-u često postaju neuredni i obično postaju „noćna mora“ kada je reč o održavanju. Postoji mnogo C++ koda koji izgleda kao da je napisan osamdesetih godina prošlog veka i koji ignoriše principe i praksu dobro napisanog i modernog jezika C++. Čini se da su programere C++ zaboravili oni koji „propovedaju“ principe izrade softvera i čistog koda. Veb je prepun primera C++ koda koji mogu biti veoma brzi i visokooptimizovani, ali su njihovi programeri potpuno ignorisali elementarne principe dobrog dizajna i dobro napisanog koda. U ovoj knjizi je objašnjeno kako da to izbegnete i kako da najbolje iskoristite vaš C++ kod. Otkrićete da vaše pisanje koda postaje efikasnije i, što je najvažnije, zabavnije. Šta ćete naučiti: Steći ćete zdrave principe i pravila za čisto kodiranje na jeziku C++. Izvršićete razvoj koji je vođen testovima (TDD). Bolje ćete modulirati svoju C++ bazu koda. Otkrićete i primenićete projektne obrasce i idiome C++jezika. Napisaćete C++ kod u objektno-orijentisanom i u funkcionalnom stilu programiranja. Kome je namenjena ova knjiga Namenjena je bilo kojem C++ programeru ili softverskom inženjeru koji želi da proizvede bolji kod. O autoru Stephan Roth je koač, savetnik i trener za sistemski i softverski inženjering u nemačkoj konsultantskoj kompaniji „oose Innovative Informatik eG“, čije je sedište u Hamburgu. Pre nego što se pridružio toj kompaniji, radio je dugi niz godina kao programer softvera, softverski arhitekta i sistemski inženjer u oblasti radio-izviđanja i šifrovanog sistema za komunikaciju. Razvio je sofisticirane aplikacije, posebno u sistemskom okruženju visokih performansi, i grafički korisnički interfejs koji koristi C++ i druge programske jezike. Stephan je aktivni pobornik pokreta Software Craftsmanship i bavi se principima i praksom razvoja čistog koda (CCD-om). Sadržaj Predgovor Uvod Izgradite bezbednosnu mrežu Budite principijelni Osnove čistog C++ koda Napredni koncepti modernog jezika C++ Modularizacija Funkcionalno programiranje Razvoj koji je vođen testovima Projektni obrasci i idiomi Epilog Naslov: Čist C++ 20, Obrasci održivog razvoja softvera i najbolje prakse Izdavač: Kompjuter biblioteka Strana: 508 (cb) Povez: meki Pismo: latinica Format: cm Godina izdanja: 2021 ISBN: 978-8673-10567-3

Opis Prihvatite promene da biste postigli uspeh – autor Dejl Karnegi Ako želimo da napredujemo, bilo da je to na poslovnom ili ličnom planu, moramo da budemo spremni na promene, često velike i važne promene, u načinu rada ili života. U ovoj knjizi ćemo razmotriti razloge zbog kojih se najčešće opiremo promeni i koracima koje možemo da preduzmemo da bismo ovaj otpor prevazišli. Primere ćemo izvlačiti iz privatnih i iz poslovnih situacija. Iz uvoda knjige Prihvatite promene da biste postigli uspeh: Uspeh u karijeri se stalno menja. Bez obzira na to da li nam je cilj da održavamo trenutni uspeh, da ga konstantno gradimo ili da stremimo velikom uspehu, moramo da budemo spremni da prihvatamo promene, ali i da ih sami iniciramo. Veoma često ljudi smatraju da su njihov način rada ili njihov sistem dobri i stabilni i da ih nema potrebe menjati. „Ako radi, ne diraj ga!“ Nažalost, ovo nije uvek dobar savet. Ono što je nekada dobro funkcionisalo ne mora da bude najprikladniji pristup i u sadašnjem trenutku ili u budućnosti. Bez obzira na to koliko je dobro ono što sada radimo, kada se okolnosti promene, treba proveriti da li i naše navike treba menjati. Ako želimo da napredujemo, bilo da je to na poslovnom ili ličnom planu, moramo da budemo spremni na promene, često velike i važne promene, u načinu rada ili života. U ovoj knjizi ćemo razmotriti razloge zbog kojih se najčešće opiremo promeni i koracima koje možemo da preduzmemo da bismo ovaj otpor prevazišli. Primere ćemo izvlačiti i iz privatnih i iz poslovnih situacija. Ovo ne treba da nas navede na zaključak da sve što radimo mora neizostavno da se menja, već da treba da budemo spremni na prihvatanje novih ideja. Potreba za promenom može da se javi zbog upotrebe novih tehnologija. Uvođenje kompjutera u poslovne procese je očigledan primer neophodnosti da se preispitaju svi procesi i prilagode se novim tehnologijama. Ponekad je potreba za promenom uslovljena ekonomskim faktorima. Kada potražnja za proizvodom ili uslugama kompanije opadne, promena sistema, metoda ili strukture može da bude neophodna za njen opstanak. Sa druge strane, kada je ekonomija u procvatu, treba uvoditi drugačije promene da bi se izašlo u susret zahtevima tržišta. Promene mogu da budu uslovljene zakonskim promenama u državi u kojoj se kompanija nalazi. Zakoni koji zabranjuju diskriminaciju na rasnoj, verskoj ili nacionalnoj pripadnosti, diskriminaciju određenog pola, godina starosti i drugih ličnih osobenosti doveli su do velikih promena u propisima koji se tiču upravljanja ljudskim resursima. Proučićemo različite aspekte promena i razmotriti na koji način ih možemo iskoristiti na putu ka uspehu u našim poduhvatima. Bavićemo se, između ostalih, sledećim oblastima: • promene kao korak ka uspehu; • prilagođavanje promenama; • kako i kada je potrebno inicirati promenu; • kako se nositi sa promenom kada smo deo tima; • kako umanjiti stres izazvan procesom promene; • prilagođavanje radu sa ljudima različitih kultura; • jaz između generacija i polova na radnom mestu. Čitanje ove knjige predstavlja prvi korak u procesu prihvatanja promena. Da biste što bolje iskoristili ovu knjigu, prvo je u celosti pročitajte kako biste generalno stekli osnovne pojmove o tome kako iskoristiti promenu u svoju korist. Zatim ponovo iščitajte svako poglavlje i počnite da primenjujete smernice da biste počeli da primenjujete ono o čemu se tu govori. To će vas usmeriti u pravcu koji je već pomogao mnogim ljudima svih profesija da prihvate, prilagode se ili da iniciraju promene koje su doprinele da njihove organilogijama. Ponekad je potreba za promenom uslovljena ekonomskim faktorima. Kada potražnja za proizvodom ili uslugama kompanije opadne, promena sistema, metoda ili strukture može da bude neophodna za njen opstanak. Sa druge strane, kada je ekonomija u procvatu, treba uvoditi drugačije promene da bi se izašlo u susret zahtevima tržišta. Iz sadržaja knjige Prihvatite promene da biste postigli uspeh: Uvod Poglavlje 1 Faktor uspeha Poglavlje 2 Značaj promena Poglavlje 3 Prilagođavanje promenama Poglavlje 4 Predlaganje i iniciranje promena Poglavlje 5 Budite timski igrač Poglavlje 6 Ublažavanje stresa u toku procesa promene Poglavlje 7 Diverzitet na radnom mestu Poglavlje 8 Diverzitet u pogledu pola i starosti O Dejlu Karnegiju Prilog A Dejl Karnegi i saradnici Prilog B Principi Dejla Karnegija

Pojednostavite JavaScript kodiranje upotrebom kompozicija funkcija, protočne obrade, ulančavanja i pretvaranja. Za pisanje čistog JavaScript koda koristite deklarativno kodiranje, umesto imperativnog kodiranja. Kreirajte pouzdaniji kod pomoću zatvaranja i nepromenljivih podataka. Primenite praktična rešenja za složene programske probleme pomoću rekurzije. Poboljšajte svoj funkcionalni kod, koristeći tipove podataka, proveru tipa i nepromenljivost. Naučite napredne koncepte funkcionalnog programiranja, kao što su objektivi i prizme za pristup podacima. Funkcionalno programiranje je paradigma za razvoj softvera sa boljim performansama. Ono pomaže da napišete sažet kod i kod koji se može testirati. Da biste podigli vaše programske veštine na viši nivo, ova sveobuhvatna knjiga će vam pomoći da iskoristite mogućnosti funkcionalnog programiranja u JavaScriptu i da napišete visokoodržive i testirane aplikacije za Veb i server pomoću funkcionalnog JavaScripta. Ovo drugo izdanje knjige je ažurirano i poboljšano da bi bile obuhvaćene funkcije kao što su pretvarači, objektivi, prizme i razni drugi koncepti koji će vam pomoći da napišete efikasne programe. Fokusirajući se na funkcionalno programiranje, ne samo da ćete početi da pišete funkcije, već ćete takođe testirati čiste funkcije i da smanjiti neželjene efekte. Knjiga posebno omogućava otkrivanje tehnika za pojednostavljenje koda i primenu rekurzije za kodiranje bez petlji. Postepeno ćete shvatiti kako da postignete nepromenljivost, kako da primenite projektne obrasce i da koristite tipove podataka za vašu aplikaciju, pre nego što nastavite da učite funkcionalno reaktivno programiranje za upravljanje složenim događajima u vašoj aplikaciji. Na kraju, u knjizi će biti razmatrani projektni obrasci koji su relevantni za funkcionalno programiranje. Kada pročitate celu knjigu, razvićete vaše JavaScript veštine i steći ćete znanje o osnovnim funkcionalnim tehnikama programiranja da biste efikasno programirali. Istražite ovo drugo izdanje koje je ažurirano da biste naučili funkcije, kao što su asinhrone funkcije i pretvarači, ali i funkcionalno reaktivno programiranje. Poboljšajte svoje veštine funkcionalnog programiranja (FP-a) za izradu veb aplikacija i serverskih aplikacija pomoću JavaScripta. Koristite FP da biste poboljšali modularnost, ponovnu upotrebljivost i performanse aplikacija. Sadržaj 1 Tehnički zahtevi 2 Postati funkcionalan - nekoliko pitanja Šta je funkcionalno programiranje? Zašto se koristi FP? Da li je JavaScript funkcionalan? Kako se koristi JavaScript? Rezime Pitanja 3 Razmišljati funkcionalno - prvi primer Problem - uraditi nešto samo jednom Funkcionalno rešenje problema Rezime Pitanja 4 Početak upotrebe funkcija - osnovni koncept Sve o funkcijama Korišćenje funkcija na FP načine Rezime Pitanja 5 Pravilno ponašanje - čiste funkcije Čiste funkcije Nečiste funkcije Testiranje - čiste funkcije u poređenju sa nečistim funkcijama Rezime Pitanja 6 Deklarativno programiranje - bolji stil Transformacije Logičke funkcije višeg reda Upotreba asinhronih funkcija Rezime Pitanja 7 Izrada funkcija višeg reda Funkcije omotavanja - zadržavanje ponašanja Promena ponašanja funkcije Promena funkcija na druge načine Rezime Pitanja 8 Funkcije transformacije - currying i parcijalna primena Malo teorije Currying Parcijalna primena Parcijalni currying Zaključak Rezime Pitanja 9 Funkcije spajanja – protočnost i kompozicija Protočna obrada Ulančavanje i fluentni interfejsi Sastavljanje Pretvaranje Rezime Pitanja 10 Funkcije projektovanja - rekurzija Korišćenje rekurzije Tehnike rekurzije Rezime Pitanja 11 Obezbeđivanje čistoće - nepromenljivost Jednostavne JavaScript tehnike Kreiranje trajnih struktura podataka Rezime Pitanja 12 Implementiranje projektnih obrazaca na funkcionalan način Razumevanje projektnih obrazaca Objektno-orijentisani projektni obrasci Funkcionalni projektni obrasci Rezime Pitanja 13 Izrada boljih kontejnera - funkcionalni tipovi podataka Određivanje tipova podataka Izrada kontejnera Funkcije kao strukture podataka Rezime Pitanja 14 Bibliografija 15 Odgovori na pitanja Poglavlje 1, „Postati funkcionalan - nekoliko pitanja“ Poglavlje 2, „Razmišljati funkcionalno - prvi primer“ Poglavlje 3, „Početak upotrebe funkcija - osnovni koncept“ Poglavlje 4, „Pravilno ponašanje - čiste funkcije“ Poglavlje 5, „Deklarativno programiranje - bolji stil“ Poglavlje 6, „Izrada funkcija višeg reda“ Poglavje 7, „Funkcije transformacije - currying i parcijalna primena“ Poglavlje 8, „Funkcije spajanja - protočnost i kompozicija“ Poglavlje 9, „Funkcije projektovanja – rekurzija“ Poglavlje 10, „Obezbeđivanje čistoće – nepromenljivost“ Poglavlje 11, „Implementiranje projektnih obrazaca na funkcionalan način“ Poglavlje 12, „Izrada boljih kontejnera - funkcionalni tipovi podataka“ Naslov: JavaScript funkcionalno programiranje, drugo izdanje Izdavač: Kompjuter biblioteka Strana: 470 (cb) Povez: meki Pismo: latinica Format: 16,8 x 23,5 cm Godina izdanja: 2020 ISBN: 978-86-7310-550-5

Kome je namenjena knjiga: studentima i postdiplomcima u oblasti podataka i analitike, kao i menadžmenta i marketinga poslovnim ljudima čiji biznis i profit zavise od kvaliteta podataka i njihovog tumačenja rukovodiocima sektora marketinga, prodaje, ljudskih resursa i informacionih tehnologija novinarima i svim ostalim pojedincima zainteresovanim za razumevanje savremenog sveta podataka Oblasti zastupljene u knjizi: Upravljanje podacima Analitika podataka Podaci i KPI kompanija Vizuelizacija podataka Komunikacija podataka Razumevanje podataka Rukovanje podacima Odluke zasnovane na podacima Projekti podataka i analitike Edukacija za rad sa podacima Šabloni za evaluacije O autorima knjige: Ovaj sveobuhvatni vodič su napisala dva pionira podacijske pismenosti koji imaju bogato iskustvo u komercijalnom svetu podataka i analitike i predavači su na vrhunskim univerzitetima u SAD i Holandiji. Decenije svojih karijera posvetili su maksimalizovanju vrednosti dobijenih iz podataka za svoje poslovne klijente i prenošenju znanja o podacima i analitici u akademskom okruženju. Zašto vam treba ova knjiga: Podaci su više od obične robe u digitalnom svetu. Oni su pokretač poslovnih tokova, sredstvo za postizanje prednosti i uspeha na savremenom tržištu. Pojedinci, timovi i preduzeća, ukoliko koriste podatke na pravi način, mogu da stvore potpuno novu oblast za svoje poslovne mogućnosti i dostignuća. Zajedno sa najboljim tehnikama, praktičnim modelima i primerima iz stvarnog sveta, knjiga „Podacijska pismenost (Data Literacy)“ će vam pomoći da najbolje iskoristite vaše podatke, tako što ćete naučiti osnove podacijske pismenosti i ubrzati svoj put ka kvalitetnom otkrivanju uvida u obilje podataka i donošenje ispravnih poslovnih odluka zasnovanih na tim podacima. Šta obuhvata ova knjiga? U Poglavlju 1, „Početak – Tok podataka“, razmotren je proces prelaska od podataka, preko uvida, pa sve do akcije, i pokazano je da se taj proces sastoji od više koraka. Razumevanje ovog procesa je ključno za svakoga ko koristi podatke za donošenje odluka. U ovom poglavlju su predstavljeni tok podataka kroz taj proces i uobičajene zamke koje se mogu isprečiti na svakom koraku. U Poglavlju 2, „Razmatranje putovanja podataka“, pokazano je da pojedinci moraju da znaju da odmere više koraka, u analitičkoj zrelosti, da bi mogli pravilno da pretvore podatke u uvide koji se mogu primeniti, odnosno da znaju da koriste deskriptivnost, dijagnostiku, prediktivnost, preskriptivnost i semantiku. U ovom poglavlju predstavljamo te korake, uz praktične primere o uvidima koje možete dobiti iz svakog koraka u procesu. U Poglavlju 3, „Razumevanje modela četiri stuba“, razmatramo četiri elementarna stuba analitike podataka kojima treba da se bavimo u našem poslovanju. Svi znaju i razumeju šta su podaci ili kontrolna tabla. Sa te tačke gledišta, povećavaju se potražnja i prihvatanje projekata podataka i analitike i potreba za poznavanjem podacijske pismenosti. U Poglavlju 4, „Implementacija organizacione podacijske pismenosti“, fokusiramo se na najbolje tehnike za organizacionu strategiju i kulturu kako bi se podržala podacijska pismenost i donošenje odluka na osnovu podataka. Da bi pojedinci i organizacije mogli da izvuku uvid i vrednost iz svojih podataka, potrebna je šira primena donošenja odluka na osnovu podataka. Bez obzira na to što mnoge organizacije imaju alatke, tehnologije i tehničke mogućnosti, one često ne mogu da se informišu pomoću podataka, zbog nedostatka podacijske pismenosti. U Poglavlju 5, „Upravljanje okruženjem podataka“, na zanimljiv način se razmatra kako rešenja sa kraćim kodom/bez koda (low-code/no-code) „sazrevaju“, pa korisnici mogu da izrade brza jezera podataka, skladišta podataka i cevovode podataka. Ako poredimo ovu tehnologiju sa tradicionalnijim rešenjima, primećujemo da možemo da postignemo bolji „tempo trke“ u razvoju osnove podataka i analitike. Zbog enormnog povećanja količine i složenosti podataka i okruženja podataka (1,7 MB podataka se kreira svake sekunde za svaku osobu na našoj planeti), dobra i stabilna strategija upravljanja podacima i briga o zajedničkom pogledu na podatke nikada nisu bile toliko važne. Međutim, u poslednje dve godine je došlo do nove promene i potreba za upravljanjem okruženjem podataka je postala još važnija. U Poglavlju 6, „Usklađivanje sa ciljevima organizacije“, objašnjeno je da je KPI izuzetno važan kao pomoć organizacijama da shvate koliko dobro posluju u odnosu na svoje strateške ciljeve i zadatke. Međutim, važno je razumeti šta je KPI zaista u odnosu na merenje ili metriku, ali razumeti i odgovarajuće tipove KPI-ova za praćenje, odnosno vodeće i zaostajuće pokazatelje. U Poglavlju 7, „Dizajniranje kontrolnih tabli i izveštaja“, razmotreno je kako vizuelizacije obezbeđuju vitalnu funkciju pri opisivanju situacija. Vizuelizacije se mogu koristiti za pronalaženje uvida i za prenošenje tih uvida drugima. Izbor odgovarajuće vizuelizacije zavisi i od podataka koje koristite i od onoga što pokušavate da prikažete. U ovom poglavlju se fokusiramo na odabir odgovarajućeg tipa grafikona i dizajniranje grafikona kako bi se ljudima olakšalo interpretiranje relevantnih delova. U Poglavlju 8, „Ispitivanje podataka“, naučićete kako da postavljate pitanja, analizirate ekstremne vrednosti (ilustrativna je propratna priča dr Snowa „Smrt u jami“), isključite pristrasnost i slično, da biste mogli da postavljate odgovarajuća pitanja i zadovoljite svoju radoznalost. Naučićete razliku između korelacije i uzročnosti. Baveći se tim temama, moći ćete da razumete šta su „signali“ i „buka“ i kako da analizirate autlajere, tako što ćete postavljati hipotetička pitanja. Moći ćete da prepoznate dobre, loše i „zle“ uvide. U Poglavlju 9, „Odgovorno rukovanje podacima“, objašnjeno je da je etika nauka kojom ljudi pokušavaju da kvalifikuju određene postupke kao ispravne ili pogrešne. Međutim, ne postoje jednoznačni odgovori na etička pitanja, jer su često vrlo lična. Danas su podaci i analitika svuda, „dodiruju“ svaki trenutak našeg života. Podaci i analitika, dakle, igraju ogromnu ulogu u našem svakodnevnom životu - na primer, „Amazon“ zna šta kupujemo i predlaže druge članke za koje bismo mogli biti zainteresovani; aplikacije nam pokazuju kako ćemo izgledati kada budemo stariji, a „Netflix“ i „Spotify“ znaju šta gledamo ili slušamo i daju nam predloge šta bismo još mogli da gledamo ili slušamo. U Poglavlju 10, „Pretvaranje uvida u odluke“, istražujemo koliko pojedinaca i organizacija dolazi do uvida iz svojih podataka. Međutim, proces pretvaranja uvida u odluke i reagovanje na osnovu njih su mnogo teži. U ovom poglavlju se fokusiramo na ono što je potrebno da bismo podržali ovaj korak u procesu, odnosno na uvođenje radnog okvira od šest koraka, koji je i sistemski i sistematski. U ovom poglavlju takođe razmatramo kako možete da upravljate promenama koje se odnose na vaše odluke i kako možete efikasno da komunicirate sa svim zainteresovanim stranama prepričavanjem podataka. U Poglavlju 11, „Definisanje radnog okvira kompetencija podacijske pismenosti“, istaknuto je da je prvi korak za poboljšanje vaše podacijske pismenosti da naučite koje su tačno kompetencije koje podržavaju podacijsku pismenost. U ovom poglavlju je opisan radni okvir kompetencija za podacijsku pismenost, koji uključuje odgovarajuće „tvrde“ veštine, „meke“ veštine i načine razmišljanja za podacijsku pismenost. Takođe je ukazano da kompetencije imaju različite nivoe, a vi možete prelaziti na više nivoe kako budete iskusniji u podacijskoj pismenosti. U ovom poglavlju se fokusiramo i na najbolje tehnike za početak učenja o ovim kompetencijama. U Poglavlju 12, „Procena zrelosti podacijske pismenosti“, predstavljamo kako možete da procenite svoju podacijsku pismenost, a zatim objašnjavamo kako da interpretirate rezultate procene da biste personalizovali svoje edukativno putovanje. Pre nego što započnete svoje učenje podacijske pismenosti, trebalo bi da započnete procenu vašeg trenutnog nivoa, a zatim da iskoristite tu procenu da biste shvatili na koje kompetencije treba da se fokusirate nadalje. U Poglavlju 13, „Upravljanje projektima podataka i analitike“, objašnjavamo načine na koje možete pristupiti projektu podataka i analitike i kako možete njima upravljati kao vođa projekta i pratiti poslovni slučaj i vrednost koju taj projekat može doneti. Sve počinje razvojem poslovnog slučaja podataka i analitike u kojem definišete obim projekta, ciljeve i rizike, ali i korisnu vrednost koju on može doneti vašoj organizaciji. Projekti podataka i analitike se često realizuju u organizacijama, odeljenjima i procesima poslovnih jedinica. Oni uglavnom sadrže kombinaciju strateških ciljeva ili imaju veliki politički značaj i imaju skrivene zainteresovane strane i specifične rizike koji se odnose na podatke i analitiku o kojima treba voditi računa. Poglavlje 14, „Dodatak A – Šabloni“, sadrži materijale koji će vam pomoći da započnete svoj put ka podacijskoj pismenosti. Svi materijali su takođe dostupni na adresi www.kevinhanegan.com. Poglavlje 15, „Dodatak B – Literatura“, sadrži rezime referenci, knjiga i članaka koje smo čitali tokom godina. Sva ta literatura nas je inspirisala i pomogla nam da podučavamo i pišemo. Naslov: Podacijska pismenost (Data Literacy) veština prikupljanja, analize i korišćenja podataka Izdavač: Kompjuter biblioteka Strana: 396 (cb) Povez: meki Pismo: latinica Format: cm Godina izdanja: 2023 ISBN:

Preko 1200 novih reči i izraza, nastalih u poslednje dve godine. Knjiga koja je potrebna svima koji žele da budu u toku. Nove reči ili izrazi. Poznate reči koje su sada ažurirane, i sa novim, dopunjenim značenjem. Na sajtu ćemo, od 01.10.2007. godine, nastaviti sa objavljivanjem novih reči i izraza, kako biste mogli da dobijete i najsvežije informacije iz sveta kompjutera. Predstavljamo vam desetak reči ili izraza da biste se lakše odlučili za ovaj rečnik. assistive technology – pomoćna tehnologija – (1) Assistive technology (AT) je opšti naziv za softver i hardverske uređaje koji ljudima sa posebnim potrebama (hendikepiranim osobama) pomažu u korišćenju kompjutera. To mogu biti specijalno dizajnirani i marketinški promovisani uređaji ili pak “obični” (off-the-shelf) proizvodi namenjeni širokoj potrošnji, koji su na određeni način modifikovani za potrebe osoba sa fizičkim nedostacima. Ova “pomoćna” tehnologija se najčešće primenjuje u uređajima kao što su: međusobno zamenljivi (alternate) miševi i tastature, softver za prepoznavanje glasa, pomoćni programi za uveličavanje slike na ekranu, džojstici sa većim brojem prekidača, te alati za konvertovanje teksta u govor (text-to-speech). Izvan oblasti kompjuterske i Internet terminologije, izraz assistive technology se može odnositi na svaki uređaj koji je dizajniran tako da ljudima sa posebnim potrebama pomaže u obavljanju svakodnevnih poslova (na primer, invalidska kolica, mehaničke ruke i sl.) (2) Assistive Technology Inc. (ATI) je naziv kompanije koja se bavi razvojem hardverskih i softverskih rešenja za ljude sa posebnim potrebama. Sedište kompanije smešteno je u Bostonu, glavnom gradu države Massachusetts. bogon – Izveden od žargonskog izraza “bogus” (sa značenjem “nepostojeći” ili “lažan”), termin bogon se u Internet terminologiji često koristi za označavanje lažnih IP adresa; ili, tačnije, za upotrebu neke adrese ili rutera koji nije propisno autorizovan od strane entiteta kojem je ta adresa, odnosno resurs, prvobitno dodeljen. chip creep – ispadanje čipa – Termin koji se uglavnom odnosi na starije računare. Chip creep ukazuje na problem sa čipovima koji tokom vremena polako ispadaju iz svog ležišta na matičnoj ploči. Ovo ispadanje čipova se dešava usled termičkog širenja, to jest, usled njihovog skupljanja i širenja tokom uzastopnih zagrevanja i hlađenja računara. Mada je ispadanje čipova bilo najuobičajenije kod memorijskih modula starije generacije, ovaj problem se javljao i kod ostalih vrsta čipova koji su se ubacivali u ležišta (sockets) na matičnoj ploči. Radi otklanjanja ovog problema, korisnici starijih računara su često morali da otvaraju poklopce na kućištu kako bi “šetajući” čip ponovo vratili na mesto. Kod savremenih računara ovaj problem nije toliko izražen jer su njihovi čipovi uglavnom zalemljeni na odgovarajuća mesta ili su znatno bolje osigurani u svojim ležištima pomoću različitih poluga i osigurača. Device Software Optimization – Softverska optimizacija uređaja – Device Software Optimization (DSO) je metodologija koja poslovnim kompanijama omogućava brže, pouzdanije i jeftinije pokretanje većeg broja softverskih aplikacija. DSO obuhvata razvojne procese čitavog preduzeća, a od njegovih prednosti najznačajnije su: standardizacija tehnologija, alata i procesa, mogućnost višekratne upotrebe (reuse) intelektualnog vlasništva, kao i širok ekosistem hardverskih i softverskih poslovnih partnera. electronic shopping cart – elektronska potrošačka korpa – Vrsta alata (softver ili servis) koji se koristi u elektronskoj trgovini, a igra ulogu korisničkog interfejsa za kupovinu u online prodavnicama. On posetiocima nekog e-commerce web sajta omogućava da željene proizvode ili usluge ubacuje u virtualnu “potrošačku korpu”, koja tokom određenog, unapred definisanog, vremena pamti sve stavke koje su u nju ubačene. Pored toga, potrošačka korpa može biti snabdevena i nekim dodatnim opcijama, kao što su mogućnost promene boje i veličine, izbor količine naručenih proizvoda, kao i linkovi ka srodnim proizvodima. Kada kupac unese svoju adresu, elektronska “korpa” automatski zaračunava cenu poreza i troškove isporuke naručene robe. Ona takođe i trgovcu pruža važne informacije, koje su najčešće transparentne (nevidljive) sa stanovišta kupca, kao što je, na primer, prateći broj narudžbine ili takozvani “kolačić” (cookie) koji se automatski kreira na kupčevom računaru i u sebi sadrži određene informacije koje se mogu iskoristiti za statističku analizu prodaje. fried – “spržen”, “pregoreo” – U svetu kompjutera, pridev “spržen” koristi se za opisivanje hardverskih komponenata ili čitavog računara, koji je doveden u stanje potpune neupotrebljivosti. Tipičan primer za to je kada se za neki neispravan hard drajv kaže da je spržen. U oblasti elektronskih uređaja uopšte, ovaj termin se koristi za opisivanje komponenata koje su pretrpele nepopravljiva oštećenja usled prekomernog napona, prevelike struje ili pregrevanja. IP PBX – Skraćenica za Internet Protocol Private Branch eXchange, vrstu telefonskog preklopnika (switch) koji podržava VoIP. IP PBX pruža usluge koje su slične PBX servisima, s tom razlikom što se one isporučuju preko mreža za prenos podataka (data networks), kao što su LAN ili WAN, a ne preko takozvanih preklopničkih (circuit-switched) mreža. IP PBX je tipično u stanju da vrši prebacivanje (svičovanje) poziva između VoIP i lokalnih linija ili između VoIP i klasičnih telefonskih pretplatnika na isti način kao što to čine PBX preklopnici. IP PBX se često označava i kao IPPBX ili IP/PBX. Labelflash – Tehnologija razvijena od strane kompanija Yamaha Corp. i Fuji Photo Film Co., koja korisnicima omogućava da uz pomoć istog onog lasera koji služi za narezivanje podataka štampaju slike direktno na specijalnom sloju smeštenom na poleđini optičkog diska. Da biste na poleđini diska odštampali neku sliku i tekst, moraćete da upotebite kompletan Labelflash sistem, koji se sastoji od specijalnog Labelflash DVD medijuma (diska) i uređaja za snimanje koji podržava labelflash funkciju. Labelflash tehnologija omogućava kreiranje slike na sloju koji se nalazi 0.6 mm ispod površine diska, a čitav proces traje svega pet minuta. Labelflash tehnologija je veoma slična LightScribe tehnologiji koju je razvila kompanija HP. M2M – Uobičajena skraćenica za izraz Machine-to-Machine. M2M predstavlja sposobnost mašina, kompjutera i drugih uređaja da razmenjuju informacije sa ljudima i upravljačkim sistemima poslovnih kompanija, kojima su te informacije potrebne. M2M je izvedena iz telemetrijskih tehnologija i koristi veoma slične, ali ažurirane verzije tih tehnologija. Savremena “ćelijska” (cellular) M2M tehnologija zasniva se na upotrebi “terenskih” (field-deployed) bežičnih uređaja, bežične mreže za prenos signala i odgovarajućeg broja takozvanih back-end servera. U pojedinim slučajevima, izraz M2M se koristi i u značenju Machine-to-Man. Ontology Web Language – Ontology Web Language (OWL) predstavlja skup tzv. markup jezika, dizajniranih za upotrebu u onim aplikacijama u kojima je potrebno na određeni način obraditi sadržaj informacija, umesto prostog predstavljanja informacija ljudima. OWL ontologijama se opisuje hijerarhijska organizacija ideja unutar nekog domena, na način koji omogućava njihovo kasnije raščlanjivanje (parsing) i shvatanje od strane odgovarajućeg softvera. OWL raspolaže sa više mehanizama za izražavanje značenja i semantike nego što je to slučaj kod XML, RDF i RDF-S jezika. Stoga se može reći da je OWL sveobuhvatniji od pomenutih jezika zbog svoje sposobnosti da kompjuteru razumljiv sadržaj prezentuje na Webu. OWL je sastavni deo W3C preporuka koje se odnose na Semantic Web. push-to-talk – “pritisni i pričaj” – Push-to-talk (što se skraćeno označava kao PTT ili P2T) je metod dvosmerne komunikacije u kojem se koristi takozvani polu-dupleks (half-duplex) režim rada, gde se prenos govora vrši u oba smera, ali u različitim vremenima. Da bi koristio PTT servis, korisnik mora pritisnuti odgovarajući taster na PTT uređaju kada želi da govori, pa da ga nakon toga otpusti kako bi mogao da čuje svog sagovornika koji primenjuje potpuno isti postupak. Jedan od tipičnih PTT uređaja je svima dobro poznati “voki-toki” (walkie-talkie). Noviji PTT sistemi koriste VoIP radi pružanja PTT servisa preko 3G mreža za prenos podataka. Kao sinonim se koristi još i termin press-to-talk.

Rečnik novih kompjuterskih reči i izraza Predstavljamo vam desetak reči ili izraza da biste se lakše odlučili za ovaj rečnik. assistive technology – pomoćna tehnologija – (1) Assistive technology (AT) je opšti naziv za softver i hardverske uređaje koji ljudima sa posebnim potrebama (hendikepiranim osobama) pomažu u korišćenju kompjutera. To mogu biti specijalno dizajnirani i marketinški promovisani uređaji ili pak “obični” (off-the-shelf) proizvodi namenjeni širokoj potrošnji, koji su na određeni način modifikovani za potrebe osoba sa fizičkim nedostacima. Ova “pomoćna” tehnologija se najčešće primenjuje u uređajima kao što su: međusobno zamenljivi (alternate) miševi i tastature, softver za prepoznavanje glasa, pomoćni programi za uveličavanje slike na ekranu, džojstici sa većim brojem prekidača, te alati za konvertovanje teksta u govor (text-to-speech). Izvan oblasti kompjuterske i Internet terminologije, izraz assistive technology se može odnositi na svaki uređaj koji je dizajniran tako da ljudima sa posebnim potrebama pomaže u obavljanju svakodnevnih poslova (na primer, invalidska kolica, mehaničke ruke i sl.) (2) Assistive Technology Inc. (ATI) je naziv kompanije koja se bavi razvojem hardverskih i softverskih rešenja za ljude sa posebnim potrebama. Sedište kompanije smešteno je u Bostonu, glavnom gradu države Massachusetts. bogon – Izveden od žargonskog izraza “bogus” (sa značenjem “nepostojeći” ili “lažan”), termin bogon se u Internet terminologiji često koristi za označavanje lažnih IP adresa; ili, tačnije, za upotrebu neke adrese ili rutera koji nije propisno autorizovan od strane entiteta kojem je ta adresa, odnosno resurs, prvobitno dodeljen. chip creep – ispadanje čipa – Termin koji se uglavnom odnosi na starije računare. Chip creep ukazuje na problem sa čipovima koji tokom vremena polako ispadaju iz svog ležišta na matičnoj ploči. Ovo ispadanje čipova se dešava usled termičkog širenja, to jest, usled njihovog skupljanja i širenja tokom uzastopnih zagrevanja i hlađenja računara. Mada je ispadanje čipova bilo najuobičajenije kod memorijskih modula starije generacije, ovaj problem se javljao i kod ostalih vrsta čipova koji su se ubacivali u ležišta (sockets) na matičnoj ploči. Radi otklanjanja ovog problema, korisnici starijih računara su često morali da otvaraju poklopce na kućištu kako bi “šetajući” čip ponovo vratili na mesto. Kod savremenih računara ovaj problem nije toliko izražen jer su njihovi čipovi uglavnom zalemljeni na odgovarajuća mesta ili su znatno bolje osigurani u svojim ležištima pomoću različitih poluga i osigurača. Device Software Optimization – Softverska optimizacija uređaja – Device Software Optimization (DSO) je metodologija koja poslovnim kompanijama omogućava brže, pouzdanije i jeftinije pokretanje većeg broja softverskih aplikacija. DSO obuhvata razvojne procese čitavog preduzeća, a od njegovih prednosti najznačajnije su: standardizacija tehnologija, alata i procesa, mogućnost višekratne upotrebe (reuse) intelektualnog vlasništva, kao i širok ekosistem hardverskih i softverskih poslovnih partnera. electronic shopping cart – elektronska potrošačka korpa – Vrsta alata (softver ili servis) koji se koristi u elektronskoj trgovini, a igra ulogu korisničkog interfejsa za kupovinu u online prodavnicama. On posetiocima nekog e-commerce web sajta omogućava da željene proizvode ili usluge ubacuje u virtualnu “potrošačku korpu”, koja tokom određenog, unapred definisanog, vremena pamti sve stavke koje su u nju ubačene. Pored toga, potrošačka korpa može biti snabdevena i nekim dodatnim opcijama, kao što su mogućnost promene boje i veličine, izbor količine naručenih proizvoda, kao i linkovi ka srodnim proizvodima. Kada kupac unese svoju adresu, elektronska “korpa” automatski zaračunava cenu poreza i troškove isporuke naručene robe. Ona takođe i trgovcu pruža važne informacije, koje su najčešće transparentne (nevidljive) sa stanovišta kupca, kao što je, na primer, prateći broj narudžbine ili takozvani “kolačić” (cookie) koji se automatski kreira na kupčevom računaru i u sebi sadrži određene informacije koje se mogu iskoristiti za statističku analizu prodaje. fried – “spržen”, “pregoreo” – U svetu kompjutera, pridev “spržen” koristi se za opisivanje hardverskih komponenata ili čitavog računara, koji je doveden u stanje potpune neupotrebljivosti. Tipičan primer za to je kada se za neki neispravan hard drajv kaže da je spržen. U oblasti elektronskih uređaja uopšte, ovaj termin se koristi za opisivanje komponenata koje su pretrpele nepopravljiva oštećenja usled prekomernog napona, prevelike struje ili pregrevanja. IP PBX – Skraćenica za Internet Protocol Private Branch eXchange, vrstu telefonskog preklopnika (switch) koji podržava VoIP. IP PBX pruža usluge koje su slične PBX servisima, s tom razlikom što se one isporučuju preko mreža za prenos podataka (data networks), kao što su LAN ili WAN, a ne preko takozvanih preklopničkih (circuit-switched) mreža. IP PBX je tipično u stanju da vrši prebacivanje (svičovanje) poziva između VoIP i lokalnih linija ili između VoIP i klasičnih telefonskih pretplatnika na isti način kao što to čine PBX preklopnici. IP PBX se često označava i kao IPPBX ili IP/PBX. Labelflash – Tehnologija razvijena od strane kompanija Yamaha Corp. i Fuji Photo Film Co., koja korisnicima omogućava da uz pomoć istog onog lasera koji služi za narezivanje podataka štampaju slike direktno na specijalnom sloju smeštenom na poleđini optičkog diska. Da biste na poleđini diska odštampali neku sliku i tekst, moraćete da upotebite kompletan Labelflash sistem, koji se sastoji od specijalnog Labelflash DVD medijuma (diska) i uređaja za snimanje koji podržava labelflash funkciju. Labelflash tehnologija omogućava kreiranje slike na sloju koji se nalazi 0.6 mm ispod površine diska, a čitav proces traje svega pet minuta. Labelflash tehnologija je veoma slična LightScribe tehnologiji koju je razvila kompanija HP. M2M – Uobičajena skraćenica za izraz Machine-to-Machine. M2M predstavlja sposobnost mašina, kompjutera i drugih uređaja da razmenjuju informacije sa ljudima i upravljačkim sistemima poslovnih kompanija, kojima su te informacije potrebne. M2M je izvedena iz telemetrijskih tehnologija i koristi veoma slične, ali ažurirane verzije tih tehnologija. Savremena “ćelijska” (cellular) M2M tehnologija zasniva se na upotrebi “terenskih” (field-deployed) bežičnih uređaja, bežične mreže za prenos signala i odgovarajućeg broja takozvanih back-end servera. U pojedinim slučajevima, izraz M2M se koristi i u značenju Machine-to-Man. Ontology Web Language – Ontology Web Language (OWL) predstavlja skup tzv. markup jezika, dizajniranih za upotrebu u onim aplikacijama u kojima je potrebno na određeni način obraditi sadržaj informacija, umesto prostog predstavljanja informacija ljudima. OWL ontologijama se opisuje hijerarhijska organizacija ideja unutar nekog domena, na način koji omogućava njihovo kasnije raščlanjivanje (parsing) i shvatanje od strane odgovarajućeg softvera. OWL raspolaže sa više mehanizama za izražavanje značenja i semantike nego što je to slučaj kod XML, RDF i RDF-S jezika. Stoga se može reći da je OWL sveobuhvatniji od pomenutih jezika zbog svoje sposobnosti da kompjuteru razumljiv sadržaj prezentuje na Webu. OWL je sastavni deo W3C preporuka koje se odnose na Semantic Web. push-to-talk – “pritisni i pričaj” – Push-to-talk (što se skraćeno označava kao PTT ili P2T) je metod dvosmerne komunikacije u kojem se koristi takozvani polu-dupleks (half-duplex) režim rada, gde se prenos govora vrši u oba smera, ali u različitim vremenima. Da bi koristio PTT servis, korisnik mora pritisnuti odgovarajući taster na PTT uređaju kada želi da govori, pa da ga nakon toga otpusti kako bi mogao da čuje svog sagovornika koji primenjuje potpuno isti postupak. Jedan od tipičnih PTT uređaja je svima dobro poznati “voki-toki” (walkie-talkie). Noviji PTT sistemi koriste VoIP radi pružanja PTT servisa preko 3G mreža za prenos podataka. Kao sinonim se koristi još i termin press-to-talk. Prikaži više

Predstavljamo vam desetak reči ili izraza da biste se lakše odlučili za ovaj rečnik. – pomoćna tehnologija – (1) Assistive technology (AT) je opšti naziv za softver i hardverske uređaje koji ljudima sa posebnim potrebama (hendikepiranim osobama) pomažu u korišćenju kompjutera. To mogu biti specijalno dizajnirani i marketinški promovisani uređaji ili pak “obični” (off-the-shelf) proizvodi namenjeni širokoj potrošnji, koji su na određeni način modifikovani za potrebe osoba sa fizičkim nedostacima. Ova “pomoćna” tehnologija se najčešće primenjuje u uređajima kao što su: međusobno zamenljivi (alternate) miševi i tastature, softver za prepoznavanje glasa, pomoćni programi za uveličavanje slike na ekranu, džojstici sa većim brojem prekidača, te alati za konvertovanje teksta u govor (text-to-speech). assistive technology Izvan oblasti kompjuterske i Internet terminologije, izraz assistive technology se može odnositi na svaki uređaj koji je dizajniran tako da ljudima sa posebnim potrebama pomaže u obavljanju svakodnevnih poslova (na primer, invalidska kolica, mehaničke ruke i sl.) (2) Assistive Technology Inc. (ATI) je naziv kompanije koja se bavi razvojem hardverskih i softverskih rešenja za ljude sa posebnim potrebama. Sedište kompanije smešteno je u Bostonu, glavnom gradu države Massachusetts. – Izveden od žargonskog izraza “bogus” (sa značenjem “nepostojeći” ili “lažan”), termin bogon se u Internet terminologiji često koristi za označavanje lažnih IP adresa; ili, tačnije, za upotrebu neke adrese ili rutera koji nije propisno autorizovan od strane entiteta kojem je ta adresa, odnosno resurs, prvobitno dodeljen. bogon – ispadanje čipa – Termin koji se uglavnom odnosi na starije računare. Chip creep ukazuje na problem sa čipovima koji tokom vremena polako ispadaju iz svog ležišta na matičnoj ploči. Ovo ispadanje čipova se dešava usled termičkog širenja, to jest, usled njihovog skupljanja i širenja tokom uzastopnih zagrevanja i hlađenja računara. Mada je ispadanje čipova bilo najuobičajenije kod memorijskih modula starije generacije, ovaj problem se javljao i kod ostalih vrsta čipova koji su se ubacivali u ležišta (sockets) na matičnoj ploči. Radi otklanjanja ovog problema, korisnici starijih računara su često morali da otvaraju poklopce na kućištu kako bi “šetajući” čip ponovo vratili na mesto. Kod savremenih računara ovaj problem nije toliko izražen jer su njihovi čipovi uglavnom zalemljeni na odgovarajuća mesta ili su znatno bolje osigurani u svojim ležištima pomoću različitih poluga i osigurača. chip creep – Softverska optimizacija uređaja – Device Software Optimization (DSO) je metodologija koja poslovnim kompanijama omogućava brže, pouzdanije i jeftinije pokretanje većeg broja softverskih aplikacija. DSO obuhvata razvojne procese čitavog preduzeća, a od njegovih prednosti najznačajnije su: standardizacija tehnologija, alata i procesa, mogućnost višekratne upotrebe (reuse) intelektualnog vlasništva, kao i širok ekosistem hardverskih i softverskih poslovnih partnera. Device Software Optimization – elektronska potrošačka korpa – Vrsta alata (softver ili servis) koji se koristi u elektronskoj trgovini, a igra ulogu korisničkog interfejsa za kupovinu u online prodavnicama. On posetiocima nekog e-commerce web sajta omogućava da željene proizvode ili usluge ubacuje u virtualnu “potrošačku korpu”, koja tokom određenog, unapred definisanog, vremena pamti sve stavke koje su u nju ubačene. Pored toga, potrošačka korpa može biti snabdevena i nekim dodatnim opcijama, kao što su mogućnost promene boje i veličine, izbor količine naručenih proizvoda, kao i linkovi ka srodnim proizvodima. Kada kupac unese svoju adresu, elektronska “korpa” automatski zaračunava cenu poreza i troškove isporuke naručene robe. Ona takođe i trgovcu pruža važne informacije, koje su najčešće transparentne (nevidljive) sa stanovišta kupca, kao što je, na primer, prateći broj narudžbine ili takozvani “kolačić” (cookie) koji se automatski kreira na kupčevom računaru i u sebi sadrži određene informacije koje se mogu iskoristiti za statističku analizu prodaje. electronic shopping cart – “spržen”, “pregoreo” – U svetu kompjutera, pridev “spržen” koristi se za opisivanje hardverskih komponenata ili čitavog računara, koji je doveden u stanje potpune neupotrebljivosti. Tipičan primer za to je kada se za neki neispravan hard drajv kaže da je spržen. U oblasti elektronskih uređaja uopšte, ovaj termin se koristi za opisivanje komponenata koje su pretrpele nepopravljiva oštećenja usled prekomernog napona, prevelike struje ili pregrevanja. fried IP PBX – Skraćenica za Internet Protocol Private Branch eXchange, vrstu telefonskog preklopnika (switch) koji podržava VoIP. IP PBX pruža usluge koje su slične PBX servisima, s tom razlikom što se one isporučuju preko mreža za prenos podataka (data networks), kao što su LAN ili WAN, a ne preko takozvanih preklopničkih (circuit-switched) mreža. IP PBX je tipično u stanju da vrši prebacivanje (svičovanje) poziva između VoIP i lokalnih linija ili između VoIP i klasičnih telefonskih pretplatnika na isti način kao što to čine PBX preklopnici. IP PBX se često označava i kao IPPBX ili IP/PBX. – Tehnologija razvijena od strane kompanija Yamaha Corp. i Fuji Photo Film Co., koja korisnicima omogućava da uz pomoć istog onog lasera koji služi za narezivanje podataka štampaju slike direktno na specijalnom sloju smeštenom na poleđini optičkog diska. Da biste na poleđini diska odštampali neku sliku i tekst, moraćete da upotebite kompletan Labelflash sistem, koji se sastoji od specijalnog Labelflash DVD medijuma (diska) i uređaja za snimanje koji podržava labelflash funkciju. Labelflash tehnologija omogućava kreiranje slike na sloju koji se nalazi 0.6 mm ispod površine diska, a čitav proces traje svega pet minuta. Labelflash Labelflash tehnologija je veoma slična LightScribe tehnologiji koju je razvila kompanija HP. – Uobičajena skraćenica za izraz Machine-to-Machine. M2M predstavlja sposobnost mašina, kompjutera i drugih uređaja da razmenjuju informacije sa ljudima i upravljačkim sistemima poslovnih kompanija, kojima su te informacije potrebne. M2M je izvedena iz telemetrijskih tehnologija i koristi veoma slične, ali ažurirane verzije tih tehnologija. Savremena “ćelijska” (cellular) M2M tehnologija zasniva se na upotrebi “terenskih” (field-deployed) bežičnih uređaja, bežične mreže za prenos signala i odgovarajućeg broja takozvanih back-end servera. U pojedinim slučajevima, izraz M2M se koristi i u značenju Machine-to-Man. M2M – Ontology Web Language (OWL) predstavlja skup tzv. markup jezika, dizajniranih za upotrebu u onim aplikacijama u kojima je potrebno na određeni način obraditi sadržaj informacija, umesto prostog predstavljanja informacija ljudima. OWL ontologijama se opisuje hijerarhijska organizacija ideja unutar nekog domena, na način koji omogućava njihovo kasnije raščlanjivanje (parsing) i shvatanje od strane odgovarajućeg softvera. OWL raspolaže sa više mehanizama za izražavanje značenja i semantike nego što je to slučaj kod XML, RDF i RDF-S jezika. Stoga se može reći da je OWL sveobuhvatniji od pomenutih jezika zbog svoje sposobnosti da kompjuteru razumljiv sadržaj prezentuje na Webu. OWL je sastavni deo W3C preporuka koje se odnose na Semantic Web. Ontology Web Language – “pritisni i pričaj” – Push-to-talk (što se skraćeno označava kao PTT ili P2T) je metod dvosmerne komunikacije u kojem se koristi takozvani polu-dupleks (half-duplex) režim rada, gde se prenos govora vrši u oba smera, ali u različitim vremenima. Da bi koristio PTT servis, korisnik mora pritisnuti odgovarajući taster na PTT uređaju kada želi da govori, pa da ga nakon toga otpusti kako bi mogao da čuje svog sagovornika koji primenjuje potpuno isti postupak. Jedan od tipičnih PTT uređaja je svima dobro poznati “voki-toki” (walkie-talkie). Noviji PTT sistemi koriste VoIP radi pružanja PTT servisa preko 3G mreža za prenos podataka. Kao sinonim se koristi još i termin press-to-talk. push-to-talk Naslov: Rečnik novih kompjuterskih reči i izraza Izdavač: Kompjuter biblioteka Strana: 410 (cb) Povez: meki Pismo: latinica Format: 17 cm Godina izdanja: 2007 ISBN: 978-86-7310-420-1

Preko 1200 novih reči i izraza, nastalih u poslednje dve godine. Knjiga koja je potrebna svima koji žele da budu u toku. Nove reči ili izrazi. Poznate reči koje su sada ažurirane, i sa novim, dopunjenim značenjem. Predstavljamo vam desetak reči ili izraza da biste se lakše odlučili za ovaj rečnik. assistive technology – pomoćna tehnologija – (1) Assistive technology (AT) je opšti naziv za softver i hardverske uređaje koji ljudima sa posebnim potrebama (hendikepiranim osobama) pomažu u korišćenju kompjutera. To mogu biti specijalno dizajnirani i marketinški promovisani uređaji ili pak “obični” (off-the-shelf) proizvodi namenjeni širokoj potrošnji, koji su na određeni način modifikovani za potrebe osoba sa fizičkim nedostacima. Ova “pomoćna” tehnologija se najčešće primenjuje u uređajima kao što su: međusobno zamenljivi (alternate) miševi i tastature, softver za prepoznavanje glasa, pomoćni programi za uveličavanje slike na ekranu, džojstici sa većim brojem prekidača, te alati za konvertovanje teksta u govor (text-to-speech). Izvan oblasti kompjuterske i Internet terminologije, izraz assistive technology se može odnositi na svaki uređaj koji je dizajniran tako da ljudima sa posebnim potrebama pomaže u obavljanju svakodnevnih poslova (na primer, invalidska kolica, mehaničke ruke i sl.) (2) Assistive Technology Inc. (ATI) je naziv kompanije koja se bavi razvojem hardverskih i softverskih rešenja za ljude sa posebnim potrebama. Sedište kompanije smešteno je u Bostonu, glavnom gradu države Massachusetts. bogon – Izveden od žargonskog izraza “bogus” (sa značenjem “nepostojeći” ili “lažan”), termin bogon se u Internet terminologiji često koristi za označavanje lažnih IP adresa; ili, tačnije, za upotrebu neke adrese ili rutera koji nije propisno autorizovan od strane entiteta kojem je ta adresa, odnosno resurs, prvobitno dodeljen. chip creep – ispadanje čipa – Termin koji se uglavnom odnosi na starije računare. Chip creep ukazuje na problem sa čipovima koji tokom vremena polako ispadaju iz svog ležišta na matičnoj ploči. Ovo ispadanje čipova se dešava usled termičkog širenja, to jest, usled njihovog skupljanja i širenja tokom uzastopnih zagrevanja i hlađenja računara. Mada je ispadanje čipova bilo najuobičajenije kod memorijskih modula starije generacije, ovaj problem se javljao i kod ostalih vrsta čipova koji su se ubacivali u ležišta (sockets) na matičnoj ploči. Radi otklanjanja ovog problema, korisnici starijih računara su često morali da otvaraju poklopce na kućištu kako bi “šetajući” čip ponovo vratili na mesto. Kod savremenih računara ovaj problem nije toliko izražen jer su njihovi čipovi uglavnom zalemljeni na odgovarajuća mesta ili su znatno bolje osigurani u svojim ležištima pomoću različitih poluga i osigurača. Device Software Optimization – Softverska optimizacija uređaja – Device Software Optimization (DSO) je metodologija koja poslovnim kompanijama omogućava brže, pouzdanije i jeftinije pokretanje većeg broja softverskih aplikacija. DSO obuhvata razvojne procese čitavog preduzeća, a od njegovih prednosti najznačajnije su: standardizacija tehnologija, alata i procesa, mogućnost višekratne upotrebe (reuse) intelektualnog vlasništva, kao i širok ekosistem hardverskih i softverskih poslovnih partnera. electronic shopping cart – elektronska potrošačka korpa – Vrsta alata (softver ili servis) koji se koristi u elektronskoj trgovini, a igra ulogu korisničkog interfejsa za kupovinu u online prodavnicama. On posetiocima nekog e-commerce web sajta omogućava da željene proizvode ili usluge ubacuje u virtualnu “potrošačku korpu”, koja tokom određenog, unapred definisanog, vremena pamti sve stavke koje su u nju ubačene. Pored toga, potrošačka korpa može biti snabdevena i nekim dodatnim opcijama, kao što su mogućnost promene boje i veličine, izbor količine naručenih proizvoda, kao i linkovi ka srodnim proizvodima. Kada kupac unese svoju adresu, elektronska “korpa” automatski zaračunava cenu poreza i troškove isporuke naručene robe. Ona takođe i trgovcu pruža važne informacije, koje su najčešće transparentne (nevidljive) sa stanovišta kupca, kao što je, na primer, prateći broj narudžbine ili takozvani “kolačić” (cookie) koji se automatski kreira na kupčevom računaru i u sebi sadrži određene informacije koje se mogu iskoristiti za statističku analizu prodaje. ....

Nova knjiga. Bez posvete. Izdavač: Jesenski i Turk Povez: Tvrd Godina izdanja: 2016. Pismo: Latinica Broj strana: 318 Format: 24 cm eeee, čitatelju si ga moj... dakako da ovaj tekst ne razumiješ, jer je riječ o specijalnom bhuuurskom južnjačkom dijalektu... ipakproučiš li ovaj glosar, zasigurno će se tvoje znanje - ne samo znanje jezika - poprilično povećati... stoga, ne gubi vrijeme, jer prema takvima povijest zna biti poprilično bešćutna, a povijest bez aktera isto je što i grana bez ptice. Djelo fantastične leksikografije u kojem se abecednim redom nižu pojmovi i pojmovi svijeta patuljaka, naroda/rase čija je povijest, mitologija i legenda duhovitim, ironičnim i satiričnim dosjetkama asocijativno isprepletena sa suvremenom stvarnošću na način peckave i zabavne društvene kritike.Neki će Patuljački glosar doživjeti kao zbirku priča čija dužina varira od nekoliko rečenica do nekoliko stranica. Drugi će možda u tome vidjeti glosar neuobičajene forme i stila. Nije isključeno da neki u tome pronađu minucioznu strukturu kojom se pokušava nadići uvriježene forme, kao i ustaljen način pisanja kojim u pravilu obiluje upravo fantasy žanr.Naposljetku: što god da vam se tijekom čitanja dogodi, ne krivite Normu; ona samo pokušava s drugima podijeliti svoju opčaranost Dugom. Djelo fantastične leksikografije u kojem se abecednim redom nižu pojmovi i pojmovi svijeta patuljaka, naroda/rase čija je povijest, mitologija i legenda duhovitim, ironičnim i satiričnim dosjetkama asocijativno isprepletena sa suvremenom stvarnošću na način peckave i zabavne društvene kritike. Neki će Patuljački glosar doživjeti kao zbirku priča čija dužina varira od nekoliko rečenica do nekoliko stranica. Drugi će možda u tome vidjeti glosar neuobičajene forme i stila. Nije isključeno da neki u tome pronađu minucioznu strukturu kojom se pokušava nadići uvriježene forme, kao i ustaljen način pisanja kojim u pravilu obiluje upravo fantasy žanr. Naposljetku: što god da vam se tijekom čitanja dogodi, ne krivite Normu; ona samo pokušava s drugima podijeliti svoju opčaranost Dugom. Norma C. Rey – iznad svih normativa Odlična fantasy-romančina Prodor Norme C. Rey — s kojom, ponosni, prvi objavljujemo intervju — s lakoćom se upisuje u nacionalno blago, a zaslužuje i pažnju UNESCO-a Osoba s pogledom Norma C. Rey – iznad svih normativa Odlična fantasy-romančina Prodor Norme C. Rey — s kojom, ponosni, prvi objavljujemo intervju — s lakoćom se upisuje u nacionalno blago, a zaslužuje i pažnju UNESCO-a Zašto ste se odlučili za pseudonim? — Zašto ne? Čini mi se da pravi razlog autor najčešće i ne zna. U mom slučaju vjerojatno je riječ o ovom redoslijedu razloga: zaštita privatnosti, manevarski prostor, heteronimija, mistifikacijska dosljednost — dakle sve osim autorske nesigurnosti. Da je to u pitanju, roman nikad ne bi bio objavljen. Sad mi padaju na pamet i drugi razlozi. Ma, zapravo, užasno me živciraju kritičari koji sud o nečijem djelu donose isključivo na temelju informacija o autoru, osobito onih privatnih. Ponekad mi se čini da i kritičare mnogo više zanima boja donjeg rublja autorice nego to što se eventualno krije ispod prvoga zabavnog sloja romana. Tri glavna lika — tri gubitnika Koliko ste dugo pisali roman Prodor, koji po formatu (545 stranica teksta + 110 stranica popisa likova, glosarija, bestijarija & rječnika manje poznatih pojmova) navelike nadilazi domaće standarde? — Ideja i konstrukcija fantazijskog svijeta, desetine mapa, skice gradova, stotine neiskorištenih likova i sav popratni materijal — sve to nastajalo je otprilike šest godina. Pisanje romana trajalo je oko četiri godine s većim ili manjim prekidima, s tim da mi je efektivno trebalo dvanaest mjeseci. Sve ostalo bila su razdoblja inkubacije i iluminacije, a ponajviše faze dilema i propitivanja smisla. Dakako, nikakva pisanja ne bi ni bilo, da mu nisu prethodile godine čitanja najrazličitije literature. Hoće li se, gotovo kao po običaju u fantasy i SF-svjetovima, roman nastaviti u smjeru epa ili, možda, prije serijalizirati kao više parodijski oblik, kao sapunica? — Slučajevi koje spominjete najčešće su cijeđenje suhe drenovine, koja je već dala što je imala. U svijetu iz kojeg je ponikao Prodor toliko se toga događa, da mi je najveći problem bilo odabrati što zasad objaviti. Premda je Prodor samostalno djelo, roman je ujedno i integralni dio mnogo veće cjeline — najvjerojatnije epske trilogije, a možda i više od toga. Uostalom, pažljiv će čitatelj u glosariju pronaći naznačene sinopsise za popriličan broj priča, pa zašto ne i cjelovitih romana? Jeste li razmišljali o dodatnoj opremi romana, najrazličitijoj popratnoj galanteriji? — Naravno. S tim da mi se mnogo ozbiljnijom čini dalja elaboracija svijeta romana u obliku jedne ili nekoliko računalnih igara. Nije mi teško zamisliti ni strip, pa i film, uostalom. Tim više što je u romanu Prodor pisanju ma i najmanjeg fragmenta prethodila izrazita situacijska vizualizacija. Činilo mi se dobrom idejom potpuno izmišljen svijet prikazati u slikama, jer se time gotovo svakomu omogućuje familijariziranje s njim. Dakako, na čitatelju je hoće li ostati na percepcijskoj razini ili možda uroniti dublje u tkivo romana — psihologiju likova, povijest, institucijske oblike ili nešto četvrto. Uzgred, sve to ujedno su konstitutivni elementi dobre povijesno-civilizacijske strategijske računalne igre interakcijskog tipa. Fantasy je redovito nadnacionalan žanr. Razmišlja li se, bez obzira na niz referenci na pojave naših devedesetih, o prodoru Prodora na strana tržišta i je li možda zato odabran anglosaksonski pseudonim? — Svaka isključivost potpuno mi je strana i neprihvatljiva. Ni Norma nije tipično anglosaksonsko ime, a Rey na engleskom ne znači ništa. Pseudonim možda zvuči anglosaksonski, što ni u kom slučaju ne iskazuje moje osobno stajalište prema dominantnoj i recesivnoj kulturi. Uostalom, sva tri glavna lika svojevrsni su gubitnici, nimalo skloni apologiji postojećeg, a kamoli odobravanju kulturnog kolonijalizma. A što se tiče prodora na strana tržišta, očekujem prijevod na kineski, jer bi u tom slučaju roman barem vidjela neka milijarda ljudi. Budući da je to ipak nerealno, zadovoljit ću se skromnijim — prijevodom na engleski. To je danas ipak lingua franca, sviđalo se to nama ili ne. Hobiti na Trgu Je li vas više zabavljalo stvarati likove ili svjetove, biti otac ili demiurg? — Kad stvorite dobar lik, on se odmah otrgne vašoj kontroli i zaživi svojim životom. Pisac može samo trčkarati za njim i bilježiti što mu se događa. Uz mnogo sreće uspjet će ga do kraja priče vratiti u okrilje zamišljenoga svijeta. Jedini istinski užitak u takvu očinstvu/majčinstvu jest vidjeti dijete u priči koju bismo i sami rado pročitali. Svaki dobro osmišljen lik redovito naginje emancipaciji od autora i na trenutke se čini kao da traga za vlastitim identitetom. To mora opčiniti svakoga potencijalnog stvaratelja i jedino što još uspijeva dijeliti s takvim likovima jest sustav vrijednosti koji je u njih ugradio pri stvaranju. Jedini uvjet za uspjeh jest da autor sam ima čvrst sustav vrijednosti. A demiurg, ako i postoji, mora biti netko tko se vječno čudi tome što je stvorio. Ergo, nikad nije sasvim zadovoljan pa se baš i ne bi moglo reći da se zabavlja. Iz koje ste niše riznice Znanja najviše crpli za, tako preciznu i detaljnu konstrukciju fikcijskih svjetova? — Iz pažljiva promatranja realnosti, dakako. Nema bolje fikcije od one koja nastaje opisivanjem notorne stvarnosti. Potrebno je tek donekle promijeniti referentni okvir, ili čak samo jednu dimenziju, neki aksiom ili tek kut gledanja. Primjerice, jedna od vizura mogla bi biti sljedeća: Svakodnevno ulazite u tramvaj krcat goblinima, orcima i inima, ovisno o dobu dana. Na šalteru u banci čeka vas neumoljiv trol, a lik i djelo nerijetkog saborskog zastupnika zasigurno bi bili dovoljni za utemeljenje nekog novog Monster compendiuma. Teškom mukom izlazite na Trgu. Ako ne sviraju hobiti osobno, neki gnom već će poraditi na stvaranju odgovarajuće muzike. Ili kakofonijske vreve. Kamo god se pozoran promatrač okrene, vidjet će fantazmagorijske scene, čija se opstojnost i unutrašnja konzistencija može prihvatiti jedino ako su fikcija i zbilja zamijenile uloge. Ta se zamjena uobičajeno događa samo u posebnim prigodama. A za svijet oko mene kopernikanski obrat na relaciji fikcija-zbilja postao je konstanta. Dijeliti sociokulturni milje s orcima, trolovima goblinima, gnolovima i nadasve intelektualnim polušanima postala je naša svakodnevica. Pa tko onda može reći da je pisanje fantasy-romana nešto nesukladno svijetu u kojem živimo? Naravno, stvarne osobe i događaji za pisanje su potpuno nezanimljivi, osim ako ih uzimate kao simbole, označitelje, odnosno kao ilustraciju općih principa. Po mojem je mišljenju za uspješno pisanje važniji smisao za realnost i analitičnost negoli bujna mašta i prljave strasti. Jer tek dobar analitičar, a ne puki hedonist, jasno razlučuje erotiku od pornografije, vulgarnost od lascivnosti. A tko ne uspijeva razlučiti barem jednu od navedenih dvojnosti, zasigurno nije ni dobar pisac. Podr(a)žavate li razvitak genetskog inženjeringa, koji, teoretski, može stvoriti, i stvara, nove vrste i svjetove? — Genetski inženjering sam po sebi nije nešto a priori dobro ili loše. Preciznije rečeno, to što će se njegovim razvojem dogoditi, besmisleno je unaprijed vrednovati. A da će se poraditi na njegovu razvoju i pragmatičkoj impostaciji, o tome nema dvojbe. Ne znam ni za jedan problem kojeg se u okviru znanosti dohvatila ljudska znatiželja, a da ga nije dovela do realizacije i primjene. Sviđalo se to nama ili ne. Čini mi se da je iskonska znatiželja i potreba za (de)konstrukcijom temelj generičkog u ljudskom rodu i, s tog stajališta, ali samo tog, ništa ljudsko nije mi strano. Samorazumljivo je, dakle, da su sve ideje, koncepti, konstrukti i sl. potpuno legitimni. Tako je i s idejom genetskog inženjeringa. Jedino što mene osobno doista smeta jest tip ljudi koji se danas bavi pitanjima sudbonosnim za čovječanstvo. Može li netko parcijalno obrazovan, pa bio i vrhunski stručnjak za predmet bavljenja voditi računa o totalitetu? Nasuprot tome, genetski inženjering u fikcijskim svjetovima samo je benigno antropomorfiziranje, koje stvarnosti vraća onu bajkovitost i začudnost koju tehnicifikacija nastoji u potpunosti zatrti. Vjerojatno je to razlog masovne zainteresiranosti za SF, te u novije vrijeme za epsku fantastiku ili fantasy. Čovjek se ne može oteti dojmu da je riječ o svojevrsnoj mondijalnoj pomami koja bi se mogla shvatiti i kao tihi alternativni bunt — potrebu da se još jednom preispitaju i rekonstituiraju temelji kolektivne svijesti. Nije baš posve slučajno da se radnja romana ovog žanra smješta u najžešći srednji vijek — civilizacijsko razdoblje razapeto najvećim rasponom htijenja, strasti, prevrata, otkrića i mnogočega — ukratko, svime što uspijemo staviti između erosa i thanatosa. Upravo smo imali priliku pogledati cijeli serijal Ratova zvijezda. Možete li kritički komentirati utemeljenje i logičke napukline tih svjetova? — Premda se mnogi s time neće složiti, Ratovi zvijezda nisu utemeljeni na SF-logici, nego upravo na logici epske fantastike. To što gledatelje fascinira zasigurno nije visoka tehnologija, nego nepodnošljiva lakoća shvaćanja (tobožnjih) temeljnih principa univerzuma. Nije li power tipičan postmoderni stereotip, koji bi da odmijeni kamen mudraca, alkemijsku transmutaciju ili bilo koju od civilizacijski »potrošenih« univerzalija. Nije li se idejom mikroklorana (ili tako nekako, ako me sjećanje ne vara) nastojalo jasno ugaziti put ka vječnosti i tako još jednom otvoriti mogućnost dohvata besmrtnosti? Jer Lucas je veliki majstor — kako žanra, tako i popratne mitologije na kojoj je serijal izgrađen. Samo vrhunski iluzioniost poput njega kadar je, suvereno prezentirajući tek nekoliko naizgled samorazumljivih pojmova, u neuka g. Prosječnjakovića proizvesti veličanstven dojam da mu je sve razumljivo i objašnjivo. To nikako ne bi uspio postići da je serijal stavio u fantasy-okolinu. Upravo suprotno, koristeći aksiom neupitnosti vjere u znanost, on ga u pravom trenutku pridružuje već konstruiranu fikcijskom svijetu. Rezultat: masovna hodočašća ljubitelja oba žanra, te još većeg broja onih što traže makar i privremeni izlaz iz doline suza. Sve u svemu, riječ je o tipičnom vrhunskom proizvodu masovne kulture, toliko potrebne onima čija recepcija i ne seže dalje od Moći i mikroklorana. Delo komično-fantastične leksikografije u kojem se abecednim redosledom nižu pojmovi sveta patuljaka, naroda čija je istorija, legenda i mitologija duhovitim dosetkama isprepletena sa savremenom stvarnošću na način zabavne društvene kritike. Neki će ovaj rečnik doživeti kao zbirku priča, drugi će možda u njemu videti glosar neuobičajenog stila i forme, a neki će pronaći strukturu kojom se pokušavaju nadići uobičajene forme, kao i ustaljeni način pisanja koji obiluje fantastični žanr. gosopdar prstenova, hari poter, naucna fantastika, epska fantastika, Naučna fantastika Pogled na stranu planetu sa koloniziranog mjeseca; autor: Frank Lewecke Naučna fantastika ili znanstvena fantastika (engl. science fiction, akr. SF), umjetnički žanr koji obrađuje razne općeljudske situacije smještene u zamišljenu buduću realnost koja se temelji na danas znanim naučnim podacima za razliku od žanra tzv. `čiste` ili fantastike u širem smislu koja se ne temelji na nauci. Granice žanra nisu jasno definirane kao niti granice podžanrova. Mnoga naučnofantastična djela sadrže značajke drugih umjetničkih žanrova, poput kriminalističkih romana, romana strave i užasa, historijskih romana i fantastike. Tradicionalno se smatra da su danas pokojna trojka Isaac Asimov, Arthur C. Clarke i Robert A. Heinlein najveći književni majstori ovog žanra koji se mnogo promijenio od vremena u kome su živjeli, a koji se često naziva `zlatnim dobom`. Sadržaj 1 Historija 1.1 Počeci 1.2 17. vijek 1.3 Rana naučna fantastika 1.4 19. vijek 1.5 Očevi naučne fantastike 1.6 Zlatno doba 1.7 Novi val 1.8 1970-e i 1980-e 1.9 Cyberpunk i sadašnjost 1.10 Istočnoevropski SF 20. vijeka 1.11 Istočnoazijski ZF 20. veka 1.12 Južnoslavenska naučna fantastika 2 Vrste naučne fantastike 2.1 Tvrdi SF 2.2 Meki SF 3 Podžanrovi naučne fantastike 3.1 Prvi kontakt 3.2 Apokaliptični SF 3.3 Putovanje kroz vreme 3.4 Alternativna historija 3.5 Space Opera 4 Autori koji su ostavili trag, po epohama 5 Povezano 6 Izvori Historija Počeci Ako se izuzmu mitske priče o bogovima koje su uspele preživjeti milenijume do današnjih dana, a realno po svom književnom stilu spadaju u mitologiju, prvo znano naučnofantastično djelo je Lukijanova `Istinita historija` iz 2. vijeka nove ere. U tom sarkastičnom djelu putem kojeg Lukijan ismijava tadašnja vjerovanja da su priče o bogovima, Homerova i Herodotova djela potpuno istiniti istorijski događaji, on šalje svoje heroje na put prema Mjesecu gdje oni dolaze tokom rata između kralja Mjeseca i kralja Sunca za planet Veneru. Zahvaljujući takvoj radnji `Istinita historija` bi zadovoljila sve zahteve da bi bila kvalificirana kao prvo djelo naučne fantastike [1][2] pošto govori o: putovanju između planeta u književnosti prvom interplanetarnom ratu kolonizaciji planeta susretu s svemircima prvim `robotima`. Sljedeći rad koji govori o sličnim dešavanjima bila je orijentalna 1001 noć iz približno 11. vijeka - priče koje govore o nekoj vrsti putovanja kroz vrijeme tokom kojeg se junak priče zadrži na nekoj lokaciji jedan dan dok u svetu prođe jedna, deset ili stotinu godina. Takve mitske priče su postojale i davno pre `Istinite historije` za što je najbolji primer hindustički ep Mahabharata, a postojat će i kasnije što dokazuje japanska legenda Urašima Taro, ali to nije dovoljno da ih se svrsta iz mitologije u naučnu fantastiku. Početkom 13. vijeka iranski naučnik Zakarija al-Kazvini napisao je Avadž bin Anfak, knjigu o čovjeku koji putuje na drugi planet. 17. vijek Johannes Kepler proslavljeni astronom i pisac prvog zapadnoevropskog naučnofantastičnog romana Kraj evropskog mračnog srednjeg vijeka i dolazak renesanse nije označio početak zapadnoevropske naučne fantastike u državama koja su tokom tog doba još uvek bila dobrim delom pod strogom kontrolom Rimokatoličke crkve i pretnjom inkvizicije. Tek popuštanje tih pretnji u 17. vijeku rezultira prvim naučnofantastičnim djelima koja počinju s Kepplerovom knjigom San iz 1630. godine. Pošto taj roman govori o putovanju na Мjesec s kojeg potom glavni lik gleda i opisuje Zemlju, Carl Sagan i Isaac Asimov su ga smatrali prvim naučnofantastičnim romanom.[3] Ubrzo nakon izdavanja te knjige dolazi do pojave sličnih dela o putovanju na Mjesec tako da se izdaje knjiga Engleza Francisa Godwina `Čovjek na Mjesecu` i Cyranoa de Bergeraca `Komična historija država i carstava na Mjesecu`. Pri spominjanju tih prvih zapadnoevropskih naučnofantastičnih romana treba uzeti u obzir strah njihovih pisaca od osude savremenika i potencijalnih pretnji po život. Najbolji primer te činjenice se može naći u podatku da niti jedan od navedenih romana nije izdan tokom piščeva života: Johannes Kepler je na primer umro 1630. dok je knjiga izdana 1634, Francis Godwin je umro 1633. dok je knjiga izdana 1638, a Cyrano de Bergerac je poginuo 1654. dok je knjiga izdana godinu dana posle, a njen nastavak 1662. godine Rana naučna fantastika Iako se danas više smatra fantastičnom, odnosno satiričkom bajkom te se ne smatra naučnom fantastikom u današnjem smislu, često se navodi kako su prvo SF-djelo široko poznato u današnje doba Swiftova Guliverova putovanja iz 1726. godine. Glavni junak ovog romana u putovanju po otocima prvo dolazi na otok malenih liliputanaca, pa na otok divova, a u trećem delu je na lebdećem otoku. Ovaj treći deo je historijski zanimljiv pošto se u njemu spominje prvo zračno bombardiranje u književnosti iako se u tu svrhu koristi `samo` kamen. U zadnjem delu knjiga se bavi otokom gdje vladaju pametni konji dok su ljudi prikazani u svom `životinjskom` obliku. Općenito tada najpopularnija `naučna fantastika` se pre svega bavi prikazivanjem utopijskih ili ako ništa drugo samo različitih društava od onih tada postojećih. Ta tematika se sreće u knjizi Margaret Cavendish - prve žene pisca ovog žanra - imena Vatreni svijet iz 1666, potom u knjizi Norvežanina Nielsa Klima Podzemni sveijet iz 1741. te Mercierove knjige 2440 godina iz 1771. godine. U isto vreme su postojale i druge vrste `naučno fantastičnih priča` što nam dokazuje kratko delo Mikromegas znamenitog francuskog prosvjetitelja Voltairea iz 1752. godine koje je pre svega filozofska rasprava jednog bića s zvezde Sirius i drugog s planete Saturn dok posjećuju našu planetu. Ona zadovoljavaju standarde ovog književnog žanra, ali su bila manje popularna. 19. vijek Radna verzija knjige Frankenštajn Često se početak moderne naučne fantastike pokušava vezati za djelo Frankenštajn koje je 1818. godine objavila 20-godišnja engleska spisateljica Mary Shelley pod uticajem prijatelja Lorda Byrona, Johna Keatsa i muža Percy Bysshe Shelleya. To vrlo uticajno i bezbroj puta ekranizirano djelo - iako u stvarnosti pripada žanru horora - ima tipičnu SF-radnju, odnosno ludog naučnika i njegove eksperimente koji krenu krivo pa ovu knjigu zbog toga Brian Aldiss, dvostruki dobitnik Hugo nagrade, smatra prvom pravom naučno fantastičnom knjigom.[4]. Mary Shelley je, kao i mnogi drugi pisci, inspiraciju pronašla u starijim djelima. Sam naslov prvog izdanja Frankenštajna je imalo dodatak `Moderni Prometej` što jasno objašnjava na koji mit se ono poziva. Slično toj priči tako se osnova djela The Mortal Immortal poziva na grčki mit o čovjeku koji je tražio besmrtnost od bogova, ali je zaboravio tražiti i besmrtnu mladost. Kao što je ona na taj način nalazila inspiracije za svoja djela tako su i pisci 20. vijeka nalazili slične inspiracije pa je na primer Asimovljeva proslavljena Zadužbina kao osnovu imala Gibbonovu knjigu o propasti Rimskog Carstva. Gotovo istovremeno s Shelley u Rusiji se pojavljuje Aleksandar Veltman čije djelo Aleksandar sin Filipa Makedonskog iz 1836. govori o putovanju kroz vreme u doba Aleksandra Makedonskog čime postaje prva ruska SF-knjiga, a heroj ovog dela ima vlastitu vremensku mašinu. Bez obzira na kasniju gotovo potpunu dominaciju američko-britanske naučne fantastike s izuzetkom ranije navedene spisateljice 19.vek je u smislu SF-a francuski vijek. On počinje s knjigom Poslednji čovjek Jean-Baptiste Cousin de Grainville koja postaje prvi primerak apokaliptičnog podžanra u kojemu dolazi do nestanka ljudske rase, nakon čega dolazi Napoleon i osvajanje svijeta Louis Geoffroya koja se događa u alternativnom svemiru gdje Napoleon osvaja Rusiju, a potom i Veliku Britaniju. Ova francuska rana zainteresiranost za naučnu fantastiku će biti nastavljena od drugih tamošnjih pisaca od kojih neupitno najvažniji postaje Jules Verne. Očevi naučne fantastike Jules Verne `otac` naučne fantastike 1892. godine Bez obzira na sve druge pisce najveći utjecaj na daljnji razvoj ovog književnog žanra će imati francuz Jules Verne kojemu čak i englesko govorno područje odaja priznanje kao ocu naučne fantastike iako oni njemu dodaju još vlastite pisce H. G. Wellsa i Huga Gernsbacka koji su s radom gotovo pola vijeka nakon Vernea. Književna karijera Julesa Vernea, koji je od mladosti bio zainteresiran za pisanje, počinje upoznavanjem izdavača Pierre-Julesa Hetzela koji je, pored ostalog. izdavao dela Victora Hugoa. Od trenutka tog poznanstva Jules Verne 1863 godine počinje pisati po dvije knjige godišnje. Prema današnjoj klasifikaciji podžanrova, moglo bi se reći da gotovo sve njegove knjige počevši od 5 sedmica u balonu iz 1863. godine pa sve do Invazije mora iz 1905. godine spadaju u avanturistički podžanr naučne fantastike ili su `najobičniji` ali vrlo popularni avanturistički romani. Osnovu piščevih naučnofantastičnih knjiga čini praćenje najnovijih svjetskih otkrića i eksperimenata, nakon čega je Verne pisao knjigu u kojoj bi stvorio svoj naučnofantastični svijet. Primjer takvog načina rada se već može vidjeti u romanu Put u središte Zemlje iz 1864. godine koji inspiraciju vuče iz stručne knjige Geological Evidences of the Antiquity of Man iz 1863. godine, a to se nastavlja u 20.000 milja pod morem iz 1870. koji se temelji na razvoju prvih podmornica s čime je Jules Verne veliki zaljubljenik mora bio vrlo dobro upoznat. Takav njegov način rada će preuzeti veliki broj modernih pisaca naučne fantastike i on postaje nekakav standard za pisanje kvalitetnih dela u vreme zlatnog doba žanra. U trenutku kada Jules Verne ulazi u poslednji decenij svog života na drugoj strani Kanala s radom počinje H. G. Wells koji eksplozivno ulazi na književno tržište svojom prvom knjigom Vremenski stroj iz 1895. godine, nakon čega dolazi sljedeću godinu Otok doktora Moreaua, pa potom Nevidljivi čovek i Rat svjetova koji svi postaje instant klasici naučne fantastike. Osnovne tematike najvećeg djela Wellsovih djela koja su zaslužna za enormnu popularizaciju SFa su naučna otkrića ili preciznije govoreći strah od njihovih posljedica i njegova vlastita vjerovanja u socijalistički sistem kao pošteniji sistem od kapitalističkog. Njegov napredni i veoma popularni stil naučne fantastike neće biti praćen od ostalih tadašnjih pisaca što ga ostavlja na književnoj sceni jedino kao prethodnika onoga što dolazi u zlatnom dobu koje nastupa u trenutku kada on piše svoja poslednja književna djela. Treći od velikih očeva žanra je bio Hugo Gernsback, mladi Luksemburžanin koji je početkom 20. vijeka emigrirao u SAD, gdje se istakao kao jedan od pionira elektronske industrije, ali i tvorac prvih stručnih časopisa posvećenih elektronici. Gernsback je nove tehnologije nastojao promovirati i pomoću novog književnog žanra, uključujući vlastiti roman Ralph 124C 41+ iz 1911. godine u kome je predvidio mnoga kasnija dostignuća, ali i žanrovske motive. Roman je, međutim, bio izuzetno loše književne kvalitet; Gernsback je umjesto toga poznatiji po tome što je 1926. pokrenuo Amazing Stories, prvi časopis posvećen naučnoj fantastici, i na osnovu koga je nastao prvi SF-fandom u historiji. Zlatno doba Robert Anson Heinlein, L. Sprague de Camp i Isaac Asimov 1944. godine Početak takozvanog `zlatnog doba` naučne fantastike je usko vezan s američkim časopisom Astounding Science Fiction i njegovim doživotnim urednikom Johnom W. Campbellom koji je uredničku dužnost preuzeo 1937. godine te dominira američkom naučnom fantastikom do oko 1950. godine. To zlatno doba će početi u ljeto 1939. godine izdavanjem priče Black destroyer A. E. van Vogta [5][6]. Ova priča koja je kasnije postala inspiracija za Star Trek, Alien[7][8][9] i mnoga kasnija djela radnjom smještena u svemir govori o ljudskoj ekspediciji na planet nepoznate civilizacije koja se nalazi u ruševinama i gotovo bez ikakvog živog sveta. Sljedeća godina po pitanju naučne fantastike će biti godina Robert Ansona Heinleinaa koji piše priče Universe i Blowups Happen - prve u svojim podžanrovima. Universe je priča o generacijskom svemirskom brodu koji putuje do drugog zvjezdanog sistema, a potomci originalne posade su u potpunosti zaboravili svoju kolonizacijsku misiju i žive u nekoj vrsti teokracije. Druga priča imena Blowups Happen pisana samo godinu dana od prvog pokusa stvaranja urana za atomsku bombu govori o incidentu u nuklearnoj centrali. Iako je zbog tada u javnosti još vrlo malo dostupnih tehničkih podataka imala mnogo grešaka, ona je prva u svom podžanru i dobiva veliki publicitet 1940. godine. Posljednje zanimljivo djelo iz te godine je također prvo u ekološkom podžanru - The Dwindling Sphere` danas nepoznatog Willarda Hawkinsa, koje govori da niti jedan resurs nije neiscrpljiv pa makar na prvi pogled izgledalo da jest. U 1941. godini na književnu scenu izlazi devetnaestogodišnji Isaac Asimov koji nakon nešto više od godinu dana pisanja manje kvalitetnih djela i učenja zanata piše priču Nightfall i postaje legenda naučna fantastike. To djelo, koje će 25 godina kasnije biti retroaktivno proglašeno najboljom pričom rane naučne fantastike, ipak u septembarskom broju Astounding Science Fictiona osvaja drugo mesto po popularnosti pošto se na prvom našla apokaliptična priča Adam, ali bez Eve Alfreda Bestera koja govori o puzanju smrtno bolesnog poslednjeg živog bića na planeti Zemlji do obale mora. Tu činjenicu o popularnosti svoje priče 1942. godine je i Asimov sam priznao 40 godina kasnije, ali ona postaje potpuno nevažna pošto sledeću godinu on piše prvu priču iz legendarne serije o Zadužbini. Osnovna književna obilježja naučne fantastike četrdesetih godina takozvanog zlatnog doba su kratke priče u kojima su postavljeni temelji svih podžanrova ovog književnog žanra i to je doba kada počinju s radom gotovo svi pisci koji zbog svoje tadašnje mladosti dominiraju naučnom fantastikom u budućim decenijama. U popisu tih velikana ovog žanra koji tada počinju raditi se osim ranije navedenih Asimova, Heinleina, Vogta nalaze i Arthur Clarke, Poul Anderson, Cyril M. Kornbluth, Clifford Simak, Theodore Sturgeon, Ray Bradbury i mnogi mnogi drugi. Osnovni razlog za pisanje kratkih priča, a ne knjiga normalne veličine tokom zlatnog razdoblja je nepostojanje izdavača zainteresiranih za izdavanje knjiga pošto su mislili da za njih ne postoji tržište. Tokom ovog razdoblja nastaju Asimovljeva tri zakona robotike koji dobivaju emotivne interpretacije u pričama kao i odgovor Jacka Williamsona u priči S prekriženim rukama u kojoj ti zakoni dobivaju hladnu kompjutersku interpretaciju. U sličnom stilu Poul Anderson koji izbija na književnu scenu 1947. godine pričom Deca budućnosti će dati nešto kasnije pričom Čovek koji je uranio neočekivan odgovor na teorije, priče o modernom čoveku koji zahvaljujući znanju 20 veka postane kralj nakon što se nađe u nekoj historijskoj eri. U drugoj polovici četrdesetih godina dvadesetog veka nastaje veliki broj priča pod utecajem bacanja atomskih bombi na Hirošimu i Nagasaki koje se bave nuklearnim holokaustom kao što su ranije spomenuta Deca budućnosti. Novi val Ray Bradbury (1975 godine) čijom zbirkom priča Marsovske hronike 1950. godine počinje redovno izdavanje SF knjiga Iako je teško podvući vremensku crtu kada završava zlatno doba, ono je definitvno prestalo 1950-ih kada počinje redovno izdavanje naučno-fantastičnih knjiga. Prva od tih knjiga će biti Marsovske kronike Raya Bradburyja 1950. godine. Ova knjiga, kao i Zadužbina, objavljena u isto vrijeme, je prije svega zbirka kratkih priča izdanih 1940-ih, ali njen tržišni uspjeh, kao i onaj njenog nasljednika rezultiraju stvaranjem književne industrije koja izdaje naučne fantastične knjige. Ubrzo nakon što ovaj književni žanr postaje opće prihvaćen stvorena je i godišnja nagrada za najbolja SF-djela - Nagrada Hugo. Prvi put je dodijeljena 1953. godinu, a prvi dobitnik postaje Alfred Bester autor pre navedenog Adama, ali bez Eve, ali za priču The Demolished Man. Po Briana Aldissa, zagovornika kasnijeg Novog vala, naučna fantastika je tokom zlatnog doba i 1950-ih iskoristila sve klasične teme ovog žanra bezbroj puta u bezbroj varijanti što je dovelo do potrebe stvaranja nečeg novog [10]. Taj novi oblik SFa koji nastaje oko 1960. godine [11] dobiva ime Novi val (engleski: New Wave, potpuno različiti tematski stil pisanja. Osnovna obilježja jest inspiracija u burnim društvenim promjenama u zapadnom svijetu 1960-ih vezanim uz seksualnu revoluciju, mladenačko odbacivanje autoriteta i radikalno preispitivanje i odbacivanje svih dotadašnjih društvenih vrijednosti. Ono se odrazilo kroz književno eksperimentiranje, korištenje tzv. meke naučna fantastika s malim ili nikakvim vezama s naukom i pojava seksa u djelima. Pojava Novog vala je izazvala deceniju dugu književnu svađu pošto su stari pisci naučne fantastike odbili da prihvatiti kao dio žanra djela i autore kao što su Roger Zelazny, s obzirom da su njegove Amberske hronike smještali u `čisti` fantastični žanr. 1960-ih je svađa bila takvog intenziteta da su etablirani časopisi naučne fantastike odbijali štampati djela Novog vala, a što dovodi do stvaranja novih časopisa specijaliziranih za njih. Poznati pisci koji se javljaju tokom ovog perioda su Ursula K. Le Guin, Philip K. Dick, Harlan Ellison, Brian Aldiss dok je neupitno najvažnije delo toga doba Dina Franka Herberta iz 1965. godine. 1970-e i 1980-e Harlan Ellison s A. E. van Vogtom i njegovom ženom 1980. godine Kraj 1960-ih, odnosno postepeno stišavanje burnih promjena u društvu, se odrazilo i na SF-scenu gdje Novi val počinje odstupati, a ljubitelji žanra se vraćaju tvrdoj naučnoj fantastici. Ako se sudi po broju nagrada i nominacija, najistaknutiji pisac žanra je Larry Niven koji je osvojio dvije nagrade i još četiri nominacije za `Hugo`, od čega su mu najpoznatija djela Ringworld i Trn u Božjem oku. Niven će svoj status američkog SF-autoriteta i službeno potvrditi 1980-ih kada je od strane američkog predsjednika Ronalda Reagana imenovan savjetnikom za projekt Rata zvezda. U ovom periodu se nakon dvadeset godina bezuspješnih pokušaja među vodeće pisce uspio probiti i Frederik Pohl. Istaknuta djela žanra su i vijetnamskim iskustvima inspiriran roman Vječni rat vojnog veterana Joea Haldemana te roman The Dispossessed Ursulle K. Le Guin, inspiriran burnim političkim događajima prethodnih decenija. 1970-e su također postale i decenija kada je, zahvaljujući enormnom komercijalnom uspjehu Lucasovog filma Ratovi zvijezda žanr postao sastavni dio globalne popularne, odnosno `opće` kulture. 1980-e su označile sumrak do tada vrlo utecajnih pisaca iz zlatnog doba, od kojih je dio umro, a dio umjesto novih zanimljivih ideja počeo izbacivati nastavke svojih najpopularnijih knjiga. Tako je Asimov pisao nastavke Zadužbine, Clark Rame i Odiseje u svemiru, Herbert Dine, Pohlovog Kapije itd. Tu idejnu prazninu su djelomično uspjeli ispuniti novi ili do tada nepoznati pisci koji će igrati veliku ulogu u ovom književnom žanru tokom sljedećih decenija. Među tim imenima se ističu Douglas Adams, David Brin, Orson Scott Card, Greg Bear i William Gibson koji se sa svojom knjigom Neuromancer smatra tvorcem novog podžanra koje dobiva ime cyberpunk. Cyberpunk i sadašnjost Glavni članak: Cyberpunk Lois McMaster Bujold 1996. godine Pojavi cyberpunka je dosta doprinio brzi razvoj elektronike odnosno informatičke tehnologije, odnosno pojava kompjutera kao dijela svakodnevnog života. Djela cyberpunka kao teme uzimaju odnos tehnike, kompjutera i interneta u odnosu na ljudski rod. Predstavnici ovog podžanra koji će se ubrzo utopiti u opću naučnu fantastiku su pored Gibsona i ostalih, Neal Stephenson i Bruce Sterling. 1990-ih se na SF odrazio i završetak hladnog rata i tada popularna teza o tzv. kraju historije, koji je mnoge pisce i izdavače morao tjerati da se prilagode novim političkim, kulturnim i ekonomskim okolnostima. SF kod izdavača prestaje biti popularan i gubi utrku sa eskapističkim fantasyjem, a u samoj zajednici pisaca SF-a tzv. `čisti` SF se može pronaći tek kod djela Dan Simmonsa poznato po romanu Hyperion, Robert Charles Wilsona te Vernona Vingea. Među `čistim` SF-djelima, kao i u ranijem periodu, dominiraju nastavci ranijih popularnih djela. Za najnagrađenija djela ovog razdoblja je karakteristično da imaju vrlo malo akcije ili iznenađenja za čitatelje. Među njima se ističu Marsovska trilogija Kima Stanleya Robinsona, kao i Blackout/All Clear roman Connie Willis o životu britanaca tokom Drugog svetskog rata. Posljednjih godina su veliku pažnju izazvali Neil Gaiman čiji opis odiše kombinacijom naučne fantastike, horora i fantasyja te Paola Bacigalupija koji se specijalizirao za kombinaciju meke naučne fantastike i cyberpunka. Njegova knjiga The Windup Girl je od strane Time proglašena jednom od deset najboljih iz svih vrsta fikcije u 2009. godinu Među trendovima današnje naučne fantastike se može pronaći i svojevrsna renesansa klasičnog akcionog SF-a, pri čemu se ističe uspjeh američke spisateljice Lois McMaster Bujold koja se sa romanima o Milesu Vorkosiganu uspjelo ono što prije više od pola vijeka nije uspjelo ni Asimovu, Clarku ili Herbertu - 4 nagrade Hugo i pet nominacija u 22 godine. Kritičari tim djelima ponekad spočitavaju komercijalnost nauštrb originalnosti i književnog kvaliteta, a što je zamjerka koja se upućuje i Ericu Flintu i njegovom ciklusu započetim romanom 1632 koji opisuje suvremeno američko rudarsko naselje `zalutalo` u Evropu u doba tridesetogodišnjeg rata. Kao izuzetno produktivan pisac se nametnuo i Harry Turtledove sa nizom knjiga koja se uglavnom bave alternativnom historijom, obično vezanom uz SAD. Istočnoevropski SF 20. vijeka Na planeti crvenog sunca, sovjetska poštanska marka iz 1967. Jedna od karakteristika ZF-a u Istočnoj Evropi 20. veka bila je daleko veća razvijenost i popularnost žanra u odnosu na Zapadnu, a što se tumači specifičnim političkim i kulturnim okolnostima. To se pre svega odnosi na Rusiju, odnosno područja Sovjetskog Saveza čiji su vlastodršci u novom žanru prepoznali oruđe za propagandu svoje komunističke ideologije, odnosno poticali stvaranje književnih dela u kojima se, gotovo u pravilu, veličala `svetla` budućnost temeljena na trijumfu naučnog progresa. Takav optimističan pravac ZF-a, delom temeljen na ranijim utopističkim tradicijama ruske književnosti kao i futurističkim pokretom, su u prvim decenijama sovjetske vlasti možda najbolje karakterisala dela Alekseja Tolstoja; pisci, koji su kao Jevgenij Zamjatin, autor klasičnog distopijskog romana Mi pokušali kritikovati režim su uklonjeni, bilo cenzurom ili teranjem u emigracijom. Kasnijih decenija, kada je sva književnost bila podvrgnuta dogmi socrealizma ZF je služio i kao svojevrsni beg od sumorne stvarnosti za čitatelje kojima, iz ideoloških razloga, nisu bil dostupni žanrovi popularne kulture kao na Zapadu. Neki od autora, pri čemu se posebnu ističu braća Strugacki, su ZF vešto koristili kao sredstvo za posredno kritikovanje režima. Svi ti trendovi su se iz SSSR-a su se nakon drugog svetskog rata preneli i na zemlje Istočne Evrope u kojima su instalirani prosovjetski komunistički režimi koji su preuzeli njihovu ideologiju. To je stvorilo prilike da se u tim zemljama etabliraju poznati pisci - bilo u Čehoslovačkoj gde je već pre rata bio etabliran Karel Čapek kao jedan od svojevrsnih praotaca modernog žanra, bilo u Poljskoj gde se istakao Stanislaw Lem. Posle pada komunističkih režima krajem 1980-ih su već izgrađenoj publici, odnosno ljubiteljima žanra postali dostupni i zapadni pisci, dela i motivi; njihova sinteza sa istočnoevropskom tradicijom će doneti nova, kvalitetnija dela, iako su svetskoj publici poznata prije svega preko izuzetno plodne i razvijene industrije istočnoevropskih videoigara sa SF-tematikom. Istočnoazijski ZF 20. veka Uz anglosaksonsku i istočnoevropsku, jedna od najznačajnijih ZF tradicija profilovanih u 20. veku se razvila u Istočnoj Aziji, pre svega u Japanu. To se često tumači posledicama Meidži revolucije, odnosno nastojanjem vekovima izolovanog i zaostalog Japana da se u tehnološkom smislu što pre izjednači sa zapadnim silama, što je odraz našlo u delima koja slave tehnološki progres, a koja se odrazila i kroz često korištenje motiva robota u japanskim ZF-delima. Sa druge strane, strahovita razaranja u 20. veku izazvana zemljotresom 1923. godine i bombardovanjima u drugom svetskom ratu su također potakla često korištenje distopijskih i postapokaliptičnih motiva. Pri tome se najviše istakao pisac Sakyo Komatsu 1970-ih, ali su ti motivi nejapanskoj publici možda najbolje poznati preko nešto ranijih filmova o Godzili. Japanski ZF je postao prilično popularan u ostatku sveta zahvaljujući i delimičnom oslanjanju na nacionalnu tradiciju, možda najbolje okarakterisanu u mangama i animeu, ali i relativno otvorenosti u odnosu na druge zemlje. Tu se kao poseban kontrast javlja NR Kina gde je žanr ZF-a, usprkos nakon dolaska komunista na vlast prolazio kroz različite tretmane - od jednog od sredstava za propagiranje poretka do nastojanja da ga se suzbije kao `duhovno zagađenje` iz zapadnih izvora. Južnoslavenska naučna fantastika Početak južnoslavenske naučne fantastike pada u 1902. godinu kada srpski pisac Lazar Komarčić izdaje priču Jedna ugašena zvezda, a do pojave vremenski sledećeg dela moralo se čekati više od dva desetljeća i hrvatskog pisca Milan Šufflay koji 1924 izdaje knjigu Na Pacifiku god. 2255.. U istom stilu tokom sledećih 5 desetljeća s izuzetkom pisca Zvonimira Furtingera pojavit će se neka pojedinačna dela kao što je ono o početku ledenog doba iz pedesetih godina dvadesetog veka, ali do sedamdestih godina toga veka i početka izlaska zagrebačkog časopisa Sirius južnoslovenska naučna fantastika praktički ne postoji pa se prva generacija pisaca javlja tek krajem sedamdesetih godina. Početni predstavnik te generacije biva Predrag Raos čije monumentalna knjiga u dva dela Brodolom kod Thule izlazi 1979. godine,a još 3 desetljeća potom je najveće ili jedno od najvećih naših knjiga ovog žanra. Tokom osamdesetih godina putem Siriusa dolazi do kvantitativne eksplozije SF pre svega u takozvanom tvrdom podžanru na području bivše Jugoslavije. To je vreme kada pišu Branko Pihač, Damir Mikuličić, Zoran Živković koji u Beogradu pokreće biblioteku Polaris, Radmilo Anđelković, Zoran Jakšić i drugi. Početak južnoslovenskih ratova je označio vrlo često prekid rada generacije prvih pisaca tako da s pisanjem prestaju Predragu Raos, Branko Pihač, Zoran Živković, a na njihovo mesto dolaze mladi pisci s drugačijim stilom pisanja. Vrste naučne fantastike Postoje mnoge klasifikacije naučne fantastike, ovisno o motivima, stilu, ugođaju i odnosu sa drugim žanrovima. Najčešća je ona koja sva djela SF-a dijeli na tzv. tvrdu i meku. Tvrdi SF Ilustracija romana Sastanak s Ramom Izraz tvrda naučna fantastika se odnosi na djela žanra koja opisuju svijet konzistentan sa svim poznatim prirodnim zakonima. To znači da se u takvoj vrsti SF-a radnja događa u okružju gdje postoje razne pojave, čak i kontroverzne ili danas samo teorijske (nepotvrđene opažanjem ili eksperimentom), ali čiji opis mora biti u skladu s poznatim fizikalnim, astronomskim i hemijskim zakonima. Sam pojam tvrda naučna fantastika je stvoren 1957. godine u Astounding Science Fiction. Postoji veliki nivo fleksibilnosti u smještanju nekog dela u tvrdi SF, kao i u samim interpretacijama te definicije među piscima zbog osnovnog pitanja koliko je moguće dodati podataka koji ne postoje u sadašnjoj nauki u neki teksta da on ostane u tvrdi SF. Primjeri poznatih knjiga ili priča iz tvrdog SF: 20.000 milja pod morem Julesa Verna iz 19. vijeka se bavi u vrijeme izdavanja teoretskom tehnologijom podmornicama i mogućim njihovim razvojem; Universe Robert Anson Heinleina s početka 1940-ih djela Arthura C. Clarkea kao što su Prelude to Space (1947), Susret s Ramom (1972), The Fountains of Paradise (19879) i mnoga druga djela Larryja Nivena kao što su Trn u Božjem oku i Ringworld Tau Zero Poul Andersona iz 1970. godine Marsovska trilogija Kima Stanleya Robinsona, koja za temu ima buduće teraformiranje Marsa romani o Milesu Vorkosiganu Lois McMaster Bujold (1990-e i 2000-e) Predrag Raos: Brodolom kod Thule Meki SF Voštane lutke s likovima iz filma Planeta majmuna, jednog od najpoznatijih primjera `mekog SF` na filmu. Ova vrsta naučne fantastike ima dvostruko značenje pošto se u prvo vreme na južnoslovenskom području pojam koristio za SF-djela koja su `mekana` po pitanju naučne utemeljenosti, ali tokom 1980-ih ovaj pojam se počeo koristiti prije svega za SF djela gdje se izraz `nauka` odnosi na društvene nauke. Za razliku od tvrde naučne fantastike koja se bavi razvojem prirodnih nauka kao fizika, hemija i sl. ovaj oblik književnosti se bavi pretpostavkama o budućem razvoju društva, pri čemu ona mogu imati utopijski i distopijski oblik. Bio je dosta popularan oblik SF-a u Istočnoj Evropi, dok se na Zapadu dosta razvio 1960-ih. Vrlo često se fiktivni svjetovi `mekog SF` mogu shvatiti kao alegorija odnosno komentar na goruće društvene probleme sadašnjosti. Poznatiji predstavnici mekog SF: Beggars in Spain Nancy Kress iz 1993. godine, koja se bavi genetskim inžinjeringom, stvaranjem superčovjeka i posljedicama po društvo. Children of Men, djelo P. D. James iz 1992. godine koja opisuje svijet u kome čovječanstvo odumire zato što su se prestala rađati djeca The Windup Girl Paola Bacigalupija iz 2009. godine koji opisuje biotehnologiju u svijetu koji je ostao bez nafte Podžanrovi naučne fantastike Podžanrovi naučne fantastike se obično označavaju i klasificiraju ovisno o glavnoj temi, odnosno motivu dela. One mogu biti raznovsrna, pa je pogrešno, kao što je to dugo vremena bio slučaj kod većine ne-fanova, žanr poistovjećivati isključivo sa svemirskim istraživanjima ili vanzemaljcima. Dolje su navedene neke od najpopularnijih motiva ZF-a zajedno sa primjerima; potpunu klasifikaciju je teško provesti zbog različitih tumačenja i kriterija, ali i zbog toga što mnoga SF-djela sadrže više spomenutih motiva. Prvi kontakt Prvi kontakt je jedan od najstarijih podžanrova. On opisuje prvi susret ljudi i vanzemaljaca, a njegov prvi uspješan i danas još veoma popularan primjer je Wellsov Rat svjetova iz 1898. godine koji se također može svesti i u apokaliptički podžanr. Najpoznatiji primjeri potpuno čistih primeraka ovog podžanra bi bili Clarkeov Sastanak sa Ramom, koji opisuje prolazak golemog vanzemaljskog svemirskog broda kroz Sunčev sustav, Spielbergov film Bliski susreti treće vrste o prvom kontaktu s dobroćudnim svemircima na našoj planeti, roman Kontakt Carla Sagana u kojemu Zemlja dobije tehnologiju za slanje predstavnika na susret sa vanzemaljcima, te Farewell to the Master iz 1940. po kojoj je snimljen klasični The Day the Earth Stood Still te kultna priča To serve man Damona Knighta iz 1950. koja je poslužila kao inspiracija za televizijsku miniseriju V i njen remake. U najosnovnijoj interpretaciji podžanra prvi kontakt se bavi s prvim susretom ljudi i svemiraca te nesporazumima i problemima koji iz toga nastaju. Ukoliko oni dovode do ratova, takva djela često sadrže elemente drugih podržanrova. Apokaliptični SF Glavni članak: Apokaliptički i postapokaliptički žanr Udar meteorita je jedan od popularnih motiva apokaliptičkog podžanra Apokaliptični i postapokaliptični SF je podžanr naučne fantastike koja se bavi nekom općom katastrofom ili događajima nakon nje. Sama vrsta katastofe da bi delo ušlo u ovaj podžanr je potpuno nevažna, a njeni najpopularniji oblici su nuklearni rat (i događaji nakon njega), epidemije koje unište po 95% ili više stanovnika, udar asteroida, napad svemiraca čiji je cilj istrebljenje homo sapiensa i slično. Uz Wellsov Rat svjetova, jedno od najranijih djela žanra je The Scarlet Plague koje je 1912. napisao Jack London koji opisuje svijet šezdeset godina nakon epidemije koja je opustošila svijet. Motive globalne pošasti koristi klasični i više puta ekranizirani roman Ja sam legenda Richarda Mathesona iz 1954. godine, kao i popularna BBC-jeva serija Survivors iz 1970-ih koja je prikazivala napore šačice preživjelih da prežive i obnove civilizaciju. Jedan od najpopularnijih motiva ovog podžanra jesu djela koja opisuju udar kometa, asteroida ili sličnu kozmičku kataklizmu i njene posljedice po Zemlju. Među romanima se ističe Lucifer`s Hammer Larryja Nivena i Jerryja Pournellea iz 1977. godine. Sličan motiv predstavljaju i napadi vanzemaljaca; primjeri takvih djela bi mogli biti film Dan nezavisnosti iz 1996. godine Poseban poticaj apokaliptičkom i postapokaliptičkom žanru je u doba hladnog rata pružio koncept nuklearnog holokausta, koji je potakao niz dan-danas popularnih i uticajnih djela, počevši od Andersonove priče Tomorrow`s Children iz 1947. godine, preko romana On the Beach Nevillea Shuttea iz 1957. o radioaktivnom trovanju posljednjih ljudi u Australiji, pa do Alas, Babylon Pata Franka iz 1959. godine. Isti je podžanr zaslužan i za neka od najhvaljenijih djela britanske televizije - pseudodokumentarni film War Games iz 1965. godine i TV-seriju Threads 1980-ih. Na sličan način je naftni šok 1973. godine potakao postapokaliptična djela u kojima civilizacija nestaje uslijed naizgled banalnih događaja koji potkopaju o složenoj tehnologiji ovisno društvo. Klasičan primjer je Jeremiah, strip Hermanna Huppena o Americi koja je nakon krvavog građanskog rata svedena na izolirane feudalne enklave, a koji je, pak, značajno uticao na Pobješnjeli Maks 2 u kome je nestanak nafte od nekoć civiliziranih zemalja stvorio pustoš kojom tumaraju beskrupulozni barbarski pljačkaši. Dio takvih djela ponekad ima i optimističan ton, odnosno kao junake prikazuje idealističke pojedince koji se žrtvuju kako bi obnovili civilizaciju ili barem sačuvaju njeno sjeme za daleku budućnost. Klasična djela tog žanra A Canticle for Leibowitz Waltera M. Millera Jr. i Poštar Davida Brina. Putovanje kroz vreme TARDIS, vremenska mašina u popularnoj BBC-voj seriji Doctor Who Putovanje kroz vrijeme je podžanr koji čine djela koja se bave putovanjima u prošlost ili budućnost pomoću vremenske mašine ili na neke druge načine. Koncept, pogotovo kada je u pitanju putovanje u prošlost, izaziva česte rasprave o njegovoj naučnoj utemeljnosti, ne samo među SF-piscima, nego i među ozbiljnim fizičarima. Najčešće se pri tome kao argument koristi tzv. vremenski ili djedov paradoks, odnosno mogućnost vremenskog putnika da ode u prošlost, ubije vlastitog pretka, ali time istovremeno ukloni i sebe, odnosno jedinu osobu koja je mogla doći iz budućnosti i napraviti taj čin. SF-pisci su dugo vremena nastojali riješiti problem vremenskog paradoksa u svojim pričama, nastojeći stvoriti razne mehanizme koji spriječavaju vremenske putnike da mijenjaju prošlost. Među takvim primjerima se može naći Millennium Johna Varleya u kojem vremenski putnici mogu imati slobodnu interakciju samo sa osobama pred smrt ili nestankom, kao i apokaliptični film 12 Monkeys iz 1996. godine u kome vremenskim putnici iz budućnosti vode unaprijed izgubljenu bitku za zaustavljanje apokaliptične zaraze u prošlosti. Jedan u posljednje vrijeme najpoznatijih djela koje koristi motiv putovanja kroz vrijeme, a istovremeno ga kombinira sa ljubavnom pričom, je Žena vremenskog putnika, roman Audrey Niffeneger iz 2003. godine. Drugi SF-pisci pak omogućavaju vremenskim putnicima da mijenjaju prošlost, često sa raznim neočekivanim posljedicama. Među takvim djelima se ističe klasični Asimovljev roman Kraj vječnosti i Andersonove priče gdje vrijeme čuva Vremenska patrola. Djela u kojima je vremenskim putnicima moguće mijenjati prošlost često kao dodatni motiv koriste koncept paralelnih univerzuma (stvorenih intervencijom u `normalni` vremenski tok) i alternativne historije. Alternativna historija Glavni članak: Alternativna historija Harry Turtledove, američki pisac poznat kao jedan od najplodnijih autora podžanra alternativne historije 2005. godine Motiv alternativne historije - odnosno historije u kojoj su se događaji odvijali drukčijim tokom od one stvarne - se temelji na konceptu historijske špekulacije koji je stariji čak i od samog žanra naučne fantastike, odnosno može se pronaći još na početku nove ere, kada je rimski historičar Tit Livije u svojoj knjizi raspravljao što bi se dogodilo da je Aleksandar Makedonski napao Italiju, a ne Perziju. Takve su špekulacije kroz historiju, sve do današnjeg vremena, bile motivirane nacionalizmom, ideologijom ili nastojanjem da se `isprave krive Drine`, odnosno dokaže da bi svijet mogao biti bolji ili lošiji. Jedno od prvih romana alternativne historije je već spomenuti Geoffroyov Histoire de la Monarchie universelle iz 1836. u kome Napoleon pobjeđuje u napoleonskim ratovima i pod francuskim vodstvom stvara idealnu svjetsku državu. Prvo klasično djelo ovog žanra je roman Lest Darkness Fall od L. Sprague de Campa iz 1939. godine koje je postalo uzor kasnijim knjigama, a koje kao pokretač radnje služi arheolog iz 20. vijeka koji se nađe u Italiji pred početak gotskog rata te, koristeći svoja superiorna tehnička i druga znanja, pokušava spriječiti dolazak mračnog srednjeg vijeka. Najpopularniji motivi alternative na engleskom jeziku su pobjeda nacista u drugom svjetskom ratu, odnosno Juga u američkom građanskom ratu. Kasnija poznata djela iz ovog podžanra koji postaje vrlo popularan tek po završetku hladnog rata su Fatherland Roberta Harrisa iz 1992. godine, te nagrađeni roman The Years of Rice and Salt iz 2002. godine koji opisuje svijet u kome je kršćanstvo nestalo uslijed epidemije Crne smrti. Danas je neupitni kralj alternativne historije postao vizantolog Harry Turtledove [12] koji je osim knjiga koje se bave alternativnom historijom vezanom s američkim građanskim ratom napisao World War tetralogiju (1994-96) zajedno s nastavkom (1999-2004) u kojima se tokom Drugog svetskog rata pojavi svemirska invaziona flota. Za altrenativnu historiju je karakteristično da, usprkos toga što uživaju popularnost među ljubiteljima književnog SF-a, vrlo rijetko korištena kao motiv na filmu i televiziji. Osim televizijske ekranizacije Fatherlanda bi se kao izuzetak mogla navesti i TV-serija Sliders o putnicima kroz paralelne univerzume. Space Opera Svemirska stanica Babylon 5, s označenim delovima na ruskom Izraz `svemirska opera` (engleski: space opera) označava vjerojatno najpopularniji od svih podžanrova SF-a, odnosno podžanr koji se u prošlosti sa njime često poistovjećivao. Uglavnom se odnosi na djela SF-a sa radnjom smještenom u svemir i protagonistima koji raspolažu tehnologijom za međuzvjezdana i međuplanetarna putovanja, a koja sadrže velike količine akcije, pustolovine, a ponekad i romantike i melodrame. Izraz je ponekad pežorativne naravi, odnosno sličan izrazima sapunska ili konjska opera kojima su prije više decenija ozbiljni srednjostrujaški književni kritičari `otpisivali` SF kao `bezvrijedni eskapistički šund`. Bez obzira na to, space opera je ne samo sačuvala svoju popularnost, nego i dala neka od djela velike književne vrijednosti koja su značajno pridonijela daljem razvoju žanra. Postoje brojni primjeri književnih space opera, među kojima se ističu: Zadužbina Isaaca Asimova Dina Franka Herberta Trn u Božjem oku Larry Nivena (sa nastavcima) Enderova igra, Orsona Scotta Carda (sa nastavcima) Vorkosigan Saga, Lois McMaster Bujold Hyperion tetralogija Dana Simmonsa A Fire Upon the Deep Vernora Vingea (sa nastavkom) The Saga of Seven Suns Kevin J. Andersona Na filmu i televiziji su karakteristična djela ovog žanra: Star Trek Star Wars Battlestar Galactica Babylon 5 Stargate Autori koji su ostavili trag, po epohama George Orwell koji je pre svega poznat po svojoj knjigi 1984 Glavni članak: Popis pisaca znanstvene fantastike Počeci žanra Jules Verne (1828-1905) Herbert George Wells (1866-1946) Istraživanje granica žanra Robert A. Heinlein (1907-1988) Džordž Orvel (1903-1950) Moderna ZF Isaac Asimov (1920-1992) Arthur C. Clarke (rođen 1917) Stanislaw Lem (1921-2006) Frank Herbert (1920-1986) Roger Zelazny (1937-1995) Philip K. Dick (1928-1982) Daglas Adams (1952-2001) Orson Scott Card (rođen 1951) Greg Bear