nekorišećna im2drpol

Istorija srednjovekovne Rusije, mek povez, čista i nepodlvačena knjiga

ULTRA RETKO IZ 1886 GODINE,TVRD POVEZ,6 KNJIZICA SPOJENIH U JEDNOJ,ODLICNO OCUVANO

Kao na slikama Hedrick Smith has done what we all wish we could do: he has gone to Russia and spoken to the people. Over steaming samovars, in cramped flats, and on dirt-floors, he has spoken to peasants and bureaucrats, artists and officials. He has studied their customs and their governments and shares his fascinating insights and fresh perspectives with us. tags: Rusi rusija knjiga o rusima ruska istorija istorija rusije sssr sociologija psihologija rusa ruskog naroda običaji

Општи план Историје Русије држи се колико год је могућно хронолошкога реда, што је природно за сваку историју. Кажем колико год је могућно, јер мада је целина подељена на хронолошке периоде, ипак је било потребно да се у сваком од ових периода опишу одвојено и узастопно групе разнородних појава: полити­чких, социјалних, економских и духовних. Границе између периода узете су из унутрашње политике; она пружа оквир најмање произвољан, јер се једино дејство државних власти пружа кроз све области народнога живота, а утолико пре у једној земљи где је влада, имајући пред очима само један једини циљ, увек зависила од воље једне једине личности, и где су пресудни догађаји били промене на престолу. Правилна сразмера одржана је између узастопних периода као год и међу разнородном грађом. Нико се неће изненадити што излагање догађаја постаје све обимније уколико се приближује нашем добу. Оправдано је што се брзо прелази преко свих поче­тних векова закључно са крајем XВ века; јер они не само да су мало проучени због недостатка докумената, него су скоро без догађаја због недостатка људи. Та земља, где насељавање тек беше отпочело, имала је тада веома разређено становништво у коме се није још могао да испољи скоро никакав јавни живот. Исти случај био је и у свима европским колонијама у првим временима колонизације. Исто је тако оправдано дати много више места XИX веку, добу када је руски народ, поставши најмногобројнији народ читаве Европе и много већи од свих осталих, почео да живи снажним животом који је до ситница познат из огромне гомиле најверодостојнијих докумената. Читалац се неће пожалити, надам се, што види како се увећава обим излагања када се дође до последње револуције из које је непосредно потекао садањи режим у Русији, утолико пре што је писац те повести, као сведок и значајан суделовач, тада био на најбољем положају одакле је могао да посматра ту кризу и да упозна њене најтајније опруге. Павле Миљуков - Шарл Сењобос - Луј Езенман - Историја Русије Наслов: Шарл Сењобос Издавач: Talija izdavaštvo Povez: тврди Писмо: ћирилица Формат: Б5 cm Година издања: 2021 ИСБН: 978-86-81800-63-8

k4 Istorija ruske kulture, jedno tumačenje Izdavač: Rad, Beograd Biblioteka „Rad“, knjiga 2 Prevod dela: The Icon and the Axe an Interpretive History of Russien Culture - James H. Billington Prevod: Branko Vučićević Povez: tvrd sa omotom Broj strana: 718 Sadržaj priložen na slikama. Kratka posveta, veoma dobro očuvana. Bilingtonova knjiga obrađuje period istorije ruske kulture od formiranja Kijevske Rusije, tj. pokrštavanja kneza Vladimira 988.g. pa do Hruščovljeve ere (1953-1964). Prema rečima samog autora, za naslov dela su izabrane dve tvorevine od trajnog značaja za ruski narod – ikona i sekira – koje služe da nagoveste dva aspekta ruske kulture, vizionarski i ovozemaljski. Pojam kultura u knjizi se koristi u svom najširem značenju, kao skup karakterističnih postignuća, verovanja i tradicija tokom razvoja ruskog života. Autor zaključuje da je kultura Rusije početkom 20. veka bila i egzotična i nenadmašna. „To je bila gozba delikatesa obojena crnom slutnjom.“ Knjiga „Ikona i sekira“ daje nov i upečatljiv pogled na rusku kulturu, a upravo zbog toga može biti zanimljiva kako stručnoj, tako i široj javnosti. Posebnu vrednost knjizi daje bogata bibliografija koja u mnogome može olakšati posao budućim istraživačima. Knjiga je pisana jasnim i čitljivim stilom, a sam autor je u predgovoru naveo da je pisao za širi krug čitalaca. Međutim, određeni delovi teksta često zahtevaju solidno poznavanje ruske istorije. Bez obzira na Bilingtonovo naglašavanje da ova studija odražava „objektivnu stvarnost Rusije“, on je na mnogim mestima u suprotnosti sa slikom koja je do sada bila zastupljena u nama dostupnoj literaturi.

Kapitalna knjiga istorijskih i pravnih studija, posvećena stogodišnjici početka Velikog rata. Na osam stotina stranica, u luksuznom povezu i kolekcionarskom tiražu, knjiga „Sto godina od početka Prvog svetskog rata, istorijske i pravne studije” bavi se uzrocima i pravnim aspektima Velikog rata, o čemu pišu 54 stručnjaka iz oblasti prava, istorije, sociologije i politikologije iz Srbije, Rusije, Amerike, Austrije, Italije, Francuske, Albanije i Slovenije. U težnji da osvetle istinu, oni svedoče o istorijskoj važnosti, ali i o današnjoj aktuelnosti pitanja koje je iznedrio Veliki rat.

HRISTOS VOSKRESE 1 9 2 8 RAZGLEDNICA PUTOVALA !!! BEOGRAD - CETINJE PEČAT, POŠTA BEOGRAD - CETINJE 1928. GODINA UPUĆENO prof. Vsevoldu Novikovu, ul. Njeguševa 25, Cetinje, Crna Gora ... TEKST RUSKI - očiglednO se radi o pismu ruskih belih emigranata koji su izbegli iz Rusije u Srbiju, za vreme Boljševičke revolucije, 1918. godine !!! ZA ISTORIJU STRADANJA RUSKE BELE EMIGRACIJE !!! ZANIMLJIVO !!! dsp19/bk100

I po svom sadržaju, ali po svom likovno-grafičkom sadržaju, ovo delo je jedinstveno u celokupnom srpskom izdavaštvu proteklih godina. Ova monografija, zapravo predstavlja strane posvećene srpskoj istoriji u unikatnoj i monumentalnoj letopisnoj istoriji sveta, najvećeg književnog spomenika XVI veka, koja je rađena za prvog ruskog cara Ivana Groznog, u deset tomova i na osamnaest hiljada strana. U knjizi je oslikan život Svetog Save u 120 slika. Knjiga izlazi trojezično, na starom ruskom, ruskom i srpskom jeziku, a blagoslov za njeno objavljivanje dao je srpski patrijarh Irinej. Pored njegovog kraćeg obraćanja, na početku se nalaze i misli o Letopisu, Aleksija II, patrijarha moskovskog i sve Rusije, kao predsednika Rusije, Vladimira Putina

GALINA VIŠNJEVSKA ISTORIJA JEDNOG ŽIVOTA DEČJE NOVINE GORNJI MILANOVAC 1991 Biblioteka E G Z I L GALINA VIŠNJEVSKA, čuvena sovjetsko/ruska operska pevačica Boljšog teatra. Od 1974. godine sa svojim mužem violončelistom, pijanistom i dirigentom, Mstislavom Rostropovičem živela u Parizu. Četiri godine kasnije njoj i njenom mužu dekretom sovjetskog diktatora Leonida BREŽNJEVA, ODUZETO JE SOVJETSKO DRŽAVLJANSTVO, zbog podrške Aleksandru Solženjicinu, navodeći ih `izrodima` koji štete prestižu SSSR-a Nezamisliv je bio taj DRŽAVNI TERORIZAM i BEZUMNI ČIN, da takve umetnike, svetskog glasa i ugleda, koji su bili ponos SSSR-a, kvalifikuju i oduzmu im jedno trajno i neotuđivo pravo - pravo na državljanstvo države u kojoj su rođeni i stekli svetsko ime !!!! Prilikom otopljavanja odnosa između nekadašnje komunističke Jugoslavije i SSSR-a, Nikita Hruščov je doveo Galinu Višnjevsku u Beograd koja je tada pevala pred Beograđanimma i koja je u svojim memoarima vrlo loše opisala Josipa Broza, ali to je već istorija *** Za života pismenu podršku dali su joj Aleksandar SOLŽENJICIN, Ronald REGAN itd ........ Godine 1990. nakon brojnih protesta širom sveta i u samom SSSR- u vraćeno im je državljanstvo, oni su se vratili u domovinu, ali državljanstvo nisu hteli ponovo da prime govoreći da nisu ni tražili da im ga oduzmu. Višnjevska je umrla u Moskvi u 86. godini i sahranjena pored svog supruga Mstislava Rostropoviča, sa kojim je bila u braku 50 godina. Njeno ime se danas slavi i poštuje u Rusiji i celom svetu ******** Tadašnjoj Jugoslaviji služi na čast izdavanje ove autobiografske knjige slavne ruske pevačice ********* (Mihajlo Grušić) .............................................................. NA KLAPNI FOTOGRAFIJA G.V. U BOJI ************* TVRDE KORICE OMOT ŠIVEN POVEZ 164 STRANA NEKORIŠĆENO GARANCIJA KORICE i OMOT po sredini kao da su bili pritisnuti prilikom pakovanja, što se i vidi na slici, ali BEZ UTICAJA NA KVALITET STANJA KNJIGE *********** KNJIGA U ODLIČNOM STANJU ********** Reklo bi se NEOTVORENO i NEČITANO ********** Ekstra za POKLON *****************

Stanje: nekorišćen Dimenzije: 17 x 24,5 cm Izdavač: Fortuna, Zagreb Godina: 2023. Pismo: latinica Povez: tvrdi, kartonski Broj strana: 446 Iz čega je nastalo i kako se kroz vekove menjalo Rusko Carstvo? Odakle potiče njegova posebna želja za moći i koje su bile njegove metode delovanja i istorijska uloga? Iz tekstova koji su plod višegodišnjeg rada profesora Andrzeja Nowaka – jednog od najpopularnijih poljskih istoričara i najboljih svetskih poznavalaca ruske istorije – sastavljen je fascinantan mozaik znamenitih osoba, ideja i događaja od ranih godina moskovske sile do pada carstva Romanovih, čije se nasleđe sada obnavlja u Rusiji Vladimira Putina. Ova knjiga je priča o evoluciji ruske vizije delovanja – o idejama vodiljama imperije, geopolitičkim konceptima, ali i praktičnim metodima carskih velikodostojnika i službenika, o političkom duhu dela Aleksandra Puškina i drugih pesnika koji su davali smisao ruskoj ekspanziji, o ruskom prosvetiteljstvu, panslavizmu, nacionalizmu i do danas aktuelnom evroazijatstvu, o progonima u Sibir, ustancima i borbi imperije protiv Poljske, Islama, Jakobinstva i vlastitih slabosti.

I po svom sadržaju, ali po svom likovno-grafičkom sadržaju, ovo delo je jedinstveno u celokupnom srpskom izdavaštvu proteklih godina. Ova monografija, zapravo predstavlja strane posvećene srpskoj istoriji u unikatnoj i monumentalnoj letopisnoj istoriji sveta, najvećeg književnog spomenika XVI veka, koja je rađena za prvog ruskog cara Ivana Groznog, u deset tomova i na osamnaest hiljada strana. U knjizi je oslikan život Svetog Save u 120 slika. Knjiga izlazi trojezično, na starom ruskom, ruskom i srpskom jeziku, a blagoslov za njeno objavljivanje dao je srpski patrijarh Irinej. Pored njegovog kraćeg obraćanja, na početku se nalaze i misli o Letopisu, Aleksija II, patrijarha moskovskog i sve Rusije, kao predsednika Rusije, Vladimira Putina Dodatne informacije ISBN 978-86-17-18144-2 Povez TVRD Godina izdanja 2012 Broj izdanja 1 Status izdanja Novo Stranica 154 Pismo Ćirilica YouTube Odlomak knjige Napišite Recenziju Please login or register to review

I po svom sadržaju, ali po svom likovno-grafičkom sadržaju, ovo delo je jedinstveno u celokupnom srpskom izdavaštvu proteklih godina. Ova monografija, zapravo predstavlja strane posvećene srpskoj istoriji u unikatnoj i monumentalnoj letopisnoj istoriji sveta, najvećeg književnog spomenika XVI veka, koja je rađena za prvog ruskog cara Ivana Groznog, u deset tomova i na osamnaest hiljada strana. U knjizi je oslikan život Svetog Save u 120 slika. Knjiga izlazi trojezično, na starom ruskom, ruskom i srpskom jeziku, a blagoslov za njeno objavljivanje dao je srpski patrijarh Irinej. Pored njegovog kraćeg obraćanja, na početku se nalaze i misli o Letopisu, Aleksija II, patrijarha moskovskog i sve Rusije, kao predsednika Rusije, Vladimira Putina Dodatne informacije ISBN 978-86-17-18144-2 Povez TVRD Godina izdanja 2012 Broj izdanja 1 Status izdanja Novo Stranica 154 Pismo Ćirilica YouTube Odlomak knjige Napišite Recenziju Please login or register to review

I po svom sadržaju, ali po svom likovno-grafičkom sadržaju, ovo delo je jedinstveno u celokupnom srpskom izdavaštvu proteklih godina. Ova monografija, zapravo predstavlja strane posvećene srpskoj istoriji u unikatnoj i monumentalnoj letopisnoj istoriji sveta, najvećeg književnog spomenika XVI veka, koja je rađena za prvog ruskog cara Ivana Groznog, u deset tomova i na osamnaest hiljada strana. U knjizi je oslikan život Svetog Save u 120 slika. Knjiga izlazi trojezično, na starom ruskom, ruskom i srpskom jeziku, a blagoslov za njeno objavljivanje dao je srpski patrijarh Irinej. Pored njegovog kraćeg obraćanja, na početku se nalaze i misli o Letopisu, Aleksija II, patrijarha moskovskog i sve Rusije, kao predsednika Rusije, Vladimira Putina Dodatne informacije ISBN 978-86-17-18144-2 Povez TVRD Godina izdanja 2012 Broj izdanja 1 Status izdanja Novo Stranica 154 Pismo Ćirilica YouTube Odlomak knjige Napišite Recenziju Please login or register to review

Bosna i Hercegovina u ruskim izvorima 1856-1878 / Ibrahim Tepić Sarajevo 1988. Tvrd povez, ćirilica, 586 strana. Knjiga je odlično očuvana. K5 Sadržaj: UVOD GLAVA I: RUSKI KONZULATI I KONZULI U BOSNI I HERCEGOVINI I DUBROVNIKU POSLEDNjIH DECENIJA OSMANSKE VLADAVINE a) Ruski konzulat i konzulat u Sarajevu — — A. F. Giljferding — E. R. Ščulepnikov — A. N. Kudrjavcev b) Osnivanje i rad ruskog konzulata u Mostaru — V. V. Bezobrazov — Sekretar V. S. Jonin — N. N. Četveruhin — N. A. Ilarionov — J. P. Slavoljubov — Ukidanje ruskog vicekonzulata u Mostaru — I. S. Jastrebov c) Ruski konzulat u Dubrovniku — P. N. Stremouhov — K. D. Petkovič — A. S. Jonin GLAVA II: POLOŽAJ BOSNE I HERCEGOVINE U OSMANSKOM CARSTVU 1) Stanovništvo Bosne i Hercegovine u drugoj polovini XIX vijeka — Migracije stanovništva 2) Uprava i njeno funkcionisanje a) Administrativno-upravna podjela b) Bosanske valije c) Komesari Porte d) Činovništvo e) Rad vilajetske skušptine 3) Poreski sistem i socijalno-ekonomski položaj seljaštva — Zakupi državnih prihoda — Odnos između zemljoposjednika i kmeta — Obaveze prema crkvi — Opterećenje kmeta — Glad u Bosni 1860. godine 4) Finansijski sistem 5) Trgovina i saobraćaj 6) Osmanska vojska i policija u Bosanskom vilajetu GLAVA TREĆA: SELjAČKI POKRETI U BOSNI I HERCEGOVINI KRAJEM ŠESTE I POČETKOM SEDME DECENIJE XIX VIJEKA 1) Ustanak hrišćanskog stanovništva u istočnoj Hercegovini 1855—1863. godine 2) Pokreti seljaka u Bosanskoj krajini i Posavini 1858. i posljedice GLAVA ČETVRTA: BOSANSKOHERCEGOVAČKI USTANAK 1875—1878. I POSLjEDICE 1) Ustanak u Hercegovini 1875—1878. 2) Ustanak u Bosni 1875—1878. 3) Sanstefanski preliminarni mir, Berlinski kongres, okupacija Bosne i Hercegovine i pokret otpora 1878. godine GLAVA PETA: PRISUSTVO RUSIJE U KULTURNO-PROSVJETNOM ŽIVOTU BOSNE I HERCEGOVINE a) Ruska knjiga u Bosni i Hercegovini posljednih decenija osmanske vladavine i problem otvaranja vilajetske štamparije b) Školovanje u Rusiji c) Školstvo u Bosni i Hercegovini prema izvještajima ruskih konzula u Sarajevu i Mostaru ZAKLJUČAK SUMMARY Izvori i literatura Registar ličnih imena Registar geografskih imena

Opis Čuveno delo jednog najznačajnijih srpskih istoričara akademika Čedomira Popova, nekadašnjeg predsednika Matice srpske, u svojoj osnovi bilo je namenjeno studentima istorije, ali je doživelo izuzetne odjeke i među ljubiteljima istorije. Knjiga je posvećena događajima u evropskom društvu od 70-ih godina XVIII do sredine XIX veka, toj nekoj vrsti lanca revolucionarnih događaja, kao razdoblju evropskih građanskih revolucija, na koje su ponajviše uticale borbe američkih kolonija za nezavisnost i Francuska buržoaska revolucija. Čedomir Popov jednim pogledom je obuhvatio celu Evropu, oko jednog nosećeg istorijskog procesa tzv. građanske revolucije, sa svim njenim komponentama: ekonomskim, socijalnim, političkim, idejnim i ideološkim. To je rezultiralo likvidacijom feudalizma u Habzburškoj monarhiji i Rusiji, ubrzanim propadanjem anahronog apsolutističkog i feudalnog državnog sistema Osmanske imperije i bržim prodiranjem moderne industrije i saobraćajnih sredstava i u centralnu, istočnu i jugoistočnu Evropu. (Istorija Evrope, kulturna istorija Evrope, Francuska revolucija, industrijalizacija, industrijska revolucija, moderno doba, Napoleon, Bečki kongres, romantizam, barok, rokoko, Intelektualna istorija Evrope.)

Autor: Ivan Sergejevič TurgenjevOsnovna odlika Turgenjevljevog talenta je snažna vezanost za svoje vreme. Stvorio je junake jedne od najpresudnijih epoha u ruskoj istoriji, u vreme neobično dramatične dubinske krize feudalizma u Rusiji i početka ubrzanijeg preobražavanja društvenih odnosa u ovoj ogromnoj zemlji. To je preobražavanjeje prolazilo kroz nekoliko faza: kroz orijentaciju stvaralačke inteligencije na narodne mase kao osnove nacionalnog bića, kroz propagandu novih ideja, preko pojave revolucionarno demokratskog pokolenja, do krize revolucionarnog narodnjaštva i pojave radništva kao moderne društvene snage.

SRBIJA NA BALKANU U XX VEKU KONSTANTIN NIKIFOROV Filip Višnjić, Beograd, 2 0 1 4 POSEBNA IZDANJA a) Međunarodni odnosi - Rusija - 20v b) Srbija - Političke prilike - 20v c) Srbija - Istorija - 20v .............................................................. DEO PRVI SRPSKI SIŽEI 1.Cikličnost nove srpske istorije 2.Parlamentarizam u Srbiji u XX veku 3.JugoSlovenski eksperiment 4.ZaOkret ka samoUpravljanju 5.ReForme 60-tih godina 6.JugoSlovenski zaStoj 7.Posle Tita 8.Početak rasPada JugoSlavije 9.Proces transFormacije Srbije 9.Srbija pod režimim sankcija 10.SamoProglašenje nePriznate države 11.Borba `mitologija` 12.`Mala oktobarska revolucija` 13.Srpska državnost na početku XXI veka DEO DRUGI BALKANSKI SIŽEI 14.Osobenosti etničkih promena na Balkanu tokom XX veka 15.Procesi spoljne dominacije na Balkanu 16.Balkanska politika Rusije s kraja XX i početka XXI veka 17.UMesto zaključka Ćirilica, Tvrde korice, Šiven povez, 237 str NEKORIŠĆENO Odličan primerak / Korice, stranice,

Dragoljub R. Zivojinovic - Kralj Petar I Karadjordjevic U izgnanstvu U otadzbini Rat i poslednje godine Zavod za udzbenike, Beograd, 2009. Tvrd povez, zadnje korice okrznute na par mesta (vidi slike), 478+530+376 strana. Posveta Njegovog Kraljevskog Visocanstva Aleksandra II Karadjordjevica. Dragoljub R. Živojinović (Kralj Petar I Karađorđević, I-III, Beograd, 2003) predstavlja prvu potpunu biografiju vladara koji je Srbiju uputio stazama demokratskog, privrednog, vojnog, duhovnog i nacionalnog napretka i razvitka. Autor opisuje prilike u Srbiji, na Balkanu i u Evropi, kao i položaj Karađorđevića tokom druge polovine XIX i prve decenije XX veka. On prati život kneževića Petra od rođenja do smrti – školovanje, život i aktivnosti u emigraciji (Švajcarska, Francuska, Ugarska, Rumunija, Crna Gora), položaj pretendenta, stav prema Obrenovićima, učešće u atentatu na kralja Aleksandra Obrenovića 1903. godine i stupanje na presto. Autor opisuje položaj novog kralja po dolasku u Srbiju, njegove stavove, prve korake i odluke, porodični život, finansije, odnose sa oficirima-zaverenicima, političke aktivnosti, nacionalni program, približavanje Srbije Rusiji i zapadnim silama, sukob sa Austrougarskom, balkanske ratove. Autor posebno ukazuje na kraljevu privrženost uvođenju demokratskih zakona i običaja i potrebu širenja obrazovanja. Najzad, autor opisuje kraljevo učešće i položaj u Prvom Svetskom ratu budući da je u junu 1914. godine kraljevske dužnosti preneo na sina, prestolonaslednika Aleksandra. On je veći deo ratnih godina proveo u izgnanstvu, prešao preko Albanije i tek u leto 1919. vratio se u zemlju. Tu je proveo svoje poslednje godine, do smrti 1921. Knjiga je zasnovana na dosad nepoznatoj građi domaćeg i inostranog porekla.

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! Redje u ponudi! Rasprodato Prvo objavljivanje trotomne monogarfije o kralju Aleksandru Karađorđeviću nameće samom autoru Branislavu Gligorijeviću potrebu da čitaocima razjasni neke probleme s kojima se suočava tokom istraživanja i pisanja, kaoi i da ukaže na neka iskustva koja je u svom radu stekao. O kralju Aleksandru Karađorđeviću do sada se u nas nije pisalo. Verovatno ne postoji nijedna ličnost takvog značaja, koja je toliko dugo i uporno ignorisana i brisana iz pamćenja svoga naroda, ili se o njemu, bez ispitivanja stvarnih činjenica, izricani najneponovljivi sudovi, davane najteže kvalifikacije. Druga knjiga monografije obuhvata period parlamentalne vladavine u Kraljevini Srba, Hrvata i Slovenaca, koja je kao građanska država izgrađivana na demokratskim temeljima Srbije. Događaji su sami nametali sadržaj knjige. Njen pretežni deo posvećen je centralnoj temi, hrvatsko-srpskom sporu, u kojoj je zbog čestih parlamentarnih kriza i razjedinjenosti srpskih nacionalnih snaga sve veću posredničku ulogu imao kralj Aleksandar. Pisati danas o Aleksandru Karađorđeviću ne znači samo po sebi puniti jednu veliku prazninu u našoj istoriografiji. Nije reč samo o životu jednog kralja, već je u pitanju jedno burno vreme, kome je on, kao duhovni pokretač i kreator mnogih značajnih zbivanja, davao lični pečat. Komplet se sastoji od tri knjige: U evropskoj politici, Srpsko-hrvatski spor i U ratovima za nacionalno oslobođenje. Aleksandar I Karađorđević (Cetinje, 4/16. decembar 1888 — Marselj, 9. oktobar 1934) je bio regent prestolonaslednik Kraljevine Srbije (1914—1918), regent prestolonaslednik Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (1918—1921), kralj Srba, Hrvata i Slovenaca (1921—1929) i kralj Jugoslavije (1929—1934). Bio je mlađi sin Petra I Karađorđevića i kneginje Zorke i brat Đorđa P. Karađorđevića. Aleksandar je svoju mladost proveo van Srbije, kojom je tada vladala rivalska dinastija Obrenović. Školovao se u Ženevi i Sankt Peterburgu, a u Srbiju je došao kada je njegov otac izabran za kralja Srbije posle Majskog prevrata 1903. Nakon što se njegov stariji brat Đorđe Karađorđević odrekao prestola 1909, Aleksandar je postao prestolonaslednik. Aleksandar Karađorđević je bio prvi Srbin koji je leteo avionom. Bilo je to tokom njegove posete Francuskoj 5. aprila do 27. aprila 1910 godine. Aleksandar je leteo na avionu faler broj 2.[2] Postao je regent svom ocu 24. juna 1914. i kao takav bio je vrhovni zapovednik srpske vojske u Prvom svetskom ratu. Posle pobede u Prvom svetskom ratu, Aleksandar je postao regent nove Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca,a kralj 1921. posle očeve smrti. Vladao je autokratski zemljom u kojoj su bili izraženi socijalni i nacionalni kontrasti. Posle ubistava u Narodnoj skupštini, zaveo je Šestojanuarsku diktaturu 1929, a 1931. godine je doneo Oktroisani ustav. Grupa zaverenika iz redova ustaša i bugarskog VMRO-a ga je ubila u Marselju, 1934. godine. Nasledio ga je najstariji sin Petar, ali je zbog njegove maloletnosti zemljom do 1941. vladalo namesništvo na čijem je čelu bio Aleksandrov rođak knez Pavle. Aleksandar je rođen na Cetinju 16. decembra 1888. Njegov deda po majci bio je crnogorski kralj Nikola I Petrović, a baba kraljica Milena. Kum na krštenju bio mu je, preko izaslanika, ruski car Aleksandar III.[3] Detinjstvo je proveo u Crnoj Gori, a osnovnu školu završio u Ženevi. Dalje školovanje nastavio je u vojnoj školi u Sankt Peterburgu,[4] a potom u Beogradu,[5] po dolasku kralja Petra I na srpski presto 1903. godine. Prestolonaslednik Srbije Kraljević Aleksandar Sudbinski preokret u životu mladog princa Aleksandra nastupio je 1909, kada se njegov stariji brat, princ Đorđe odrekao prava nasledstva prestola. Đorđa su mnogi u Srbiji dugo smatrali nepodesnim da postane kralj Srbije, a među njima su bili političari kao što je Nikola Pašić i visoki oficiri poput Dragutina Dimitrijevića Apisa i Petra Živkovića, kojima nije odgovarao impulsivan Đorđev karakter i nestabilna ličnost sklona incidentima.[4] Đorđe je bio počinitelj tragičnog incidenta iz 1909. kada je šutnuo svog slugu u stomak, izazvavši njegovu smrt nekoliko dana kasnije. Ovaj incident je bio poslednja kap, zbog kog je izbio veliki skandal u srpskoj javnosti, kao i u austrougarskoj štampi, koja je intenzivno izveštavala o tome, pa je princ Đorđe bio primoran da se odrekne prava na presto. Princ Aleksandar je 1910. skoro preminuo od stomačnog tifusa i zbog toga je imao stomačne probleme do kraja svog života. Kada je Aleksandar postao prestolonaslednik, borba za vlast između Pašićevih radikala i Apisove Crne ruke je dobila i trećeg učesnika. Aleksandar je sve više smatrao sebe jedinim presudnim faktorom, pa je oko sebe okupio Belu ruku, grupu oficira predvođenih Petrom Živkovićem, Petrom Mišićem i Josif Kostićem.[6] Kao prestolonaslednik, princ Aleksandar je pristupio reorganizaciji vojske, pripremajući je za konačan obračun sa Turskom. Prestolonaslednik Aleksandar sa XVI pukom, koji je nosio ime cara Nikolaja II, u Nišu. Balkanski ratovi i Prvi svetski rat Regent Aleksandar na Solunskom frontu 1916. godine. U Prvom balkanskom ratu (1912), prestolonaslednik Aleksandar je kao formalni zapovednik Prve armije vodio pobedonosne bitke na Kumanovu i Bitolju, a potom 1913[7]. u Drugom balkanskom ratu bitku na Bregalnici. Regent Aleksandar obilazi ranjenike na Solunskom frontu 1917. godine. Aleksandar Karađorđević U Prvom svetskom ratu bio je vrhovni zapovednik srpske vojske u bitkama na Ceru i Kolubari 1914, kad je srpska vojska potpuno razbila vojsku Austrougarske Monarhije. Ponovo napadnuta 1915. od Nemačke i Bugarske, Srbija je podlegla u neravnopravnoj borbi. Sa mnogim gubicima srpska vojska se, zajedno sa starim kraljem Petrom I i prestolonaslednikom Aleksandrom povukla preko Albanije na ostrvo Krf, gde je reorganizovana. Kada se kralj Petar I zbog bolesti povukao od vladarskih poslova (24. juna 1914. po novom kalendaru), prestolonaslednik Aleksandar je postao regent. Posle oporavka i popune srpska vojska je iste godine odnela veliku pobedu na Solunskom frontu, na Kajmakčalanu. Završne operacije proboja Solunskog fronta u jesen 1918, srpska vojska je izvršila pod vrhovnom komandom regenta Aleksandra, sa odličnim komandnim kadrom u koji spadaju vojvode Živojin Mišić, Stepa Stepanović i Petar Bojović. U Kragujevcu postoji Regentova kuća gde je živeo tokom 1914-1915. Tokom 1917-1919 postojala je Srpska rezervna bolnica prestolonaslednika Aleksandra. Markica sa prikazom proboja Solunskog fronta Prvodecembarsko ujedinjenje Prvodecembarsko ujedinjenje Prestolonaslednik Aleksandar sa vojnicima VI puka Posle vojničkih došli su i državnički uspesi. Narodno veće u Zagrebu je 24. novembra 1918. godine proglasilo ujedinjenje. Odluci o ujedinjenju prethodio je ultimatum dalmatinske vlade od 16. novembra 1918, po kojem je iz Splita imalo da se proglasi neposredno ujedinjenje sa Srbijom ako se u roku od pet dana to ne učini iz Zagreba. Delegacija Narodnog veća, od trideset članova, stigla je u Beograd ujutro 28. novembra 1918. Za utvrđivanje načina kako da se proglasi ujedinjenje, obrazovan je odbor od šestorice. U njega su ušli Ante Pavelić (Stariji), Svetozar Pribićević i Josip Smodlaka kao predstavnici narodnog veća, i Stojan Protić, Ljubomir Jovanović i Momčilo Ninčić, kao predstavnici Vlade Kraljevine Srbije. U odboru šestorice odlučeno je da se ujedinjenje izvrši tako što bi delegacija Narodnog veća uputila adresu regentu Aleksandru Karađorđeviću, koja bi sadržala zaključak i naputke „uputstva“ od 24. novembra. Dvočanski akt ujedinjenja izvršen je u 8 sati uveče, 1. decembra 1918. godine, u salonu kuće Krsmanovića na Terazijama u kojoj je regent Aleksandar privremeno stanovao nakon oslobođenja prestonice. Aleksandar i Marija na dan venčanja 1922. godine. Članovi delegacije Narodnog veća, stojeći u polukrugu, čekali su dolazak regenta. Regent Aleksandra se zatim pojavio u pratnji Protića, Jovanovića, Ninčića i vojvode Živojina Mišića. Potom je istupio Ante Pavelić i pročitao adresu. Regent Aleksandar je u odgovoru na Adresu izrazio zadovoljstvo odlukom zagrebačkog Narodnog veća od 24. novembra i proglasio ujedinjenje. Regent Aleksandar je odbio da za prvog predsednika Vlade postavi Nikolu Pašića, već je na to mesto ukazom postavio Stojana Protića. Na listi ministra prve Vlade Kraljevine SHS bilo je 9 Srba, 5 Hrvata, 3 Slovenca i 1 musliman. Vlada pod Protićevim predsedništvom nosila je jugoslovensko obeležje. Krajem decembra Vlada je notifikovala stvaranje nove Kraljevine, a do sredine 1919. godine usledila su međunarodna priznanja. Posle smrti kralja Petra I (16. avgusta 1921), Regent Aleksandar je postao kralj Srba, Hrvata i Slovenaca. Nije mogao prisustvovati očevoj sahrani jer je u Parizu bolovao od zapaljenja slepog creva.[8] U zemlju se vratio krajem oktobra i 6. novembra položio pred skupštinom zakletvu na ustav. Oženio se 1922. godine, princezom Marijom od Rumunije. U tom braku rođena su tri sina — Petar, Tomislav i Andrej. Politička delatnost 1918-1929. Otpor ujedinjenju i neredi Talas socijalističke revolucije se iz Rusije širio na zapadi doveo do socijalističkih pobuna 1919. u Mađarskoj i Nemačkoj. Neki od Jugoslovena koji su učestvovali u Oktobarskoj revoluciji tada su se vraćali u otadžbinu. Prevratnički duh je zahvatio deo naoružanih odmetnika u „zelenom kadru” i običnih stanovnika, naročito u Slavoniji i Banatu. Seljaci su pljačkali imanja bogatih na području Osijeka, a u istočnom Banatu došlo je do pokušaja stvaranja „sovjetske republike”.[9] Vojska Kraljevine Srbije je morala, pored zaštite predviđenih granica, zaustaviti širenje revolucije i suprotstavi se pobunama protiv ujedinjenja. Veću pretnju za granice predstavljalo je prisustvo vojske Italije u Dalmaciji i primorju, a manju upadi pripadnika VMRO-a (Vnatrešna makedonska revolucionerna organizacija) iz Bugarske u Makedoniju.[10] U delu hrvatskog stanovništva postojala je duga tradicija otpora centralističkim težnjama. Ona se spojila sa netrpeljivošću prema pravoslavnom stanovništvu. Zbog toga se ubrzo javio otpor ujedinjenju pod dinastijom Karađorđević. Deo netrpeljivih Hrvata nije želeo lako da pristane na stvaranje države u kojoj će katolici biti manjina u odnosu na pravoslavce. Među onima koji su se protivili ujedinjenju i tražili stvaranje hrvatske republike isticao se Stjepan Radić. Posle proglašenja ujedinjenja, on je govorio da je sakupio oko 200.000 potpisa protiv ujedinjenja u nameri da ih uz protest pošalje Mirovnoj konferenciji u Parizu. Nasuprot tome, pristalice ujedinjenja su stvarale sokolske legije.[11] Svađe zbog načina ujedinjenja dovele su do pobune u Zagrebu 5.12.1918. Pobunili su se hrvatskih vojnici Nacionalne garde, koju je stvorilo Narodno vijeće. Oni su na Trgu bana Jelačića tražili stvaranje republiku i podržavali S. Radića. Na naredbu Narodnog vijeća mornari su pucali na pobunjenike. Gušenje protesta pomogli su i hrvatski sokoli. U sukobu bilo je i nekoliko ubijenih. Prema zvaničnim tvrdnjama, u tom sukobu nisu učestovali Srbi, nego su na obe strane bili Hrvati. Narodno vijeće je raspustilo pobunjene odrede. Vojska je morala umiriti protestne skupove po Hrvatskoj na kojima se tražilo stvaranje republike. Deo Srba, koji je pamtio odanost velikog dela Hrvata prema Habzburgovcima, nije verovao ovom „republikanskom pokretu”. Oni su mislili da je to samo otpor kralju Srbinu kao vladaru zajedničke države.[12] Kralj Nikola i njegova vlada nisu prihvatili odluke Podgoričke skupštine. Ipak, prividno su pokušali delovati nenasilno. Nikolina vlada je izdala proglas kojim je pozivala narod da se bez oružja suprotstavi „srbijanskoj okupaciji”. Italija je pomogla pristalicama porodice Petrović-Njegoš da organizuju oružanu pobunu. Pobunjenici, koje su predvodili Nikčević i Čelebić, su poraženi na Cetinjskom polju početkom januara 1919. (Božićna pobuna).[13] Nakon vladine odluke iz decembra 1918. da se 10.000 ljudi regrutuje u žandarmeriju stvaranje jedinstvene žandarmerije u Kraljevini SHS je dovršeno donošenjem uredbe u februaru 1919. Žandarmerija je smatrana pomoćnim delom stalne vojske od koje je dobijala oružje. Istovremeno je plate dobijala od Ministarstva unutrašnjih dela. U martu 1919. stvorena je i jedinstvena vojska Kraljevine SHS. Njen pun sastav u miru je imao 140.000 vojnika. Komandnom sastavu srpske vojske je pridodato oko 500 crnogorskih oficira i oko 1.000 oficira bivše Austrougarske.[14] Država je nasledila međunarodne dugove Srbije, Crne Gore i deo dugova Austrougarske i Turske. Ujednačavanje novca je izvršeno 1920. Tada je određeno da se austrougarske krune povuku iz opticaja menjanjem 4 krune za 1 srpski dinar. Iste 1920. je Narodna banka Srbije postala Narodna banka Kraljevine SHS. Zamena preostalih kruna (kuna) za dinar je trajala do 1923.[15] Privremeno narodno predstavništvo i pitanje agrarne reforme Države većinom nastaju i nestaju u ratnim sukobima, tj. vojnom silom, a ređe demokratskim procesima. Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca nije izuzetak. Ona je stvorena sporazumom Vlade Kraljevine Srbije sa Narodnim vijećem iz Zagreba, ali je u tom stvaranju presudna bila pobeda srpske vojske u ratu. Do izbora i donošenja prvog ustava vlast u Kraljevini SHS imali su kralj, tj. regent u njegovo ime, privremena vlada i Privremeno narodno predstavništvo.[16] Regent Aleksandar je sastavljanje vlade poverio 20.12.1918. Stojanu Protiću iz Narodne radikalne stranke. Potpredsednik vlade je postao Anton Korošec. Ministar spoljnih poslova bio je Ante Trumbić, a ministar unutrašnjih poslova Svetozar Pribićević. N. Pašić je očekivao da on dobije mesto predsednika vlade, ali je regent odlučio da ga pošalje u Pariz, kao vođu pregovarača na Mirovnu konferenciju. Odeljenja vlade Kraljevine SHS stvorena su u Crnoj Gori, Banatu, Bačkoj i Baranji, a regent je postavio i pokrajinske vlade u Sremu, Slavoniji, BiH, Hrvatskoj, Dalmaciji i Sloveniji.[17] Otvoreno nezadovoljstvo se ponovo javilo u proleće 1919. Dešavalo se da družine seljaka samovoljno prisvajaju delove veleposeda. Društveni nemiri, koji su nastali pod uticajem Oktobarske revolucije, ubrzali su provođenje agrarne reforme u Kraljevini SHS. Njome je trebalo umiriti seljaštvo. Već, u januaru 1919. regent Aleksandar obećao je proglasom davanje zemlje seljacima. Vlada je u februaru 1919. donela „Prethodne odredbe za primenu agrarne reforme”. Tada je napokon proglašeno ukida- nje kmetovskih odnosa, tj. ostataka feudalizma. Privremeno narodno predstavništvo (PNP) je samo upoznato sa tim odredbama. Vlada je odlučila da izvrši i naseljavanje ratnih dobrovoljaca, iz manje plodnih oblasti, na Kosmet, u Makedoniju, Vojvodinu i Slavoniju. Tamo su im besplatno deljeni zemljoposedi, obično veličine 3-8 hektara. Za naseljavanje kolonista država je većinom upotrebila državnu i opštinsku zemlju, ali manjim delom i odu zete posede odmetnutih Albanaca (kačaka) i dr. Država je koloniste besplatno prevozila, a posle naseljavanja bili su nekoliko godina oslobeđeni plaćanja poreza prema državi i lokalnoj upravi. Kolonizacija nije završena do 1938. U međuratnom periodu na Kosmet je naseljeno 10-11.000 porodica kolonista, tj. 50-60 hiljada osoba, a u Makedoniju 6-8.000 porodica, tj. 30-40.000 osoba.[18] Glavni sastavljač Privremenog narodnog predstavništva (PNP) bila je vlada i njen ministar za „Konstituantu” A. Kramer. U PNP su ušli predstavnici skupština Kraljevine Srbije i Kraljevine Crne Gore, članovi Narodnog vijeća i Jugoslovenskog odbora. PNP je održavalo sednice od marta 1919. do oktobra 1920. a na njegov rad su uticale borbe oko političkog uređenja države. U njemu se razgovaralo o izborima za Ustavotvornu skupštinu, mirovnim ugovorima, društvenim, privrednim prilikama i dr. Svađe, nedostaci radne većine, tj. kvoruma, i prekidi rada PNP doveli su do kratkotrajnosti vlada.[19] Na predlog socijaldemokratskih partija Srbije i BiH, na kongresu u Beogradu od 20. do 23.4.1919. stvorena je Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista). Ona je pristupila III internacionali (Kominterni). Kominterna je stvorena u Moskvi u martu 1919. Ona je bila središnja uprava za komunističke partije izvan Rusije, tj. Saveza Sovjetskih Socijalističkih Republika (SSSR-a). Kominterna je određivala rukovodioce za partije koje su bile učlanjene u nju. Davala im je uputstva za rad i novac. Iz Moskve je preko partija učlanjenih u Kominternu spremano pokre tanje socijalističkih revolucija.[20] U julu 1919. SRPJ (K) je organizovala opšti štrajk kao protest protiv stranih napada na revolucije u Sovjetskom Savezu i Mađarskoj. Na II kongresu u junu 1920. SRPJ (K) je promenila ime u Komunistička partija Jugoslavije (KPJ). U to vreme, srednom 1920. iz Kominterne je preuzeto mišljenje da je federacija najbolji oblik uređenja višenacionalnih država.[21] Protićeva vlada zamenjena je u avgustu 1919. vladom Ljubomira Davidovića, a u februaru 1920. je vladu ponovo sastavio Protić. U aprilu 1920. zemlju je potresao opšti štrajk desetina hiljada radnika na železnici. Vlada je štrajk zaustavila uvođenjem vojnog suda na železnici. Od maja 1920. do donošenja Obznane u decembru 1920. predsednik vlade bio je Milenko Vesnić.[22] Agrarna reforma Predstava kralja Aleksandra na aversu novčića od 50 para iz 1925. godine Kralj Aleksandar I Karađorđević U vreme ujedinjenja, u Jugoslaviji su postojali ostaci feudalnih odnosa. U Makedoniji to su bili čifčijski odnosi, u BiH beglučko-kmetovski odnosi, u Dalmaciji kolonatski odnosi. Pored toga, postojali su kapitalistički veleposedi i u Vojvodini, Slavoniji, Hrvatskoj i Sloveniji.[23] Agrarna reforma se ostvarivala prema uredbi vlade iz februara 1919. Sprovođenje agrarne reforme bilo je povezano sa verskim i nacionalnim odnosima. Većina veleposednika u BiH, age i begovi (oko 4 hiljade), bili su muslimani, a u Vojvodini većina veleposednika bili su Nemci. Veleposednici su bile i verske organizacije. One su na oduzimanje dela zemljoposeda gledale kao na ugrožavanje ekonomske osnove za svoje delovanje. Agrarna reforma nije oduzela veleposede od banaka i imovinu verskih ustanova.[24] U prvom periodu sprovođenja agrarne reforme ukinuti su kmetovski i čivčijski odnosi u BiH, na Kosmetu i u Makedoniji. U Dalmaciji su ukinuti kolonatski odnosi. Ranijim vlasnicima obećano je obeštećenje za zemlju koja je stavljena pod sekvestar. Imovina Habzburgovaca bila je oduzeta. Zemlja oduzeta i sekvestrirana, davana je u jednogodišnji, a kasnije i višegodišnji zakup seljacima.[25] Većina nekadašnjih kmetovskih porodica koja je dobila zemlju, zahvaljujući agrarnoj reformi, bila je u BiH, tj. više od 100.000 porodica. Te su porodice oduzetu zemlju prvo privremeno dobile u zakup. Agrarna reforma je završena do sredine dvadesetih godina XX veka. Od 1925. do 1931. bogatijim seljacima je omogućeno da otkupe zemlju koja je već bila sekvestrirana, tj. uzeta od veleposednika na čuvanje do konačnog sudskog rešenja. Godine 1931. donet je Zakon o likvidiranju agrarne reforme. Nasuprot oduzimanju veleposeda, kasnije je povećan zemljišni maksimum, sa 57 na 288 hektara, koji je neko mogao posedovati. Oko dve trećine poljoprivrednih domaćinstava u Kraljevini Jugoslaviji imalo je manje od 5 hektara zemlje. Za područje Srbije iz 1912. taj procenat je bio malo manji, tj. oko 62%. Domaćinstva, sa posedima do 5 hektara, su koristila približno polovinu ukupnog poljoprivrednog zemljišta u državi. Posede veće od 20 hektara imalo je oko 3% zemljoradničkih porodica, ali su te porodice raspolagale sa oko 23% poljoprivrednog zemljišta u Jugoslaviji. Veleposedi sa više od 100 hektara zemlje postojali su uglavnom na području Vojvodine, Slavonije, Hrvatske i Slovenije.[26] Kraljevina Jugoslavija je imala i značajan broj seljaka bez zemlje ili sa veoma malo zemlje. Oni su radili kao nadničari i zakupci na tuđoj zemlji. Takvih porodica je 1931. bilo oko 470.000. Seljaci bezemljaši (najamnici) su 1931. godine činili oko 9,6% stanovništva Jugoslavije. Njihov broj u Srbiji je bio oko tri puta manji od proseka Kraljevine, osim u Vojvodini. U Vojvodini je bilo mnogo bezemljaša, najamnika, ali je na tom području još od XIX veka bio raširen kapitalistički način proizvodnje na selu. U njoj su veleposednici zapošljavali nadničare. Društveni i ekonomski položaj seoskih nadničara i bezemljaša bio je sličan položaju gradskih najamnih radnika. 150-200.000 domaćinstava u međuratnom periodu bavilo se zemljoradnjom kao dodatnim zanimanjem. Nastavilo se i sa pečalbarstvom. Sa područja Srbije do 100.000 ljudi se u godinama pred Drugi svetski rat bavilo se „pečalbarenjem” u Srbiji i izvan nje.[27] Priznanje Kraljevine SHS i određivanje granica Kraljevina SHS nije bila priznata neposredno posle stvaranja od glavnih država u Antanti. Francuska i Engleska su imale obaveze prema Italiji. Zato nisu žurile sa priznavanjem Kraljevine SHS. Prve su je priznale Grčka i Norveška u januaru 1919. Zato je na mirovnim pregovorima u Parizu, od sredine januara 1919. delegacija Kraljevine SHS zvanično gledana kao delegacija Kraljevine Srbije. Ona se morala suprostaviti težnjama Italije da dobije teritorije u Dalmaciji i željama Rumunije da dobije ceo Banat. To je dovelo i do rasprava Pašića sa političarima iz Dalmacije Trumbićem i Josipom Smodlakom. Međusobno su se optuživali za nezainteresovanost Srba za Dalmaciju, odnosno Hrvata za Banat. Da bi uticao na priznavanje nove države i umanjio sukobe svojih političara, regent Aleksandar je putovao u Pariz na Mirovnu konferenciju, a često je predsedavao i radom svojih vlada.[28] Potpisivanje mirovnog sporazuma Antante sa Nemačkom 28. juna 1919. u dvorcu Versaju u Parizu donelo je i zajedničko priznavanje Kraljevine SHS. Ona je pod tim imenom bila potpisnik sporazuma. Sporazum o miru sa Austrijom u Senžermenu 10.9.1919. godine predvideo je da se spor oko Koruške reši plebiscitarnim izjašnjavanjem njenog stanovništva. Izjašnjavanjem u oktobru 1920. stanovništvo Koruške se opredelilo da bude u Austriji. Prema miru sklopljenom u dvorcu Neiju 27.11.1919. sa Bugarskom izvršena je manja izmena granice. Bugarska je 2.600 kilometara kvadratnih predala Kraljevini SHS. U pregovorima sa Mađarskom Kraljevina SHS nije uspela da dobije i Mohač. Mir sa Mađarskom je potpisan 4.6.1920. u dvorcu Trijanonu. Prema njemu, Banat je podeljen između Kraljevine SHS i Rumunije.[29] U Rijeci su Italijani, tada većina stanovništva u gradu, predvođeni pesnikom D`Anuncijem u septembru 1919. preuzeli vlast. U novembru 1920. u Rapalu je potpisan sporazum Italije i Kraljevine SHS o razgraničenju. Italiji su pripali Istra, Zadar i nekoliko ostrva, a Rijeci je priznat status samostalne države.[30] Međunarodni položaj Kraljevine SHS Revolucija i građanski rat u Rusiji imali su veliki uticaj i na Kraljevinu SHS. Kada su boljševici zauzeli Odesu, veliki broj izbeglica krenuo je prema Kraljevini SHS. Izbegli Rusi su u velikim grupama dolazili od proleća 1919. do kraja 1921. Prema izveštajima u Kraljevinu SHS tada je došlo više od 70.000 osoba iz Rusije. Veliku većinu činili su muškarci. Ruski doseljenici su većinom imali status emigranata, a tek kasnije pojedinačno su uzimali državljanstvo nove domovine. Zato je broj Rusa popisanih kao državljani Kraljevine SHS 1921. bio mali, tj. oko 28.000. Među došljacima iz Rusije bilo je mnogo intelektualaca (lekara, naučnika, umetnika i dr). Oni su znatno uticali na kulturu i nauku u Jugoslaviji u decenijama koje su usledile. Nesreća ljudi iz Rusije, koji su morali napustiti svoju domovinu, bila je sreća za Srbe jer je obogatila njihovu nauku i kulturu.[31] Neredi koje je izazvao ratni poraz u Mađarskoj doveli su do proglašenja republike sredinom novembra 1918. U njoj je u martu 1919. došlo do socijalističke revolucije. Mađarske protivnike socijalizma pomogle su vojske Francuske, Rumunije i Čehoslovačke. Početkom avgusta 1919. revolucionari su bili poraženi. Vlast u Budimpešti krajem 1919. preuzeo je admiral Mikloš Horti. On je u martu 1920. proglašen za regenta Mađarske Kraljevine. Mađarska je mirovnim ugovorom iz Trijanona izgubila oko polovine teritorije koju je imala kao deo Austrougarske.[32] U avgustu 1920. Kraljevina SHS je sklopila ugovor o savezu sa Čehoslovačkom. U proleće 1921. u Mađarsku je došao bivši kralj Karlo Habzburški. Njegov pokušaj da ponovo postane mađarski kralj izazvao je protest Rumunije, Kraljevine SHS i Čehoslovačke. To je ubrzalo njihovo povezivanje i stvaranje Male antante.[33] Francuska je nastojala da Versajskim mirom što više oslabi Nemačku i postane najznačajnija država u Evropi. Ona nije želela nikakvu obnovu vlasti Habzburgovaca, a pogotovo ne obnovu Austro-Ugarske. Zato je podržala stvaranje Male antante. Sredinom 1921. završeno je stvaranje, preko dvojnih ugovora, saveza Čehoslovačke, Rumunije i Kraljevine SHS, poznatog kao Mala antanta. U oktobru 1921. Karlo Habzburški je ponovo posetio Mađarsku. Mobilizacija vojske u Čehoslovačkoj i Kraljevini SHS uz nespremnost Mađara za rat doveli su do njegovog trajnog odlaska iz Mađarske. Mađarskom je nastavio da upravlja M. Horti i ona je ostala kraljevina bez kralja.[34] Savez Kraljevine SHS sa Rumunijom ojačan je i brakom kralja Aleksandra sa Marijom, kćerkom rumunskog kralja Ferdinanda. Na njihovom venčanju u junu 1922. godine nije prisustvovao „glavni kum” engleski kralj Džordž V, nego ga je zamenio sin Albert. Sledeće, 1923. u septembru kraljica je rodila prestolonaslednika Petra, a posle su rođeni Tomislav i Andrej.[35] Italija je u Kraljevini SHS videla prepreku za svoje širenje na istočnoj obali Jadranskog mora. To se naročito videlo od oktobra 1922. kada je predsednik vlade postao vođa fašista Benito Musolini. On je želeo da „obnovi” vladavinu iz Rima, Italije, zemljama oko Sredozemnog mora. Vojska Italije je u martu 1922. ušla u Rijeku. Kraljevina SHS morala je sporazumom iz 1924. da prizna pripajanje grada Italiji.[36] U vreme stvaranja zajedničke južnoslovenske države, Bugari su bili nepomirljivi neprijatelji Srba. Zato 1918. nije bilo ozbiljnih pomisli da se i oni nađu u zajedničkoj državi. Na zahteve da se u Makedoniji uvede samouprava vlade iz Beograda se nisu osvrtale. Posle pobede Srbije, deo pristalica samoupravne Makedonije ili pristalica velike Bugarske je iz Makedonije otišao u Bugarsku. Oni su sa Bugarima već od 1919. ubacivani u četama „komita” u Kraljevinu SHS. Ti „Makedonstvujušči” su na jugoistoku Kraljevine SHS napadali i ubijali civile, policajce, vojnike i žandare. Tako su želeli da pokrenu borbu za autonomiju Makedonije ili njeno pripajanje Bugarskoj.[37] U takvim okolnostima, Aleksandar Stambolijski, vođa Zemljodelske stranke, stvorio je 1919. vladu u Bugarskoj. On je želeo drugačije odnose sa Srbijom. Dao je i izjavu da nije Bugarin nego Južni Sloven. A. Karađorđeviću je predlagao stvaranje jedne federativne južnoslovenske države od dve članice (Bugarska i Kraljevina SHS). A. Karađorđević i N. Pašić tada nisu želeli ozbiljno razgovarati o takvom predlogu. U aprilu 1923. potpisan je srpsko bugarski sporazum koji je predvideo pojačanu kontrolu granice da se suzbije četovanje. Nezadovoljna bugarska vojska i nacionalisti odgovorili su prevratom 9.7.1923. Stambolijski je pobegao, ali je nekoliko dana kasnije bio uhvaćen i ubijen. Njegovo obezglavljeno telo je bačeno u reku Maricu, a njegova stranka je bila progonjena. Vlast su preuzeli Aleksandar Cankov i protivsrpski nacionalisti. Od tada je u Bugarskoj podrška četama VMRO-a koje su upadale u Kraljevinu SHS postala otvorena.[38] Kraljevina SHS je morala da pojača nadgledanje granice, a kralj Aleksandar Karađorđević je pomišljao i da pošalje vojsku u Bugarsku kako bi tamo uništi komitske čete. Borbe žandarmerije i vojske protiv komita prenele su se i na civile koji su podržavali jednu od sukobljenih strana. U tom sukobu cela sela su spaljivana. Stvarane su srpske četničke jedinice i naoružani odredi civila, „narodna milicija”. Prema zvaničnim tvrdnjama u tim sukobima samo u Makedoniji izgubljene su stotine života, ali postoje osnovane tvrdnje da je ubijeno nekoliko hiljada osoba.[39] Slično se dešavalo i u borbama sa kačacima na Kosmetu. Još u oktobru 1918. došlo je do oružanog otpora srpskoj vlasti na Kosmetu. Tamo su morala da se pošalju vojna pojačanja. Sa prekidima, borbe protiv pobunjenih Albanaca trajale su i 1919. Tada je i manji broj Crnogoraca sa Albancima pokušao da pokrene pobunu na području južno od Podgorice, ali su poraženi. Upadi četa kačaka iz Albanije na Kosmet i u zapadnu Makedoniju nastavili su se i posle. Iza tih napada je bio Kosovski komitet, tj. Hasan Priština. Nerede je pojačavao spor Albanije i Kraljevine SHS oko određivanja granice.[40] Sredinom 1924. Ahmeda Zogua je sa vlasti zbacio Fan Noli, ali je i njegova vlada pomagala upade kačaka. Zato je Kraljevina SHS pomogla Ahmeda Zogua, koji se bio sklonio u Jugoslaviju. On je organizovao svoje pristalice i sa njima krajem decembra 1924. ponovo preuzeo vlast u Albaniji. Ubrzo je Zogu zaključio da mu je važnija podrška iz Italije, nego iz Beograda. Počeo je otvoreno da podržava zahteve Albanaca iz Kraljevine SHS da se pripoje Albaniji. U septembru 1928. Zogu se proglasio za kralja Albanaca.[41] Izbori 1920. i suspenzija rada KPJ Da bi se održali izbori, prvo je bilo potrebno odrediti granice, odnosno teritoriju na kojoj će se birati. Posle toga PNP je moralo da se usaglasi oko prihvatanja Nacrta zakona o izborima koji im je predala Vlada. Prema usvojenom izbornom zakonu, pravo da biraju dobili su muškarci koji su bili državljani Kraljevine SHS. Oni su morali imati dvadeset jednu godinu i šest meseci boraviti u opštini u kojoj biraju. Pravo glasa nisu imala vojna lica. Muškarci stariji od dvadeset pet godina koji su bili pismeni mogli su se prijaviti da budu birani. Državni službenik je morao dati ostavku na državnu službu ako bude izabran, tj. dobije poslaničko mesto u Ustavotvornoj skupštini. PNP je u drugoj polovini oktobra 1920. održalo poslednju sednicu. Raspisivanjem izbora za Ustavotvornu skupštinu ono je raspušteno.[42] Na izborima za Ustavotvornu skupštinu u novembru 1920. godine učestvovale su dvadeset dve stranke. Neke od njih delovale su i u prethodnim državama, a neke su nastale u Kraljevini SHS. Od novoorganizovanih stranaka najviše uspeha na izborima imale su Demokratska stranka i Socijalistička radnička partija Jugoslavije (komunista). Demokratska stranka je osnovana u Sarajevu sredinom februara 1919. U nju je ušao deo članova nekadašnje Samo-stalne radikalne stranke i deo Hrvatsko-srpske koalicije oko Svetozara Pribićevića. Neko vreme Demokratska stranka je bila glavni zagovornik zamisli „integralnog jugoslovenstva”.[43] Na izborima je učestvovalo oko 65% upisanih glasača, tj. više od 1,6 miliona od skoro 2,5 miliona upisanih. Najviše mesta u Ustavotvornoj skupštini, koja je ukupno imala 419 poslanika, osvojile su Demokratska stranka (92 mandata), Narodna radikalna stranka (91 mandat), Komunisti (58 mandata), Hrvatska republikanska seljačka stranka, koja se od kraja 1920. zvala Hrvatska seljačka stranka (50 mandata), Samostalna kmetijska stranka sa Savezom zemljoradnika (39), Slovenska ljudska stranka (27) i Jugoslovenska muslimanska organizacija (24).[44] Komunistička partija je na izborima dobila veliki broj glasova. Ranije, u avgustu 1920. na opštinskim izborima, bila je značajna i pobeda komunističke liste sa njenim sekretarom Filipom Filipovićem na području opštine Beograd. Vlada nije želela da komunisti upravljaju prestonicom. Zato je opštinsku upravu u Beogradu suspendovala. Štrajkovi rudara u Sloveniji i Bosni pokazali su da se društvene pobune ne smiruju. Zato je Vlada u decembru 1920. donela Obznanu. Prema toj uredbi privremeno je zabranjeno izlaženje komunističkih novina i suspendovan je rad Komunističke partije, jer su predstavljali opasnost po kapitalistički poredak i monarhiju.[45] Ipak, komunistički poslanici su pristali da polože zakletvu kralju i radili su u Narodnoj skupštini. Napustili su je u prvoj polovini juna 1921. kada je postalo izvesno kakav će ustav ona doneti. Posle toga su među komunistima ojačale nestrpljive i nasilne družine.[46] Vidovdanski ustav [ikona] Ovaj odeljak treba proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. U decembru 1920. Ustavotvorna skupština je počela sa radom. Rasprave sa najviše sukoba vođene su oko uređenja države. Vođe Demokratske i Radikalne stranke, Lj. Davidović i N. Pašić, radili su na tome da zajednička država bude monarhija unitarno uređena, sa jedinstvenom teritorijom i bez veće samostalnosti istorijskih pokrajina. Pri tome su isticali zamisao da u Kraljevini SHS živi jedan troimeni narod. Unutar Radikalne stranke, ideje S. Protića, koji se zalagao za podelu na 9 istorijskih pokrajina sa posebnim skupštinama i vladama, smatrane su za poziv da se razbije jedinstvo države.[47] Isto je gledano i na zahteve da se Hrvatskoj da poseban položaj. Vođa Hrvatske seljačke stranke S. Radić je stalno isticao „državne” tradicije Hrvatske i narodnu posebnost Hrvata. On je tražio da u zajedničkoj federalnoj, ili konfederalnoj, državi Hrvatska bude uređena kao republika. Anton Korošec i njegova Slovenska ljudska stranka su tražili da se u državi izdvoje autonomne pokrajine, na osnovu kulturnog i privrednog kriterijuma. Muslimanski predstavnici su tražili stvaranje samoupravnih oblasti, za njih, unutar Kraljevine SHS.[48] Predstavnici radikala i demokrata su za svoj nacrt ustavnog uređenja pridobili mali deo nesrba. To su bili poslanici Jugoslovenske muslimanske organizacije (JMO), Džemijeta (uglavnom Albanci i Turci) i Slovenačke kmetijske stranke. Prestavnici JMO su pristali da podrže ustav kada su im obećana mesta u vlasti uz uvođenje sudske i školske autonomije za muslimane. Ustav je izglasan 28.6.1921. Zato je nazvan Vidovdanski ustav. Za njega je glasalo 223 od 258 prisutnih poslanika. Malo Slovenaca i Hrvata je glasalo za Vidovdanski ustav (oko 20).[49] Prvim članom Vidovdanskog ustava država je proglašena za „ustavnu, parlamentarnu i naslednu monarhiju”. Trećim članom za službeni jezik je proglašen „srpsko-hrvatsko-slovenački” jezik. Ustavom je određeno da zakonodavnu vlast vrše zajedno Narodna skupština i kralj. Zakone su predlagali ministri i poslanici, u Narodnoj skupštini, a izglasavala ih je većina prisutnih poslanika u njoj. Izglasane zakone je morao potvrditi i proglasiti kralj da bi postali punovažni. Kralj je, po ustavu, sazivao i raspuštao skupštinu. On je predstavljao i zastupao državu u odnosima sa drugim državama. Kralj je bio vrhovni zapovednik vojske, a ustav je propisao opštu vojnu obavezu za stanovnike. Uz saglasnost Narodne skupštine kralj je sklapao međunarodne ugovore. Imenovao je vladu, državne činovnike i dodeljivao vojne činove. Izvršna vlast, Vlada je odgovarala kralju i Narodnoj skupštini.[50] Građanima je obećano pravo slobodnog udruživanja i sloboda štampe. Propisano je opšte, slobodno i tajno glasanje za Narodne skupštine. Obećano je pravo na privatnu svojinu, ali je istaknuto da ona ne sme štetiti opštim interesima. Država se ustavom obavezala da brine o narodnom zdravlju i opštim higijenskim uslovima. Proglašeni su besplatna lekarska pomoć, briga o invalidima i siromašnima.[51] Kraljevina je nasledila nekoliko različitih pravnih sistema koji su primenjivani. Sudovi su, prema Ustavu, proglašeni nezavisnim u odnosu na sve vlasti i određeno je da sude samo po zakonima. Sudije je postavljao kralj. On je imao i pravo da amnestira osuđenike. Redovni (opšti) sudovi bili su sreski, okružni, apelacioni, kasacioni i trgovački. Kasacioni sud je bio jedinstven za celu zemlju. Pored toga postojali su i posebni sudovi (vojni i drugi).[52] Donošenjem ustava i zakona nije izvršeno uvođenje jedinstvenog zakonodavstva i sudstva. Pored zakona Kraljevine Srbije, primenjivani su zakoni iz Austrougarske, Kraljevine Crne Gore. U porodičnim i naslednim sporovima među muslimanima određeno je da sude šerijatske sudije. Oni su bili u službi države i radili pri sreskim sudovima. Primena različitih pravnih sistema stvarala je probleme u sudstvu. U zaostalim oblastima kao što su Kosmet i Raška oblast, zatečeni su feudalni odnosi, a krvna osveta je bila garant ljudskog života i dostojanstva.[53] Država se po Vidovdanskom ustavu delila na oblasti, a oblasti na okruge. Okruzi su se delili na srezove, a srezovi na opštine. Kao upravnike oblasti kralj je imenovao velike župane. Oni su bili podređeni ministru unutrašnjih dela. Po mišljenju Vladimira Ćorovića oni „nisu imali više prava ni više ugleda od starih okružnih načelnika”. Kasnije (1922), Uredbom o podeli zemlje na oblasti određeno je da država bude podeljena na 33 oblasti. Primetna je neujednačenost u veličini tih oblasti. Kasnije zakonodavna delatnost nije donela zakone koji bi ozakonili sve principe (osnovna, polazišna pravila) sadržane u Vidovdanskom ustavu.[54] Posle usvajanja Vidovdanskog ustava, Ustavotvorna skupština je nastavila da radi kao, redovna, zakonodavna.[55] Smrt kralja Petra I Karađorđevića i zabrana Komunističke partije U januaru 1921. N. Pašić je stvorio radikalsko-demokratsku vladu. U njegovu drugu vladu iste 1921. godine bili su uključeni i predstavnici manjih stranaka, tj. JMO, Zemljoradničke i Samostalne kmetijske stranke.[56] Početkom marta 1921. u Francuskoj je umro kralj Nikola Petrović-Njegoš. Nekoliko godina posle njegove smrti prestalo je četovanje njegovih pristalica u Crnoj Gori. Sredinom avgusta 1921. u Beogradu je umro kralj Petar I. Posle njegove smrti Aleksandar je postao kralj, ali za razliku od oca on nije obavio obred krunisanja.[57] Aleksandar je imao netrpeljiv stav prema komunistima, a zbog čega je bio u lošim odnosima sa komunističkim vlastima u Rusiji. Od donošenja Obznane, deo komunista se odlučio na niz atentata na predstavnike vlasti. Kada je 29.6.1921. proglašavan ustav, komunisti su u Beogradu pokušali atentat na regenta Aleksandra. U julu 1921. Alija Alijagić i grupa „Crvena pravda” ubila je bivšeg ministra unutrašnjih poslova Milorada Draškovića u Delnicama. Da bi se zaustavio „crveni teror”, početkom avgusta 1921. donet je Zakon o zaštiti javne bezbednosti i poretka u državi. Zakon je zabranio govorenje i delovanje protiv ustavom stvorenog političkog i društvenog sistema. Poništeni su mandati komunista u Narodnoj skupštini i opštinskim telima. Komunistima je zabranjeno da rade, ali su oni nastavili da rade nezakonito, tj. ilegalno. KPJ je od tada svoje kongrese održavala i van Kraljevine SHS.[58] Vođe SSSR-a videle su u Kraljevini SHS protivnika socijalizma i zemlju koja podržava carističke izbeglice iz Rusije. Kominterna je na svom kongresu 1924. zaključila o „jugoslovenskom pitanju” da u Jugoslaviji „srpska buržoazija” ostvaruje prevlast, a da su nesrbi izloženi „nacionalnom ugnjetavanju”. KPJ je preuzela mišljenja iz Kominterne. Sima Marković i deo komunista su pokušali ublažiti ili odbaciti te optužbe, ali su bili potisnuti.[59] Sredinom dvadesetih godina XX veka većina u KPJ je odbacila zamisao o nacionalnom jedinstvu Srba, Hrvata i Slovenaca, tj. o „troimenom narodu”. Na Trećem kongresu KPJ (u Beču 1926), pored optužbe da „srpska buržoazija” iskorištava druge narode, usvojeno je i mišljenje da je u Jugoslaviji vladajuća „srpska nacija”. Pored Slovenaca i Hrvata, priznato je postojanje Makedonaca kao nacije. Iz toga je zaključeno da je potrebno federativno i republikansi urediti Jugoslaviju. Na kongresu KPJ u Drezdenu 1928. KPJ je usvojila izjavu po kojoj je njen cilj da predvodi radnike i seljake u uništenju Kraljevine SHS. Po toj zamisli bi „ugnjeteni” narodi dobili nacionalnu nezavisnost, a potom bi stvorili balkansku federaciju republika.[60] Početak političkog života u zajedničkoj državi i izbori 1923. godine Da bi se u političkom životu poništili veliki gubici Srba u Prvom svetskom ratu, izborni okruzi su pravljeni prema popisu iz 1910. Zato su premoć u Skupštini imali Srbi. Politički život bio je ispunjen sukobima i nestabilnošću. Vlade su često menjane, a predsednici vlada većinom su bili iz Radikalne stranke. Samo predsednik poslednje vlade pred diktaturu nije bio Srbin. Ministri unutrašnjih i spoljnih dela samo izuzetno nisu bili Srbi. Srba je bilo najviše u državnim službama, vojsci i žandarmeriji. To je moglo biti i posledica okolnosti da su upravo Srbi najviše želeli da rade za zajedničku državu, tj. da je grade i brane.[61] Želja da se proširi sopstvena vlast i uticaj dovele su do toga da su vlade iz Beograda često donosile ili odobravale odluke lokalnih uprava u unutrašnjosti zemlje. Tako velika vlast donosila je i velika iskušenja. U lokalnoj upravi građani su često, dajući novac ili druge „poklone”, primenjivali potkupljivanje državnih službenika da bi dobili neku odluku ili obavili neki posao. Takva korupcija nije postojala samo među nižim državnim službenicima nego i unutar vlada. Iz tih razloga narod je gubio poverenje u potkupljive i nepravedne političare i vlade. Nestalnost i nedelotvornost vlada bila je posledica svađa stranaka u Narodnoj skupštini. U njoj su postojale duboke podele i stalne svađe. Njeni zakonodavni odbori ni za pet godina rada nisu uspevali da obave svoj osnovni zadatak i ujednače različito zakonodavstvo koje je nasledila Kraljevina SHS.[62] Unutar onoga za šta se govorilo da je srpski narod, postojala su određena razilaženja i sukobi. Od grupe oko Sekule Drljevića, bivšeg ministra kralja Nikole, 1922. oblikovani su se crnogorski federalisti koji su tražili više samostalnosti za Crnu Goru, na osnovu njenih državnih tradicija, ali su na rečima, prihvatali nacionalno jedinstvo sa ostalim Srbima. Glavni predstavnik muslimana JMO je isticala da su muslimani „poseban ogranak” jedinstvenog naroda. Ona je nastojala da postigne više samouprave za BiH. Pored toga, nastojala je i da sačuva sudsku autonomiju muslimana i da obezbedi „pravednu” odštetu za oduzetu feudalnu zemlju muslimanskim veleposednicima. 1922. vođa JMO postao je Mehmed Spaho.[63] U Kraljevini SHS se službeno davala prednost upotrebi imena Južna Srbija, kao zajedničkog imena za Makedoniju i Staru Srbiju (Kosmet i Raška). U službenom imenu je bila izražena misao da će slovensko stanovništvo u Makedoniji biti srbizovano. Ipak, to se nije dogodilo. Stanovništvo u Makedoniji je u velikom broju izbegavalo odazivanje u vojsku, a pokušaj da se proširi upotreba „službenog”, tj. srpskog, jezika nije dala veće rezultate. Većina u Makedoniji je koristila narodni jezik tog područja, tj. makedonski. U Makedoniji srpsku svest je imalo stanovništvo na području Kumanova, veliki deo činovništva i „kolonista”. Otpor srbizaciji je pogodovao da Makedonija postane područje na kome je deo stanovništva pružao podršku upadima pripadnika VMRO-a iz Bugarske. Da bi se suprostavila tome 1921. Kraljevina SHS je morala da uveća žandarmeriju na oko 20.000 pripadnika. Između polovine i dve trećine žandarmerije je u sledećih deset godina stalno boravio u Južnoj Srbiji, tj. Staroj Srbiji i Makedoniji.[64] Političke svađe Srba i Hrvata bila su glavno obeležje političkog života u Kraljevini SHS. Svađe sa S. Radićem i glavnim predstavnicima Hrvata bile su neprestane. Nasuprot nepomirljivim sukobima srpskih i hrvatskih političkih predstavnika, slovenački politički predstavnici uglavnom su nalazili način da sudeluju u svakoj vladi. Tako su uspevali da postignu svoj glavni cilj, tj. da obezbede autonoman položaj teritorije na kojoj su Slovenci bili većina. Uspeli su da za to područje dobiju škole na slovenačkom jeziku i upravu sa skoro potpuno slovenačkim činovništvom.[65] U decembru 1922. Pašić je sastavio radikalsku vladu bez demokrata. Drugi izbori za Skupštinu su održani marta 1923. Zemlja je bila politički podeljena i zavađena. Tokom izborne kampanje 1923. u Hrvatskoj je dolazilo do fizičkih obračuna pristalica Hrvatske republikanske seljačke stranke i Demokratske stranke. U njima su upotrebljavani noževi i pištolji. Vlasti su u nekim mestima morale da uvode policijski čas i vanredno stanje.[66] Najviše poslaničkih mesta na izborima 1923. osvojila je Radikalna stranka (107 poslanika). Druga po snazi bila je Hrvatska republikanska seljačka stranka (70 poslanika), a Demokratska stranka je bila treća. Posle izbora, Hrvatska republikanska seljačka stranka (HRSS) je sa Slovenskom ljudskom strankom (SLjS) i JMO stvorila „Federalistički blok”. Radikali su odlučili da im učine ustupke, a da bi dobili podršku za stvaranje svoje vlade. Dogovoreno je da se zamene službenici u pokrajinskim upravama, a novi postave u dogovoru sa HRSS, SLjS i JMO. Stjepan Radić je iste 1923. godine na skupštini HRSS vređao kraljevski dvor. Kada je zapretila opasnost da ga uhapse, on je pobegao u inostranstvo.[67] Nestabilnost parlamentarnog sistema Marta 1924. iz Demokratske stranke konačno se izdvojila družina oko S. Pribićevića i stvorila Samostalni demokratski klub, kasnije Samostalnu demokratsku stranku (SDS). Pribićević je privremeno pružio podršku Pašićevoj vladi. Zbog odricanja radićevaca od republikanizma i njihovog dolaska u Skupštinu, Pašić je morao da podnese ostavku vlade. Pašićevu vladu jesmenila Davidovićeva (od jula do oktobra 1924), ali ni ona nije uspela da obezbedi trajniju većinu u Narodnoj skupštini. U novembru 1924. kralj je sastavljanje vlade, ponovo, poverio Pašiću.[68] Izbori u februaru 1925. doneli su Radikalnoj stranci 143 poslanička mesta. Sa njom je sarađivala Pribićevićeva SDS koja je imala dvadeset jednog poslanika. Vođa HRSS Stjepan Radić je početkom 1925. na osnovu Zakona o zaštiti države bio uhapšen. Optužen je jer je 1924. pristupio Trećoj internacionali. Vlada je odlučila da poništi mandate članova HRSS. U martu 1925. Pavle Radić je po odobrenju S. Radića u Narodnoj skupštini dao svečanu izjavu da HRSS napušta republikanizam i prihvata Vidovdanski ustav i dinastiju Karađorđević. Zato su u martu 1925. poništeni samo mandati S. Radića i nekoliko vođa Hrvatske seljačke stranke (HSS). U junu 1925. su potvrđeni mandati ostalih poslanika HSS, a S. Radić je dobio pomilovanje od kralja. Po želji kralja, u julu 1925. došlo je do stvaranja radikalsko-radićevske vlade.[69] Početkom 1926. u samoj Radikalnoj stranci počeli su sukobi. N. Pašić je optuživan da je iznemogao i da je preterano popustljiv prema sinu Radomiru. Radomir Pašić se javljao kao učesnik u brojnim slučajevima nezakonitog bogaćenja uz zloupotrebu očevog političkog uticaja. HSS se dogovorila sa opozicijom i u Skupštini stavila na dnevni red interpelaciju o korupciji. Ministar kome je iz Skupštine upućeno takvo pitanje mogao je dva meseca da odlaže odgovor pod izgovorom da prikuplja podatke. Često se dešavalo da ministri nikada ne odgovore. Kritike i kriza zbog korupcije doveli su do Pašićeve ostavke na mesto predsednika vlade u aprilu 1926. Vladu je obrazovao Nikola Uzunović, ali je i on primoran na ostavku zbog nastavka saradnje poslanika HSS sa opozicijom. U Radikalnoj stranci pojavili su se zahtevi da se „Pašićevci”, kao leglo korupcije, potisnu iz stranke. Nekoliko meseci kasnije, u decembru 1926. umro je Nikola Pašić. U to vreme na vlasti je bila poslednja radikalsko-radićevska vlada.[70] Sukob se nastavio u januaru 1927. Tada je radikalski deo vlade preko ministarstva unutrašnjih poslova ometao rad na povećanju broja pristalica HSS na području BiH i Vojvodine. Zato se u januaru 1927. konačno raspala radikalsko-radićevska koalicija. Novu vladu radikali su stvorili u februaru 1927. podržani prvenstveno od Slovenske ljudske stranke. U aprilu 1927. morala se stvoriti nova vlada radikala i demokrata. U tu vladu Velimira Vukićevića su ušli A. Korošec i M. Spaho.[71] Izbori 1927. godine i atentat u skupštini 1928. godine Na izborima u septembru 1927. Hrvatska seljačka stranka je prvi put učestvovala kao stranka koja prihvata Vidovdanski ustav i monarhiju. Radikalna stranka je dobila 117 mandata, HSS i DS po 61 mandat. Pribićevićeva SDS je bila četvrta po snazi sa 22 mandata. Među skoro beznačajnim grupama dva mandata je dobio Hrvatski blok. Njega su stvorile manje hrvatske političke stranke u leto 1926. U njemu su bili Hrvatska stranka prava, Hrvatska federalistička stranka Ante Trumbića i Hrvatski republikanski seljački savez. U septembru 1927. u Skupštinu su izabrani Ante Trumbić i Ante Pavelić. Pavelić, predstavnik pravaša, govoreći prvi put u Skupštini izjavio je da njegov dolazak nije potvrda da on priznaje postojeće stanje, nego da će se boriti protiv njega za samostalnost Hrvatske. Koliko se netrpeljivosti i nasilnosti krilo iza te izjave tada se nije moglo naslutiti.[72] Vladu Radikalne stranke podržali su DS i SLjS. U novembru 1927. stvoren je zajednički klub poslanika HSS i SDS. Tako je stvorena Seljačko-demokratska koalicija. Lj. Davidović je ubedio demokrate da istupe iz vlade i odlučio da otpočne pregovore sa Seljačko-demokratskom koalicijom. To je dovelo do ostavke Vukićevićeve vlade u februaru 1928. Seljačko-demokratska koalicija je tražila poboljšanje položaja „prečanskih” krajeva, tj. područja severno od Dunava i zapadno od Drine, i veću samoupravu srezova i oblasti. Tražila je i promenu velikih župana u Hrvatskoj, Dalmaciji, Slavoniji i BiH. Pored toga, Seljačko-demokratska (SD) koalicija je tražila za sebe značajna mesta u vladi.[73] Početkom 1928. kralj Aleksandar Karađorđević je mandat za sastavljanje vlade ponudio Stjepanu Radiću, ali je, tada, najjača Radikalna stranka odbila da bude deo vlade ako ne dobije mesto predsednika. Zato je obnovljena Vukićevićeva koaliciona vlada.[74] Krajem maja 1928. u Beogradu su održani veliki protesti protiv vladajuće koalicije. Opozicija, tj. SD koalicija i Savez zemljoradnika, je prenela proteste i u Skupštinu. Radić je zbog „neparlamentarnih izraza” često bio isključivan sa sednica. Optužbe protiv vlade dovodile su i do fizičkih obračuna poslanika. Skupštinska policija je morala nasilno da udalji neke poslanike. Nasilničko raspoloženje je toliko poraslo da je 15.6.1928. na sednici Puniša Račić, poslanik radikala, predlagao da se usvoji „Zakon o dvoboju”. Vrhunac sukoba se dogodio 20.6.1928. Uvredama prekinuti, Puniša Račić pucao je i ubio P. Radića i Đuru Basaričeka, a S. Radić je bio smrtno ranjen.[75] Posle ubistava poslanici Seljačko-demokratske koalicije napustili su Narodnu skupštinu, tražili njeno raspuštanje i nove izbore. Stjepan Radić je umro u Zagrebu početkom avgusta 1928. Novi vođa HSS je postao Vlatko Maček. Od tada Ante Trumbić istupa sa otvorenim zahtevom za odvajanje Hrvatske od Srbije. Podržavao ga je A. Pavelić. Kralj je odbio da se raspišu izbori kako bi sprečio da „Hrvati iskorištavaju leševe u toku izborne borbe”. Predsednik vlade u takvim okolnostima postao je Anton Korošec. U njegovu vladu su ušli SLjS, JMO, radikali i jedan Hrvat iz DS. A. Korošec je atentat osudio kao postupak jedne osobe za koji se ne može optužiti poslanička grupa ili ceo narod.[76] Opozicija je 1.12.1928. organizovala proteste u Zagrebu, oni su prerasli u nasilje i krvoproliće. Demokratska stranka je izašla iz vlade, ali nikakav celovit sporazum stranaka nije mogao da se sklopi. Tako je Davidović prihvatio zahtev Vlatka Mačeka da se Skupština raspusti, ali se nije slagao sa zahtevom da se stvori šest federalnih jedinica. Koroščeva vlada krajem 1928. više nije mogla da vlada državom. Kralj je morao da razgovara sa političarima o stvaranju nove vlade. Krajem novembra 1928. Narodna skupština je održala poslednju sednicu, a Koroščeva vlada je krajem decembra 1928. podnela ostavku.[77] Kraljevo preuzimanje vođenja državne politike Šestojanuarska diktatura Detaljnije: Šestojanuarska diktatura Vikizvornik ima izvorni tekst povezan sa člankom Kraljevska proklamacija od 6. januara 1929.. Vikizvornik ima izvorni tekst povezan sa člankom Zakon o kraljevskoj vlasti i vrhovnoj državnoj upravi (1929). Kralj Aleksandar I na naslovnoj stranici Tajmsa, 11. februar 1929. godine Na planu unutrašnje politike, u Kraljevini SHS došlo je do ozbiljne državne krize izazvane zaoštrenim partijskim i međunacionalnim odnosima. I sam kralj je rušio vlade sa skupštinskom većinom, kralj je zadržavao i one koje je nisu imale. Vidovdanskim ustavom osigurana pravo da saziva i raspušta skupštinu i raspisuje izbore učinile su kralja važnim faktorom na političkoj sceni.[78] Kralj se mešao u politički život preko političara bliskih dvoru, preko kojih je stvarao svoja uporišta, naročito u Demokratskoj i Radikalnoj stranci. Aleksandar se u vojsci oslanjao na pripadnike Bele ruke, na čijem čelu su se nalazili generali Petar Živković, Josif Kostić, Dragutin Okanović, Đura Dokić i Petar Mišić.[79] 6.1.1929. „Proklamacijom narodu” kralj je izjavio da između kralja i naroda više ne sme i ne može biti posrednika. Optužio je političare da su u svojoj zaslepljenosti zloupotrebili parlamentarizam i da dovode u opasnost državu i narod. Objavljeno je da Vidovdanski ustav prestaje da važi, a Skupština se raspušta.[80] Zakoni su ostali da važe dok se nekim ukazom ne ukinu i donesu novi. Rad političkih partija i udruženja sa plemenskim i verskim obeležjem je zabranjen.[81] Istovremeno je kao zamena za ustav proglašen Zakon o kraljevskoj vlasti i vrhovnoj državnoj upravi. Prema njemu, kralj je proglašen nosiocem sve vlasti u Kraljevini SHS. Zakon o kraljevoj vlasti je predvideo da kralj kao nosilac sve vlasti nikome ne odgovara. To je bilo uvođenje diktature. Kralj Aleksandar se nadao da će on moći da izvrši nacionalno ujedinjenje (u Jugoslovene) koje su sprečavale borbe političkih stranaka. Novu vladu poverio je dotadašnjem komandantu kraljeve garde generalu Petru Živkoviću. Da bi se istaklo narodno jedinstvo, u vladu su pored Srba uključeni i Hrvati i Slovenci.[82] Novine su bile strogo nadgledane i objavljivale su samo ono što su kralj i vlada želeli da bude objavljeno. Političari su praćeni i znalo se šta su izjavljivali na ulici, u kafani, čak i u privatnim kućama. Znalo se da političke partije i dalje postoje, iako je objavljeno da se zabranjuje njihov rad. Samo je prestalo njihovo delovanje u javnosti.[83] Većina političara je prihvatila proglašenje diktature bez otpora, ali deo političara je napustio zemlju. Pribićević je 1929. bio prisilno interniran u Brus, a zatim je napustio Kraljevinu SHS. U inostranstvu je i umro 1936. U inostranstvo je prešao i deo vođa HSS. Oni su pokušavali da skrenu pažnju međunarodne javnosti i političara na diktaturu „srpskog kralja” nad Hrvatima. Tako su se januara 1930. obratili i Društvu naroda, ali ono nije pokazalo interes za te žalbe. Zemlju je napustio i Ante Pavelić. Komunisti su pomislili da je uvođenje diktature prilika za revoluciju. Njihov pokušaj da organizuju ustanak olakšao je vlastima primenu sile. Nekoliko stotina članova KPJ i SKOJ-a (Saveza komunističke omladine Jugoslavije) ubijeno je, a u sudskim procesima mnogi su osuđeni na robiju.[84] Reakcija države na Veliku ekonomsku krizu 1929-1933. Velika ekonomska kriza je počela slomom na berzi u Njujorku u oktobru 1929. a zatim se proširila na ceo svet. Najviše je pogodila Sjedinjene Američke Države (SAD) i Nemačku. Zemlje pogođene krizom su uvele zaštitne carine za svoje proizvode. U vreme Velike ekonomske krize 1929-33. prihvaćena je zamisao Džona Majnarda Kejnza da je uvođenje monopola sprečilo da se cene na tržištu slobodno stvaraju i time pokrenulo ekonomsku krizu. Da bi se obnovila ravnoteža i zaposlenost, Kejnz je tražio uplitanje države u procese na tržištu. Država je svojim uplitanjem morala povećati zaposlenost i tražnju na tržištu. Tako je u SAD organizovanjem velikih javnih radova povećavala se proizvodnja i zaposlenost, a omogućeno je prevazilaženje krize.[85] U prvim mesecima svetske ekonomske krize njeno dejstvo nije se osetilo u Jugoslaviji. Ipak, sredinom 1930. stigla je i do Jugoslavije. Nanela je štete trgovini, bankarstvu, industriji i poljoprivredi. Uvođenjem zaštitnih carina evropske države su uticale da se vrednost robe izvezene iz Jugoslavije 1932. smanji za skoro dve trećine u odnosu na 1929. Do 1933. vrednost ukupne domaće proizvodnje u Jugoslaviji opala je na polovinu vrednosti iz 1929. Radnici koji su imali posao 1934. dobijali su manje nadnice nego u vreme kada je kriza počela. Tada se nezaposleni nisu morali javiti na biro rada. Zato nema tačnih podataka o broju onih koji su izgubili posao u Jugoslaviji tokom Velike ekonomske krize. Procenjuje se da je taj broj iznosio oko 300.000. U taj broj je spadao veliki broj „polutana” (seljaka-radnika). Drugi su prihvatali sve poslove u zamenu za stan i hranu bez novčane naknade. Prosjačenje dece, žena i muškaraca bilo je masovna pojava. Desetine hiljada skitnica su u vreme krize kao samci ili sa porodicom živeli na ulicama gradova bez ikakvog smeštaja. Samo u Beogradu je takvih bilo najmanje 6.000.[86] Država je tada pokušavala da svoju industrijsku proizvodnju zaštiti od strane konkurencije. O tome se vodilo računa pri određivanju carina. U državnim nabavkama prednost je imala domaća roba. Cene industrijskih proizvoda su zbog smanjene kupovne moći između 1929. i 1934. godine pale za skoro četvrtinu vrednosti, a cene poljoprivrednih proizvoda su istovremeno izgubile skoro polovinu vrednosti na tržištu.[87] Da bi se sprečio pad cena, došlo je do monopolističkog udruživanja industrijskih preduzeća. Uzor za to bila su udruženja koji su postojali u inostranstvu. Preduzeća koja su proizvodila istu robu sklapala su dogovore a prema njima su po jedinstvenoj ceni nudila robu ili usluge na domaćem tržištu. To nastojanje da se stekne položaj jedinog prodavca neke robe na tržištu Kraljevine Jugoslavije a tako postigne sigurnija i veća zarada izazvalo je proteste dela trgovaca i zanatlija. Država je 1934. usvojila Zakon o kartelima koji je zabranio stvaranje monopola. Došlo je do protesta industrijalaca. Zato je 1935. utvrđen postupak za odobravanje stvaranja kartela. Od tada se u Jugoslaviji stvorilo više monopolističkih udruženja.[88] Početak oporavka privrede u Jugoslaviji osetio se tek od 1935. Ovo se podudarilo sa „novim ekonomskim kursom” koji je objavio Milan Stojadinović. Osnovu Stojadinovićeve ekonomske politike činilo je veće mešanje države u privredu. Mere su uvođene po uzoru na politiku zapadnih zemalja i po preporukama iz inostranstva. Tako je Društvo naroda preporučivalo organizovanje javnih radova da se umanji nezaposlenost na jugoistoku Evrope. Vlada je još 1933. donela takvu odluku, ali je do značajnijeg organizovanja javnih radova došlo tek od 1935. Prvenstveno je to bilo građenje saobraćajnica, puteva i pruga. Intervencijom vlade ostvaren je napredak i rudarstva kao i metalurgije. U železari u Zenici povećane su količine proizvedenog gvožđa i njegov kvalitet, a u borskom rudniku je počela da radi električna rafinerija. Država je postala najznačajniji kapitalista u industriji Jugoslavije. To je dovelo do toga da 1939. porezi i carine nisu bili glavni izvor prihoda Jugoslavije. Država je 1939. bila vlasnik oko 15% industrije u Jugoslaviji i od toga ostvarivala trećinu prihoda države. Oko šestinu državnih prihoda država je ostvarivala od svojih monopola. Imala je monopole na neke proizvode(duvan, so, petrolej ...). Najveće monopolske prihode je imala od duvana. Duvan je otkupljivan od privatnih proizvođača, a zatim prerađivan u državnim fabrikama.[89] Septembarski ustav Detaljnije: Septembarski ustav Otvorena diktatura nije mogla da bude trajno zadržana. Popuštajući pred zahtevima iz Zapadne Evrope, kralj je odlučio da obnovi ustavno stanje. 3.9.1931. proglašen je Septembarski (ili Oktroisani) ustav. Zakonodavnu vlast imali su kralj i Narodno predstavništvo. Ono je bilo nova ustanova, sastojalo se od Narodne skupštine i Senata. Partije se nisu mogle stvarati na verskoj, plemenskoj ili pokrajinskoj osnovi. Kralj je uglavnom imao sličan položaj u odnosu na Narodno predstavništvo kao što je imao u odnosu na Narodnu skupštinu prema Vidovdanskom ustavu. Ipak, član 116. je kralju davao pravo da u vanrednim okolnostima (rat, pobuna i slično) svojim ukazom postupa izvan ustava i zakona. Ustav je predvideo da kralj, posle ukaza, traži saglasnost od Narodnog predstavništva za ono što je učinio u vreme vanrednih okolnosti.[90] Banovine su imale banovinska veća i banovinske odbore. Njih su imenovali banovi. Narodni poslanici, članovi banovinskih veća i predsednici opština birali su polovinu Senata, a polovinu je imenovao kralj. Senatori nisu mogli da imaju manje od 40 godina. Građanski političari u Ustavu iz 1931. nisu videli obnovu ustavnog stanja nego pokušaj da se diktatura učini trajnom. Posle njegovog objavljivanja, u novembru 1931. organizovani su „izbori” za Narodnu skupštinu. Postojala je samo jedna izborna lista Petra Živkovića, a opozicione stranke nisu učestovale. Na izbore je izašlo oko 65% upisanih birača. Da bi se stvorila stranka koja će podržati kraljevo integralno jugoslovenstvo, krajem 1931. stvorena je Jugoslovenska radikalna seljačka demokratija (JRSD). Ona je 1933. preimenovana u Jugoslovenska nacionalna stranka (JNS).[91] Pokušaj svođenja srpskog naroda na stepen plemena Kralj Aleksandar u admiralskoj uniformi na Jadranu (1930), ulje na platnu, rad Ivana Vavpotiča Kralj Aleksandar i Mustafa Kemal Ataturk, prvi predsednik Republike Turske (1933) Detaljnije: Integralno jugoslovenstvo Kralj Aleksandar je bio veliki pobornik i glavni politički pokrovitelj ideologije integralnog jugoslovenstva, koja je oblikovana u vreme njegove mladosti, krajem 19. i početkom 20. veka, kada su pojedini ideolozi jugoslovenskog pokreta počeli su da napuštaju izvornu jugoslovensku, odnosno južnoslovensku ideju, koja se zasnivala na konceptu saradnje između južnoslovenskih naroda, a umesto toga su počeli da promovišu novu, integralističku tezu po kojoj Srbi i Hrvati, a zajedno sa njima i Slovenci, predstavljaju jedinstven narod, sastavljen od tri plemena: srpskog, hrvatskog i slovenačkog. Već kao prestolonaslednik (od 1909. godine), a potom i kao regent (od 1914. godine), Aleksandar se okružio pristalicama integralističkog koncepta, a nakon stvaranja Kraljevine SHS (1918), integralistička ideologija je dobila sasvim novu, državnu dimenziju. Upravo u toj ideologiji, Aleksandar je pokušao da pronađe rešenje za prevazilaženje unutrašnjih podela u novostvorenoj državi. Ključni korak ka definisanju integralnog jugoslovenstva kao zvanične državne ideologije učinjen je 1929. godine, kada je naziv države promenjen u Kraljevina Jugoslavija. Od tog trenutka, integralistička politika je sprovođena putem represivnog negiranja narodne posebnosti Srba, Hrvata i Slovenaca, a sva tri naroda (srpski, hrvatski, slovenački), zvanično su proglašeni pukim plemenima u sastavu jedinstvene jugoslovenske nacije. Takva politika je u Kraljevini Jugoslaviji intenzivno sprovođena od uvođenja Šestojanuarske diktature (1929), do Aleksandrove pogibije (1934). Nestankom kralja Aleksandra, integralistička politika je izgubila svog glavnog pokrovitelja, nakon čega je zapala u krizu, a potpuni slom je doživela u razdoblju između 1939. i 1941. godine, kada je i zvanično napuštena, čime je okončan i neslavni pokušaj svođenja srpskog naroda na stepen plemena.[92][93][94] Obnova delatnosti političkih stranaka 1932. U aprilu 1932. Živkovićevu vladu smenila je vlada Voje Marinkovića. Posle obnove ustavnog stanja, kao glavni protivnik centralizma V. Maček je isticao da zamisao da su Srbi i Hrvati jedan narod nije istinita. On je tražio podršku Velike Britanije za svoje političke stavove. Od sredine 1932. Maček je često davao izjave da je moguće otcepljenje Hrvatske i raspad Jugoslavije. Musolini se nadao da je to dobra prilika da se počne sa građanskim ratom koji će razbiti Jugoslaviju. Za to je odlučio da iskoristi ustaše koje je u Italiji (i Mađarskoj) organizovao Ante Pavelić. Sa

Autor - osoba Popov, Čedomir, 1936-2012 = Popov, Čedomir, 1936-2012 Naslov Građanska Evropa : (1770-1871). Knj. 1, Osnovi evropske istorije XIX veka / Čedomir Popov ; [geografske karte Ljubomir Stanković] Građanska Evropa : (1770-1871). Knj. 2, Politička istorija Evrope / Čedomir Popov ; [geografske karte Ljubomir Stanković] Vrsta građe knjiga Ciljna grupa odrasli, ozbiljna (nije lepa knjiž.) Jezik srpski Godina 1989 Izdavanje i proizvodnja Novi Sad : Matica srpska, 1989 (Novi Sad : Budućnost) Fizički opis 548, [4] str. s tablama fotogr., [1] list s geografskom kartom : geogr. karta ; 25 cm 573 str., [10] str. s tablama, [2] presavijena lista s geogr. kartom : ilustr. ; 25 cm Zbirka Istorija Evrope ISBN 86-363-0094-0 (karton s omotom) Napomene Registri. Predmetne odrednice Evropa -- Istorija -- 1770-1871 Nekontrolisane predmetne odrednice liberalni kapitalizam / buržoaske revolucije / Francuska buržoaska revolucija / Napoleon Bonaparta / revolucija u nauci / naučna revolucija PREDGOVOR Dva toma Građanske Evrope 1770–1871. su deo zamašnog projekta Izdavačke radne organizacije Matice srpske kojim je predviđeno publikovanje više knjiga sintetički obrađene evrop¬ske istorije novog veka. Nakon Uspona Evrope Dragoljuba Živojinovića (1985), evo sada, po kronološkom redu, i Građanske Evrope, čiji bi treći tom, za razdoblje 1871–1914, u dogledno vreme takođe trebalo da ugleda sveta. Kao i moje kolege Dragoljub Živojinović i Andrej Mitrović, koji učestvuju u projektu Istorije Evrope, radu na knjizi Građanska Evropa pristupio sam s dvojakom namerom. Prvo, da, kao univerzitetski nastavnik opšte istorije, pružim našem čitaocu zainteresovanom za prošlost i njena najšira (ne samo nacionalna) istorijska iskustva, jedan relativno celovit i sveobuhvatan sintetički pregled, napisan na osnovu rezultata i metodoloških koncepcija suvremene svetske istoriografije. Drugo, da svojim i drugim jugoslovenskim studentima istorije ponudim jedno pregledno, čitko i činjenicama bogato naučno-popularno štivo, koje može poslužiti i kao priručnik za pripremanje obimnog ispitnog gradiva i za olakšavanje mukotrpnog ovladavanja zanatom istoričara. Time bi se, najzad, zamenili neki već davno, i u metodološkom i faktografskom pogledu, prevaziđeni udžbenici koji se još uvek koriste na našim univerzitetima. Period čije sam se obrade u Matičinoj Istoriji Evrope poduhvatio (1770–1914) podelio sam na dva, po trajanju nejednaka, razdoblja: duže od 1770. do 1871. i kraće od 1871. do 1914. U hronološkom određivanju prvog razdoblja, koje izlažem u ova dva toma, pošao sam, s jedne strane, od preovlađujuće marksističke opšte periodizacije istorije koju kod nas već decenijama zastupaju Branislav Đurđev i Bogo Grafenauer. S druge strane, uvažavam i metodološke postulate onih stvaralaca u savremenoj francuskoj, engleskoj i američkoj istoriografiji koji nisu zatvoreni za uticaje marksističke metodologije. Među njima najbliži su mi pogledi Francuza Žaka Godšoa, Engleza Erika Hobzboma i Amerikanca Roberta Palmera. Sva trojica gledaju na decenije od 70-ih (odnosno 80-ih) godina XVIII do sredine XIX veka, kao na razdoblje (građanskih.) revolucija. Prvi beočug kojim započinje lanac revolucionarnih događaja Godšo i Palmer vide u američkoj revoluciji (borbi američkih kolonija za nezavisnost) 1770–1783, centralni u francuskoj revoluciji 1789–1799, a završni u zbivanjima 1848-49. u Evropi. Pri tom Godšo i Palmer ovaj lanac revolucija nazivaju „atlantskom“ ili „zapadnom revolucijom“, dok ga Hobzbom definiše kao „dvojnu revoluciju“. Hobzbom, naime, izdvojeno prati duboke ekonomsko-socijalne preobražaje izazvane industrijalizacijom Evrope (industrijskom revolucijom) i političko-socijalne i idejne promene koje je dónela francuska revolucija sa svojim širokim i dugotrajnim odjecima i posledicama. Da bi što doslednije sproveo ovu koncepciju i usuglasio tokove „dvojne revolucije“, on njihov početak stavlja na 1780. isključujući time iz „lanca revolucija“ ne samo rat američkih kolonija za nezavisnost, već i sam početak industrijske revolucije u Engleskoj, koji je ipak najpraktičnije staviti na patentiranje i početak upotrebe Vatove parne mašine 1769–1776. Meni je najbliža koncepcija Zaka Godšoa koji razdoblje revolucija stavlja u vremenske okvire 1770–1850, tumačeći ga borbom za destrukciju feudalnih društveno-ekonomskih odnosno apsolutističkih političkih sistema i za izgradnju liberalnih, građanskih društava i država. Za razliku od Palmera, koji „zapadnu revoluciju“, vidi pre svega kao političku borbu za građanske slobode i demokratiju, aposolutizujući tako iskustva i ciljeve američke revolucije, Godšo u prvi plan stavlja antifeudalnu komponentu revolucija. S druge strane, on sve glavne tokove revolucija sagledava u međusobnom jedinstvu i prožimanju ne po- smatrajući ih kao paralelne procese, kako to čini Hobzbom. U ovoj knjizi ja u jednoj stvari bitno odstupam od periodizacije i osnovne koncepcije Žaka Godšoa i druge dvojice pomenutih autora. Kao svojevrsnu istorijsku celinu ja ne uzimam razdoblje 1770–1850, već 1770–1871. To činim stoga da bih jednim pogledom obuhvatio i oko jednog nosećeg istorijskog procesa kao osovine okupio ćelu Evropu, a ne samo ovaj ili onaj njen deo – atlantski, zapadni ili centralni. Ta osovina jeste građanska revolucija sa svim njenim komponentama: ekonomskim, socijalnim, političkim, idejnim i ideološkim. Pri tom mi nije bilo najvažnije da li su se u svakom kraju Evrope odigrale pobedonosne revolucionarne pobune i građanski ratovi, već da li su i u kojoj meri svuda stigle tekovine građanske revolucije, čak ako se svi njeni ciljevi i nisu ostvarili. A meni se čini da se to odigralo upravo do 1870–71, jer je baš u 50-im i 60-im godinama XIX veka došlo do likvidacije feudalizma u Habsburškoj monarhiji i Rusiji, do ubrzane dezagregacije feudalno-apsolutističkog i državnog sistema anahronične Osmanske imperije i do bržeg prodiranja moderne industrije i saobraćajnih sredstava i u centralnu, istočnu i jugoistočnu Evropu. Najzad, u ove dve decenije okončani su i ratovi za ujedinjenje Italije i Nemačke, kao što su se rasplamsali novi oslobodilački i nacionalno-revolucionarni pokreti u srednjoj i jugoistočnoj Evropi, koji takođe predstavljaju sastavne delove buržoaske revolucije. Na taj način periodizacija koju sam sproveo u ovoj knjizi, a do koje sam došao čisto empirijskim postupkom, podudarila se sa važećom marksističkom periodizacijom, koja trajanje epohe liberalnog kapitalizma vodi upravo do 70-ih godina XIX veka. O drugim postupcima i metodološkim shvatanjima koja sam primenio u ovoj knjizi čitalac će se lako obavestiti krećući se kroz njen, nadam se da mogu reći bogat i raznovrstan, sadržaj. On će oceniti i koliko je taj postupak bio uspešan, a njegov rezultat koristan i celishodan. Na kraju, osećam prijatnu dužnost da se zahvalim recenzetnima ove knjige akademiku Radovanu Samardžiću i profesoru dr Mihajlu Vojvodiću za njihove ažurno napisane i podsticajne recenzije. Zahvaljujem se, takođe, lektoru prof. dr Mariji Kleut na njenim preciznim intervencijama, kao i službenicama Vojvođanske akademije nauka i umetnosti Nevenki Nedić i Svetlani Pušković, koje su golemi tekst ove knjige, uz primerno požrtvovanje, prekucavale direktno sa rukopisa. Zahvalan sam i svim urednicima i radnicima IRO Matice srpske koji su se oko knjige trudili. U Novom Sadu, 19. novembra 1988. Autor Čedomir Popov rođen je 15. III 1936. u selu Melenci u učiteljsko-službeničkoj porodici. Osnovnu školu završio u Melencima i Kovačici, a gimnaziju u Zrenjaninu 1954. Kao pripadnik prve generacije studenata prvih novosadskih fakulteta (Filozofskog) studirao na Grupi za istoriju 1954–1958. Diplomirao februara 1959. sa srednjom ocenom 9 (devet). Godinu dana kasnije (1. februara 1960) izabran je za asistenta Filozofskog fakulteta na predmetu Opšta istorija novog veka. Na ovom fakultetu proveo je ceo radni vek prošavši kroz sva nastavnička zvanja, a 1. oktobra 2000. otišao je u penziju. Tokom ovih 40 godina bio je dve godine predsednik Saveta Fakulteta i dve godine njegov dekan (1979–1981). Četiri godine vršio je dužnost direktora Instituta za istoriju Vojvodine (1970–1974). Posle usavršavanja u Strazburu (Francuska) u školskoj 1959/60. godini počeo je intenzivan naučni rad u oblasti istorije međunarodnih odnosa. Doktorirao je juna 1970. sa tezom Stav Francuske prema Srbiji od Frankfurtskog mira 1871. do Berlinskog kongresa 1878. Baveći se kontinuirano naučnoistraživačkim radom, samostalno ili u koautorstvu objavio je 17 knjiga i preko 500 naučnih, stručnih i publicističkih radova. Priredio je osam knjiga izvorne građe. Na osnovu uspeha u naučnom radu, godine 1981. izabran je za dopisnog i 1987. za redovnog člana Vojvođanske akademije nauka i umetnosti, a 1988. za člana SANU van radnog sastava. Godine 1992. postao je redovni član SANU. Predsednik Ogranka SANU u Novom Sadu i član Predsedništva i Izvršnog odbora SANU bio je od 1994. do 2000. Pored nastavničkog i naučnog rada, još od studentskih dana, obavljao je mnogo poslova na stručnom, kulturnom, uređivačkom i društvenom polju. Kao đak i student bavio se pozorišnim amaterizmom, bio je predsednik Akademskog pozorišta i urednik dramskog programa na Tribini mladih u Novom Sadu. Od 1962. do 1965. godine bio je predsednik Saveta za kulturu grada Novog Sada. U Matici srpskoj od 1970. bio je urednik Zbornika za istoriju, od 1981. do 1991. godine je obavljao posao urednika Rukopisnog odeljenja, a od 1991. do 1999. bio je potpredsednik Matice srpske. Član Upravnog odbora ove najstarije kulturne ustanove srpskognaroda bio je neprekidno od 1969. do kraja života. Od 1990. do 2012. bio je glavni urednik kapitalnog desetotomnog Matičinog projekta Srpski biografski rečnik i pod njegovim uredništvom od 2004. do 2011. objavljeno je pet tomova sa blizu 9000 biografija. U junu 2008. izabran je za predsednika Matice srpske i na toj dužnosti ostao je do kraja četvorogodišnjeg mandata. Na 126. redovnoj Skupštini Matice srpske (28. aprila 2012) izabran je za njenog počasnog predsednika. Osim u Matici bio je aktivan i u drugim ustanovama nauke i kulture. Pored ostalog, bio je predsednik Samoupravne zajednice za naučni rad Vojvodine, a od 1985. do 1989. glavni i odgovorni urednik Jugoslovenskog istorijskog časopisa. Rukovodio je mnogim naučnim projektima. Završio je rad na projektu Građanska Evropa I–III. U Srpskoj akademiji nauka i umetnosti bio je jedan od najagilnijih pokretača Srpske enciklopedije i rukovodilac grupe stručnjaka koja je izradila Azbučnik Srpske enciklopedije. Od 2006. do 2008. bio je prvi predsednik njenog Uređivačkog odbora, i za to vreme je pripreman, a 2010. objavljen prvi tom Srpske enciklopedije. Učestvovao je na većem broju naučnih skupova u zemlji i inostranstvu. Bio je mentor za izradu šest doktorskih disertacija. Pored dužnosti u SANU i Matici srpskoj, bio je na funkcijama u značajnim naučnim formacijama i asocijacijama nauke i kulture: samoupravnim interesnim zajednicama, nacionalnim komitetima za balkanologiju i saradnju sa UNESCO-om i drugim. Decembra 2004. godine, na poziv odbrane, učestvovao je kao ekspert za istoriju na suđenju Slobodanu Miloševiću u Hagu. Nosilac je značajnih priznanja kao što su Orden rada sa zlatnim vencem i Savezna nagrada „Veljko Vlahović” za „unapređenje marksističkih misli”. Ova nagrada je neka vrsta satisfakcije za negovanje „otvorene marksističke metodologije” u istoriografiji. Godine 1999. poneo je Nagradu „Svetozar Miletić” za publicistiku, a 2008. Nagradu „Vladimir Ćorović” za najbolje istoriografsko delo u toj godini, za knjigu Velika Srbija – stvarnost i mit. Vukovu nagradu za 2010. godinu dobio je za izuzetan doprinos srpskoj kulturi, a Nagradu „Pečat vremena” (2012) za troknjižje Građanska Evropa. Primio je takođe i nekoliko plaketa i zahvalnica od ustanova i institucija sa kojima je sarađivao, kao što su: Univerzitet u Novom Sadu, Muzej Vojvodine, Patriotski savez Srbije, Savez udruženja boraca NOR-a 1941–1945. i nekoliko pohvalnica i zahvalnica studentskih organizacija i udruženja. Sigurno je da su mu sve ove nagrade bile drage, mada su mu, kako je sam rekao, draža od svih priznanja bile pozitivne ocene, sudovi i kritike koje su o njegovim radovima izricali neki od naših najistaknutijih istoričara: Radovan Samardžić, Milorad Ekmečić, Dimitrije Đorđević, Branko Petranović… Supruga mu je bila istoričar dr Jelena Popov (rođ. Šuljmanac) a sin Jovan, književni komparatista i teoretičar, profesor Univerziteta u Beogradu. Preminuo je u Novom Sadu 8. juna 2012. MG147 (N)

Lepo očuvano Miloš Milošević: POMORSKI TRGOVCI, RATNICI I MECENE : STUDIJA O BOKI KOTORSKOJ XV-XIX STOLJEĆA Tvrd povez sa omotom, 25cm, 635strana, ilustrovano, izdavač: CID - Podgorica Darko ANTOVIĆ MILOŠ MILOŠEVIĆ, POMORSKI TRGOVCI, RATNICI I MECENE Studije o Boki Kotorskoj XV-XIX stoljeća, priredio Vlastimir Đokić, EQUILIBRIUM, Beograd-CID, Podgorica, 2003, 634 strane Miloš Milošević je istaknuti bokeljski naučni radnik - istoričar, arhivi- sta i romanista i svestrani umjetnik - pjesnik i muzičar. Rođen je 1920. godine u Splitu, u kome je njegov otac bio na službi. Porijeklom je od oba roditelja iz Dobrote pored Kotora u Boki Kotorskoj, porodica Milošević i Radoničić. U Splitu je završio osnovnu školu i dva razreda klasične gimnazije, a dalje školo- vanje nastavio na Cetinju i u Subotici, opet zavisno od toga gdje je njegov otac bio na službi. Prava je studirao u Subotici i Padovi, gdje je i doktorirao. Zavr- šio je filozofski fakultet, romansku grupu, u Beogradu 1948. godine. U svom životu imao je bogatu i raznovrsnu karijeru. Svoj radni vijek započeo je kao sudski pripravnik u Okružnom sudu u Kotoru. Pošto se upore- do sa školovanjem bavio muzikom, dalja zaposlenja su mu bila u raznim mu- zičkim ustanovama u Srbiji i Crnoj Gori: Radio Beograd, orkestar Vojvođan- ske opere u Novom Sadu, muzička škola u Kotoru. Po povratku u zavičaj 1953. godine prelazi u Istorijski arhiv u Kotoru u kome ostaje do penzionisa- nja 1985. godine. Specijalizaciju arhivistike je obavio u Parizu 1970. godine, a 1974. godine doktorirao je na filozofskom fakultetu u Zadru sa temom Boka Kotorska za vrijeme mletačke vladavine (1420-1797). Za vrijeme službovanja u Istorijskom arhivu u Kotoru stekao je sva arhivistička zvanja, a 1978. godine zvanje naučni savjetnik i od tada do svog penzionisanja 1985, je i direktor Isto- rijskog arhiva Kotor. Kao priznati naučni radnik, arhivista i teoretičar arhivistike, bio je, po- red ostalog, predsjednik Društva arhvskih radnika Crne Gore, predsjednik Sa- veza društava arhivskih radnika Jugoslavije, član Arhivskog saveta Jugoslavi- je, predstavnik Jugoslavije na međunarodnim kongresima arhivista u Briselu, Madridu, Moskvi, Vašingtonu, a 1980. godine u Londonu je izabran za pred- sjednika Sekcije profesionalnih arhivskih društava MAS pri UNESCO-u. Kao istoričar, učesnik je u radu Naučnog vijeća Istorijskog instituta u Podgorici, 504 Darko ANTOVIĆ član Kotorske sekcije Društva istoričara Crne Gore, Saveza organizacija za proučavanje i unapređenje pomorstva u Zadru, Naučnog društva za proučava- nje medicine, veterine i farmacije. Kao muzički pisac, član je Predsjedništva Saveza organizacija kompozitora i muzičkih pisaca Jugoslavije. Godine 1991. izabran je za Admirala Bokeljske mornarice, organizacije koja baštini tradicije najstarije pomorske bratovštine na ovim područjima. Miloš Milošević živi i radi u Dobroti pored Kotora. Prvi članak Miloša Miloševića iz pomorske prošlosti Boke Kotorske objavljen je u “Istorijskim zapisima” br. 1, Cetinje, 1953. Objavljivanjem knji- ge Pomorski trgovci, ratnici i mecene 2003. godine, možemo reći da se obilje- žava 50 godina plodnog naučnog rada dr Miloša Miloševića, a ova knjiga na određeni način takođe predstavlja i sublimat njegovog poluvjekovnog rada i prisustva u naučnoj javnosti. Knjiga Miloša Miloševića Pomorski trgovci, ratnici i mecene: Studije o Boki Kotorskoj XV - XIX stoljeća jedna je od brojnih objavljenih knjiga i ra- dova ovog autora o Boki Kotorskoj, njenoj pomorskoj privredi, književnoj i kulturnoj prošlosti. U ovoj knjizi je sa;injen je izbor iz brojnih tema ka kojima je bio usmjeren njegov naučno-istraživački opus. Mogli bismo reći da je to pokušaj da se na jednom mjestu objedini i naučnoj javnosti predstavi dio sve- stranog opusa razasutog u brojnim publikacijama. Knjiga je sastavljena od 27 studija o pomorstvu, pomorskoj privredi, pomorskim porodicama, društve- nom životu i kulturi uopšte, književnosti i likovnoj umjetnosti Boke Kotorske XV - XIX stoljeća koje su prethodno objavljene u “Pomorskom Zborniku”, “Godišnjaku Pomorskog muzeja u Kotoru”, “Istorijskim zapisima”, “Boki” - Herceg-Novi, “Prilozima povijesti umjetnosti u Dalmaciji”, “Arhivistu”, kao i na naučnim skupovima u zemlji i inostranstvu. Knjiga je, u skladu sa ovako raznovrsnom tematskom orjentacijom dr Miloševića u toku cijelog njegovog naučnog rada, podijeljena na četiri cjeline - četiri bloka: Pomorstvo - izvor života na kamenu, Oblici života, Stilovi i stva- raoci i Knjige i dokumenti. Unutar svake cjeline nalazi se više naučnih studija i rasprava. Knjiga je obogaćena sa preko 80 ilustracija, a na kraju je data iscrp- na biografija autora iz pera priređivača knjige Vlastimira Đokića (str. 579- 583), njegova bibliografija sa 220 bibliografskih jedinica takođe urađena od strane priređivača knjige Vlastimira Đokića (str. 584-596) i indeks imena, predmeta i pojmova (str. 597-631). Prva cjelina Pomorstvo - izvor života na kamenu (str.11-132) sadrži če- tiri priloga iz pomorske prošlosti Boke Kotorske. Studija “Neki aspekti pomorske privrede Boke Kotorske u doba mletač- ke vladavine” (str.11-70) zaokružen je naučni rad koji direktnim uvidom u građu iz kotorskog arhiva, prati razvojne elemente pomorstva Boke kroz sko- ro četiri vijeka mletačke vladavine, razdvajajući i prateći tri etape: pripremno Miloš Milošević, Pomorski trgovci, ratnici i ... 505 doba tokom XV i XVI vijeka, zatim razdoblje XVII vijeka u kojem Perast sti- če samostalnost i preuzima prvenstvo u pomorskoj trgovini i najzad, XVIII vijek kada uspon pomorske privrede zahvata i druga mjesta u Boki. Drugi rad pod nazivom “Razvoj pomorske privrede u hercegnovskom kraju u prvoj polovini XVIII vijeka (str. 71-94) predstavlja specifičnosti u raz- vojnim etapama pomorstva područja Herceg-Novog. Uspon hercegnovskog pomorstva toga vremena zasnovan je prvenstveno na kapitalu doseljenika, pri- je svega hajduka naseljavanih na tom području usko vezano sa ranijim organi- zovanim hajdučkim akcijama i borbama oko istjerivanja Turaka iz Herceg-No- vog 1687. godine, kao i sa širokim migracionim strujama koje su bile, prije svega, posljedica Morejskog rata. Među pomorcima navodi vrlo istaknute haj- dučke ličnosti. Autor iznosi niz vrijednih podataka o djelovanju tamošnjih porodica i istaknutih pojedinaca kao i niz vrijednih podataka o pravcima plo- vidbe njihove pomorske trgovačke flote, vrstama brodova i strukturi prevože- nih i izvoženih proizvoda. “Profesionalno formiranje pomoraca u Boki Kotorskoj tokom XVII i XVIII stoljeća” (str. 95-108) osvjetljava slike o praktičnom životu na moru toga vremena. Najpotpunija arhivska građa o profesionalnom formiranju po- moraca, a i najbrojnije vijesti o praktičnim i teorijskim problemima života mornara vezane su za Perast, jer se on ističe i brojem pomoraca i brodova, kao i ekonomskom i ratničkom aktivnošću. Autor slika širi društveni i kulturni mi- lje u kome se razvijala pomorska privreda Boke. Posebnu pažnju posvećuje dvijema ličnostima iz peraške pomorske prošlosti: pomorskom pedagogu kap. Marku Martinoviću i admiralu ruske carske flote Matiji Zmajeviću. Dramatična pohara Perasta, tadašnjeg najbogatijeg pomorskog naselja u Boki 1624. godine, tema su rada “Pohara Perasta (1624) i organizacija sje- vernoafričke piraterije” (str. 109-132). Na osnovu građe iz Državnog arhiva u Veneciji kao i izvještaja mletačkog dragomana iz 1625. godine objavljen 1937. godine u knjizi Alberta Sacerdotija, prikazuje djelovanje afričkih gusa- ra, kao i posljedice te pohare odnosno ulogu Herceg-Novog tada jednog od značajnih turskih uporišta koji su ostvarivali saradnju sa piratima. Autor je objavio i narodnu pjesmu o ovom događaju sačuvanu u rukopisnoj zbirci pje- sama Nikole Mazarovića u kojoj je sačuvano pamćenje na ovu poharu, na sa- radnju pirata sa novskim Turcima, kao i podaci o broju zarobljenih i njihovoj daljoj sudbini. Pjesma završava željom za osvetom piratima i istjerivanjem Turaka iz Herceg-Novoga. Druga tematska cjelina Oblici života (str. 135-358) sadrži jedanaest pri- loga u kojima se obradjuje problematika iz privredne, crkvene, društvene, zdravstvene istorije Boke od XIII do XIX vijeka. “Prilozi za istoriju zanata u Kotoru” (str. 135-158) tretiraju pitanje i raz- voj kotorskih pomorskih i zanatskih bratovština sa svim svojim zanimljivim 506 Darko ANTOVIĆ specifičnostima ovog kraja bez obzira što potiču iz mletačkog uzora. Predsta- vljene su bratovštine obućara, kožara, krojača, pomoraca, njihov istorijski razvoj, unutrašnje ustrojstvo i njihova uloga u društvenom i privrednom živo- tu Kotora. Rad “Bokeljska mornarica” (str.159-181) osvjetljava jednu od najstari- jih kotorskih i bokeljskih bratovština pomoraca, njen statut iz 1463. godine, ustrojstvo, a posebno kolo Bokeljske mornarice, njegove rijetke i neobične fi- gure. One u sebi nose drevnu simboliku koju autor posebno tumači sa skicom figura, tekstom pjesme koju je napisao Pavo Kamenarević krajem XIX vijeka i notama melodije na koju se kolo igra. Jedna od najstarijih bratovština Kotora osnovana daleke 1350. godine je opisana u radu “Bratovština sv. Duha u Kotoru, i njeni članovi pomorci (XIV-XVI st.)” (str. 182-195). Iako religiozna ona je imala određenog značaja sa gledišta privredne i pomorske istorije Boke, posebno ako vidimo koliki je broj članova sa navedenim zanimanjem pomorca. Knjige kotorskih notara su bile izvanredan izvor za rad “Primjeri života porodice u Kotoru prve polovine XV stoljeća” (str.196-203) u kojima autor posebno oslikava položaj žene, kulturu svakodnevnice, materijalni status i standard kotorskih porodica u doba razvijenog srednjeg vijeka. “Vojne organizacije u Boki kotorskoj za vrijeme mletačke vladavine” (str. 204-228) iznose u prvi plan vojni aspekt mletačke vladavine sa pregle- dom tvrđava od Herceg-Novog do Bara, njihovih vojnih posada, kao i mletač- ko djelovanje na odbrani svojih pozicija pred turskim osvajanjima. Rad “Naselja, kultura stanovanja, društveni život i običaji Boke Kotor- ske za vrijeme mletačke vladavine” (str. 229-247) obrađuje tipove bokeljskih naselja, urbanističke specifičnosti, opisuje starinske enterijere istaknutih bo- keljskih kuća, kulturni život, nošnje i gradsko odijevanje kao i strane uticaje, običaje u gradu i na selu, kao i reakcije mletačkih vlasti na zatečena događanja i mjere da se neka pretjerivanja ograniče. “Zdravstvena kultura Boke Kotorske za vrijeme mletačke vladavine” (str. 248-261) tretira uticaj mletačke državne politike na organizaciju zdrav- stva i zdravstvene službe na području Boke sa ulogom magistrata za zdrav- stvo, zdravstvenih kolegija i lazareta. Tretira se pitanje statutarnih odredbi, organizovanje prvih bolnica, organizacija službe za vrijeme epidemija kuge, kao i pomeni i djelovanje ljekara, apotekara i nadriljekara. U radu “Grbaljske bune XV stoljeća, od revolta protiv zemljoposjedni- ka do predaje Turcima” (str. 262-290) autor osvjetljava događanja vezana za jasno formiranu seosku autonomiju Grblja, njeno unutrašnje ustrojstvo, njene privilegije, vlasničke odnose, sukobe sa kotorskom vlastelom i najzad podvr- gavanje turskoj vlasti krajem XV vijeka. Svakako uočava se da grbaljske bune spadaju među najznačajnije događaje u primorskim komunama XV vijeka sa Miloš Milošević, Pomorski trgovci, ratnici i ... 507 ukupnim trajanjem od preko četvrt vijeka. Izazivale su oštru klasnu polarizaci- ju stanovnika, krvave borbe i razaranja, vanjske borbe i represije, a dokumen- ta koje autor objavljuje otkrivaju tragove žive riječi i autentična shvatanja po- bunjenih Grbljana. Bokeljski kraj je u istoriji zapamćen i kao često trusno područje. Rad “Zemljotresi u Kotoru i okolini kroz svjedočanstva arhiva” (str. 291-312) izno- si na svjetlo dana izvorna svjedočenja o zemljotresima iz 1563, 1608, 1612, 1667, 1711, 1746. godine. Ovdje se ukazuje na posljedice tih katastrofa za ur- banistički razvoj i graditeljske promjene u gradu Kotoru sa posebno interesant- nom temom vezanom za stradanje arhivske građe i razmišljanja u prošlim vremenima o varijantama bolje zaštite arhivalija. Rad “Vicko Bujović” (str. 313-346) govori o peraškom kapetanu i ratni- ku Vicku Bujoviću (1660-1709) jednom od najistaknutijih peraških ličnosti svog doba koji je uglavnom pominjan samo kao sporedna ličnost u sudbinama poznatih savremenika. Na osnovu obimne arhivske građe autor otkriva Bujovi- ćev životni put, zasluge za mletačke vlasti, razna junaštva, krupne trgovačke poduhvate i velike skandale, sukobe s drugim peraškim porodicama, i okolno- sti njegovog ubistva sa posljedicama po nekoliko domaćih savremenika. Spis pod naslovom “Ragionamenti sopra le usanze di Dobrota”, rukopis nepoznatog autora iz 1833. godine je glavni izvor za rad “Ekonomski faktor u običajima Dobrote s početka XIX stoljeća” (str. 347-358). Ovdje se autor usmjerava na političke i privredne prilike u ovom poznatom i tada razvijenom bokeljskom pomorskom mjestu. Težište je na istraživanjima istorijskih proce- sa u Dobroti koji utiču na početak opadanja i dobrotskog ali i bokeljskog po- morstva. On navodi mjesne običaje i kritiku tih običaja od strane nepoznatog autora kao i razmjere ozbiljnog ekonomskog tereta sprovođenja tih običaja što je jedan od bitnih faktora određivanja uslova u životu same Dobrote tog vreme- na. Stilovi i stvaraoci (str. 361-461) naziv je treće cjeline. Ona sadrži šest radova iz kulturne prošlosti Boke Kotorske. “Kotorska katedrala” (str. 361-384) veliko djelo romaničke arhitekture, romanička bazilika sv. Tripuna iz 1166. godine, promjene na njoj nastale to- kom vjekova, zvonici, triem, apside, trifora, unutrašnjost, stupovi i pilastri, vrata, ciborij XIV vijeka i ostala plastika, kao i freske su tema ovog rada, naj- značajnije katedralne crkve Kotora. O srednjevjekovnom kotorskom zlatarstvu i istaknutim majstorima ob- rade plemenitih metala, poznatim širom Boke Kotorske, Dalmacije i šire, go- vori rad “Tragovi prve srebrne pale kotorske katedrale iz XIV stoljeća” (str. 388-397). U selu Bogdašići iznad Tivta nalazi se sada katolička crkva sv. Petra sa dva rana, veoma dragocjena natpisa. To je tema rada “Sukcesija sakralnih obje- 508 Darko ANTOVIĆ kata na istoj građevini u Boki Kotorskoj - primjer Bogdašića” (str. 398-411). Autor uočava istorijski značajan i zanimljiv susret dvije hrišćanske konfesije (katoličke i pravoslavne) istog utemeljitelja, čiji su natpisi latinicom i ćirili- com ovdje sačuvani. Rad “Neke stilske odlike baroka u Boki Kotorskoj” (str. 412-430) pred- stavlja pregledan osvrt na barokna obilježja i ostatke u Boki, predstavljene kroz arhitektonske primjere u Kotoru, Perastu i Dobroti, slikarski opus Tripa Kokolje, vajarstvo kroz rad mletačkog vajara Frančeska Kabjanke, melodram- ski opus mletačkog kanonika, porjeklom iz Budve, Krsta Ivanovića, kao i pje- sničko djelovanje pjesnika Ivana Krušale, Andrije Zmajevića, Krsta Mazarovi- ća i pjesničko i dramsko stvaralaštvo Ivana Antuna Nenadića. Istraživanje izvora, prije svega kotorskih i peraških, povodom tristago- dišnjice rođenja dovelo je do rada “Tripo Kokolja (Perast, 1661-1713)” (str. 431-454). Rad iznosi genezu slikarskih ostvarenja Tripa Kokolje na otočiću Gospa od Škrpjela kraj Perasta i uticaj spisa “Crkveni ljetopis” njegovog me- cene barskog nadbiskupa Andrije Zmajevića. “Frncesco Cabianca u Kotoru” (str. 455-471) je rad koji je zasnovan na iščitavanju i izučavanju izvornih dokumenata iz Istorijskog arhiva u Kotoru, i drugih Kotorskih arhiva, prije svega Biskupskog arhiva u Kotoru i otkriva nam veoma važne elemente značajne za shvatanje rada Kabjanke u Kotoru, ali i za shvatanje ukupne likovno-umjetničke baštine Kotora toga vremena. Četvrta cjelina Knjige i dokumenti (str. 475-574) sadrži šest priloga po- svećenih istoriji štamparstva, arhivistici i istoriografiji. Posebno se ističu pita- nja ranog štamparstva, primjeri specifičnih bokeljskih arhiva na srebru, platnu i kamenu, pitanje inkunabula i postinkunabula, i u samoj završnici kao teoreti- čar arhivistike i mudri promatrač prilika u našoj istoriografiji i arheologiji na- vodi elemente budućnosti ovih naučnih grana. Rad “Specifični arhivi Boke u srebru, platnu i kamenu” (str. 475-485) je jedan atipičan arhivistički rad. U njemu se autor osvrće na umjetnička i zanat- ska djela, zavjetne predmete, muzejske eksponate, epigrafske natpise i drugo, koji su često i jedini izvor za proučavanje istorijskih zbivanja. Ovdje je autor na praktičnim primjerima povezao klasični pisani dokument na koži i papiru sa arhivskim podacima urezanim na srebrnim votivnim pločicama koje se ču- vaju na Gospi od Škrpjela, ili upisanim u votivnim platnima i uklesanim na kamenu nadgrobnih ili javno postavljenih ploča, a prikazuju neki istorijski do- gađaj. Rad predstavlja jedinstven stručni, ali i umjetnički pristup. U sledećem radu “Inkunabule i postinkunabule biblioteke Kotorske bi- skupije” (str. 486-514) prateći sudbinu knjige koja neumitno prati sudbinu čo- vjeka, autor iznosi kataloški pregled i opis, nažalost, svega dvadesetak inkuna- bula sačuvanih poslije skoro petnaest vjekova života. Sačuvane su od izgleda najvećeg neprijatelja knjige u prošlosti - požara. Pod pojmom biblioteke Ko- Miloš Milošević, Pomorski trgovci, ratnici i ... 509 torske biskupije uzima u obzir ne samo biblioteku Biskupije, već i sve značaj- nije knjige crkava sa teritorije Kotorske biskupije uz Franjevačku biblioteku koja je sasvim autonomna. Rad “Neki plodovi istraživanja starog štamparstva - povodom proslave petstogodišnjice, 1494-1994” (str. 515-528) u kratkim crtama tretira rezultate istraživanja un arhivima Kotora, Vatikana, Venecije i dr. posvećenih radu štam- para sa naših područja: Andrije Paltašića, monaha Makarija, Božidara i Vicka Vukovića. “O ujedinjenju Crne Gore i Boke Kotorske 1813/1814” (str. 529-539) je naučna studija o izdanju Istorijskog instituta Crne Gore i Državnog arhiva Cr- ne Gore-Istorijskog arhiva Kotor (1998) zbirke dokumenata o dramatičnim završnim godinama francuske vladavine u Boki (1807-1814). Ovo je vrijeme kada su odlučujući međunarodni faktori trebali da pokrenu rješavanje pitanja podjele posjeda ugašene Mletačke Republike, a i posjeda poražene Napoleono- ve Francuske. Sa arhivističkog stanovišta središnji rad zbirke je rad tzv. “Pri- vremene vladavine Crne Gore i Boke Kotorske pod protektoratom Rusije, Austrije i Engleske”. Značajna je analiza zaključaka Dobrotske skupštine i ugovora o ujedinjenju Crne Gore i Boke potpisan 29. oktobra 1813. godine. Tipičan arhivistički rad je onaj pod naslovom “Naučnoobavještajna sredstva i naučna djelatnost arhiva” (str. 540-569). Ovdje autor tretira veoma osjetljivu i ozbiljnu temu: odnos struke i nauke, jer se u praksi pokazivalo da su neki teoretičari bili protiv svakog rada arhivista koji bi prevazilazio stručne potrebe same ustanove. U radu autor obrazlaže i pronalazi pravu mjeru u pomi- renju potreba ustanove i širih i realnih potreba nauke. On to radi uklapajući i praktičnu i teoretsku stranu problema u odrednice svjetske arhivistike. Zaključna studija “Perspektive razvoja istorijografije i arheologije” (str. 570-574) na sebi svojstven eseistički, slobodniji i duhovit način tretira podu- darnosti između retrospektive i perspektive. Autor pokušava da potraži odgo- vore o mogućnostima i pravcima nauke u svjetlu dramatičnih trenutaka kod nas, ali i u svijetu, uz potrebe novih načina mišljenja i ponašanja kod mladih istraživača, sugerišući pisanje naučnih knjiga uz izbjegavanje “slatkaste mon- taže pobjednika”. Tokom protekle 2003. godine održane su četri promocije ove knjige: u Beogradu, Kotoru, Herceg-Novom i u Zagrebu. Prva promocija održana je 14. maja 2003. godine u Maloj sali Kolarče- ve zadužbine u Beogradu. Ovo radi toga jer je iz Beograda gospodin Vlastimir Đokić, priređivač knjige i direktor izdavačke kuće “Equilibrium”, koja je u saradnji sa izdavačkom kućom “CID” iz Podgorice izdala knjigu. Na ovoj pro- mociji o knjizi su govorili gospoda Vladimir Brguljan, Vlastimir Đokić, Du- šan I. Sindik, akademik Miroslav Pantić, dr Milka Čanak Medić, g-đa Olga B. Giler i sam autor. 510 Darko ANTOVIĆ Druga promocija održana je u Kotoru 14. maja 2003. u crkvi sv. Duha, koncertnoj dvorani muzičke škole u Kotoru. Na ovoj promociji u Kotoru govo- rili su g-din Vlastimir Đokić iz Beograda, i iz Kotora prof. dr Borislav Ivoše- vić, dr Milenko M. Pasinović, prof. dr Rajko Vujičić, mr Vesna Vičević i autor. Treća promocija je održana na Sajmu knjiga u Herceg-Novom u okviru manifestacije “Trg knjige” 28. jula 2003. godine na kojoj su govorili prof. dr Rajko Vujičić, dr Milenko M. Pasinović i sam autor. Četvrta promocija ove knjige održana je u Hrvatskom državnom arhivu u Zagrebu 24. septembra 2003. godine u okviru manifestacije “Tjedan Hrvata iz Crne Gore” (Zagreb, 22-28. septembra 2003.). Na promociji su o knjizi go- vorili akademik Tonko Marojević, dr Josip Đurović, prof. dr Stijepo Obad, dr Josip Kolanović kao i sam autor. Pored značaja koji ima izlazak ove knjige povodom pedeset godina na- učno-istraživačkog rada i objavljivanja, kao i prisustva u naučnoj i kulturnoj javnosti, opšti je zaključak da su istraživanja doktora Miloša Miloševića dubo- ko utemeljena na arhivskim izvorima pri čemu je potrebno posebno istaći da kod njega u iznošenju činjenica na svjetlost dana sve ima svoju pravu vrijed- nost, i ništa se ne precjenjuje niti podcjenjuje. On je izabrao da bude posrednik između prošlosti i sadašnjosti, slikar kolektivne sudbine ljudi na obalama ovog malog zaliva, odnosno svega onoga što karakteriše Mediteran i Balkan, naš zajednički svijet kome pripadamo, a u stvari zajedničko i univerzalno sud- binama brojnih generacija. To bi bila u stvari prava ocjena rezultata njegovog pet decenijskog stvaralačkog napora. Knjiga Pomorski trgovci, ratnici i mece- ne: studije o Boki Kotorskoj XV do XIX stoljeća je veoma vrijedan izdavački poduhvat i nezaobilazan izvor, kako za naučne krugove, tako i za sve one čita- oce zainteresovane za prošlost Boke Kotorske.

Opis proizvoda IZA KULISA NA BLISKOM ISTOKU OD HLADNOG RATA DO DANAŠNJIH DANA!​ Delom kroz sećanje, delom kroz istoriju, knjiga Rusija i Arapi prikazuje događaje na Bliskom istoku u proteklih pola veka iz perspektive koja se retko viđa na Zapadu. Jevgenij Primakov, bivši šef ruske strane obaveštajne službe, ministar spoljnih poslova i ruski premijer, u vidu ličnih susreta i suparništva između istaknutih vođa, od Jasera Arafata i Yitzhaka Rabina do Anvara Sadata i Saddama Huseina, koje je lično poznavao, otkriva kako su se odvijali ključni politički događaji. Pokazuje kako su se odvijali arapsko - izraelski ratovi iz 1967. i 1973. godine; iznosi prethodno nepoznatu ulogu Rusije u Zalivskom ratu 1991. godine i prosuđuje bliskoistočnu politiku Rusije, kao i onu stranih igrača, uključujući i Sjedinjene Države. Autorovi prikazi događaja iza kulisa iz prve ruke i njegov uvid u ono što je zaista pokretalo, ključne događaje u regiji čine knjigu "Rusija i Arapi" nužnim štivom za svakoga koga zanima svetska politika. „Iz godina kada je bio u žarištu politike Primakov rasvetljuje stratešku uključenost Rusije na Bliskom istoku za vreme Hladnog rata i nakon njega.” - HENRY A. KISSINGER, Američki državni sekretar, 1973 – 1977. „Knjiga "Rusija i Arapi" je zapanjujući pogled iza kulisa na diplomatiju s visokim ulozima na Bliskom istoku. Primakov je izvrstan pripovedač koji je tokom tri decenije bio lično uključen u odnose sa svim važnijim vođama u regiji. Primakovljevu uverljivu priču neki će dočekati sa zadovoljstvom, a neki s gorčinom, ali niko ko ozbiljno proučava to razdoblje ne može zanemariti njegova gledišta.” - MADELEINE K. ALBRIGHT, Američka državna sekretarka, 1997 – 2001. „Zapanjujuća i provokativna analiza događaja na Bliskom istoku ispričana perom bliskog promatrača, najpre sovjetskog novinara, a zatim i visokog sovjetskog dužnosnika. Ne moramo se slagati sa svakim vidom Primakovljevih promišljanja kako bismo njegovo tumačenje tog ključnog razdoblja za razvoj Bliskog istoka smatrali vrlo vrednim. Korisno štivo.” - GENERAL BRENT SCOWCROFT, bivši savetnik za nacionalnu sigurnost SAD-a i autor knjige "America and the World" „Knjiga "Rusija i Arapi" čita se poput špijunskog trilera, no ipak je to duboka studija ruskog angažmana na Bliskom istoku, temeljena na iskustvu iz prve ruke i ozbiljnim analizama. Niko ko ozbiljno proučava tu regiju ne može je zanemariti. Radi se o nezaobilaznom štivu.” - DIMITRI K. SIMES, predsednik Nixon-ovog centra i izdavač časopisa "The National Interest" „Primakovljevo razumevanje odnosa snaga u ovoj složenoj regiji i njegova viđenja ruskih interesa i politike u arapskom svetu vredan su i jedinstven doprinos razummevanju savremene istorije Bliskog istoka.” - VELEPOSLANIK EDWARD P. DJEREJIAN, osnivač i direktor Instituta za javnu politiku James A. Baker III., Rice University Kratak sadržaj Nacionalistički revolucionari Propuštena prilika za arapsko-izraelske odnose Neizbježan sukob sa Zapadom Nacionalni interesi važniji od arapskog jedinstva Sovjetski Savez i arapski svijet: Težak put do bliskih odnosa Izgubljena bitka za komunizam Amerika istupa naprijed Početak i kraj Šestodnevnog rata SAD: Taktika na novom Bliskom istoku Skriveni pritisci iza Jomkipurskog rata iz 1973. Stvaranje izraelsko-egipatskog mirovnog sporazuma Libanon u središtu oluje Povratak tvrdolinijaštva Fenomen Jasera Arafata Sovjetski Savez i Izrael Pojava zvana Saddam Husein Saga o Kurdima Nuklearna sjena nad arapsko-izraelskim sukobom Budućnost Bliskog istoka JEVGENIJ PRIMAKOV bio je čelnik ruske strane obaveštajne službe, ministar spoljnih poslova i ruski premijer. Dosad su mu u Sjedinjenim Državama objavljene knjige Russian Crossroads („Ruske raskrsnice”) i A World Challenged („Svijet pred izazovom”). Živi u Moskvi.

IZA KULISA NA BLISKOM ISTOKU OD HLADNOG RATA DO DANAŠNJIH DANA!​ Delom kroz sećanje, delom kroz istoriju, knjiga Rusija i Arapi prikazuje događaje na Bliskom istoku u proteklih pola veka iz perspektive koja se retko viđa na Zapadu. Jevgenij Primakov, bivši šef ruske strane obaveštajne službe, ministar spoljnih poslova i ruski premijer, u vidu ličnih susreta i suparništva između istaknutih vođa, od Jasera Arafata i Yitzhaka Rabina do Anvara Sadata i Saddama Huseina, koje je lično poznavao, otkriva kako su se odvijali ključni politički događaji. Pokazuje kako su se odvijali arapsko - izraelski ratovi iz 1967. i 1973. godine; iznosi prethodno nepoznatu ulogu Rusije u Zalivskom ratu 1991. godine i prosuđuje bliskoistočnu politiku Rusije, kao i onu stranih igrača, uključujući i Sjedinjene Države. Autorovi prikazi događaja iza kulisa iz prve ruke i njegov uvid u ono što je zaista pokretalo, ključne događaje u regiji čine knjigu `Rusija i Arapi` nužnim štivom za svakoga koga zanima svetska politika. „Iz godina kada je bio u žarištu politike Primakov rasvetljuje stratešku uključenost Rusije na Bliskom istoku za vreme Hladnog rata i nakon njega.” - HENRY A. KISSINGER, Američki državni sekretar, 1973 – 1977. „Knjiga `Rusija i Arapi` je zapanjujući pogled iza kulisa na diplomatiju s visokim ulozima na Bliskom istoku. Primakov je izvrstan pripovedač koji je tokom tri decenije bio lično uključen u odnose sa svim važnijim vođama u regiji. Primakovljevu uverljivu priču neki će dočekati sa zadovoljstvom, a neki s gorčinom, ali niko ko ozbiljno proučava to razdoblje ne može zanemariti njegova gledišta.” - MADELEINE K. ALBRIGHT, Američka državna sekretarka, 1997 – 2001. „Zapanjujuća i provokativna analiza događaja na Bliskom istoku ispričana perom bliskog promatrača, najpre sovjetskog novinara, a zatim i visokog sovjetskog dužnosnika. Ne moramo se slagati sa svakim vidom Primakovljevih promišljanja kako bismo njegovo tumačenje tog ključnog razdoblja za razvoj Bliskog istoka smatrali vrlo vrednim. Korisno štivo.” - GENERAL BRENT SCOWCROFT, bivši savetnik za nacionalnu sigurnost SAD-a i autor knjige `America and the World` „Knjiga `Rusija i Arapi` čita se poput špijunskog trilera, no ipak je to duboka studija ruskog angažmana na Bliskom istoku, temeljena na iskustvu iz prve ruke i ozbiljnim analizama. Niko ko ozbiljno proučava tu regiju ne može je zanemariti. Radi se o nezaobilaznom štivu.” - DIMITRI K. SIMES, predsednik Nixon-ovog centra i izdavač časopisa `The National Interest` „Primakovljevo razumevanje odnosa snaga u ovoj složenoj regiji i njegova viđenja ruskih interesa i politike u arapskom svetu vredan su i jedinstven doprinos razummevanju savremene istorije Bliskog istoka.” - VELEPOSLANIK EDWARD P. DJEREJIAN, osnivač i direktor Instituta za javnu politiku James A. Baker III., Rice University Kratak sadržaj Nacionalistički revolucionari Propuštena prilika za arapsko-izraelske odnose Neizbježan sukob sa Zapadom Nacionalni interesi važniji od arapskog jedinstva Sovjetski Savez i arapski svijet: Težak put do bliskih odnosa Izgubljena bitka za komunizam Amerika istupa naprijed Početak i kraj Šestodnevnog rata SAD: Taktika na novom Bliskom istoku Skriveni pritisci iza Jomkipurskog rata iz 1973. Stvaranje izraelsko-egipatskog mirovnog sporazuma Libanon u središtu oluje Povratak tvrdolinijaštva Fenomen Jasera Arafata Sovjetski Savez i Izrael Pojava zvana Saddam Husein Saga o Kurdima Nuklearna sjena nad arapsko-izraelskim sukobom Budućnost Bliskog istoka JEVGENIJ PRIMAKOV bio je čelnik ruske strane obaveštajne službe, ministar spoljnih poslova i ruski premijer. Dosad su mu u Sjedinjenim Državama objavljene knjige Russian Crossroads („Ruske raskrsnice”) i A World Challenged („Svijet pred izazovom”). Živi u Moskvi.

IZA KULISA NA BLISKOM ISTOKU OD HLADNOG RATA DO DANAŠNJIH DANA!Delom kroz sećanje, delom kroz istoriju, knjiga Rusija i Arapi prikazuje događaje na Bliskom istoku u proteklih pola veka iz perspektive koja se retko viđa na Zapadu. Jevgenij Primakov, bivši šef ruske strane obaveštajne službe, ministar spoljnih poslova i ruski premijer, u vidu ličnih susreta i suparništva između istaknutih vođa, od Jasera Arafata i Yitzhaka Rabina do Anvara Sadata i Saddama Huseina, koje je lično poznavao, otkriva kako su se odvijali ključni politički događaji. Pokazuje kako su se odvijali arapsko - izraelski ratovi iz 1967. i 1973. godine; iznosi prethodno nepoznatu ulogu Rusije u Zalivskom ratu 1991. godine i prosuđuje bliskoistočnu politiku Rusije, kao i onu stranih igrača, uključujući i Sjedinjene Države. Autorovi prikazi događaja iza kulisa iz prve ruke i njegov uvid u ono što je zaista pokretalo, ključne događaje u regiji čine knjigu "Rusija i Arapi" nužnim štivom za svakoga koga zanima svetska politika. „Iz godina kada je bio u žarištu politike Primakov rasvetljuje stratešku uključenost Rusije na Bliskom istoku za vreme Hladnog rata i nakon njega.”- HENRY A. KISSINGER, Američki državni sekretar, 1973 – 1977.„Knjiga "Rusija i Arapi" je zapanjujući pogled iza kulisa na diplomatiju s visokim ulozima na Bliskom istoku. Primakov je izvrstan pripovedač koji je tokom tri decenije bio lično uključen u odnose sa svim važnijim vođama u regiji. Primakovljevu uverljivu priču neki će dočekati sa zadovoljstvom, a neki s gorčinom, ali niko ko ozbiljno proučava to razdoblje ne može zanemariti njegova gledišta.” - MADELEINE K. ALBRIGHT, Američka državna sekretarka, 1997 – 2001.„Zapanjujuća i provokativna analiza događaja na Bliskom istoku ispričana perom bliskog promatrača, najpre sovjetskog novinara, a zatim i visokog sovjetskog dužnosnika. Ne moramo se slagati sa svakim vidom Primakovljevih promišljanja kako bismo njegovo tumačenje tog ključnog razdoblja za razvoj Bliskog istoka smatrali vrlo vrednim. Korisno štivo.” - GENERAL BRENT SCOWCROFT, bivši savetnik za nacionalnu sigurnost SAD-a i autor knjige "America and the World"„Knjiga "Rusija i Arapi" čita se poput špijunskog trilera, no ipak je to duboka studija ruskog angažmana na Bliskom istoku, temeljena na iskustvu iz prve ruke i ozbiljnim analizama. Niko ko ozbiljno proučava tu regiju ne može je zanemariti. Radi se o nezaobilaznom štivu.” - DIMITRI K. SIMES, predsednik Nixon-ovog centra i izdavač časopisa "The National Interest"„Primakovljevo razumevanje odnosa snaga u ovoj složenoj regiji i njegova viđenja ruskih interesa i politike u arapskom svetu vredan su i jedinstven doprinos razummevanju savremene istorije Bliskog istoka.” - VELEPOSLANIK EDWARD P. DJEREJIAN, osnivač i direktor Instituta za javnu politiku James A. Baker III., Rice University Kratak sadržajNacionalistički revolucionari Propuštena prilika za arapsko-izraelske odnose Neizbježan sukob sa Zapadom Nacionalni interesi važniji od arapskog jedinstva Sovjetski Savez i arapski svijet: Težak put do bliskih odnosa Izgubljena bitka za komunizam Amerika istupa naprijed Početak i kraj Šestodnevnog rata SAD: Taktika na novom Bliskom istoku Skriveni pritisci iza Jomkipurskog rata iz 1973. Stvaranje izraelsko-egipatskog mirovnog sporazuma Libanon u središtu oluje Povratak tvrdolinijaštva Fenomen Jasera Arafata Sovjetski Savez i Izrael Pojava zvana Saddam Husein Saga o Kurdima Nuklearna sjena nad arapsko-izraelskim sukobomBudućnost Bliskog istoka JEVGENIJ PRIMAKOV bio je čelnik ruske strane obaveštajne službe, ministar spoljnih poslova i ruski premijer. Dosad su mu u Sjedinjenim Državama objavljene knjige Russian Crossroads („Ruske raskrsnice”) i A World Challenged („Svijet pred izazovom”). Živi u Moskvi.