Odlično Izdavač: Knjiga Komerc Broj strana: 504 + deo sa ilustracijama Pismo: latinica Povez: meki Dimenzije knjige: 20x14.5cm Trusted Mole - A Soldier`s Journey into Bosnia Heart of Darkness Milosh Radomir Vladimir Stankovic MBE (born December 1962) is a former British Army officer and author of the Bosnian war memoire Trusted Mole. Early years[edit] Stankovic was born in Southern Rhodesia. His father, a naturalised British, was a Royalist Yugoslav during WW2. His mother was British and served with the 8th Army at the battle of El Alamein in Egypt 1942–43, Italy 1944 and in Yugoslavia in 1945. The family returned to London from Rhodesia in 1963. Stankovic was educated at Plymouth College in Devon, England, where he studied classics and was Head of School and head of the Combined Cadet Force. Military service[edit] He joined the Parachute Regiment in 1981, went to Royal Military Academy Sandhurst in 1982 and was sent to University by the Army to study Russian at Manchester University and at the Minsk State Pedagogical Institute for Foreign Languages in the Soviet Union. He completed the Standard Graduate Course at Sandhurst in 1986 and subsequently served with the British Army in Belize, Northern Ireland and Southern Africa, and with the United Nations forces in Kuwait, Iraq and Bosnia. A fluent speaker of Serbo-Croatian and Russian, he specialised in psychological operations and post-Cold War arms control. He retired from the British Army in 2000 with the rank of major.[1] Bosnian War[edit] Operating primarily as a Liaison Officer under the pseudonym `Mike Stanley`,[2] he was the longest-serving British soldier with the United Nations Protection Force during the 1992-95 Bosnian War. In the latter part of his service, he worked directly for General Sir Michael Rose[3] and General Sir Rupert Smith,[4] successive commanders of the United Nations Protection Force in Bosnia in 1994 and 1995. His functions mainly involved mediating, negotiating and troubleshooting ceasefires, hostage releases, and the 1995 Cessation of Hostilities Agreement with Bosnian Serb political and military leaders. Upon his return from Bosnia, Stankovic was appointed Member of the Order of the British Empire for his mediation work.[5] `Your liaison function in particular between BH Command and Pale was wholly indispensable to the peace process, and I always felt that I knew better than my predecessors the innermost thoughts of the Serbs…it was essential that we had someone who could gain their trust and demonstrate that as peacekeepers we really were impartial. All this came to a culminating point during the cessation of hostilities negotiations when you provided the `telephone through the window!’ Without this I doubt we would have got the necessary signatures.` General Sir Michael Rose KCB CBE DSO QGM, Adjutant General.[6] `Major Stankovic has been mine and my predecessor`s Liaison Officer with the Bosnian Serb Army since June 1994. He has worked for me for the past four months. The relationships he has established with key figures, not least the Bosnian Serb Army commander, his knowledge of the language and the background to the war has been invaluable...He has been under considerable pressure, operating alone in isolated circumstances where the threat of hostile activity is ever present and occasionally occurs. Major Stankovic has performed excellently. His mediation between the warring factions, his representation of me and his advice have all been of critical importance...As a character he is brave and enduring. He is calm and thoughtful under pressure. He is his own man walking his own path.` General Sir Rupert Smith KCB DSO OBE QGM, Deputy Supreme Allied Commander in Europe.[7] `I have no doubts whatsoever. In Bosnia he played an absolute blinder.` General Sir Mike Jackson KCB CBE DSO DL, Chief of the General Staff.[8] Spy Scandal[edit] In October 1997, while at the Joint Services Command and Staff Course, Stankovic was arrested by the Ministry of Defence Police on suspicion of breaches under Section 2b of the 1989 Official Secrets Act.[9][10] Although he was on police bail for over a year, during which time the MOD Police interviewed several hundred witnesses, no evidence of any wrongdoing was found with which to charge him. In April 1999 the Crown Prosecution Service concluded that there would be no further action against him for lack of evidence. Nonetheless, for a subsequent year, he was investigated by the Royal Military Police`s Special Investigations Branch to determine whether violations to the Military Services had been made. In March 2000, the Army concluded that no violations had been found. Meanwhile, Stankovic had resigned from the Army in order to pursue his case against the Ministry of Defence in the Civil Courts (see Litigation below). The events of those years were recorded by Tim Slessor in his book about dissembling and deception in Whitehall, Lying in State, in a chapter entitled: A Soldier’s Story. The Army Board reflected the lack of substance of the allegations and the failure of two investigations to find any evidence of wrongdoing in an unusual letter to Major Stankovic that is not normally written to officers retiring from the Services: `On the occasion of your retirement from the Army, I am directed by the Army Board to thank you most sincerely for the loyal service you have given since you were commissioned. The Army Board recognises that, in carrying out your duties as an officer, you will have had to make many sacrifices, putting the interests of your Country, the Army and your soldiers before your own. This is very much appreciated and the Army Board wishes formally to express its gratitude for the service you have given and for the excellent contribution you have made.` Major General Alistair Irvin, Military Secretary.[11] Litigation[edit] In October 2007, ten years after his arrest, Stankovic`s case against the Ministry of Defence Police finally came to trial in the Royal Courts of Justice. There were only three torts in law upon which he could rest his claim: Unlawful arrest; trespass to property; and malfeasance in public office (abuse of power) – a tort that had been heard only ten times previously in civil courts and had failed on seven of those occasions. Although the trial judge, the Honourable Mr. Justice Saunders, found that the MOD Police had not abused their power during investigation and held reasonable grounds for suspicion leading to Stankovic`s subsequent arrest, he did find that the trespass of Stankovic`s property had been inordinate. Furthermore, the trial process revealed additional hitherto unseen disclosure, which finally named Stankovic`s original accuser - a former British Army officer. In clearing Stankovic`s name, The Honourable Mr. Justice Saunders summed up as follows on 9 November 2007: `Looked at objectively, there is no doubt that what happened to the Claimant has been unfair and the consequences serious…he was an impressive and realistic witness. He did not overstate his case...He proved himself to be courageous and resourceful in Bosnia and suffered the effects of his time there more than most`.[12] Mr Justice Saunders awarded £5,000 for the MOD Police `seizing and removing items outside the terms of a search warrant`, but threw out the majority of to Stankovic`s case and made him liable for all costs (circa £500,000).[13] Writing[edit] On 14th April 2000, Stankovic published his own account of his experiences as a Liaison Officer, mediator and negotiator in the Bosnian War – Trusted Mole, A Soldier’s Journey into Bosnia’s Heart of Darkness.[14] Described by The Sunday Times as `By far the best book to have come out of the Balkan Wars` and critically acclaimed in the United States and Europe, this account of troubleshooting in the extreme environment of the Bosnian War informs the philosophical and methodological approach to the agile resolution of conflict and disputes. Recent years[edit] Consulting & Advisory. Since leaving the British Army, Stankovic has worked in over eighty countries on five continents as a risk management consultant, and has specialised in business intelligence and new market entry in the Russian Federation. He has been honoured three times by the Emmy Awards in Los Angeles for his work with CBS TV and advised the BBC on developing proactive protection measures for BBC teams in Iraq. His expertise in psychological operations and mediation in cross-cultural environments have led to the development of innovative approaches in the fields of mediation and negotiation using agile and iterative processes for Conflict Resolution and Alternative Dispute Resolution. He uses his expertise both in security and Health & Safety consulting in the creative and media industries with a focus on hostile environments. He is the Principle High Risk Advisor at 1st Option Safety Group as well as being an Accredited Mediator with, and Member of, the Chartered Institute of Arbitrators, specialising in the use of archetypal application in the mediation process. The Warrior & The Caregiver. Stankovic`s training in psychological warfare found extension and expression as a performance coach in civilian life combining his unusual experiences of overcoming adversity with depth psychology coaching systems such as the Pearson-Marr Archetype Indicator (PMAI). He trained as a coach in the US, principally in Hawaii, California, and Sedona, Arizona. Between 2008 and 2014 he suspended his working life to care for his elderly mother until her death in August 2014. He ascribes his transition from warrior to caregiver as the central experience that helped him to understand and cope with the unique psychological demands involved with caring for an elderly parent up to their death. Central to the psychological health of the carer are coping strategies for dealing with changes in personal core identity that occur when caregivers transition from their pre-caregiver identities into caregivers, and from that identity, once the care role has ceased, to a post-caring identity. The smoothness and duration of the transition into each phase is determined by psychological self-knowledge, which he believes plays a vital role in helping untrained family caregivers better understand themselves and their own reactions to the unique and challenging pressures that domestic caregiving creates. This issue becomes increasingly relevant as the population ages, the State is unable to fund care for the aged, and the duty of care falls to family members. Campaign. Having spent two-and-a-half years in bail custody, Stankovic supports the Justice Delayed Justice Denied campaign to restrict police bail durations.[15] Charity[edit] The MCC Centre of Excellence, Sri Lanka. In the wake of the 2004 Boxing Day tsunami, in 2005, Stankovic became the third person, and first solo person, to complete the Greystoke Mountain Marathon in under ten days. At 315 miles in length and incorporating 100,000` of ascent and descent, it is Britain`s toughest mountain marathon taking in 202 fell tops over 2000` in height within the Lake District National Park. In completing the challenge, he raised sufficient funds to initiate the building of a centre of academic and sporting excellence for children and young people in Seenegama, Sri Lanka, funded for the most part by the Marylebone Cricket Club. The Braveheart Programme Military Charity. In 2009 he co-founded The Braveheart Programme, a British military charity that funds scientific research using the very latest neuro-imaging technology at Oxford University`s Department of Neuro-Science to seek neurological markers for Combat Related Post Traumatic Stress disorder (PTSD) among the veteran population. It is ground-breaking research that promises not only to help further understanding of this age old wound of war, but will also have beneficial spin-offs to civilians suffering from PTSD. The Charity is currently funding a 60-month research project at Oxford University. Miloš Radomir Vladimir Stanković MBE (rođen decembra 1962.) je bivši oficir britanske vojske i autor bosanskih ratnih memoara Trusted Mole. Rane godine[uredi] Stanković je rođen u Južnoj Rodeziji. Njegov otac, naturalizovani Britanac, bio je rojalista Jugosloven tokom Drugog svetskog rata. Njegova majka je bila Britanka i služila je u 8. armiji u bici kod El Alamejna u Egiptu 1942–43, Italiji 1944. i Jugoslaviji 1945. Porodica se vratila u London iz Rodezije 1963. Stanković se školovao na Plimouth koledžu u Devonu, Engleska. , gde je učio klasiku i bio načelnik škole i načelnik Kombinovane kadetske snage. Vojna služba[uredi] Pridružio se Padobranskom puku 1981, otišao na Kraljevsku vojnu akademiju Sandhurst 1982, a vojska ga je poslala na Univerzitet da studira ruski jezik na Univerzitetu u Mančesteru i na Minskom državnom pedagoškom institutu za strane jezike u Sovjetskom Savezu. Završio je standardni postdiplomski kurs u Sandhurstu 1986. godine, a zatim je služio u britanskoj vojsci u Belizeu, Sjevernoj Irskoj i Južnoj Africi, te u snagama Ujedinjenih nacija u Kuvajtu, Iraku i Bosni. Tečno govori srpsko-hrvatski i ruski, specijalizovao se za psihološke operacije i kontrolu naoružanja posle Hladnog rata. Penzionisao se iz britanske vojske 2000. godine u činu majora.[1] bosanski rat[uredi] Delujući prvenstveno kao oficir za vezu pod pseudonimom „Majk Stenli“,[2] bio je britanski vojnik sa najdužim stažom u Zaštitnim snagama Ujedinjenih nacija tokom rata u Bosni 1992-95. U drugom delu svoje službe, radio je direktno za generala ser Majkla Rouza[3] i generala ser Ruperta Smita,[4] uzastopne komandante Zaštitnih snaga Ujedinjenih nacija u Bosni 1994. i 1995. Njegove funkcije su uglavnom uključivale posredovanje, pregovaranje i rešavanje problema sa prekidima vatre, oslobađanjem talaca i sporazumom o prekidu neprijateljstava iz 1995. sa političkim i vojnim liderima bosanskih Srba. Po povratku iz Bosne, Stanković je imenovan za člana Reda Britanske imperije za svoj posrednički rad.[5] „Vaša funkcija veze, posebno između Komande BiH i Pala, bila je u potpunosti neophodna za mirovni proces i uvijek sam osjećao da bolje od svojih prethodnika poznajem najdublje misli Srba… bilo je bitno da imamo nekoga ko može zadobiti njihovo povjerenje i pokažite da smo mi kao mirovnjaci zaista bili nepristrasni. Sve ovo je došlo do kulminacije tokom pregovora o prekidu neprijateljstava kada ste dali `telefon kroz prozor`, sumnjam da bismo dobili potrebne potpise. General Sir Michael Rose KCB CBE DSO KGM, general-ađutant.[6] „Major Stanković je bio moj i oficir za vezu mog prethodnika sa VRS od juna 1994. Radio je za mene poslednja četiri meseca. Odnosi koje je uspostavio sa ključnim ličnostima, ne samo sa komandantom Armije bosanskih Srba, njegovim znanjem jezika i pozadine rata bio je neprocenjiv... On je bio pod znatnim pritiskom, delovao je sam u izolovanim okolnostima gde je uvek prisutna opasnost od neprijateljske aktivnosti i povremeno se javlja odlično zaraćene frakcije, njegovo predstavljanje mene i njegovi saveti su bili od kritične važnosti... Kao lik, on je miran i promišljen pod pritiskom. General Sir Rupert Smith KCB DSO OBE KGM, zamenik vrhovnog komandanta savezničkih snaga u Evropi.[7] `Ne sumnjam u to. U Bosni je igrao apsolutni blinder.` General Sir Mike Jackson KCB CBE DSO DL, načelnik Generalštaba.[8] Špijunski skandal[uredi] U oktobru 1997. godine, dok je bio na zajedničkom komandno-štabnom kursu, Stankovića je uhapsila policija Ministarstva odbrane zbog sumnje da je prekršio član 2b Zakona o službenoj tajni iz 1989. godine.[9][10] Iako je bio na kauciji više od godinu dana, a za to vreme je policija MORH intervjuisala nekoliko stotina svedoka, nisu pronađeni dokazi o bilo kakvom prekršaju koji bi ga teretili. U aprilu 1999. godine, krunsko tužilaštvo je zaključilo da neće biti daljeg postupka protiv njega zbog nedostatka dokaza. Bez obzira na to, sledeće godine je bio pod istragom Odeljenja za specijalne istrage Kraljevske vojne policije kako bi se utvrdilo da li su učinjeni prekršaji u vojnim službama. U martu 2000. Vojska je zaključila da kršenja nisu utvrđena. U međuvremenu, Stanković je dao ostavku u vojsci kako bi svoj slučaj protiv Ministarstva odbrane vodio pred građanskim sudovima (vidi Parnicu u nastavku). Događaje tih godina zabeležio je Tim Slesor u svojoj knjizi o prikrivanju i obmani u Vajtholu, ležeći u državi, u poglavlju pod naslovom: Priča o vojniku. Odbor Vojske je u neobičnom pismu majoru Stankoviću, koje inače ne piše, odrazio neosnovanost navoda i neuspeh dve istrage da pronađu bilo kakav dokaz o nepravednim postupcima. rat devedesetih

Odlično Milovan Đilas (Podbišće, kod Mojkovca, 12. jun 1911 — Beograd, 20. april 1995) bio je jugoslovenski komunista, pa disident, učesnik Narodnooslobodilačke borbe, politički teoretičar, i pisac iz Crne Gore. Biografija[uredi | uredi izvor] Rođen je od oca Nikole i majke Vasilije Vaje, rođene Radenović. Sam Đilas piše da u njegovom bratstvu nije bilo ni glavara ni junaka. Bratstvo Đilasa se izdvojilo iz Vojinovića. Đilasov predak bio je dobar skakač (arhaično za skočiti—đilasnuti), na osnovu čega je dobio nadimak Đilas što je kasnije preraslo u prezime.[1] Đilasov otac Nikola je bio oficir, a tokom 1917. godine je bio u zarobljeništvu. Po uspostavljanju Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca i Jugoslovenske vojske, priznat mu je čin majora u oružanim snagama nove jugoslovenske države. Bio je nosilac Albanske spomenice i Medalje Miloša Obilića. Nikola Đilas je prihvatao komunističku ideologiju svoje dece, sa napomenom da jedino ne prihvata da Crnogorci nisu Srbi, smatrajući da ako Crnogorci nisu Srbi onda Srba nema.[2] Nije u bliskom srodstvu sa Draganom Đilasom. Po intervjuu koji je Dragan dao za portal Poreklo, Đilasi su poreklom iz Istre, pa su migrirali u Bosnu, a deo se odvojio i otišao u Crnu Goru. Crnogorski Đilasi tvrde da su svi zapravo iz Crne Gore.[3] Porodica Đilas brojala je sedmoro dece. Milovan je imao starijeg brata Aleksu, kao i dva mlađa, Milivoja i Akima. Imao je i tri sestre — Dobranu, Dragu i Milku. Osnovnu školu Đilas je završio 1921. godine u rodnom selu. Nižu gimnaziju je učio tri godine u Kolašinu, a potom 1924. otišao za Berane i tamo završio gimnaziju, 1929. godine. Za vreme pohađanja gimnazije aktivno se bavio pisanjem pesama, zapaženih od strane učenika i nastavnika. U to doba prihvata i levičarske ideje.[4] Posle završetka gimnazije, 1929. godine odlazi u Beograd. Upisuje se na Filozofski fakultet Beogradskog univerziteta, gde počinje da studira jugoslovensku književnost. Bavio se pisanjem i objavljivao svoje priče u beogradskim novinama i časopisima, kao i u publikacijama širom zemlje. Koristio se svojim imenom, ali je ponekad koristio i pseudonim Milo Nikolić. Po dolasku na studije, Đilas se povezuje sa ilegalnom skojevskom organizacijom i vrlo brzo postaje član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Za vreme studija, aktivno je radio i kao skojevski poverenik na štampanju, pisanju i rasturanju propagandnog materijala. U međuvremenu se upisuje i na Pravni fakultet u Beogradu, ali studije nije završio.[5] Vršio je propagandni rad po Univerzitetu i objašnjavao studentima ciljeve i zadatke radničkog pokreta i ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Zbog toga je nekoliko puta bezuspešno izbacivan sa studija. Krajem 1932. njegovu aktivnost zapazilo je i članstvo KPJ, pa je Milovan Đilas oktobra 1932. godine primljen u KPJ. Prvi put je uhapšen u februaru 1933. godine, kada je usled nedostatka dokaza posle šest dana pušten. Za vreme velike provale komunista u Beogradu, policija ga je uhapsila u aprilu 1933. godine, u stanu u Dalmatinskoj ulici.[6] Milovan Đilas je prebačen u Glavnjaču, gde su ga ispitivali Dragi Jovanović i Svetozar Vujković. Nije ništa priznao, pa je bio pretučen i ostavljen celu noć da bez odeće leži u svojoj ćeliji. Sutradan mu je počelo suđenje pred Opštinskim sudom grada Beograda, koji ga je po Zakonu o zaštiti države osudio na pet godina zatvora. Robija u Sremskoj Mitrovici[uredi | uredi izvor] Policijski snimak Milovana Đilasa u sremskomitrovačkoj kaznionici 1933. Za vreme svog boravka u Sremskoj Mitrovici, Milovan Đilas je uspeo da prevede tri romana Maksima Gorkog i deset njegovih pripovedaka, na dva džaka toalet-papira, jer mu nije bilo dozvoljeno korišćenje papira. Takođe je preveo i Miltonov „Izgubljeni raj“, koji će kasnije nagraditi profesor Miloš Đurić. Islednici su ga nekoliko puta zatvarali u samicu, tražili da otkrije partijsku liniju, ali nisu uspeli. Milovan Đilas je jedne večeri bio toliko pretučen, da ujutru nije mogao da stoji na nogama. Zato je rešio da započne štrajk glađu. Sva jela koja bi mu se servirala prosipao bi i vraćao. Krajem 1934. godine imao je srčanih problema, pa su ga na predlog lekara prebacili u udobniju ćeliju i više nije bio u samicama. Punu kaznu nije izdržao. Pomilovan je i iz zatvora je izašao početkom 1936. godine. Po izlasku iz zatvora, stanovao je kod svog prijatelja sa studija na periferiji Beograda. Nastavio je da se bavi komunističkom propagandom. Rad u Partiji do početka rata[uredi | uredi izvor] Za Milovana Đilasa je čuo i generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito. On je tada probao na sve načine da se poveže s njim i da iskoristi njegovu sposobnost na jačanju Partije. Tito šalje direktivu da se Milovan Đilas nađe na partijskom savetovanju u Zagrebu početkom 1938. godine. Na sastanku u Zagrebu, Milovan Đilas je dobio od Tita zadatak da organizuje slanje dobrovoljaca za Španiju. Iste godine je bio izabran u Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije. U maju 1939. učestvuje na Zemaljskoj konferenciji u Šmarnoj gori kao delegat iz Srbije, a početkom 1940. godine Milovan Đilas je primljen u Politbiro CK KPJ. Radio je u uređivanju članka „Za čistoću i boljševizaciju Partije“, koju je u nastavcima pisao Tito. Pokretao je niz časopisa koji su favorizovali KPJ: „Naša Stvarnost“, „Sodobnost“, „Književni Savremenik“, „Mlada Kultura“ itd. Za vreme pristupanja Trojnom paktu i prvih narodnih nezadovoljstava, Tito šalje Đilasa u Beograd da izveštava Partiju o narodnim utiscima. U Beograd stiže sa svojom ženom Mitrom Mitrović, sa kojom je zajedno pošao u rat kasnije. U Beogradu mu se pridružio i Rade Končar. Đilas se uoči demonstracija sastao sa Dragoljubom Jovanovićem, vođom levih zemljoradnika i rekao mu da će se komunisti bez obzira na demonstracije zalagati za borbu. Nakon završetka demonstracija, poslao je svoju ženu da iznese Titu raport. Po dolasku Tita u Beograd, učestvuje na sastanku Politbiroa u Molerovoj ulici. Prvih dana posle napada Nemačke na Sovjetski Savez učestvuje na sastanku Agitpropa CK za Srbiju. Narodnooslobodilačka borba[uredi | uredi izvor] Ivo Lola Ribar i Milovan Đilas Đilas za vreme Drugog svetskog rata Milovan Đilas učestvuje na sastanku Politbiroa CK KPJ, 4. jula 1941. godine, kada je određen za opunomoćenog delegata CK za Crnu Goru. Na njega su prenesena vanredna ovlašćenja po partijskoj i vojnoj liniji, s pravom smenjivanja rukovodstva i s pravom kažnjavanja. Kao član Politbiroa, automatski je izabran i za člana Vrhovnog štaba. Odmah je otišao u Crnu Goru i zajedno sa kapetanom Arsom Jovanovićem organizovao ustanak i bio je komandant Privremene Vrhovne komande nacionalnooslobodilačkih trupa za Crnu Goru, Boku i Sandžak. Posle splašnjavanja Trinaestojulskog ustanka i savetovanja u Stolicama, na njegovo mesto je upućen Ivan Milutinović, a on je povučen u Vrhovni štab, gde je imao zaduženje za propagandni rad i učestvovao je u uređivanju lista „Borba“, u oslobođenom Užicu. Optuživan je za zločine koje su partizani počinili u Crnoj Gori na početku rata, takozvana Leva skretanja, koja je opisao, ali se i ogradio sa objašnjenjem da u to vreme nije ni bio u Crnoj Gori.[7] Zajedno sa Mitrom Bakićem dočekao je prvu englesku vojnu misiju, koju je predvodio kapetan Bil Hadson u Petrovcu na Moru. Zajedno su ga odveli u partizanski Vrhovni štab u Užicu. Povlačio se zajedno sa Vrhovnim štabom prema Zlatiboru, pa dalje u Sandžak. Milovan Đilas se pred kraj 1941. nalazio s Vrhovnim štabom u Sandžaku, gde radi na prikupljanju ostalih partizanskih jedinica, koje su se povlačile posle pada Užičke republike. U trenucima malaksavanja partizanskog pokreta posle progona iz Srbije, Milovan Đilas radi na ujedinjavanju i na još većem angažovanju boraca za dalje borbe. Tek u martu 1942. godine ponovo odlazi u Crnu Goru, u kojoj se u međuvremenu rasplamsao partizansko-četnički građanski rat. Momčilo Cemović, koji se najviše bavio ovim periodom Đilasovog ratovanja, smatra da su CK KPJ i Vrhovni štab poslali Đilasa da utvrdi stvarno stanje i smeni odgovorne rukovodioce, što je on i učinio. Radio je na uređivanju partijskog lista „Borba“, koja je obnovljena u Bosanskoj krajini, u selu Driniću. Radio je i na uređivanju organa CK KPJ „Proletera“, izrađivao je Biltene Vrhovnog štaba, radio je na radio-stanici „Slobodna Jugoslavija“, na rasturanju članka „Nacionalno pitanje u Jugoslaviji u svjetlosti narodnooslobodilačke borbe“ po Crnoj Gori, Hercegovini i Sloveniji. Za vreme operacija „Vajs“ i „Švarc“, povlačio se zajedno sa Vrhovnim štabom. Bio je prisutan na Martovskim pregovorima, možda najkontroverznijom epizodom NOR-a, pod lažnim imenom Miloš Marković. Prema rečima Vladimira Dedijera, Josip Broz Tito mu je poverio da je Đilas bio jedan od kandidata za načelnika Odeljenja za zaštitu naroda (OZN). Polovinom 1944. poslat je na čelu misije Vrhovnog štaba zajedno sa generalom Velimirom Terzićem u Moskvu. Dobio je čin general-lajtnanta i imao je zadatak da kao političar prikaže situaciju u Jugoslaviji. Na povratku iz Sovjetskog Saveza, Đilas je doneo Titu zlatnu sablju, poklon Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR. Od maršala Konjeva mu je doneo kao dar lični dvogled. U jesen 1944. Đilas je zajedno sa Titom, Kočom Popovićem i Pekom Dapčevićem učestvovao u razgovorima koji su u Beogradu vođeni sa šefom sovjetske vojne misije u Jugoslaviji, generalom Kornjejevim. Aprila 1945. Đilas i Tito odlaze u Moskvu na potpisivanje ugovora o prijateljstvu i uzajamnoj pomoći Jugoslavije i Sovjetskog Saveza. U toku Narodnooslobodilačkog rata (NOR), poginula su oba Đilasova brata. Stariji brat Aleksa zvani „Bećo“ (1906—1941), ubijen je 2. novembra 1941. godine u okolini Bijelog Polja, a posle rata je 1951. godine proglašen za narodnog heroja Jugoslavije. Mlađi brat Milivoje zvani „Minjo“ (1914—1942), streljan je 5. marta 1942. godine u Jajincima, kao zatočenik logora na Banjici. Sestra Dobrana (1924—1942) poginula je u borbama sa četnicima i Bugarima na jugu Srbije, dok je otac Nikola (1871—1943) bio ubijen od strane balista u Srbici, kod Kosovske Mitrovice.[8][9][10] Borba sa Informbiroom[uredi | uredi izvor] Na otvaranju Kominforma u gradu Šklarska Poremba, u zapadnoj Poljskoj, u septembru 1947. godine, Milovan Đilas, zajedno sa Edvardom Kardeljom je predstavljao KPJ. Početkom 1948. godine, Đilas dobija poziv iz Moskve da učestvuje u nekim diskusijama oko Albanije. Đilas odlazi iz Beograda za Moskvu, vozom preko Rumunije, zajedno sa tadašnjim Načelnikom Političke uprave Generalštaba JA, Svetozarom Vukmanovićem Tempom i Načelnikom Generalštaba JA, general-pukovnikom Kočom Popovićem. Učestvovao je u razgovorima sa Staljinom, Bulganjinom, Vasiljevskim i Antonovim. Misija Đilasa u Moskvi je trajala do marta 1948. godine, kada se vratio u Beograd. Učestvovao je na svim sednicama Politbiroa prilikom objavljivanja kompromitujućih pisama iz Moskve i radio je na sastavljanju odgovora u ime CK KPJ. Po objavljivanju Rezolucije Informbiroa u Bukureštu, pozvan je da dođe u Centralni komitet, jer je Radio Prag tada uveliko prenosio Rezoluciju protiv Komunističke partije Jugoslavije. Na noćnoj sednici u Belom dvoru je određen da napiše odgovor CK KPJ na optužbe Informbiroa. Za vreme borbe sa Informbiroom, Milovan Đilas je bio stalno sa Partijom, učestvovao je na svim Plenumima i sednicama. Radio je na pisanju članaka u „Politici“ i „Borbi“. Početkom 1953. godine je izabran za predsednika Savezne narodne skupštine FNRJ. Nova misao[uredi | uredi izvor] Milovan Đilas je počeo u „Borbi“ od 11. oktobra 1953. godine da objavljuje svoje članke o najsloženijim pitanjima Partije, njene reforme i budućeg razvitka Jugoslavije. Bilo je ukupno 17 ovakvih članaka koji su osim u Borbi izlazili i u listu „Nova misao“. Đilasovi članci su izazvali veliku diskusiju u Savezu komunista Jugoslavije (SKJ) i u najširim masama. Naročito je bio upečatljiv poslednji Đilasov članak pod nazivom „Anatomija jednog morala“, gde je stao u odbranu glumice Milene Dapčević, žene Peka Dapčevića, izrugivanjem žena ostalih partijskih funkcionera. Đilas je time otvoreno napao komunizam kao sistem, samo u uvijenoj formi. Tri dana posle poslednjeg članka Milovana Đilasa, 7. januara 1954. godine, „Borba“ je objavila ogradu Izvršnog komiteta CK SKJ od Đilasovog pisanja. Napomenuto je da su Đilasovi članci izazvali zabunu u redovima članova Saveza komunista, da su članci direktno protivni odlukama VI kongresa KPJ i da su ništavni za čitav politički sistem. Milovan Đilas je izjavio Izvršnom komitetu da će obustaviti dalje objavljivanje svojih članaka. Međutim, za to je bilo kasno, jer je Izvršni komitet već najavio sazivanje vanrednog Plenuma, gde će se slučaj Milovana Đilasa naći na dnevnom redu. O ovom sazivanju Đilas je obavešten na dan zasedanja. III vanredni Plenum CK SKJ[uredi | uredi izvor] U Beogradu je 16. i 17. januara 1954. održan Treći vanredni plenum CK SKJ posvećen Milovanu Đilasu. Tako je i jedna tačka dnevnog reda dobila naziv „Slučaj Milovana Đilasa i pitanje provođenja odluka VI kongresa SKJ“. Plenum je otvorio Tito i javno kritikovao Đilasova pisanja. Istakao je da je Đilas zapravo napao Savez komunista, da je pokušao da izazove anarhiju, da je propovedao čistu demokratiju i tako srozao Savez komunista. Na sednici je iskritikovan i Vladimir Dedijer, jer je kao urednik „Borbe“ radio na uređivanju Đilasovih članaka. Na kraju zasedanja Đilas je izašao za govornicu i, izjavom da mu se „vratila vera u Savez komunista“ i da će i sam glasati za rezoluciju koja ga osuđuje, pokajnički priznao krivicu. Plenum je doneo odluku da su shvatanja Milovana Đilasa u osnovi protivna političkoj liniji usvojenoj na VI kongresu SKJ, pa je tako Đilas izazvao zabunu i zbunjenost u celoj Partiji, izolovano delovao protiv Partije i time pokušao da razbije idejno jedinstvo celog Saveza komunista. Zato je Plenum isključio Milovana Đilasa iz CK SKJ i udaljio ga sa svih funkcija u Partiji i kaznio poslednjom opomenom. Đilas podnosi pisanu ostavku na dužnost predsednika Savezne narodne skupštine FNRJ, a 19. aprila 1954. godine je vratio i partijsku knjižicu, kada je obrazložio da se od tada više ne smatra članom SKJ i da po svojoj volji istupa iz članstva.[11] Decembra 1954. Đilas daje intervju dopisniku „Njujork tajmsa“, u kome kaže da zemljom vladaju najveći reakcionari. Zbog toga se pokreće tajni sudski postupak u Beogradu, gde je izveden i Vladimir Dedijer, kao simpatizer Đilasa. Milovan Đilas je 24. januara 1955. godine osuđen na uslovnu kaznu zatvora od jedne i po godine, kao i Dedijer. I pored izrečenih opomena, Đilas objavljuje svoje novo delo, „Nova klasa i analiza komunističkog sistema“. Ponovo u Sremskoj Mitrovici[uredi | uredi izvor] Delovanje Milovana Đilasa u trenutku kada se više nije nalazio ni na jednoj funkciji u zemlji bilo je vezano isključivo za pisanje. U vreme početka Mađarske revolucije protiv komunizma, Milovan Đilas je u svom intervjuu 24. oktobra 1956. godine javno podržao revoluciju. Nakon toga je stavljen pod policijsku prismotru, a 27. novembra sud ga je zbog „antijugoslovenske delatnosti“ osudio na tri godine zatvora. Kaznu je izdržavao u Sremskoj Mitrovici. Za vreme robije, od 1957. do 1959. godine, napisao je studiju „Knjiga o Njegošu“.[12] Na slobodu je pušten početkom 1958. godine. Po puštanju iz zatvora, nastavio je sa pisanjem. Tada je završio i svoju knjigu „Nesavršeno društvo“, gde je komunizam upoređivao sa Morovom utopijom. Đilas je 1961. godine napisao knjigu kojoj je dao naslov „Razgovori sa Staljinom“. Uz pomoć nekih stranih dopisnika uspeo je da rukopis pošalje izdavačkoj kući „Harcourt Brace Jovanovich“ u Njujorku, koja ju je objavila. Zbog svog antikomunističkog delovanja, po drugi put je uhapšen 7. aprila 1962. godine u svom stanu, u Palmotićevoj ulici. 14. maja 1962. izveden je pred Okružni sud i osuđen na 13 godina zatvora i ograničenje građanskih prava u trajanju od pet godina. Đilas je svoju kaznu ponovo izdržavao u Sremskoj Mitrovici. Tu je dobio i teži napad slepog creva, pa je operisan, a neki su pretpostavljali da je trovan u zatvoru. Za vreme izdržavanja zatvorske kazne, napisao je veći broj rukopisa i svakodnevno je vodio dnevnik. U zatvoru je završio svoje delo „Razgovor sa Staljinom“ i roman „Crna Gora“, opširniju knjigu o Petru Petroviću Njegošu i dr. Iz zatvora je izašao 31. decembra 1966. godine. Iz zatvorskog perioda sačuvana su pisma koja je razmenjivao sa svojom suprugom Šteficom. Objavljena su pod nazivom „Milovan Đilas: Pisma iz zatvora”, a priredio ih je njihov sin Aleksa Đilas.[13] U inostranstvu[uredi | uredi izvor] Nakon puštanja iz zatvora, Đilas je dobio jedno posebno priznanje 1967. godine: američki časopis „National Review“, uvrstio ga je na svoje stupce zajedno sa poznatim antikomunistima. Sredinom 1968. godine, jugoslovenske vlasti su dozvolile Đilasu i njegovoj ženi da otputuju u inostranstvo. Đilas je otišao prvo u Englesku, zatim u SAD, Austriju i Italiju. Podržao je Velike studentske demonstracije 1968. godine u Beogradu i pisao po novinama o tome. U Londonu je boravio od 4. do 13. oktobra 1968. kao gost ministra za kulturu laburističke Vlade, Dženi Li. Iz Engleske je otputovao u Sjedinjene Države. U Americi je boravio oko dva meseca, uglavnom na Univerzitetu Prinston kao gostujući profesor. Tu mu je pomagao najviše izdavač Vilijam Jovanović, koji je imao svoju izdavačku kuću („Harcourt Brace Jovanovich“). On će odmah po Đilasovom dolasku početi sa štampanjem njegovih knjiga. U Njujorku je Đilas 9. decembra 1968. primio nagradu „Sloboda“, koju su pre njega između ostalih dobili Vili Brant, Vinston Čerčil, Pablo Kazals i Žan Mone. Nakon kraćeg zadržavanja u Austriji i Italiji, Đilas se 12. decembra 1968. ponovo vraća u Beograd. Početkom 1970. godine izrečena mu je zabrana putovanja zbog kritika na račun SKJ i čitavog partijskog rukovodstva u zemlji. Poslednji dani[uredi | uredi izvor] Tabla na zgradi u Palmotićevoj ulici u kojoj je stanovao Milovan Đilas Milovan Đilas je živeo u Beogradu, u svom stanu u Palmotićevoj ulici broj 8. Na ovoj kući je u septembru 2011. postavljena spomen-ploča.[14] U Beogradu se najviše družio sa akademikom Matijom Bećkovićem. Pred smrt je oslepeo na jedno oko. Ostavio je oporuku da bude sahranjen po srpskom pravoslavnom običaju, angažovanjem sveštenika. To je bio redak primer nekadašnjeg komuniste da se sahrani po crkvenim običajima. Preminuo je u svome stanu u Palmotićevoj ulici, 20. aprila 1995. u Beogradu. Ispraćaj Milovana Đilasa priređen je 22. aprila na beogradskom Novom groblju. Sahranjen je dva dana kasnije u porodičnoj grobnici u rodnom selu Podbišću, uz crkvene obrede.[15][16] Milovan Đilas oženio se 1936. Mitrom Mitrović, docnijim visokim komunističkim funkcionerom, s kojom je imao ćerku Vukicu (1948—2001). Od Mitre se razvodi 1952. kad se ženi Štefanijom Barić (1921—1993), s kojom sledeće godine dobija sina Aleksu. Stav o crnogorskoj naciji[uredi | uredi izvor] Đilas je nakon oslobođenja 1945. promovisao stav da su Crnogorci posebna nacija izdvojena iz etničkog srpstva, da bi se posle pada sa vlasti odrekao tog stava.[17] On se takođe verbalno obrušavao na srpski identitet u sklopu obračuna komunista sa srpskom tradicionalnom i nacionalno orijentisanom inteligencijom.[18] U listu „Borba“, 1. maja 1945. objavio je članak pod naslovom „O crnogorskom nacionalnom pitanju“, gde je tvrdio da su „Crnogorci porijeklom Srbi“, ali da su tokom istorije profilisali svoju posebnu naciju. Đilas je vremenom promenio mišljenje o ovom pitanju,[19] pa se krajem 1980-ih u nizu intervjua izjašnjavao kao Srbin, pa je čak u jednom izjavio: Da su se Crnogorci formirali u naciju besmisleno je sa naučne tačke gledišta[20]. Evo bitnijih stavova Đilasa u članku od 1. maja 1945. godine: Crnogorci, nesumnjivo, pripadaju srpskoj grani južnoslovenskih plemena i naroda. U prošlosti, u osamnaestom, pa i na početku devetnaestog vijeka, Srbi u Srbiji bili su raja pod Turcima... Crnogorski seljaci, seleći se u druge krajeve (naročito u Srbiju), prenosili su duh otpora protiv turskog (islamskog!) feudalizma, bili su nosioci srpskih tradicija. Sa stvaranjem srpske nacije oni su se, nalazeći se zajedno sa srodnim seljaštvom, kada je otpočelo formiranje srpske nacije, u nju ulili i sa njom stopili... O formiranju nacija - srpske i crnogorske - u to vrijeme, razumije se, ne može biti ni govora. Ali iz gornjih činjenica su ljudi, koji nijesu znali zakone formiranja nacija, koji nijesu shvatili suštinu nacionalnog pitanja, izvukli zaključak da su Crnogorci „najčistiji“ Srbi, Crna Gora „kolijevka“ srpstva. To je poslužilo kao idejna osnova, kao opravdanje za prisajedinjavanje Crne Gore, za osporavanje nacionalnih prava Crnogorcima. Stvaranje nacije u Crnoj Gori počelo je čitavo stoljeće kasnije nego u Srbiji. Ovdje su postojali sasvim drugi i svi uslovi (teritorija, ekonomska povezanost i dr.), kojih nije bilo kod manjina u Bosni i Hercegovini. Proces formiranja crnogorske nacije i dan-danji traje, a u ovome ratu posebna crnogorska individualnost, ispoljavanje nacionalne svijesti i nacionalne osobitosti, najoštrije su došli do izraza. Ovaj rat, u izvjesnom smislu, označava kulminacionu tačku procesa formiranja Crnogoraca u posebnu naciju, posebnu nacionalnu individualnost. Po plemenskoj tradiciji oni se osjećaju, a i jesu, Srbi (srpska plemena u Srednjem vijeku, srpska raja, srpski narod pod Turcima), ali su oni u nacionalnom pogledu danas i nešto posebno, svoje, crnogorsko (kao što i npr. Srbi iz Srbije nijesu Crnogorci i ne osjećaju se takvima). Gledajući stvar tako, kroz istoriski razvitak, sasvim je razumljivo zašto se Crnogorci nacionalno danas osjećaju nečim posebnim... Mi komunisti nijesmo za federalnu Crnu Goru ni iz kakvih „političkih“ razloga (t.j. iz potrebe za privremenim manevrom) niti mi - cijepamo srpstvo. Mi smo za to, jer smo uvjereni, znamo da to hoće crnogorski narod, a on to hoće jer se osjeća, jer jeste nešto posebno, posebni, drukčiji „Srbi“ od svih Srba, -Crnogorci. A tradicionalno srpstvo cijepaju oni koji su htjeli da ga uprljaju saradnjom sa okupatorom, koji pričaju o Srbima (u Srbiji) i Crnogorcima kao o jednom narodu, a istovremeno reže protiv Crnogoraca u centralnom državnom aparatu, govore da su Crnogorci gori od ustaša i psuju majku crnogorsku djeci koja su prebačena u Beograd da budu zbrinuta. Matija Bećković, koji je godinama bio blizak sa Milovanom Đilasom, tvrdi da je Đilas posle silaska sa vlasti samo zavičajno bio Crnogorac, ali ne i nacionalno[21] i da se na suđenju izjasnio kao Srbin, kao i to da je tada izjavio da je raspravu o crnogorskom nacionalnom pitanju napisao po službenoj dužnosti.[22] U knjizi „Revolucionarni rat“, Đilas opisuje kako se sporio sa rođenim ocem i ubeđivao ga je da oni nisu Srbi, na šta mu je otac odgovorio da ako Crnogorci nisu Srbi ima li onda uopšte Srba. Očeve reči pojašnjava, pa kaže da je njihovo značenje to da su Crnogorci u stvari najveći Srbi. Takođe opisuje i to kako su postojala sporenja sa Savom Kovačevićem, koji je u nacionalnom pogledu odstupao od nametane partijske linije, a koji, kao i Đilasov otac, nije prihvatao da nije Srbin. U knjizi Crna Gora iz 1989. o sudbini Crne Gore pisao je kao sudbini poslednje stope srpske zemlje.[23] Iako je učestvovao u stvaranju crnogorske nacije, Đilas je umro kao Srbin.[24] Bibliografija[uredi | uredi izvor] Osim politike, bavio se i pisanjem knjiga. Najznačajnije su: New Class. An Analysis of the Communist System, London, 1957. godine „Besudna zemlja“, London, 1958. godine (na srpskom 2005) „Razgovori sa Staljinom“, London, 1962. godine „Nesavršeno društvo“, London, 1969. godine „Ispod boja“, Čikago, 1971. godine „Sećanje jednog revolucionara“, Oksford, 1973. godine „Delovi iz životnog vremena“, Čikago, 1975. godine „Revolucionarni rat“, London, 1980. godine „Druženje sa Titom“, London, 1981. godine „Vreme vlasti“, London, 1983. godine „Tamnica ideja“, Njujork, 1984. godine „Ideje iz zatvora“, London, 1986. godine „Uspon i pad“, Vašington, 1986. godine Nova klasa. Beograd, 1990. godine. „Pad nove klase“, Beograd, 1998. godine Đilasova knjiga Nova klasa je od strane „Njujork tajmsa“ uvršćena u 100 najznačajnijih knjiga u XX veku, a tiraž je iznosio tri miliona primeraka. Osim ovih knjiga, Milovan Đilas je objavio i 4 knjige pripovedaka i dva romana „Crna Gora“(1989) i „Izgubljene bitke“(1994), a u rukopisu je ostavio roman „Svetovi i mostovi“. Autor je i značajne studije „Njegoš pjesnik, vladar, vladika“ (Beograd, 1988). Đilasove knjige su bile dugo zabranjivane u Jugoslaviji i u ostalim socijalističkim državama. Anatema je skinuta početkom devedesetih, a akademik Matija Bećković je bio jedan od onih koji su se zalagali da se ispravi ova nepravda prema Đilasu. Milovan Đilas je za vreme zatvora lišen Ordena narodnog heroja, koji je dobio 27. novembra 1953; Vojni sud mu je oktobra 1957. godine oduzeo čin general-pukovnika JNA u rezervi, a Sud časti sva odlikovanja koje je dobio kao zasluge iz rata. Miloš Milikić, penzionisani pukovnik-pilot avijacije JNA, napisao je 2009. godine knjigu „Ratnim stazama Milovana Đilasa” i zagovarao ispred SUBNOR-a Srbije inicijativu da se Đilas posthumno rehabilituje, te da mu se vrate čin i odlikovanja koji su mu pola veka ranije bili oduzeti, i da sve četiri presude protiv njega budu ukinute.[25] Tags: Nova klasa komunizam komunisti srpska istorija xx veka srbije srpskog naroda jugoslavije