Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! Povez popustio, ali knjiga i dalje kompaktna! Nedostaju dve skice na kraju knjige. Prvo izdanje!!! 1932 g. Milan Nedić (Grocka, 2. septembar 1877 — Beograd, 4. februar 1946[1][2]) bio je srpski i jugoslovenski general, političar i predsednik marionetske vlade u središnjem delu Srbije za vreme okupacije od strane nacističke Nemačke u Drugom svetskom ratu. Za vreme Nedićevog mandata od strane Nemaca je ubijeno 300.000 Srba, uključujući i 80.000 u koncentracionim logorima.[3] Tokom rata je pružio utočište velikom broju Srba proteranih iz Nezavisne Države Hrvatske, zbog čega je u delu naroda prozvan „Srpska majka”.[4][5][6] Nedić se borio u Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. U međuratnom periodu bio je načelnik generalštaba i ministar vojske i mornarice. Smenjen je i penzionisan zbog svojih pronemačkih stavova i bliskosti sa pokretom Zbor Dimitrija Ljotića. Vraćen je u službu pred Aprilski rat, u kom je komandovao Trećom grupom armija koja je imala zadatak da brani najvažniji deo fronta na granici prema Bugarskoj, ali nije pružila nikakav otpor. Nemačke okupacione vlasti su ga postavile za predsednika marionetske Vlade narodnog spasa sa ciljem da lakše uguše ustanak u Srbiji. Nedić je bio motivisan brigom za opstanak srpskog naroda u Hitlerovom novom poretku. Želeo je da obezbedi utočište za Srbe koji su bili progonjeni u drugim delovima okupirane Jugoslavije, naročito NDH, kao i da spreči pobedu komunista u ratu. Nedićev režim je verno izvršavao nemačke zahteve, pokušavajući da osigura Srbiji mesto u novom evropskom poretku koji stvaraju nacisti. Nedić je bio fasciniran nemačkim nacionalsocijalizmom[7] i pokušao je da uredi Srbiju po ugledu na Treći rajh. Sa oslobođenjem Srbije povukao se sa Nemcima u Austriju. Posle nemačkog poraza se predao zapadnim Saveznicima, koji su ga izručili novim komunističkim vlastima. Prema zvaničnom saopštenju, Nedić je izvršio samoubistvo čekajući suđenje, dok neki veruju da je ubijen. Milan Nedić je rođen 2. septembra 1878. godine u Grockoj od oca Đorđa, sreskog načelnika i majke Pelagije, učiteljice. Poreklo porodice Nedić je iz sela Orašac kod Aranđelovca. Majka Milana Nedića je unuka kneza Nikole Stanojevića i praunuka kneza Stanoja Mihailovića iz sela Zeoke kod Lazarevca. Rođena braća Milana Nedića bili su Milutin Nedić, takođe general jugoslovenske vojske, i Božidar Nedić, potpukovnik i predsednik Udruženja ratnih vojnih invalida. Preko svog pradede Nikole Stanojevića Nedić je bio rođak sa vođom pokreta Zbor Dimitrijem Ljotićem i diplomatom Konstantinom Fotićem. Nedić je bio ujak novinaru i istaknutom zborašu Stanislavu Krakovu. Gimnaziju je završio u Kragujevcu i 1895. upisao Nižu školu Vojne akademije. Godine 1904, je završio Višu školu Vojne akademije, potom Generalštabnu pripremnu i stupio na dužnost u vojsci. Milan Nedić se oženio Živkom Pešić, kćerkom artiljerijskog potpukovnika Petronija Pešića, sa kojom je dobio sina Dušana i kćerke Anđeliju, Desanku, Branku i Leposavu. U čin majora je unapređen 1910. godine. Balkanski i Prvi svetski rat Izbačeni tako na vrleti u ambise negostoljubive Albanije, desetkovani glađu i bolešću, tučeni dedobom u besputnoj i divljoj zemlji, sačekivani i mučki, iz zaseda, od Arnauta puškarani, mi smo se kretali nemo i na tom putu umirali od najstrašnije smrti koja uopšte čoveka može snaći: od zime i gladi. Išli smo stalno i stalno defilovali pored svojih drugova koji mrtvi ležahu levo i desno od nas, pored puta.[11] — Milan Đ. Nedić o Albanskoj golgoti Služio je tokom Balkanskih ratova i primio je brojna odlikovanja i medalje za hrabrost[traži se izvor]. U čin potpukovnika je unapređen 1913. godine. Godine 1915, tokom Prvog svetskog rata je unapređen u pukovnika i služio je u generalštabu kao najmlađi[traži se izvor] pukovnik u srpskoj vojsci. Tokom srpskog povlačenja preko Crne Gore i Albanije od novembra 1915. do januara 1916, njegovi vojnici su čuvali odstupanje srpske vojske. Godine 1916. je imenovan za ordonans-oficira kralja Petra I. U septembru 1918. komandovao je Pešadijskom brigadom Timočke divizije prilikom proboja Solunskog fronta. Služba u Jugoslovenskoj vojsci Generali i admirali Kraljevine Jugoslavije. Sleva nadesno: Milan Nedić, Miloš Jovanović, Petar Bojović, Ljubomir Maksimović, Đura Dokić, Emilo Belić, Milivoje Dimitrijević i Viktor Vikerhauzer, 8. septembra 1930. godine. Nakon rata, Nedić je nastavio da služi kao komandant Pešadijske brigade, pre nego što je imenovan načelnikom štaba Četvrte i Treće armijske oblasti kao i komandantom Dravske divizijske oblasti. U čin divizijskog generala je unapređen 1923. i konačno u čin armijskog generala 1930. godine. Između 1934. i 1935. bio je načelnik Glavnog generalštaba jugoslovenske vojske. Postavljanje Nedića za ministra vojske i mornarice Kraljevine Jugoslavije 1939. u vladi Cvetković-Maček, pružilo je šansu Dimitriju Ljotiću da ostvari uticaj u Jugoslovenskoj vojsci. Vezu sa Ljotićem Nedić je održavao i preko načelnika svog ministarstva pukovnika Miloša Masalovića, istaknutog zboraša i Ljotićevog prijatelja.[12] Italijanska invazija Grčke predstavljala je veliki problem za Jugoslaviju, jer bi grčkom kapitulacijom bio odsečen pristup Solunu, što je bio osnova svih jugoslovenskih odbrambenih planova. Stoga je odmah održan sastanak regenta kneza Pavla, predsednika vlade Dragiše Cvetkovića, ministra spoljnih poslova Aleksandra Cincar-Markovića, ministra vojske i mornarice Milana Nedića, načelnika Glavnog đeneralštaba Petra Kosića i ministra dvora Milana Antića. Knez Pavle je tražio od generala Nedića tom prilikom da generalštabu naredi izradu plana za mogući napad na levi bok italijanskih snaga u Grčkoj, ako bi izgledalo da će uskoro zauzeti Solun.[13] Međutim, Nedić je shvatio sastanak kao podnese memorandum koji je 1. novembra 1940. dostavio knezu Pavlu i premijeru Dragiši Cvetkoviću.[13] Nedić je bio svestan teškog strategijskog položaja Jugoslavije i slabosti jugoslovenske vojske, i bio je obuzet defetizmom i nevericom u mogućnost otpora Nemačkoj posle sloma Francuske.[14] Sutradan im je obojici lično izložio svoje stavove, dodajući nova objašnjenja u pogledu nespremnosti Jugoslavije za rat protiv sila Osovine. Nedić je predložio prekidanje politike neutralnosti i da se Jugoslavija priključi Silama Osovine i napadne Grčku da bi uzela Solun.[15] Zbog otvorenog svrstavanja uz Nemačku Adolfa Hitlera Nedić je smenjen. U memorandumu su se našle spoljnopolitičke ideje Dimitrija Ljotića. Pošto su tom prilikom utvrđene Nedićeve veze sa Ljotićem i da se Ljotićev „Bilten” štampa u štampariji Ministarstva vojske, Nedić je smenjen sa dužnosti 6. novembra 1940. i stavljen pod prismotru. Formalan razlog za smenu bilo je nespremnost jugoslovenske vojske prilikom bitoljskog incidenta, a pravi veze sa Ljotićem. Ljotićev Zbor je zabranjen, sam Ljotić stavljen u kućni pritvor, a članovi Zbora uglavnom su pohapšeni, jer se tvrdilo Zbor sa Nedićem i grupom oficira priprema zaveru.[16] Drugi svetski rat Aprilski rat Proboj iz najvažnijeg fronta iz pravca Bugarske Nedić je reaktiviran pred Aprilski rat i postavljen za komandanta Treće grupe armija na frontu kojim se Makedonija branila od nemačkog napada iz Bugarske, a Crna Gora i Kosovo od italijanskog napada iz Albanije.[17] Njegova grupa armija nije uspela da spreči delove 12. nemačke armije da prođu iz pravca Bugarske. Taj najvažniji front kojim je branio vezu sa Grčkom je ubrzo probijen i Nedić je morao da se povuče ka unutrašnjosti Srbije. Nemci su već drugog dana rata zauzeli Skoplje i upali u Grčku. Nedić je kraj Aprilskog rata dočekao u Palama. U rasulu je bio jedan od retkih generala koji nije dospeo u zarobljeništvo i već se 19. aprila vratio u Beograd, gde je od nemačke uprave dobio „odsustvo iz ratnog zarobljeništva” i stavljen u kućni pritvor.[18] OKH (Vrhovna komanda kopnene vojske) odlučila je 20. maja 1941. da se Nedić pusti na slobodu[16] Jugoslovenska vlada ga je 28. aprila 1941. proglasila odgovornim za raspad jugoslovenske odbrane u Makedoniji tokom invazije sila Osovine.[traži se izvor] Formiranje Vlade narodnog spasa Nedić je od samog početka nemačke okupacije bio u krugu istaknutih srpskih ličnosti kome su Nemci hteli da povere upravu nad okupiranom Srbijom, ali su se ipak odlučili za Milana Aćimovića. Nedić je izgubio sina i snahu u eksploziji municije 5. juna u Smederevskoj tvrđavi. U Srbiji je u prvoj polovini jula izbio ustanak koji su predvodili komunisti. Već tada Nemci su smatrali da je Aćimovićeva vlada bez ikakvog ugleda među Srbima, i smatrali da ga zamene autoritativnijom ličnošću. Nedić se prvi put pominje kao kandidat za predsednika marionetske vlade već tokom prve polovine jula.[19] Nemačko ministarstvo spoljnih poslova uputulo je u avgustu 1941. diplomatu Edmunda Fezenmajera da obavi razgovore sa potencijalnim kandidatima za Aćimovićevog naslednika. Posle nekoliko razgovora sa potencijalnim kandidatima, Fezenmajer je odlučio da je Nedić najbolji izbor.[20] Sredinom avgusta održan je širi skup beogradskih političara, predstavnika svih partija, komora, udruženja, Univerziteta i organizacija, sa 70-80 prisutnih, na kom je Nedić formalno dobio mandat za sastav „vlade narodnog spasa”. Na saslušanju u istražnom zatvoru posle rata Nedić je o toj konferenciji izjavio i sledeće: „Konferenciju je otvorio Aćimović, ukazavši na tešku situaciju i na to da komesarska uprava nije mogla da odgovori svojim dužnostima, zbog čega je podnela ostavku…”[21] Nemci su Nedića smatrali dovoljno pouzdanom osobom jer je bilo poznato da on veruje u nemačku pobedu i da je žestok protivnik komunista. Takođe su mu zapretili da će, ukoliko ne prihvati ponuđenu poziciju, pozvati bugarsku vojsku da okupira Srbiju i Beograd, a njega odvesti u Nemačku kao ratnog zarobljenika.[22] Zapovednik Vermahta Hajnrih Dankelman je odlučio da poveri Nediću upravljanje okupiranom Srbijom. Ljotić i Aćimović su podržavali Nedića, iz straha da Nemci ne postave onog drugog na čelo vlade.[19] Nakon nekoliko pregovora sa Aćimovićem, šefom Gestapoa Karlom Krausom i Georgom Kiselom i odbijanja, Nedić je prihvatio mesto predsednika marionetske vlade, nazvane Vlada narodnog spasa, koja je formirana 29. avgusta 1941. godine. Nedić je Dankelmanu postavio nekoliko uslova: da se srpskoj vladi dozvoli osnivanje oružanih snaga do 10.000 ljudi i više ako je potrebno, da se iz nemačkog zarobljeništva vrate stari i bolesni pripadnici bivše jugoslovenske vojske i oni koji bi koristili Nedićevoj vladi i da se spreče progoni i ubijanja Srba na teritoriji NDH i pod bugarskom i mađarskom okupacijom, kao i još neke dodatne ustupke kao što je korišćenje srpskih simbola i da borba protiv partizana bude u nadležnosti Nedićeve vlade i da se Nemci mešaju samo u slučaju potrebe.[23] Ne postoje izveštaji o tome da li je Dankelman prihvatio sve Nedićeve uslove[23] , ali je pozitivno odgovorio na neke zatražene ustupke, kao što su upotreba srpskih narodnih i državnih simbola. Marionetska vlada u okupiranoj Srbiji čije su osnivanje inicirali Nemci imala je ograničene mogućnosti za delovanje. Ona nije imala međunarodno priznanje, jer međunarodna zajednica nije priznala ukidanje i podelu Jugoslavije. Njena ovlašćenja, ograničena od samog početka, sve više su smanjivana tokom vremena, što je bilo posebno frustrirajuće i teško za Nedića. Dana 1. septembra 1941. Nedić je održao govor na Radio Beogradu, gde je objavio nameru svoje administracije da „sačuva srž srpskog naroda”, prihvatajući okupaciju i radeći za Nemce. Takođe je govorio protiv organizovanja otpora okupatorskim (nemačkim) snagama. Praktično istovremeno sa Nedićevim ustoličavanjem, ustanak u Srbiji se razbuktao jer su se partizanima pridružili i neki četnički odredi.[24] Glavni Nedićev zadatak kao predsednika vlade je bila pacifikacija Srbije, suprotstavljajući se uglavnom partizanima. Neposredno po stupanju na dužnost, Nedićeva vlada je donela prvu meru protiv komunista u vidu Uredbe o prekim sudovima kojom su po kratkom postupku osuđivani na smrt.[25] Nedićevu kolaboraciju osudili su partizani, kraljevska jugoslovenska izbeglička vlada u Londonu, i Dragoljub Mihailović i pored sve posredne saradnje sa njim.[26] Istovremeno sa uzimanjem učešća u borbi protiv okupatora, Mihailović je već početkom septembra 1941. uputio delegaciju na sastanak sa generalom Nedićem radi dogovora o zajedničkoj borbi protiv partizana. Delegaciju su činili potpukovnik Miodrag Pavlović i major Aleksandar Mišić, sin vojvode Živojina Mišića.[27] Nedić je nakon sklapanja sporazuma odmah izdao novčanu pomoć, koju je delegacija ponela sa sobom. Nedić je potom odmah otišao kod komandanta Srbije, generala Hajnriha Dankelmana, s molbom da odobri legalizaciju Mihailovićevih četnika, što je Dankelman odmah prihvatio. Nedić se nadao da će neutralisati Mihailovića i naterati ga da prekine saradnju sa partizanima, nakon čega bi se Nedić mogao skoncentrirati svoje odrede protiv partizana i zavesti red i mir u Srbiji.[27] Četnici, Srpska državna straža i I puk Srpskog dobrovoljačkog korpusa. Nova vlada nije bila ništa uspešnija od svog prethodnika, pa je Nedić na sednici vlade 16. septembra 1941. predložio da se ona raspusti i da se dozvoli susednim državama da održavaju red u Srbiji. Međutim, ministar Mihailo Olćan je predložio da se od domaćeg stanovništva oforme dobrovoljačke jedinice i obećao da preko Zbora može pronaći 500 dobrovoljaca.[28] Čak pre nego što je Nedić stupio na čelu marionetske vlade, Nemci su sklopili sporazum sa Kostom Pećancem da prebaci nekoliko hiljada svojih četnika u Nedićevu žandarmeriju.[29] Stvarna vlast u okupiranoj Srbiji je ležala u administraciji vojnog zapovednika, koji je kontrolisao i nemačke i srpske kvislinške oružane snage. Franc Beme, vojni zapovednik Srbije, je odgovorio na napade ustanika sprovođenjem nemačke politike odmazde da se 100 osoba strelja za jednog ubijenog, a 50 osoba za jednog ranjenog Nemca. Prve odmazde na teritoriji na kojoj su delovali ustanici izvršene su u Mačvi, a najveći pokolji u Kraljevu i Kragujevcu. Odmazde su se na kraju pokazale kao kontraproduktivne za Nemce, pošto je time uništena svaka mogućnost da Nedićev režim stekne veću podršku Srba. Otkriveno je da su među streljanima u Kraljevu bili i radnici fabrike koja je proizvodila avione za sile Osovine. Nedić je apelovao da se streljanja Srba zaustave, a Beme se saglasio i naredio obustavu streljanja. Kada je krajem oktobra 1941. godine, Mihailović otpočeo neprijateljstva sa partizanima, Nedić je s manjim žarom iskazivao svoje neprijateljstvo prema Mihailoviću.[30] Ipak, kako je Mihailovića zapadna propaganda slavila kao vođu otpora nemačkoj okupaciji, ovi kontakti su na neko vreme zaustavljeni. U novembru su i neki Mihailovićeve četnici legalizovali svoj status u Nedićevoj vladi i bili pridodati žandarmeriji kao pomoćne trupe.[29] Uz Nedićevu pomoć Nemci su uspeli da umire Srbiju i da prisili na povlačenje komunističke partizanske odrede i one četnike koji se nisu složili da sarađuju sa Nemcima.[traži se izvor] Preostalim četničkim odredima u Srbiji je dozvolio legalizaciju, tj. stavljanje pod njegovu komandu. Nemci su posle slamanja partizanske Užičke republike, pokušali da uklone i Mihailovića kao potencijalnu opasnost. Međutim, Mihailović im je pobegao, pa su Nemci sumnjali da je Mihailovića upozorio neko blizak Nedićevoj vladi, ministar unutrašnjih poslova Aćimović ili pukovnik Kosta Mušicki, komandant Ljotićevih dobrovoljaca, koji je izveden pred nemački Vojni ratni sud u Beogradu i osuđen na kaznu smrti streljanjem. Samo zahvaljujući Nedićevoj intervenciji i njegovoj pretnji ostavkom, Mušicki je oslobođen smrtne kazne i osuđen je na jednogodišnju zatvorsku kaznu. Hapšenje Mušickog i nemačke optužbe je dovelo Nedića u težak položaj, ali mu je uspelo da ubedi Nemce da za to nije znao i da je u stvari izričito zabranio Aćimoviću da održava veze sa Mihailovićem. Kako su posle gušenja ustanka Nemcima bile potrebne jedinice za druge frontove, ono su povukli svoje snage iz Srbije i, da bi ih odmenila krajem 1941. bugarska vojska je u tri faze ušla na prostor Nedićeve Srbije, pod operativnim nadzorom Nemaca,[31][32] iako se Nedić zaricao da će izvršiti samoubistvo ako do toga dođe.[32][33] Do napada nacističke Nemačke na SSSR, u okupiranoj Srbiji je vladao red i mir, što je omogućilo primanje velikog broja izbeglica, uglavnom srpskog porekla zapadnih delova Jugoslavije koje je kontrolisala kolaboracionistička Nezavisna Država Hrvatska (u današnjoj Hrvatskoj, Bosni i Hercegovini i Sremu), Srba iz Bačke i sa Kosova i Metohije, ali takođe i proterivanje Slovenaca u Srbiju, uključujući i Milana Kučana, koji je bio dete u to vreme. Često se precenjuje uloga koju je Nedić imao u prihvatu izbeglica.[34] Iz nemačkih izvora se vidi da su Nemci zahtevali da se progoni zaustave, a prognani Srbi prihvate.[34] Izbeglo srpsko i slovenačko stanovništvo je mrzelo nemačke okupatore i uključivalo se u partizane ili četnike u Srbiji.[35] Nemci su prihvatom izbeglica sprečavali razvoj ustanka u NDH, jer su Srbi, umesto bekstva u šume i planine, dolazili u Srbiju, pod kontrolu vlasti.[34] Kvislinška vlada je zapošljavala izbeglice na mesta upražnjena otpuštanjem Jevreja, žena i nelojalnih Srba.[36] Neke izbeglice su regrutovane u kvislinšku žandarmeriju, SDS i SDK.[35] Aktivnosti do 1943. Nedić je sa generalom Dankelmanom sklopio usmeno neke sporazume o proširenju svojih ovlašćenja, ali nakon Dankelmanove smene u septembru 1941., na te sporazume Dankelmanovi naslednici su ignorisali i Nedićeva vlast se postepeno smanjivala. Nedić je neprestano imao teškoća s nemačkim vojnim vlastima, nekoliko puta je pretio ostavkom i vršio brojne promene u svom kabinetu. Iako je njegova vlast krajem 1943. praktično prestala da postoji, ostao je na položaju sve do kraja nemačke okupacije Srbije, do početka oktobra 1944.[31] Nedić nije imao nikakve stvarne moći u donošenju odluka, a bio je potpuno svestan da mu Nemci uopšte ne veruju. Nakon januara 1942. morao je i on progutati neugodan završni čin da su većinu njegove zemlje okupirali Bugari, koji su od početka do kraja bili krajnje omrznuti od strane srpskog naroda.[31] Nemci su oduzeli Nediću komandu nad Srpskom državnom stražom, koju su stavili pod komandu SS generala Augusta Majsnera. Imao je manje-više trajnih problema s disidentskim elementima u svojoj vladi. S druge strane, četnici su se uspešno infiltrirali na svim nivoima u Srpsku državnu stražu i administraciju. Okupator i kvislinzi nisu uspeli potpuno da pacifikuju Srbiju i reše se partizana. Srpski narod ga je uglavnom posmatrao sa nepoverenjem, pa i sa mržnjom, mada je u početku imao podršku priličnog broja svojih zemljaka, koji su verovali da je spasio mnogo srpskih života i kad je na veliko opominjao stanovništvo da ne preduzima akcije nasilja i sabotaže. Ali kako se rat razvijao bivalo je sve jasnije da će Nemci izgubiti, pa je i podrška Nediću neprestano opadala.[31] Nedić je tokom rata bio protivnik Jugoslavije, ali je ostao monarhista odan kralju Petru II i dinastiji Karađorđević. Nedićevoj vladi je nemačka okupaciona uprava dozvolila držanje ograničene naoružane formacije nazvane Srpska državna straža koja je u početku brojala oko 17.000 ljudi. Pored toga, od pristalica Dimitrija Ljotića formiran je Srpski dobrovoljački odred (kasnije Srpski dobrovoljački korpus) pod administrativnom nadležnošću Nedićeve vlade. SDS i SDK bili su naoružani i opremani od strane nemačke okupacione uprave i bili su joj taktički potčinjeni. U manjim akcijama ove snage delovale su samostalno, a u većim pod nemačkom taktičkom komandom. Glavni zadatak Nedićeve vlade bila je borba protiv oružanih formacija neprijateljskih prema nemačkoj upravi i teror prema političkim protivnicima. Nedić je poslao Aćimovića u zarobljeničke logore u Nemačkoj da među zarobljenim oficirima bivše jugoslovenske vojske ispita raspoloženje prema kvislinškoj vladi, kao i to da li žele da se vrate u zemlju i stave joj se na raspolaganje. Nemci su oslobodili deo zarobljenih oficira i vojnika, koji su vraćeni u Srbiju, i raspoređeni u ministarstva i Srpsku državnu stražu. Prvi značajan memorandum okupacionim vlastima koji je uputila Nedićeva vlada bio je sastavljen u martu 1942. U njemu je iskazano nezadovoljstvo nemačkim tretmanom Vlade narodnog spasa i zatražili da se ojača njen položaj. Nedić je predložio da se SDK i Pećančevi četnici uključe u sklop SDS i da on preuzme kontrolu nad ovom silom, da se imenuje regent koji bi vladao Srbijom u ime kralja Petra II i da se povuče bugarska vojska, ali je taj predlog oštro odbijen.[37] Nedić je 28. marta 1942. nagovestio Turneru da je, u slučaju njegovog odlaska, Ljotić jedina osoba koja bi se mogla uzeti u obzir da bude njegov naslednik na mestu predsednika Vlade narodnog spasa. Turner je ocenio da „Nedić ne može biti ozbiljan po tome jer je Ljotić bio prorok i vizionar, a ne vođa i političar”.[38] Nedić je uz pomoć SDK-a i Srpske državne straže spasavao narod iz NDH Nedićeva vlada obezbeđivala je komunikacije, omogućavala privrednu eksploataciju Srbije od strane Nemačke i vrbovala radnike za rad u Nemačkoj. Dalje, bavila se pronemačkom, antisemitskom, antimasonskom, rasističkom, antikomunističkom, antičetničkom i antisavezničkom propagandom.[39] Jedna od stalnih želja Milana Nedića je bilo proširenje teritorije Srbije pod prividnim nadležnošću njegove vlade. U prvoj fazi, Nedićeva vlada pretendovala je na istočni deo Bosne i deo Hercegovine (negde oko 17 srezova), zatim na Srem i deo Dalmacije koji su pripali NDH. Sa svojim bratom Milutinom (koji je pušten iz nemačkog zarobljeništva početkom 1942) i ostalim saradnicima, Nedić je početkom februara 1942. uputio memorandum vojnoupravnom komandantu Srbije, generalu Paulu Baderu koji se ticao pripajanja Srbiji istočnih delova NDH.[40] Bader se u početku složio sa memorandumom i u Beograd su pozvani četnički komandant istočne Bosne Jezdimir Dangić, ustaški ministar Vjekoslav Vrančić i domobranski pukovnik Fedor Dragojlov. Hrvatska strana i viši nemački zvaničnici su se suprotstavili ovom memorandumu, pa je i Bader promenio mišljenje i ovaj Nedićev pokušaj je propao. Marionetska vlada koju su uspostavili Nemci bila je malo više od pomoćnog organa nemačkih okupacionih vlasti, uzimajući u obzir upravljanje teritorijom i deljenjem krivice zbog okrutne nemačke vlasti. Vlada nije imala međunarodno priznanje, čak ni unutar Osovine. Ovlašćenja vlade, prilično ograničena od samog početka, vremenom su se dodatno smanjivala, što je bilo posebno frustrirajuće i otežavajuće za Nedića.[41] Uprkos željama Nedićeve vlade za uspostavljanjem nezavisne države, područje je opstalo podređeno nemačkim vojnim vlastima do kraja okupacije.[42] U leto 1942. godine došlo je do krize vlade zbog odluke Nemaca da iz Srbije izvezu u Nemačku 2.000 vagona pšenice. Pošto je vlada ovu pšenicu namenila za pomoć srpskim izbeglicama i siromašnima, neki ministri iz vlade podneli su ostavku, a i sam Nedić je najavio sopstvenu ostavku ukoliko se ne odustane od izvoza pšenice. Nemci su tada odustali od svoje prvobitne namere i iz Srbije su izvezli samo manju količinu žita i to tek pošto su zadovoljene potrebe stanovništva. Posle ove krize, vlada je 8. oktobra 1942. rekonstruisana, kada umesto starih, u nju ulaze četiri nova ministra. U duhu nacionalsocijalizma, Nedićeva vlada je svojim dekretima prvo sprovela odluke okupacionih vlasti o gubljenju prava na rad Jevreja i Roma. Uredbama Nedićeve vlade je zabranjeno „Jevrejima i Ciganima” da rade u državnim službama, da budu studenti beogradskog Univerziteta, da učestvuju u Nacionalnoj službi rada za obnovu Srbije, a sva njihova imovina proglašena je vlasništvom Srbije bez naknade.[43] U maju 1942. Nemci su objavili da je Srbija očišćena od Jevreja.[44] [ikona] Ovaj odeljak treba proširiti. Možete pomoći dodavanjem sadržaja. Nedićeva vlada navodno je bila motivisana brigom za očuvanje Srbije u miru kako bi sprečila prolivanje srpske krvi. Režim je izvršivao nemačke zahteve verno, sa ciljem da obezbedi mesto Srbiji u Novom evropskom poretku koji stvaraju nacisti.[45]. Režimska propaganda je predstavljala Nedića kao „oca Srbije”, koji obnavlja Srbiju i koji je prihvatio svoju ulogu da spase srpski narod.[46] Institucije koje je osnovala Nedićeva vlada su bile slične onima u nacističkoj Nemačkoj, dok su dokumenti koje je potpisivao Nedić koristili rasističku terminologiju uzetu iz nacionalsocijalističke ideologije. Propaganda je slavila „srpsku rasu”, prihvatajući njeno „arijevstvo” i određivala „srpski životni prostor”.[7] Apelovalo se na omladinu da prati Nedića u izgradnji novog poretka u Srbiji i Evropi. Nedić se nadao da će njegova kolaboracija sačuvati ono što je ostalo od Srbije i izbjeći potpuno uništenje nacističkom odmazdom. Lično je održavao kontakt sa kraljem Petrom u izgnanstvu, uveravajući kralja da on nije novi Ante Pavelić, dok su Nedićevi branioci navodili da je on bio kao Filip Peten, koji se nalazio na čelu Višijevske Francuske i koji je tvrdio da je branio francuski narod kada je prihvatio okupaciju i negirao je da je predvodio slabi kvislinški režim.[47] Nedić je želeo da ubedi javnost da je za Srbiju rat završen aprila 1941. Svoje vreme je opisivao kao vreme posle rata, tj. kao „vreme mira, napretka i spokojstva”.[7] Nedić je tvrdio da su sve akcije njegove vlade odobrene od okupatora, kome narod treba da bude zahvalan za „obezbeđen život i časno mesto saradnika u izgradnji novog sveta”.[48] Kolaboracionistički režim je imao nepokolebljivu veru u nemačku pobedu, međutim u Srbiji nije uspeo da osvoji naklonost velikog dela srpskog naroda, koji se više okretao četnicima i partizanima. Nedić se iskreno trudio da umanji srpske žrtve, ali prema komunistima nije pokazivao nikakvu milost. U svojim proglasima je pozivao na uništenje komunizma i zatiranje sunarodnika koji su uzeli učešća u narodnooslobodilačkom pokretu.[7] Mihailović je vršio pritisak preko izbegličke vlade javnim osuđivanjem Nedića, Ljotića i Pećanca, oduzimanjem činova Nedićevim generalima i drugim oficirima i stavljanjem kolaboracionista pod slovo „Z”.[49] U avgustu i septembru 1942. Nedić je još jednom pokušao da stavi SDS pod svoju komandu, ali je novo nemačko odbijanje dovelo da razmišlja o ostavci.[37] Nedić je i ranije pretio ostavkama iz sličnih razloga, ali ovaj put Nemci su ga ozbiljnije shvatili i ponudili mu prijem kod Adolfa Hitlera. Do ovog trenutka Nedićev autoritet je postao beznačajan, ali nije hteo da napusti Nemce.[37] Uprkos njegovim čestim žalbama, Nemci su i dalje smatrali Nedića najboljom osobom za predsednika marionetske vlade.[50] U oktobru 1942. Nedić je rekonstruisao svoju vladu i iz nje otpustio nekoliko ministara, među kojima i Olćana, vođu Ljotićeve frakcije, i Aćimovića, vođu Stojadinovićeve frakcije i naklonjenog Mihailoviću.[51] Nedić je u seljaštvu video osnovu srpskog društva, seljaštvo je bilo „praizvor” životne snage i predstavnik „rasnih osobina srpskog naroda”. Selo je tokom čitavog rata glorifikovano i suprotstavljano „odnarođenom” gradu, koji je prikazivan kao uzrok svih nesreća i državne propasti. Posebna meta osude bio je Beograd jer je „izgubio” nacionalna obeležja i bio „okupiran” Jevrejima, masonima i komunistima.[52] U maju 1943. Nedić je istakao kao cilj stvaranje srpske seljačke zadružne države, što je on nazvao „srpski nacionalni socijalizam”.[53] Po njegovom nalogu su Ilija Pržić i Cvetan Đorđević početkom 1943. godine sa grupom saradnika sastavili Glavni cilj narodno-zadružnog uređenja države, projekat o „seljačkoj državi”.[54] Želja je bila da se unapredi materijalni i duhovni život i ojača seljaštvo. Država bi pružala seljacima pomoć, a na čelu ujedinjenih srpskih domaćina bio bi Milan Nedić kao vrhovni domaćin.[55] Ovaj projekat bi pretvorio Srbiju u korporativnu državu blisku vizijama Dimitrija Ljotića.[50] Neki nemački zvaničnici su smatrali da bi trebalo podržati projekat, dok su mu se suprotstavili general Majsner i Hitler, koji je projekat ocenio „nepravodobnim”.[50] U međuvremenu su partizani izrasli u vojsku značajne snage i u leto 1943. su bili ponovo aktivni širom Srbije. Obnovljene partizanske aktivnosti su duboko brinule odgovorne nemačke zapovednike, jer je snaga okupacionih snaga znatno opala tokom relativno mirnih meseci tokom 1942. Maja 1943. Nedić je pokušao da SDK poveća na pet pukova, ali Nemci to nisu odobrili. Nojbaherova misija Teritorija planirane srpske države Posle mnogih odlaganja, Nedić se 18. septembra 1943. sreo sa Hitlerom u Berlinu. Nedić je Hitleru predložio svoj projekat nove srpske države koji je predviđao ujedinjenje Srbije i Crne Gore (u njihovim tadašnjim, ratnim granicama) sa određenim delovima teritorije NDH koji nisu ušli u sastav Banovine Hrvatske na osnovu sporazuma Cvetković-Maček iz 1939. godine. Hitler nije bio zainteresovan za obnavljanje državnosti Srbije i njena teritorijalna proširenja, tako da je predlog Nedića još tokom samog sastanka odbijen. Zauzvrat, Nediću je obećano da će mu se dati komanda nad SDS i SDK. Nakon svog povratka u Beograd, Nedić je pozvao vojnog zapovednika Srbije, generala pešadije Hansa Felbera, da bi ugovorili prenos komande, ali mu je Felber preneo da je dobio naređenje da ne uradi to. Sve do 2. novembra 1943. Nediću nije data komanda nad SDS i SDK, a tada je preuzeo ministarstvo unutrašnjih poslova i komandu nad svim srpskim oružanim odredima.[56] Krajem leta 1943. četnici su vodili vrlo teške borbe protiv partizana zarad odbrane Srbije, svog glavnog uporišta, pa su njihove potrebe u oružju i municiji postale su krajnje ozbiljne. Jedini mogući izvor snabdevanja bili su Nemci, direktno ili preko preko Nedićeve administracije. Istovremeno, zbog sve teže vojne situacije (porast partizanske aktivnosti, kapitulacije Italije i imperativ nadziranja velikih prostora jugoistočne Evrope), prisililo je Nemce da stvaraju druge vojne snage ili da prošire postojeće. Nemci su nekako morali da se sporazumeju sa četnicima i da pojačaju njihovu efikasnost za borbu protiv partizana, kao i da ubede srpski narod da podrži novu politiku, pre svega ublažavanjem politike masovnih represalija. Zbog toga je u oktobru 1943. u Beograd poslat Herman Nojbaher sa specijalnim ovlašćenjima.[57] Nojbaher je imao ovlašćenje da proširi nadležnost Nedićeve vlade. Međutim, kako se Hitler uporno protivio Nojbaherovim predlozima, Nedić je ostao bez moći kao i pre. Nojbaher je ipak uspeo da dođe do izvesnog stepena kolaboracije četnika i Nemaca i ubrzo nakon njegovog dolaska, zaključen je niz sporazuma o primirju između nekoliko istaknutih četničkih komandanata i nemačkih snaga.[58] Nedić je u nemačku pobedu verovao sve do u 1943. Kapitulacija Italije i porazi na Istočnom frontu naterali su Nemce da potraže nove saveznike među četnicima na antikomunističkoj osnovi. Nedić se protivio sporazumima komande Jugoistoka sa četnicima koji su težili tome da ih kao nemačke lutke odgurnu u stranu za volju četnika.[59] Nemačka vojska je objašnjavala Nedićevom režimu da su ugovori, sklopljeni između Nemaca i četnika, sklopljeni na zajedničkoj antikomunističkoj osnovi i da će obe strane imati koristi od toga. Međutim, bilo je očigledno da je Nedićev položaj poljuljan, a Mihailovićev ojačan. Četnička infiltracija u Nedićevu administraciju, koja je i do tada bila značajna, je sada postala očigledna. Sa četnicima su sklapali dogovore mnogi bivši i sadašnji Nedićevi činovnici: bivši ministar unutrašnjih poslova Milan Aćimović (koji je još od 1941. održavao kontakte sa četnicima), šef Srpske državne bezbednosti Dragomir Jovanović i general Miodrag Damjanović, šef Nedićevog kabineta i Mihailovićev čovek.[60] Ulazak Crvene armije Prema nemačkom dokumentu, srpske snage koje su se borile na strani Nemaca imale su od 15. marta do 15. avgusta gubitke od 4.807 ljudi, od čega su 3.958 činili „lojalni četnici”, 541 pripadnik Srpskog dobrovoljačkog korpusa i 308 pripadnika Srpske državne i Srpske granične straže.[61] Krajem avgusta 1944. sovjetska Crvena armija se približila istočnim granicama Jugoslavije. Početkom septembra ona je napala Bugarsku i prinudila je da se okrene protiv Nemaca. Mihailovićevi četnici su u međuvremenu bili preslabo naoružani da se odupru partizanskom prodoru u Srbiju tako da su neki njegovi oficiri se sastali sa nemačkim oficirima da bi ugovorili sastanak sa Nojbaherom i dobili njegovu podršku. Ipak, ideja je stigla do Milana Nedića koji je predložio osnivanje armije od ujedinjenih antikomunističkih snaga. On je ugovorio tajni sastanak sa Mihailovićem, koji se desio oko 20. avgusta.[62] Po dostupnim dokumentima, njih dvojica su se sastali u zatamnjenoj sobi i Mihailović je ćutao većinu vremena, tako da Nedić posle nije bio siguran da je pričao sa pravim Mihailovićem.[62] Čini se da je Nedić ponudio da zatraži oružje od Nemaca i da stavi svoju Srpsku državnu stražu pod Mihailovićevu snagu, verovatno kao pokušaj da promeni stranu, pošto je Nemačka gubila rat.[63] Tokom avgusta nemački komandant jugoistoka Maksimilijan fon Vajhs pokušavao je da od Hitlera dobije odobrenje da ujedini Mihailovićeve i Nedićeve snage u jedinstven srpski korpus koji bi Nemci opremili i koji bi se borio na njihovoj strani. Nojbaheru se svidela ideja, ali ju je Hitler odbacio, koji je smatrao da je ovo pokušaj da se napravi engleska peta kolona. Kraj rata i poslednji dani Spomen ploča u crkvi u Majuru Dana 4. oktobra 1944, Nedićeva vlada je raspuštena, a on je 6. oktobra, zajedno sa većinom svojih ministara, prebačen, po odluci Nemaca, iz Beograda preko Budimpešte u Beč, a kasnije u Kicbil.[64] Kicbil je bilo mesto gde su bile smeštene sve vlade čije su zemlje Nemci okupirali. Nedić je 25. maja 1945. napisao pismo generalu Ajzenhaueru, naglasivši da je on uvek bio tajni saveznik Mihailovića.[traži se izvor] Američke snage su Nedića predale komunističkim jugoslovenskim snagama 1. januara 1946. godine. Nedić je zatvoren u Beogradu, i redovno ga je saslušavao major Milo Milatović. Beogradske novine su 5. februara objavile vest da je Milan Nedić izvršio samoubistvo skočivši kroz prozor dok čuvari nisu pazili. Miodrag Mladenović, kapetan OZNE tvrdi da je Nedić 4. februara 1946. godine sahranjen na Centralnom groblju u Beogradu.[65] Pokušaji rehabilitacije Prvu inicijativu za rehabilitaciju Nedića podneli su 1992. u Narodnoj skupštini Republike Srbije poslanici Srpskog pokreta obnove Slobodan Rakitić, Vojislav Nedeljković, Vlatko Vuković i Milan Miković. Ta inicijativa je prošla nezapaženo. Od 1992. u Zvezdara teatru se igrala predstava Đeneral Milan Nedić Siniše Kovačevića. Naslovna strana knjige đenerala Nedića „Srpska vojska na albanskoj golgoti” Srpska akademija nauka i umetnosti je uvrstila Milana Nedića u svoj spisak 100 najznamenitijih Srba. Nedićev portret je bio uvršten među portrete drugih srpskih predsednika vlade u zgradi vlade Srbije za vreme mandata Vojislava Koštunice. Uklonjen je 2008. na zahtev potpredsednika vlade Ivice Dačića. Vanparlamentarna Srpska liberalna stranka Koste Čavoškog je 2008. godine zatražila rehabilitaciju Milana Nedića. Rešenjem višeg suda iz 2014. odbačen je zahtev za sudskom rehabilitacijom Milana Nedića. U julu 2015. ponovo je počeo postupak.[66] Prvo ročište je održano u decembru 2015. godine, sedam godina nakon podnošenja zahteva.[67] U julu 2018. Viši sud u Beogradu je doneo rešenje kojim je zahtev za rehabilitaciju odbijen. Apelacioni sud u Beogradu je 23. aprila 2019. godine pravosnažno odbio rehabilitaciju Milana Nedića.

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! Nikola Pašić (Zaječar, 6/18. decembar 1845 — Beograd, 10. decembar 1926) bio je srpski i jugoslovenski političar. Pašić je bio dugogodišnji predsednik vlade Kraljevine Srbije i Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, osnivač i vođa Narodne radikalne stranke. Često se navodi kao jedan od najuticajnijih i najpoznatijih političara srpske istorije, poznat po svojoj promišljenosti, lucidnim opaskama i idejama, Nikola Pašić je bio i jedan od vodećih intelektualaca tadašnje političke elite. Pašić se školovao u Švajcarskoj, gde je došao pod uticaj ideja Svetozara Markovića. Bio je veliki protivnik kralja Milana Obrenovića i kralja Nikole I Petrovića Njegoša. Posle neuspešne Timočke bune emigrirao je u Bugarsku, a u Srbiju se vratio tek nakon što je pomilovan posle abdikacije kralja Milana. Bio je premijer Srbije od 1891. do 1892. i poslanik u Rusiji. Iz politike se povukao nakon Ivanjdanskog atentata na bivšeg kralja Milana, a politici se vratio nakon dolaska na presto kralja Petra Karađorđevića. Do Prvog svetskog rata bio je premijer Srbije u 4 navrata. Tokom njegovih mandata Srbija izašla kao pobednik u Carinskom ratu sa Austrougarskom, Balkanskim ratovima i u Prvom svetskom ratu. U svojoj politici oslanjao se na Nikolaja Hartviga i Rusiju, a posle Oktobarske revolucije na Francusku. Učestvovao je u stvaranju jugoslovenske države, koju je zastupao na mirovnoj konferenciji u Versaju. Od 1921. do 28. jula 1924. i od 6. novembra 1924. do 1926. bio je premijer Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca. Biografija Po jednim izvorima rođen je na praznik Svetog Nikole 6/18. decembra,[1] a po drugim izvorima rođen je 19. decembra 1845.[2] ili 19/31. decembra 1845. godine.[3] Rođen je u Zaječaru od oca Petra i majke Pene. Njegov otac, bio je trgovac sa skromnim prihodima u Zaječaru.[4] Deda Nikole Pašića je bio pekar u Zaječaru. Nikola Pašić je imao brata Najdana i sestru Ristosju.[5] Kao i kod većine ostalih znamenitih ličnosti Balkana, i u slučaju Nikole Pašića postoje određeni izvori koji navode da Nikola Pašić nije bio Srbin već da je bio bugarskog[6] ili cincarskog[7] porekla. Međutim, sam Pašić je isticao da su njegovi preci iz tetovske okoline[8], tačnije iz sela Rogačeva u Staroj Srbiji.[9] U školu je krenuo veoma kasno, sa jedanaest godina.[10] Školovao se u vreme čestih preseljenja zaječarske gimnazije, tako da je zbog školovanja kao đak boravio u Negotinu i Kragujevcu. Gimnaziju je završio u 21. godini, uglavnom odličnim uspehom. Upisao je 1866. Tehnički fakultet Velike škole u Beogradu. Srpska vlada ga je kao odličnog studenta 1868. uputila na školovanje u Cirih. Studirao je tehničke nauke na Politehničkoj školi kao državni stipendista. Za vreme boravka u Švajcarskoj bio je blizak Svetozaru Markoviću. Tokom studija u Švajcarskoj upoznao se sa Perom Todorovićem, Perom Velimirovićem, Lazarom Pačuom, Jovanom Žujovićem i Mitom Rakićem. U martu 1872. završio je studije u Cirihu (na zgradi u kojoj je živeo, u januaru 1939. postavljena je spomen-ploča[11]). Po povratku u Srbiju Pašić se razišao sa Markovićem. Posle jednogodišnje prakse na izgradnji pruge Budimpešta—Beč vratio se u zemlju. U martu 1873. Pašić je došao u Beograd, a u maju iste godine postavljen je za podinženjera u ministarstvu građevina. Iako je po obrazovanju bio inženjer, najmanje se bavio svojom strukom. 30. juna 1875. godine raspuštena je Narodna skupština i raspisani novi izbori za 3. avgust. Tada je Pašić podneo ostavku na državnu službu, da bi se mogao kandidovati za narodnog poslanika, jer po ustavu od 1869. godine, državni činovnici nisu mogli biti birani za narodne poslanike. Ostavka mu tada nije bila primljena kako bi se sprečio njegov izbor, a nakon izbora je otpušten iz državne službe. Pašić se pridružio srpskim ustanicima u ustanku protiv turske vlasti. Politička karijera Nikola Pašić Nastanak Radikalne stranke i Timočka buna Političku karijeru otpočeo je 1878. godine kao narodni poslanik, izabran u Zaječaru. U ideološkom smislu, prošao je kroz nekoliko faza: u mladosti je bio socijalista i revolucionar, u zrelim godinama borac za parlamentarnu demokratiju, dok je u kasnim godinama postao konzervativac. Godine 1881. kad je zvanično osnovana Narodna radikalna stranka, Pašić je bio prvi predsednik Glavnog odbora. Stranka je brzo stekla popularnost; radikali su na izborima septembra 1883. osvojili 54% glasova, dok je Napredna stranka koja je podržavala politiku kralja Milana Obrenovića dobila 30% glasova. Uprkos ubedljivoj pobedi radikala, proaustrijski nastrojeni kralj Milan, koji nije podnosio proruskog Pašića i Radikalnu stranku, za predsednika vlade nominovao je nestranačku ličnost Nikolu Hristića. Ovu nategnutu situaciju je još pogoršala odluka vlade da oduzme oružje od stanovništva pošto je trebalo da se osnuje redovna vojska. Kao posledica toga u istočnoj Srbiji izbila je Timočka buna. Kralj Milan je za bunu optužio radikale i poslao vojsku da uguši bunu. Pašić je jedva izbegao hapšenje pobegavši u Bugarsku; u decembru 1883. u odsustvu je osuđen na smrt. Još 21 osoba je osuđena na smrt, a 734 je zatvoreno.[a] Sledećih 6 godina Pašić je živeo u Bugarskoj i uživao je podršku bugarske vlade. Živeo je u Sofiji, gde je radio kao građevinski preduzimač i kratko vreme u Ministarstvu unutrašnjih poslova. Čak je pokušao da učestvuje u unutrašnjoj politici Bugarske nakon izbora Ferdinanda Koburga za bugarskog kneza.[14] Bugarska podrška Pašiću je bila jedan od razloga da kralj Milan 1885. godine počne Srpsko-bugarski rat. Posle teškog poraza u ratu, kralj Milan je amnestirao osuđene za učestvovanje u Timočkoj buni, ali ne i Pašiću, koji je ostao u izgnanstvu sve do Milanove abdikacije 1889. Par dana kasnije novoosnovana vlada na čelu sa radikalom Savom Grujićem je amnestirala Pašića. Vladavina Aleksandra Obrenovića Dana 13. oktobra 1889. Nikola Pašić je izabran za predsednika Narodne skupštine, i na toj funkciji će de jure biti do 9. januara 1892. Još dva puta je biran za predsednika Narodne skupštine, od 13. juna 1893. do aprila 1895. (mada je od septembra 1893. njegov zamenik Dimitrije Katić predsedavao skupštinom) i od 12. jula 1897. do 29. juna 1898. Takođe je bio izabran za gradonačelnika Beograda od 11. januara 1890. do 26. januara 1891. i ponovo od 22. januara 1897. do 25. novembra 1897. Kao gradonačelnik Beograda raspisao je veliki zajam i kaldrmisao glavne ulice. Nikola Pašić, spomenik na istoimenom trgu u Beogradu Pošto posle povratka iz izgnanstva Pašić nije odmah prihvatio da bude predsednik vlade, na ovu funkciju je prvi put izabran 23. februara 1891. Međutim, bivši kralj Milan se vratio u Srbiju u maju 1890. i ponovo počeo da vodi kampanju protiv Pašića i radikala. Kosta Protić, jedan od trojice regenata tokom maloletstva budućeg kralja Aleksandra Obrenovića, preminuo je 16. juna 1892. Po ustavu, trebalo je da Narodna skupština izabere novog regenta, ali pošto je ona bila na višemesečnom odmoru, Pašić je morao da sazove vanrednu sednicu. Jovan Ristić, najmoćniji među regentima, plašeći se da bi Pašić mogao da bude izabran za trećeg regenta i potkopa njegov položaj, odbio je da dozvoli vanrednu sednicu i Pašić je podneo ostavku na mesto predsednika vlade 22. avgusta 1892. Tokom svog mandata na mestu predsednika vlade, Pašić je takođe bio i ministar spoljnih poslova od 2. aprila i vršilac dužnosti ministra finansija od 3. novembra 1891. Nakon što je kralj Aleksandar državnim udarom proglasio sebe punoletnim pre vremena i raspustio regentstvo, ponudio je umerenom radikalu Lazaru Dokiću da formira vladu. Iako je Dokić dobio pristanak od nekih članova Radikalne stranke da učestvuju u vladi, Pašić je to odbio. Kako bi ga uklonio sa političke scene Srbije, Aleksandar je poslao Pašića kao specijalnog predstavnika srpske vlade u Sankt Peterburg u periodu 1893—1894. Zbog neslaganja sa unutrašnjom i spoljnom politikom kralja Aleksandra Obrenovića, ubrzo se razišao i sa njim. Godine 1896. kralj je primorao Pašića da odstupi od borbe za ustavne promene. Ipak, od 1897, bivši kralj Milan i kralj Aleksandar su vladali zajedno; kako obojica nisu volela Pašića, oni su ga osudili na 9 meseci zatvora jer je „Samouprava“ objavila jednu izjavu o Pašićevoj ranijoj opoziciji kralju Milanu. Pašić je tvrdio da je loše citiran, ali uzalud. „Ivanjdanski atentat” i preki sud Đura Knežević, bivši vatrogasac je 6. jula 1899. pokušao da ubije bivšeg kralja Milana (`Ivanjdanski atentat`). Te večeri Milan je objavio da je Radikalna stranka pokušala da ga ubije, pa su svi vodeći članovi partije uhapšeni, uključujući i Pašića, koji je tek izašao iz zatvora zbog svoje prethodne kazne. Milanove antiradikalske optužbe su bile bez osnova, pa je čak, Austrougarska, njegov najveći saveznik, priznala da Radikalna stranka nije umešana, uprkos tome što je Milan insistirao kod kraljevskog tužioca, Vasilija Simića da barem Nikola Pašić i Kosta Taušanović budu osuđeni na smrt. Austrougarska se plašila da će pogubljenje proruskog Pašića naterati Rusiju da interveniše i napusti sporazum iz 1897. koji je ostavljao Srbiju u statusu kvo. Iz Beča je Milanu poslat specijalni izaslanik koji ga je optužio da će Austrija bojkotovati dinastiju Obrenović ako Pašić bude pogubljen. Zatvoren i nesvestan mešanja Austrougarske, Pašić je priznao da je Radikalna stranka bila neverna prema dinastiji Obrenović. Kao deo sporazuma sa ministrom unutrašnjih poslova Đorđem Genčićem, vlada je zvanično izbacila ulogu Pašića iz svog izveštaja, pa je izgledalo da se Pašić poneo kukavički i podlegao pritisku. Pašić je osuđen na 5 godina, ali je odmah pušten.[15] Ovo je izazvalo unutrašnje sukobe u Radikalnoj stranci, jer su mlađi članovi predvođeni Ljubomirom Živkovićem i Ljubomirom Stojanovićem smatrali Pašića za kukavicu i izdajnika i osnovali su novu Samostalnu radikalnu stranku. Ostatak vladavine kralja Aleksandra Pašić je proveo van politike. Iako kralj Aleksandar nije voleo Pašića, on je često bio pozivan na konsultacije, ali se uzdržavao od davanja saveta i insistirao je da se više ne bavi politikom. Vladavina Petra Karađorđevića Nikola Pašić sa Kraljem Petrom I i pukovnikom Šturmom u Carskom selu 1910. godine. Nikola Pašić nije bio među zaverenicima koji su planirali ubistvo kralja Aleksandra. Plan je izvršen 29. maja 1903, pri čemu su ubijeni kralj i kraljica Draga, kao i predsednik vlade Dimitrije Cincar-Marković i ministar vojni Milovan Pavlović. Radikalna stranka nije formirala prvu vladu posle državnog udara, ali je pobedila na izborima 4. oktobra 1903. godine i ostala na vlasti skoro bez prekida narednih 15 godina. Pašić nije bio na čelu svih vlada Radikalne stranke, dozvoljavajući drugim članovima svoje stranke (i ponekad osobama koji nisu njeni članovi) da budu predsednici vlade. Radikali su se na početku protivili imenovanju Petra Karađorđevića za kralja, nazivajući njegovo imenovanje nezakonitim. Međutim, Pašić je promenio mišljenje kada je video da je narod prihvatio kralja Petra, koji je za razliku od svoja dva samovoljna prethodnika, bio obrazovan u zapadnoj Evropi i stoga umeren, demokratski vladar. Ispostaviće se da će u narednih dvadesetak godina, najveći sukob između kralja i predsednika vlada biti Pašićevo odbijanje da poveća kraljevsku godišnju platu. Nikola Pašić je bio ministar inostranih poslova u vladi Save Grujića od 8. februara 1904, a predsednik vlade je bio od 10. decembra 1904. do 28. maja 1905, zadržavši mesto ministra spoljnih poslova. U narednih 10 godina pod vođstvom Pašića i Radikalne stranke Srbija je napredovala, izrastajući u evropsku demokratsku državu, sa rastom privrede i političkog uticaja što je izazvalo stalne probleme sa Austrougarskom. Razglednica Balkanskih ratova 1912—1913. Kralj Petar I, prestolonaslednik Aleksandar, Nikola Pašić, vojvoda Radomir Putnik, generali Božidar Janković, Stepa Stepanović i Mihailo Živković Kako prikrivene austrougarske provokacije Srbije koje su se ticale srpskog stanovništva u Bosni i Hercegovini, zvanično dela Osmanskog carstva pod austrougarskom okupacijom od 1878. i stvaranje problema izvozu robe iz Srbije preko Austrougarske nisu dali rezultate, Austrougarska je 1906. godine počela otvoreni carinski rat. Pašić je drugi put izabran za predsednika vlade 30. aprila 1906. i ostao na tom položaju do 20. jula 1908. godine. Austrougarska je zatvorila svoje granice, što je u početku izazvalo težak udarac na srpsku privredu, ali se ona kasnije oporavila i vratila razvijenija nego što je ranije bila, zbog vladine brze odluke da se Srbija preorijentiše na zapadnoevropske države. Kao jedan od uslova normalizovanja odnosa sa Ujedinjenim Kraljevstvom, Pašić je primorao neke učesnike Majskog prevrata u prevremenu penziju, topove je kupovao od Francuske, sklopio je trgovinski ugovor sa Bugarskom i Osmanskim carstvom oko upotrebe luke Solun za izvoz srpske robe. U jeku Carinskog rata, Austrougarska je 1908. godine zvanično anektirala Bosnu i Hercegovinu, što je izazvalo masovne proteste i političku nestabilnost u Srbiji, ali je Pašić uspeo da smiri situaciju. U to vreme, Pašićev najveći saveznik, Ruska Imperija, nije bila od velike pomoći pošto je bila poražena od Japana u Rusko-japanskom ratu i u nizu revolucija. Pašić sa Knezom Aleksom u Vranju 26. oktobra 1912. godine. Pašić je formirao još dve vlade (od 24. oktobra 1909. do 4. jula 1911. i od 12. septembra 1912). Bio je jedan od ključnih učesnika osnivanja Balkanskog saveza što će kasnije za posledicu imati Prvi i Drugi balkanski rat u kojoj je Srbija udvostručila svoju teritoriju osvajanjem Stare Srbije (t.j. severa Raške oblasti, Kosova, delova Metohije i Vardarske Makedonije) od Osmanskog carstva. Bio je predsednik delegacije Srbije na mirovnoj konferenciji u Bukureštu 1913. Pašić je bio u sukobu sa nekim vojnim krugovima oko načina upravljanja novostečenih teritorija. Zalagao se da one budu uključene u srpski politički i administrativni sistem kroz demokratske izbore, dok je vojska tražila da zadrži te teritorije pod vojnom okupacijom. Posle jedne godine napetosti, Pašić je smenio vojnog upravnika Stare Srbije i zakazao izbore za 1914, ali ih je sprečio Prvi svetski rat. Prvi svetski rat Predsednik vlade N. Pašić na međusavezničkoj konferenciji 27. i 28. marta 1916. Predsednik vlade N. Pašić, među oficirima 1. srpske dobrovoljačke divizije u Odesi Pašićeva vlada zajedno sa predstavnicima stranaka iz opozicije sa jedne i Jugoslovenski odbor sa druge su doneli Krfsku deklaraciju 20. jula 1917. Početkom 1915. godine, kao predsednik srpske vlade, Nikola Pašić poziva jeromonaha Nikolaja Velimirovića u Niš i upućuje ga u Englesku i SAD da propagira srpsku pravednu borbu i da suzbija austrijsku propagandu protiv Srbije. Bio je jedan od potpisnika Krfske deklaracije 1917. Po stranačkom sporazumu prvi predsednik vlade Kraljevine SHS je trebalo da bude Nikola Pašić, ali je regent Aleksandar mandat dao Stojanu Protiću da bi oslabio Pašićev položaj, a Pašića poslao kao delegata na Parisku mirovnu konferenciju.[16] Kraljevina SHS Bio je predsednik delegacije Kraljevine Srba Hrvata i Slovenaca na Mirovnoj konferenciji u Parizu 1919. Bio je jedan od glavnih tvoraca Vidovdanskog ustava iz 1921. godine, kojim je Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca dobila oblik unitarne monarhije. Kasnije je kralju Aleksandru Karađorđeviću počela da smeta Pašićeva ličnost, odvojio se od njega i uklonio ga sa položaja predsednika vlade. Godine 1923. postao je počasni građanin Pančeva. Sve do svoje smrti Pašić je vodio borbu da očuva kontrolu na sve više izdeljenijoj Radikalnoj stranci. U vreme Pašićevog podnošenja ostavke i imenovanja Nikola Uzunovića za premijera, u Radikalnoj stranci su se pojavile tri struje: struja Ljubomira Jovanovića koja je pomagala kralju Aleksandru u isterivanju Pašića, srednja struja Nikole Uzunovića i Pašićeva struja. Pašićeva struja je bila privremeno uspešna tako što je uspela da isključi Jovanovića iz Glavnog odbora.[17] Bio je na audijenciji kod kralja Aleksandra 9. decembra 1926. tokom koje je kralj izneo neke kritike na račun Pašićevog sina i nije mu poverio novi mandat predsednika vlade. Potresen ovim događajem Pašić je iznenada preminuo sutradan 10. decembra 1926. od moždanog udara, u 81. godini života. Sahranjen je na Novom groblju u Beogradu. U političkom životu Srbije, Pašić je proveo 48 godina. Aktivno se bavio politikom do smrti. Posle Pašićeve smrti, nijedan radikalski političar nije mogao da uporedi sa njegovim autoritetom.[18] Dobio je više odlikovanja među kojima su visoki ruski Orden Belog orla sa brilijantima, ruski Orden Svetog Aleksandra Nevskog, rumunski Orden Karola, turski Orden Osmanlije i Orden Karađorđeve zvezde.[19] Nasleđe U politici se dokazao kao mudar, staložen i uporan političar. Govorio je: Srbi jesu mali narod, ali većeg između Beča i Carigrada nemamo. Osim toga, on je bio ćutljiv po prirodi i imao je uzrečicu „ovaj“. Bio je poznat po nadimku Baja. Spomen-ploča na njegovom domu je otkrivena povodom 10-godišnjice smrti.[20] Januara 1939. otkrivena je spomen-ploča u Cirihu na kući u kojoj je kao student stanovao Nikola Pašić, događaju je prisustvovao predsednik vlade Milan Stojadinović, a „Politika“ od 13. januara 1939. posvetila je tome celu naslovnu stranu. O životu i radu Nikole Pašića objavljeno je više knjiga, pomenimo neke od njih: Miodrag Dimitrijević: „Nikola Pašić u hodu istorije“ 2005. (190 str) Živorad Lazić: „Pašić i četiri kralja“ 2005. (320 str) Latinka Perović: „Nikola Pašić u narodnoj skupštini“ 1997. (780 str) U Zaječaru je 1992. osnovana zadužbina „Nikola Pašić“. U Srbiji je postojala Srpska radikalna stranka „Nikola Pašić“, a danas još uvek deluje Srpska radikalna stranka ali one nemaju kontinuitet sa Narodnom radikalnom strankom, budući da je dugo vremena u Jugoslaviji postojao jednopartijski sistem. U Beogradu postoji Trg Nikole Pašića i na njemu impozantan spomenik Nikoli Pašiću od bronze, visine 420cm. Takođe, Zaječar je svom sugrađaninu podigao spomenik na istoimenom trgu. Porodični život Nikola Pašić se oženio Đurđinom Duković, ćerkom bogatog tršćanskog trgovca žitom, Srbina.[21] Venčali su se u Firenci, u ruskoj crkvi, a ne u Trstu, u srpskoj, jer je tako želeo mladoženja, da se ne bi mnogobrojni Srbi koji žive u Trstu sjatili na dan venčanja. Nikola Pašić je imao sina Radomira i ćerke Daru i Pavu. Njegov sin Radomir bio je poznat po raznim korupcijskim aferama i zagorčavao je Pašiću život. Rade je imao dva sina Nikolu (završio prava na Oksfordu, rođen 1918) i Vladislava (arhitekta, umro 1978. godine u Ženevi). Nikola Pašić Drugi (1918—2015) živeo je u Torontu gde je osnovao i dugo godina vodio Srpsku nacionalnu akademiju.[22] Pašićev sinovac Radomir Najd. Pašić (*1894 – †1939) bio je načelnik ministarstva pravde.[23] Njegov rođak bio je i politikolog Najdan Pašić (*1922 – †1997), čiji je unuk Marko Đurić (*1983), političar i diplomata. Kritike Nikole Pašića Kuća u kojoj je živeo i umro Nikola Pašić, Beograd ugao Francuske i Jevremove Tabla na kući u kojoj je umro Nikola Pašić Bilo je i u njegovo vreme i kasnije raznih kritika na račun Nikole Pašića. Pera Todorović, raniji saborac iz Radikalne stranke, dao je sledeći opis: „Pašić je do veka bio strašan smetenjak, šeprtljan i oklevalo. Večito šeprtljanje i kubura - to je najbitnija karakterna crta Pašićeva. Pri svakoj malo ozbiljnijoj stvari on se ustumara, vije se kao duša grešnika, i ne znaš da li se više uskuburio pred mišlju ili pred delom. On nikada ne zna jasno ni šta hoće ni šta neće. On hoće sve i neće ništa. On događajima ne izlazi u susret, on uvek geguca za njima“. Neposredno nakon Pašićeve smrti njegovu političku ličnost i delovanje kritikovao je Jaša Prodanović u časopisu Nova Evropa koji je uređivao takođe oštar Pašićev kritičar Milan Ćurčin. Arčibald Rajs u svojoj knjizi „Čujte Srbi!“ zamera Pašiću na prevelikoj popustljivosti prema svom sinu Radetu koji je pod izgovorom bolesti bio oslobođen učešća u ratu i bančio je po Parizu. O Pašićevoj velikom bogatstvu Rajs kaže: „Pogledajte, sin običnih i siromašnih seljaka ostavlja jedno od najvećih bogatstava u ovoj zemlji... Reći ćete mi da je žena Pašiću donela lep miraz. Šta je, međutim, taj miraz u poređenju sa onim što je on ostavio posle smrti? Slamčica i ništa više.“[24] Njegovo ime će ostati u istoriji više zbog toga što je vezano za velike događaje, nego zato što su ti događaji vezani za njega. — Otokar Keršovani (hrvatski komunista) Anegdote Bio je poznat kao duhovit čovek i iza njega su ostale mnoge anegdote. Na pitanje novinara prilikom jednog izlaska iz skupštine, posle zasedanja, „Šta ima novo?“ odgovorio je: „Ne znam. Nisam još čitao Politiku“. Prilikom jednog zasedanja iznerviran upotrebio je neke „jače“ reči. Jedan poslanik iz klupe je dobacio „Ovako nešto Gledston (tadašnji predsednik engleskog parlamenta) nikad ne bi rekao u skupštini!“. Baja je odgovorio „Kakvi ste vi Englezi, takav sam ja Gledston!“ Pri jednom prijemu slovenačkih preprodavaca u leto 1913. godine, Nikola Pašić je pozdravio vođu delegacije: „A vi ste Slovaci“, na šta mu je zaprepašćeni mladić odgovorio: „Ne, ja nisam Slovak, nego Slovenac“. No Pašić se nije dao zbuniti: „Znam, Slovenci i Slovaci su gotovo jedno isto.“[25] U popularnoj kulturi U TV miniseriji Kraj dinastije Obrenović iz 1995. godine, lik Nikole Pašića je glumio Petar Kralj.[26] Televizijska miniserija Poslednja audijencija zasnovana na biografiji Nikole Pašića u režiji Đorđa Kadijevića je snimljena 2008. godine u produkciji RTS-a.[27][28] U filmu Kralj Petar Prvi iz 2018. i istoimenoj seriji iz 2019. godine, lik Nikole Pašića je glumio Marko Baćović. Napomene Kralj Milan Obrenović pomilovao je neke stranačke prvake, u čemu je veliku ulogu odigrala dr Marija Fjodorovna Zibold, lekarka koju je Pašić upoznao još na studijama u Švajcarskoj, a koja je u Srbiju došla sa ruskom sanitetskom misijom tokom Prvog srpsko-turskog rata i tu ostala do kraja života.[12] Po gušenju Timočke bune ona je širom Srbije prikupljala potpise podrške za njihovo pomilovanje i na kraju peticiju lično predala kralju Milanu. Stranački prvaci su oslobođeni, ali je Marija proterana iz Srbije, u koju se vratila tek 1903. kada se politička situacija u Srbiji promenila.

Odlično Izdavač: Knjiga Komerc Broj strana: 504 + deo sa ilustracijama Pismo: latinica Povez: meki Dimenzije knjige: 20x14.5cm Trusted Mole - A Soldier`s Journey into Bosnia Heart of Darkness Milosh Radomir Vladimir Stankovic MBE (born December 1962) is a former British Army officer and author of the Bosnian war memoire Trusted Mole. Early years[edit] Stankovic was born in Southern Rhodesia. His father, a naturalised British, was a Royalist Yugoslav during WW2. His mother was British and served with the 8th Army at the battle of El Alamein in Egypt 1942–43, Italy 1944 and in Yugoslavia in 1945. The family returned to London from Rhodesia in 1963. Stankovic was educated at Plymouth College in Devon, England, where he studied classics and was Head of School and head of the Combined Cadet Force. Military service[edit] He joined the Parachute Regiment in 1981, went to Royal Military Academy Sandhurst in 1982 and was sent to University by the Army to study Russian at Manchester University and at the Minsk State Pedagogical Institute for Foreign Languages in the Soviet Union. He completed the Standard Graduate Course at Sandhurst in 1986 and subsequently served with the British Army in Belize, Northern Ireland and Southern Africa, and with the United Nations forces in Kuwait, Iraq and Bosnia. A fluent speaker of Serbo-Croatian and Russian, he specialised in psychological operations and post-Cold War arms control. He retired from the British Army in 2000 with the rank of major.[1] Bosnian War[edit] Operating primarily as a Liaison Officer under the pseudonym `Mike Stanley`,[2] he was the longest-serving British soldier with the United Nations Protection Force during the 1992-95 Bosnian War. In the latter part of his service, he worked directly for General Sir Michael Rose[3] and General Sir Rupert Smith,[4] successive commanders of the United Nations Protection Force in Bosnia in 1994 and 1995. His functions mainly involved mediating, negotiating and troubleshooting ceasefires, hostage releases, and the 1995 Cessation of Hostilities Agreement with Bosnian Serb political and military leaders. Upon his return from Bosnia, Stankovic was appointed Member of the Order of the British Empire for his mediation work.[5] `Your liaison function in particular between BH Command and Pale was wholly indispensable to the peace process, and I always felt that I knew better than my predecessors the innermost thoughts of the Serbs…it was essential that we had someone who could gain their trust and demonstrate that as peacekeepers we really were impartial. All this came to a culminating point during the cessation of hostilities negotiations when you provided the `telephone through the window!’ Without this I doubt we would have got the necessary signatures.` General Sir Michael Rose KCB CBE DSO QGM, Adjutant General.[6] `Major Stankovic has been mine and my predecessor`s Liaison Officer with the Bosnian Serb Army since June 1994. He has worked for me for the past four months. The relationships he has established with key figures, not least the Bosnian Serb Army commander, his knowledge of the language and the background to the war has been invaluable...He has been under considerable pressure, operating alone in isolated circumstances where the threat of hostile activity is ever present and occasionally occurs. Major Stankovic has performed excellently. His mediation between the warring factions, his representation of me and his advice have all been of critical importance...As a character he is brave and enduring. He is calm and thoughtful under pressure. He is his own man walking his own path.` General Sir Rupert Smith KCB DSO OBE QGM, Deputy Supreme Allied Commander in Europe.[7] `I have no doubts whatsoever. In Bosnia he played an absolute blinder.` General Sir Mike Jackson KCB CBE DSO DL, Chief of the General Staff.[8] Spy Scandal[edit] In October 1997, while at the Joint Services Command and Staff Course, Stankovic was arrested by the Ministry of Defence Police on suspicion of breaches under Section 2b of the 1989 Official Secrets Act.[9][10] Although he was on police bail for over a year, during which time the MOD Police interviewed several hundred witnesses, no evidence of any wrongdoing was found with which to charge him. In April 1999 the Crown Prosecution Service concluded that there would be no further action against him for lack of evidence. Nonetheless, for a subsequent year, he was investigated by the Royal Military Police`s Special Investigations Branch to determine whether violations to the Military Services had been made. In March 2000, the Army concluded that no violations had been found. Meanwhile, Stankovic had resigned from the Army in order to pursue his case against the Ministry of Defence in the Civil Courts (see Litigation below). The events of those years were recorded by Tim Slessor in his book about dissembling and deception in Whitehall, Lying in State, in a chapter entitled: A Soldier’s Story. The Army Board reflected the lack of substance of the allegations and the failure of two investigations to find any evidence of wrongdoing in an unusual letter to Major Stankovic that is not normally written to officers retiring from the Services: `On the occasion of your retirement from the Army, I am directed by the Army Board to thank you most sincerely for the loyal service you have given since you were commissioned. The Army Board recognises that, in carrying out your duties as an officer, you will have had to make many sacrifices, putting the interests of your Country, the Army and your soldiers before your own. This is very much appreciated and the Army Board wishes formally to express its gratitude for the service you have given and for the excellent contribution you have made.` Major General Alistair Irvin, Military Secretary.[11] Litigation[edit] In October 2007, ten years after his arrest, Stankovic`s case against the Ministry of Defence Police finally came to trial in the Royal Courts of Justice. There were only three torts in law upon which he could rest his claim: Unlawful arrest; trespass to property; and malfeasance in public office (abuse of power) – a tort that had been heard only ten times previously in civil courts and had failed on seven of those occasions. Although the trial judge, the Honourable Mr. Justice Saunders, found that the MOD Police had not abused their power during investigation and held reasonable grounds for suspicion leading to Stankovic`s subsequent arrest, he did find that the trespass of Stankovic`s property had been inordinate. Furthermore, the trial process revealed additional hitherto unseen disclosure, which finally named Stankovic`s original accuser - a former British Army officer. In clearing Stankovic`s name, The Honourable Mr. Justice Saunders summed up as follows on 9 November 2007: `Looked at objectively, there is no doubt that what happened to the Claimant has been unfair and the consequences serious…he was an impressive and realistic witness. He did not overstate his case...He proved himself to be courageous and resourceful in Bosnia and suffered the effects of his time there more than most`.[12] Mr Justice Saunders awarded £5,000 for the MOD Police `seizing and removing items outside the terms of a search warrant`, but threw out the majority of to Stankovic`s case and made him liable for all costs (circa £500,000).[13] Writing[edit] On 14th April 2000, Stankovic published his own account of his experiences as a Liaison Officer, mediator and negotiator in the Bosnian War – Trusted Mole, A Soldier’s Journey into Bosnia’s Heart of Darkness.[14] Described by The Sunday Times as `By far the best book to have come out of the Balkan Wars` and critically acclaimed in the United States and Europe, this account of troubleshooting in the extreme environment of the Bosnian War informs the philosophical and methodological approach to the agile resolution of conflict and disputes. Recent years[edit] Consulting & Advisory. Since leaving the British Army, Stankovic has worked in over eighty countries on five continents as a risk management consultant, and has specialised in business intelligence and new market entry in the Russian Federation. He has been honoured three times by the Emmy Awards in Los Angeles for his work with CBS TV and advised the BBC on developing proactive protection measures for BBC teams in Iraq. His expertise in psychological operations and mediation in cross-cultural environments have led to the development of innovative approaches in the fields of mediation and negotiation using agile and iterative processes for Conflict Resolution and Alternative Dispute Resolution. He uses his expertise both in security and Health & Safety consulting in the creative and media industries with a focus on hostile environments. He is the Principle High Risk Advisor at 1st Option Safety Group as well as being an Accredited Mediator with, and Member of, the Chartered Institute of Arbitrators, specialising in the use of archetypal application in the mediation process. The Warrior & The Caregiver. Stankovic`s training in psychological warfare found extension and expression as a performance coach in civilian life combining his unusual experiences of overcoming adversity with depth psychology coaching systems such as the Pearson-Marr Archetype Indicator (PMAI). He trained as a coach in the US, principally in Hawaii, California, and Sedona, Arizona. Between 2008 and 2014 he suspended his working life to care for his elderly mother until her death in August 2014. He ascribes his transition from warrior to caregiver as the central experience that helped him to understand and cope with the unique psychological demands involved with caring for an elderly parent up to their death. Central to the psychological health of the carer are coping strategies for dealing with changes in personal core identity that occur when caregivers transition from their pre-caregiver identities into caregivers, and from that identity, once the care role has ceased, to a post-caring identity. The smoothness and duration of the transition into each phase is determined by psychological self-knowledge, which he believes plays a vital role in helping untrained family caregivers better understand themselves and their own reactions to the unique and challenging pressures that domestic caregiving creates. This issue becomes increasingly relevant as the population ages, the State is unable to fund care for the aged, and the duty of care falls to family members. Campaign. Having spent two-and-a-half years in bail custody, Stankovic supports the Justice Delayed Justice Denied campaign to restrict police bail durations.[15] Charity[edit] The MCC Centre of Excellence, Sri Lanka. In the wake of the 2004 Boxing Day tsunami, in 2005, Stankovic became the third person, and first solo person, to complete the Greystoke Mountain Marathon in under ten days. At 315 miles in length and incorporating 100,000` of ascent and descent, it is Britain`s toughest mountain marathon taking in 202 fell tops over 2000` in height within the Lake District National Park. In completing the challenge, he raised sufficient funds to initiate the building of a centre of academic and sporting excellence for children and young people in Seenegama, Sri Lanka, funded for the most part by the Marylebone Cricket Club. The Braveheart Programme Military Charity. In 2009 he co-founded The Braveheart Programme, a British military charity that funds scientific research using the very latest neuro-imaging technology at Oxford University`s Department of Neuro-Science to seek neurological markers for Combat Related Post Traumatic Stress disorder (PTSD) among the veteran population. It is ground-breaking research that promises not only to help further understanding of this age old wound of war, but will also have beneficial spin-offs to civilians suffering from PTSD. The Charity is currently funding a 60-month research project at Oxford University. Miloš Radomir Vladimir Stanković MBE (rođen decembra 1962.) je bivši oficir britanske vojske i autor bosanskih ratnih memoara Trusted Mole. Rane godine[uredi] Stanković je rođen u Južnoj Rodeziji. Njegov otac, naturalizovani Britanac, bio je rojalista Jugosloven tokom Drugog svetskog rata. Njegova majka je bila Britanka i služila je u 8. armiji u bici kod El Alamejna u Egiptu 1942–43, Italiji 1944. i Jugoslaviji 1945. Porodica se vratila u London iz Rodezije 1963. Stanković se školovao na Plimouth koledžu u Devonu, Engleska. , gde je učio klasiku i bio načelnik škole i načelnik Kombinovane kadetske snage. Vojna služba[uredi] Pridružio se Padobranskom puku 1981, otišao na Kraljevsku vojnu akademiju Sandhurst 1982, a vojska ga je poslala na Univerzitet da studira ruski jezik na Univerzitetu u Mančesteru i na Minskom državnom pedagoškom institutu za strane jezike u Sovjetskom Savezu. Završio je standardni postdiplomski kurs u Sandhurstu 1986. godine, a zatim je služio u britanskoj vojsci u Belizeu, Sjevernoj Irskoj i Južnoj Africi, te u snagama Ujedinjenih nacija u Kuvajtu, Iraku i Bosni. Tečno govori srpsko-hrvatski i ruski, specijalizovao se za psihološke operacije i kontrolu naoružanja posle Hladnog rata. Penzionisao se iz britanske vojske 2000. godine u činu majora.[1] bosanski rat[uredi] Delujući prvenstveno kao oficir za vezu pod pseudonimom „Majk Stenli“,[2] bio je britanski vojnik sa najdužim stažom u Zaštitnim snagama Ujedinjenih nacija tokom rata u Bosni 1992-95. U drugom delu svoje službe, radio je direktno za generala ser Majkla Rouza[3] i generala ser Ruperta Smita,[4] uzastopne komandante Zaštitnih snaga Ujedinjenih nacija u Bosni 1994. i 1995. Njegove funkcije su uglavnom uključivale posredovanje, pregovaranje i rešavanje problema sa prekidima vatre, oslobađanjem talaca i sporazumom o prekidu neprijateljstava iz 1995. sa političkim i vojnim liderima bosanskih Srba. Po povratku iz Bosne, Stanković je imenovan za člana Reda Britanske imperije za svoj posrednički rad.[5] „Vaša funkcija veze, posebno između Komande BiH i Pala, bila je u potpunosti neophodna za mirovni proces i uvijek sam osjećao da bolje od svojih prethodnika poznajem najdublje misli Srba… bilo je bitno da imamo nekoga ko može zadobiti njihovo povjerenje i pokažite da smo mi kao mirovnjaci zaista bili nepristrasni. Sve ovo je došlo do kulminacije tokom pregovora o prekidu neprijateljstava kada ste dali `telefon kroz prozor`, sumnjam da bismo dobili potrebne potpise. General Sir Michael Rose KCB CBE DSO KGM, general-ađutant.[6] „Major Stanković je bio moj i oficir za vezu mog prethodnika sa VRS od juna 1994. Radio je za mene poslednja četiri meseca. Odnosi koje je uspostavio sa ključnim ličnostima, ne samo sa komandantom Armije bosanskih Srba, njegovim znanjem jezika i pozadine rata bio je neprocenjiv... On je bio pod znatnim pritiskom, delovao je sam u izolovanim okolnostima gde je uvek prisutna opasnost od neprijateljske aktivnosti i povremeno se javlja odlično zaraćene frakcije, njegovo predstavljanje mene i njegovi saveti su bili od kritične važnosti... Kao lik, on je miran i promišljen pod pritiskom. General Sir Rupert Smith KCB DSO OBE KGM, zamenik vrhovnog komandanta savezničkih snaga u Evropi.[7] `Ne sumnjam u to. U Bosni je igrao apsolutni blinder.` General Sir Mike Jackson KCB CBE DSO DL, načelnik Generalštaba.[8] Špijunski skandal[uredi] U oktobru 1997. godine, dok je bio na zajedničkom komandno-štabnom kursu, Stankovića je uhapsila policija Ministarstva odbrane zbog sumnje da je prekršio član 2b Zakona o službenoj tajni iz 1989. godine.[9][10] Iako je bio na kauciji više od godinu dana, a za to vreme je policija MORH intervjuisala nekoliko stotina svedoka, nisu pronađeni dokazi o bilo kakvom prekršaju koji bi ga teretili. U aprilu 1999. godine, krunsko tužilaštvo je zaključilo da neće biti daljeg postupka protiv njega zbog nedostatka dokaza. Bez obzira na to, sledeće godine je bio pod istragom Odeljenja za specijalne istrage Kraljevske vojne policije kako bi se utvrdilo da li su učinjeni prekršaji u vojnim službama. U martu 2000. Vojska je zaključila da kršenja nisu utvrđena. U međuvremenu, Stanković je dao ostavku u vojsci kako bi svoj slučaj protiv Ministarstva odbrane vodio pred građanskim sudovima (vidi Parnicu u nastavku). Događaje tih godina zabeležio je Tim Slesor u svojoj knjizi o prikrivanju i obmani u Vajtholu, ležeći u državi, u poglavlju pod naslovom: Priča o vojniku. Odbor Vojske je u neobičnom pismu majoru Stankoviću, koje inače ne piše, odrazio neosnovanost navoda i neuspeh dve istrage da pronađu bilo kakav dokaz o nepravednim postupcima. rat devedesetih

Odlično Milovan Đilas (Podbišće, kod Mojkovca, 12. jun 1911 — Beograd, 20. april 1995) bio je jugoslovenski komunista, pa disident, učesnik Narodnooslobodilačke borbe, politički teoretičar, i pisac iz Crne Gore. Biografija[uredi | uredi izvor] Rođen je od oca Nikole i majke Vasilije Vaje, rođene Radenović. Sam Đilas piše da u njegovom bratstvu nije bilo ni glavara ni junaka. Bratstvo Đilasa se izdvojilo iz Vojinovića. Đilasov predak bio je dobar skakač (arhaično za skočiti—đilasnuti), na osnovu čega je dobio nadimak Đilas što je kasnije preraslo u prezime.[1] Đilasov otac Nikola je bio oficir, a tokom 1917. godine je bio u zarobljeništvu. Po uspostavljanju Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca i Jugoslovenske vojske, priznat mu je čin majora u oružanim snagama nove jugoslovenske države. Bio je nosilac Albanske spomenice i Medalje Miloša Obilića. Nikola Đilas je prihvatao komunističku ideologiju svoje dece, sa napomenom da jedino ne prihvata da Crnogorci nisu Srbi, smatrajući da ako Crnogorci nisu Srbi onda Srba nema.[2] Nije u bliskom srodstvu sa Draganom Đilasom. Po intervjuu koji je Dragan dao za portal Poreklo, Đilasi su poreklom iz Istre, pa su migrirali u Bosnu, a deo se odvojio i otišao u Crnu Goru. Crnogorski Đilasi tvrde da su svi zapravo iz Crne Gore.[3] Porodica Đilas brojala je sedmoro dece. Milovan je imao starijeg brata Aleksu, kao i dva mlađa, Milivoja i Akima. Imao je i tri sestre — Dobranu, Dragu i Milku. Osnovnu školu Đilas je završio 1921. godine u rodnom selu. Nižu gimnaziju je učio tri godine u Kolašinu, a potom 1924. otišao za Berane i tamo završio gimnaziju, 1929. godine. Za vreme pohađanja gimnazije aktivno se bavio pisanjem pesama, zapaženih od strane učenika i nastavnika. U to doba prihvata i levičarske ideje.[4] Posle završetka gimnazije, 1929. godine odlazi u Beograd. Upisuje se na Filozofski fakultet Beogradskog univerziteta, gde počinje da studira jugoslovensku književnost. Bavio se pisanjem i objavljivao svoje priče u beogradskim novinama i časopisima, kao i u publikacijama širom zemlje. Koristio se svojim imenom, ali je ponekad koristio i pseudonim Milo Nikolić. Po dolasku na studije, Đilas se povezuje sa ilegalnom skojevskom organizacijom i vrlo brzo postaje član Saveza komunističke omladine Jugoslavije (SKOJ). Za vreme studija, aktivno je radio i kao skojevski poverenik na štampanju, pisanju i rasturanju propagandnog materijala. U međuvremenu se upisuje i na Pravni fakultet u Beogradu, ali studije nije završio.[5] Vršio je propagandni rad po Univerzitetu i objašnjavao studentima ciljeve i zadatke radničkog pokreta i ilegalne Komunističke partije Jugoslavije (KPJ). Zbog toga je nekoliko puta bezuspešno izbacivan sa studija. Krajem 1932. njegovu aktivnost zapazilo je i članstvo KPJ, pa je Milovan Đilas oktobra 1932. godine primljen u KPJ. Prvi put je uhapšen u februaru 1933. godine, kada je usled nedostatka dokaza posle šest dana pušten. Za vreme velike provale komunista u Beogradu, policija ga je uhapsila u aprilu 1933. godine, u stanu u Dalmatinskoj ulici.[6] Milovan Đilas je prebačen u Glavnjaču, gde su ga ispitivali Dragi Jovanović i Svetozar Vujković. Nije ništa priznao, pa je bio pretučen i ostavljen celu noć da bez odeće leži u svojoj ćeliji. Sutradan mu je počelo suđenje pred Opštinskim sudom grada Beograda, koji ga je po Zakonu o zaštiti države osudio na pet godina zatvora. Robija u Sremskoj Mitrovici[uredi | uredi izvor] Policijski snimak Milovana Đilasa u sremskomitrovačkoj kaznionici 1933. Za vreme svog boravka u Sremskoj Mitrovici, Milovan Đilas je uspeo da prevede tri romana Maksima Gorkog i deset njegovih pripovedaka, na dva džaka toalet-papira, jer mu nije bilo dozvoljeno korišćenje papira. Takođe je preveo i Miltonov „Izgubljeni raj“, koji će kasnije nagraditi profesor Miloš Đurić. Islednici su ga nekoliko puta zatvarali u samicu, tražili da otkrije partijsku liniju, ali nisu uspeli. Milovan Đilas je jedne večeri bio toliko pretučen, da ujutru nije mogao da stoji na nogama. Zato je rešio da započne štrajk glađu. Sva jela koja bi mu se servirala prosipao bi i vraćao. Krajem 1934. godine imao je srčanih problema, pa su ga na predlog lekara prebacili u udobniju ćeliju i više nije bio u samicama. Punu kaznu nije izdržao. Pomilovan je i iz zatvora je izašao početkom 1936. godine. Po izlasku iz zatvora, stanovao je kod svog prijatelja sa studija na periferiji Beograda. Nastavio je da se bavi komunističkom propagandom. Rad u Partiji do početka rata[uredi | uredi izvor] Za Milovana Đilasa je čuo i generalni sekretar KPJ Josip Broz Tito. On je tada probao na sve načine da se poveže s njim i da iskoristi njegovu sposobnost na jačanju Partije. Tito šalje direktivu da se Milovan Đilas nađe na partijskom savetovanju u Zagrebu početkom 1938. godine. Na sastanku u Zagrebu, Milovan Đilas je dobio od Tita zadatak da organizuje slanje dobrovoljaca za Španiju. Iste godine je bio izabran u Centralni komitet Komunističke partije Jugoslavije. U maju 1939. učestvuje na Zemaljskoj konferenciji u Šmarnoj gori kao delegat iz Srbije, a početkom 1940. godine Milovan Đilas je primljen u Politbiro CK KPJ. Radio je u uređivanju članka „Za čistoću i boljševizaciju Partije“, koju je u nastavcima pisao Tito. Pokretao je niz časopisa koji su favorizovali KPJ: „Naša Stvarnost“, „Sodobnost“, „Književni Savremenik“, „Mlada Kultura“ itd. Za vreme pristupanja Trojnom paktu i prvih narodnih nezadovoljstava, Tito šalje Đilasa u Beograd da izveštava Partiju o narodnim utiscima. U Beograd stiže sa svojom ženom Mitrom Mitrović, sa kojom je zajedno pošao u rat kasnije. U Beogradu mu se pridružio i Rade Končar. Đilas se uoči demonstracija sastao sa Dragoljubom Jovanovićem, vođom levih zemljoradnika i rekao mu da će se komunisti bez obzira na demonstracije zalagati za borbu. Nakon završetka demonstracija, poslao je svoju ženu da iznese Titu raport. Po dolasku Tita u Beograd, učestvuje na sastanku Politbiroa u Molerovoj ulici. Prvih dana posle napada Nemačke na Sovjetski Savez učestvuje na sastanku Agitpropa CK za Srbiju. Narodnooslobodilačka borba[uredi | uredi izvor] Ivo Lola Ribar i Milovan Đilas Đilas za vreme Drugog svetskog rata Milovan Đilas učestvuje na sastanku Politbiroa CK KPJ, 4. jula 1941. godine, kada je određen za opunomoćenog delegata CK za Crnu Goru. Na njega su prenesena vanredna ovlašćenja po partijskoj i vojnoj liniji, s pravom smenjivanja rukovodstva i s pravom kažnjavanja. Kao član Politbiroa, automatski je izabran i za člana Vrhovnog štaba. Odmah je otišao u Crnu Goru i zajedno sa kapetanom Arsom Jovanovićem organizovao ustanak i bio je komandant Privremene Vrhovne komande nacionalnooslobodilačkih trupa za Crnu Goru, Boku i Sandžak. Posle splašnjavanja Trinaestojulskog ustanka i savetovanja u Stolicama, na njegovo mesto je upućen Ivan Milutinović, a on je povučen u Vrhovni štab, gde je imao zaduženje za propagandni rad i učestvovao je u uređivanju lista „Borba“, u oslobođenom Užicu. Optuživan je za zločine koje su partizani počinili u Crnoj Gori na početku rata, takozvana Leva skretanja, koja je opisao, ali se i ogradio sa objašnjenjem da u to vreme nije ni bio u Crnoj Gori.[7] Zajedno sa Mitrom Bakićem dočekao je prvu englesku vojnu misiju, koju je predvodio kapetan Bil Hadson u Petrovcu na Moru. Zajedno su ga odveli u partizanski Vrhovni štab u Užicu. Povlačio se zajedno sa Vrhovnim štabom prema Zlatiboru, pa dalje u Sandžak. Milovan Đilas se pred kraj 1941. nalazio s Vrhovnim štabom u Sandžaku, gde radi na prikupljanju ostalih partizanskih jedinica, koje su se povlačile posle pada Užičke republike. U trenucima malaksavanja partizanskog pokreta posle progona iz Srbije, Milovan Đilas radi na ujedinjavanju i na još većem angažovanju boraca za dalje borbe. Tek u martu 1942. godine ponovo odlazi u Crnu Goru, u kojoj se u međuvremenu rasplamsao partizansko-četnički građanski rat. Momčilo Cemović, koji se najviše bavio ovim periodom Đilasovog ratovanja, smatra da su CK KPJ i Vrhovni štab poslali Đilasa da utvrdi stvarno stanje i smeni odgovorne rukovodioce, što je on i učinio. Radio je na uređivanju partijskog lista „Borba“, koja je obnovljena u Bosanskoj krajini, u selu Driniću. Radio je i na uređivanju organa CK KPJ „Proletera“, izrađivao je Biltene Vrhovnog štaba, radio je na radio-stanici „Slobodna Jugoslavija“, na rasturanju članka „Nacionalno pitanje u Jugoslaviji u svjetlosti narodnooslobodilačke borbe“ po Crnoj Gori, Hercegovini i Sloveniji. Za vreme operacija „Vajs“ i „Švarc“, povlačio se zajedno sa Vrhovnim štabom. Bio je prisutan na Martovskim pregovorima, možda najkontroverznijom epizodom NOR-a, pod lažnim imenom Miloš Marković. Prema rečima Vladimira Dedijera, Josip Broz Tito mu je poverio da je Đilas bio jedan od kandidata za načelnika Odeljenja za zaštitu naroda (OZN). Polovinom 1944. poslat je na čelu misije Vrhovnog štaba zajedno sa generalom Velimirom Terzićem u Moskvu. Dobio je čin general-lajtnanta i imao je zadatak da kao političar prikaže situaciju u Jugoslaviji. Na povratku iz Sovjetskog Saveza, Đilas je doneo Titu zlatnu sablju, poklon Prezidijuma Vrhovnog sovjeta SSSR. Od maršala Konjeva mu je doneo kao dar lični dvogled. U jesen 1944. Đilas je zajedno sa Titom, Kočom Popovićem i Pekom Dapčevićem učestvovao u razgovorima koji su u Beogradu vođeni sa šefom sovjetske vojne misije u Jugoslaviji, generalom Kornjejevim. Aprila 1945. Đilas i Tito odlaze u Moskvu na potpisivanje ugovora o prijateljstvu i uzajamnoj pomoći Jugoslavije i Sovjetskog Saveza. U toku Narodnooslobodilačkog rata (NOR), poginula su oba Đilasova brata. Stariji brat Aleksa zvani „Bećo“ (1906—1941), ubijen je 2. novembra 1941. godine u okolini Bijelog Polja, a posle rata je 1951. godine proglašen za narodnog heroja Jugoslavije. Mlađi brat Milivoje zvani „Minjo“ (1914—1942), streljan je 5. marta 1942. godine u Jajincima, kao zatočenik logora na Banjici. Sestra Dobrana (1924—1942) poginula je u borbama sa četnicima i Bugarima na jugu Srbije, dok je otac Nikola (1871—1943) bio ubijen od strane balista u Srbici, kod Kosovske Mitrovice.[8][9][10] Borba sa Informbiroom[uredi | uredi izvor] Na otvaranju Kominforma u gradu Šklarska Poremba, u zapadnoj Poljskoj, u septembru 1947. godine, Milovan Đilas, zajedno sa Edvardom Kardeljom je predstavljao KPJ. Početkom 1948. godine, Đilas dobija poziv iz Moskve da učestvuje u nekim diskusijama oko Albanije. Đilas odlazi iz Beograda za Moskvu, vozom preko Rumunije, zajedno sa tadašnjim Načelnikom Političke uprave Generalštaba JA, Svetozarom Vukmanovićem Tempom i Načelnikom Generalštaba JA, general-pukovnikom Kočom Popovićem. Učestvovao je u razgovorima sa Staljinom, Bulganjinom, Vasiljevskim i Antonovim. Misija Đilasa u Moskvi je trajala do marta 1948. godine, kada se vratio u Beograd. Učestvovao je na svim sednicama Politbiroa prilikom objavljivanja kompromitujućih pisama iz Moskve i radio je na sastavljanju odgovora u ime CK KPJ. Po objavljivanju Rezolucije Informbiroa u Bukureštu, pozvan je da dođe u Centralni komitet, jer je Radio Prag tada uveliko prenosio Rezoluciju protiv Komunističke partije Jugoslavije. Na noćnoj sednici u Belom dvoru je određen da napiše odgovor CK KPJ na optužbe Informbiroa. Za vreme borbe sa Informbiroom, Milovan Đilas je bio stalno sa Partijom, učestvovao je na svim Plenumima i sednicama. Radio je na pisanju članaka u „Politici“ i „Borbi“. Početkom 1953. godine je izabran za predsednika Savezne narodne skupštine FNRJ. Nova misao[uredi | uredi izvor] Milovan Đilas je počeo u „Borbi“ od 11. oktobra 1953. godine da objavljuje svoje članke o najsloženijim pitanjima Partije, njene reforme i budućeg razvitka Jugoslavije. Bilo je ukupno 17 ovakvih članaka koji su osim u Borbi izlazili i u listu „Nova misao“. Đilasovi članci su izazvali veliku diskusiju u Savezu komunista Jugoslavije (SKJ) i u najširim masama. Naročito je bio upečatljiv poslednji Đilasov članak pod nazivom „Anatomija jednog morala“, gde je stao u odbranu glumice Milene Dapčević, žene Peka Dapčevića, izrugivanjem žena ostalih partijskih funkcionera. Đilas je time otvoreno napao komunizam kao sistem, samo u uvijenoj formi. Tri dana posle poslednjeg članka Milovana Đilasa, 7. januara 1954. godine, „Borba“ je objavila ogradu Izvršnog komiteta CK SKJ od Đilasovog pisanja. Napomenuto je da su Đilasovi članci izazvali zabunu u redovima članova Saveza komunista, da su članci direktno protivni odlukama VI kongresa KPJ i da su ništavni za čitav politički sistem. Milovan Đilas je izjavio Izvršnom komitetu da će obustaviti dalje objavljivanje svojih članaka. Međutim, za to je bilo kasno, jer je Izvršni komitet već najavio sazivanje vanrednog Plenuma, gde će se slučaj Milovana Đilasa naći na dnevnom redu. O ovom sazivanju Đilas je obavešten na dan zasedanja. III vanredni Plenum CK SKJ[uredi | uredi izvor] U Beogradu je 16. i 17. januara 1954. održan Treći vanredni plenum CK SKJ posvećen Milovanu Đilasu. Tako je i jedna tačka dnevnog reda dobila naziv „Slučaj Milovana Đilasa i pitanje provođenja odluka VI kongresa SKJ“. Plenum je otvorio Tito i javno kritikovao Đilasova pisanja. Istakao je da je Đilas zapravo napao Savez komunista, da je pokušao da izazove anarhiju, da je propovedao čistu demokratiju i tako srozao Savez komunista. Na sednici je iskritikovan i Vladimir Dedijer, jer je kao urednik „Borbe“ radio na uređivanju Đilasovih članaka. Na kraju zasedanja Đilas je izašao za govornicu i, izjavom da mu se „vratila vera u Savez komunista“ i da će i sam glasati za rezoluciju koja ga osuđuje, pokajnički priznao krivicu. Plenum je doneo odluku da su shvatanja Milovana Đilasa u osnovi protivna političkoj liniji usvojenoj na VI kongresu SKJ, pa je tako Đilas izazvao zabunu i zbunjenost u celoj Partiji, izolovano delovao protiv Partije i time pokušao da razbije idejno jedinstvo celog Saveza komunista. Zato je Plenum isključio Milovana Đilasa iz CK SKJ i udaljio ga sa svih funkcija u Partiji i kaznio poslednjom opomenom. Đilas podnosi pisanu ostavku na dužnost predsednika Savezne narodne skupštine FNRJ, a 19. aprila 1954. godine je vratio i partijsku knjižicu, kada je obrazložio da se od tada više ne smatra članom SKJ i da po svojoj volji istupa iz članstva.[11] Decembra 1954. Đilas daje intervju dopisniku „Njujork tajmsa“, u kome kaže da zemljom vladaju najveći reakcionari. Zbog toga se pokreće tajni sudski postupak u Beogradu, gde je izveden i Vladimir Dedijer, kao simpatizer Đilasa. Milovan Đilas je 24. januara 1955. godine osuđen na uslovnu kaznu zatvora od jedne i po godine, kao i Dedijer. I pored izrečenih opomena, Đilas objavljuje svoje novo delo, „Nova klasa i analiza komunističkog sistema“. Ponovo u Sremskoj Mitrovici[uredi | uredi izvor] Delovanje Milovana Đilasa u trenutku kada se više nije nalazio ni na jednoj funkciji u zemlji bilo je vezano isključivo za pisanje. U vreme početka Mađarske revolucije protiv komunizma, Milovan Đilas je u svom intervjuu 24. oktobra 1956. godine javno podržao revoluciju. Nakon toga je stavljen pod policijsku prismotru, a 27. novembra sud ga je zbog „antijugoslovenske delatnosti“ osudio na tri godine zatvora. Kaznu je izdržavao u Sremskoj Mitrovici. Za vreme robije, od 1957. do 1959. godine, napisao je studiju „Knjiga o Njegošu“.[12] Na slobodu je pušten početkom 1958. godine. Po puštanju iz zatvora, nastavio je sa pisanjem. Tada je završio i svoju knjigu „Nesavršeno društvo“, gde je komunizam upoređivao sa Morovom utopijom. Đilas je 1961. godine napisao knjigu kojoj je dao naslov „Razgovori sa Staljinom“. Uz pomoć nekih stranih dopisnika uspeo je da rukopis pošalje izdavačkoj kući „Harcourt Brace Jovanovich“ u Njujorku, koja ju je objavila. Zbog svog antikomunističkog delovanja, po drugi put je uhapšen 7. aprila 1962. godine u svom stanu, u Palmotićevoj ulici. 14. maja 1962. izveden je pred Okružni sud i osuđen na 13 godina zatvora i ograničenje građanskih prava u trajanju od pet godina. Đilas je svoju kaznu ponovo izdržavao u Sremskoj Mitrovici. Tu je dobio i teži napad slepog creva, pa je operisan, a neki su pretpostavljali da je trovan u zatvoru. Za vreme izdržavanja zatvorske kazne, napisao je veći broj rukopisa i svakodnevno je vodio dnevnik. U zatvoru je završio svoje delo „Razgovor sa Staljinom“ i roman „Crna Gora“, opširniju knjigu o Petru Petroviću Njegošu i dr. Iz zatvora je izašao 31. decembra 1966. godine. Iz zatvorskog perioda sačuvana su pisma koja je razmenjivao sa svojom suprugom Šteficom. Objavljena su pod nazivom „Milovan Đilas: Pisma iz zatvora”, a priredio ih je njihov sin Aleksa Đilas.[13] U inostranstvu[uredi | uredi izvor] Nakon puštanja iz zatvora, Đilas je dobio jedno posebno priznanje 1967. godine: američki časopis „National Review“, uvrstio ga je na svoje stupce zajedno sa poznatim antikomunistima. Sredinom 1968. godine, jugoslovenske vlasti su dozvolile Đilasu i njegovoj ženi da otputuju u inostranstvo. Đilas je otišao prvo u Englesku, zatim u SAD, Austriju i Italiju. Podržao je Velike studentske demonstracije 1968. godine u Beogradu i pisao po novinama o tome. U Londonu je boravio od 4. do 13. oktobra 1968. kao gost ministra za kulturu laburističke Vlade, Dženi Li. Iz Engleske je otputovao u Sjedinjene Države. U Americi je boravio oko dva meseca, uglavnom na Univerzitetu Prinston kao gostujući profesor. Tu mu je pomagao najviše izdavač Vilijam Jovanović, koji je imao svoju izdavačku kuću („Harcourt Brace Jovanovich“). On će odmah po Đilasovom dolasku početi sa štampanjem njegovih knjiga. U Njujorku je Đilas 9. decembra 1968. primio nagradu „Sloboda“, koju su pre njega između ostalih dobili Vili Brant, Vinston Čerčil, Pablo Kazals i Žan Mone. Nakon kraćeg zadržavanja u Austriji i Italiji, Đilas se 12. decembra 1968. ponovo vraća u Beograd. Početkom 1970. godine izrečena mu je zabrana putovanja zbog kritika na račun SKJ i čitavog partijskog rukovodstva u zemlji. Poslednji dani[uredi | uredi izvor] Tabla na zgradi u Palmotićevoj ulici u kojoj je stanovao Milovan Đilas Milovan Đilas je živeo u Beogradu, u svom stanu u Palmotićevoj ulici broj 8. Na ovoj kući je u septembru 2011. postavljena spomen-ploča.[14] U Beogradu se najviše družio sa akademikom Matijom Bećkovićem. Pred smrt je oslepeo na jedno oko. Ostavio je oporuku da bude sahranjen po srpskom pravoslavnom običaju, angažovanjem sveštenika. To je bio redak primer nekadašnjeg komuniste da se sahrani po crkvenim običajima. Preminuo je u svome stanu u Palmotićevoj ulici, 20. aprila 1995. u Beogradu. Ispraćaj Milovana Đilasa priređen je 22. aprila na beogradskom Novom groblju. Sahranjen je dva dana kasnije u porodičnoj grobnici u rodnom selu Podbišću, uz crkvene obrede.[15][16] Milovan Đilas oženio se 1936. Mitrom Mitrović, docnijim visokim komunističkim funkcionerom, s kojom je imao ćerku Vukicu (1948—2001). Od Mitre se razvodi 1952. kad se ženi Štefanijom Barić (1921—1993), s kojom sledeće godine dobija sina Aleksu. Stav o crnogorskoj naciji[uredi | uredi izvor] Đilas je nakon oslobođenja 1945. promovisao stav da su Crnogorci posebna nacija izdvojena iz etničkog srpstva, da bi se posle pada sa vlasti odrekao tog stava.[17] On se takođe verbalno obrušavao na srpski identitet u sklopu obračuna komunista sa srpskom tradicionalnom i nacionalno orijentisanom inteligencijom.[18] U listu „Borba“, 1. maja 1945. objavio je članak pod naslovom „O crnogorskom nacionalnom pitanju“, gde je tvrdio da su „Crnogorci porijeklom Srbi“, ali da su tokom istorije profilisali svoju posebnu naciju. Đilas je vremenom promenio mišljenje o ovom pitanju,[19] pa se krajem 1980-ih u nizu intervjua izjašnjavao kao Srbin, pa je čak u jednom izjavio: Da su se Crnogorci formirali u naciju besmisleno je sa naučne tačke gledišta[20]. Evo bitnijih stavova Đilasa u članku od 1. maja 1945. godine: Crnogorci, nesumnjivo, pripadaju srpskoj grani južnoslovenskih plemena i naroda. U prošlosti, u osamnaestom, pa i na početku devetnaestog vijeka, Srbi u Srbiji bili su raja pod Turcima... Crnogorski seljaci, seleći se u druge krajeve (naročito u Srbiju), prenosili su duh otpora protiv turskog (islamskog!) feudalizma, bili su nosioci srpskih tradicija. Sa stvaranjem srpske nacije oni su se, nalazeći se zajedno sa srodnim seljaštvom, kada je otpočelo formiranje srpske nacije, u nju ulili i sa njom stopili... O formiranju nacija - srpske i crnogorske - u to vrijeme, razumije se, ne može biti ni govora. Ali iz gornjih činjenica su ljudi, koji nijesu znali zakone formiranja nacija, koji nijesu shvatili suštinu nacionalnog pitanja, izvukli zaključak da su Crnogorci „najčistiji“ Srbi, Crna Gora „kolijevka“ srpstva. To je poslužilo kao idejna osnova, kao opravdanje za prisajedinjavanje Crne Gore, za osporavanje nacionalnih prava Crnogorcima. Stvaranje nacije u Crnoj Gori počelo je čitavo stoljeće kasnije nego u Srbiji. Ovdje su postojali sasvim drugi i svi uslovi (teritorija, ekonomska povezanost i dr.), kojih nije bilo kod manjina u Bosni i Hercegovini. Proces formiranja crnogorske nacije i dan-danji traje, a u ovome ratu posebna crnogorska individualnost, ispoljavanje nacionalne svijesti i nacionalne osobitosti, najoštrije su došli do izraza. Ovaj rat, u izvjesnom smislu, označava kulminacionu tačku procesa formiranja Crnogoraca u posebnu naciju, posebnu nacionalnu individualnost. Po plemenskoj tradiciji oni se osjećaju, a i jesu, Srbi (srpska plemena u Srednjem vijeku, srpska raja, srpski narod pod Turcima), ali su oni u nacionalnom pogledu danas i nešto posebno, svoje, crnogorsko (kao što i npr. Srbi iz Srbije nijesu Crnogorci i ne osjećaju se takvima). Gledajući stvar tako, kroz istoriski razvitak, sasvim je razumljivo zašto se Crnogorci nacionalno danas osjećaju nečim posebnim... Mi komunisti nijesmo za federalnu Crnu Goru ni iz kakvih „političkih“ razloga (t.j. iz potrebe za privremenim manevrom) niti mi - cijepamo srpstvo. Mi smo za to, jer smo uvjereni, znamo da to hoće crnogorski narod, a on to hoće jer se osjeća, jer jeste nešto posebno, posebni, drukčiji „Srbi“ od svih Srba, -Crnogorci. A tradicionalno srpstvo cijepaju oni koji su htjeli da ga uprljaju saradnjom sa okupatorom, koji pričaju o Srbima (u Srbiji) i Crnogorcima kao o jednom narodu, a istovremeno reže protiv Crnogoraca u centralnom državnom aparatu, govore da su Crnogorci gori od ustaša i psuju majku crnogorsku djeci koja su prebačena u Beograd da budu zbrinuta. Matija Bećković, koji je godinama bio blizak sa Milovanom Đilasom, tvrdi da je Đilas posle silaska sa vlasti samo zavičajno bio Crnogorac, ali ne i nacionalno[21] i da se na suđenju izjasnio kao Srbin, kao i to da je tada izjavio da je raspravu o crnogorskom nacionalnom pitanju napisao po službenoj dužnosti.[22] U knjizi „Revolucionarni rat“, Đilas opisuje kako se sporio sa rođenim ocem i ubeđivao ga je da oni nisu Srbi, na šta mu je otac odgovorio da ako Crnogorci nisu Srbi ima li onda uopšte Srba. Očeve reči pojašnjava, pa kaže da je njihovo značenje to da su Crnogorci u stvari najveći Srbi. Takođe opisuje i to kako su postojala sporenja sa Savom Kovačevićem, koji je u nacionalnom pogledu odstupao od nametane partijske linije, a koji, kao i Đilasov otac, nije prihvatao da nije Srbin. U knjizi Crna Gora iz 1989. o sudbini Crne Gore pisao je kao sudbini poslednje stope srpske zemlje.[23] Iako je učestvovao u stvaranju crnogorske nacije, Đilas je umro kao Srbin.[24] Bibliografija[uredi | uredi izvor] Osim politike, bavio se i pisanjem knjiga. Najznačajnije su: New Class. An Analysis of the Communist System, London, 1957. godine „Besudna zemlja“, London, 1958. godine (na srpskom 2005) „Razgovori sa Staljinom“, London, 1962. godine „Nesavršeno društvo“, London, 1969. godine „Ispod boja“, Čikago, 1971. godine „Sećanje jednog revolucionara“, Oksford, 1973. godine „Delovi iz životnog vremena“, Čikago, 1975. godine „Revolucionarni rat“, London, 1980. godine „Druženje sa Titom“, London, 1981. godine „Vreme vlasti“, London, 1983. godine „Tamnica ideja“, Njujork, 1984. godine „Ideje iz zatvora“, London, 1986. godine „Uspon i pad“, Vašington, 1986. godine Nova klasa. Beograd, 1990. godine. „Pad nove klase“, Beograd, 1998. godine Đilasova knjiga Nova klasa je od strane „Njujork tajmsa“ uvršćena u 100 najznačajnijih knjiga u XX veku, a tiraž je iznosio tri miliona primeraka. Osim ovih knjiga, Milovan Đilas je objavio i 4 knjige pripovedaka i dva romana „Crna Gora“(1989) i „Izgubljene bitke“(1994), a u rukopisu je ostavio roman „Svetovi i mostovi“. Autor je i značajne studije „Njegoš pjesnik, vladar, vladika“ (Beograd, 1988). Đilasove knjige su bile dugo zabranjivane u Jugoslaviji i u ostalim socijalističkim državama. Anatema je skinuta početkom devedesetih, a akademik Matija Bećković je bio jedan od onih koji su se zalagali da se ispravi ova nepravda prema Đilasu. Milovan Đilas je za vreme zatvora lišen Ordena narodnog heroja, koji je dobio 27. novembra 1953; Vojni sud mu je oktobra 1957. godine oduzeo čin general-pukovnika JNA u rezervi, a Sud časti sva odlikovanja koje je dobio kao zasluge iz rata. Miloš Milikić, penzionisani pukovnik-pilot avijacije JNA, napisao je 2009. godine knjigu „Ratnim stazama Milovana Đilasa” i zagovarao ispred SUBNOR-a Srbije inicijativu da se Đilas posthumno rehabilituje, te da mu se vrate čin i odlikovanja koji su mu pola veka ranije bili oduzeti, i da sve četiri presude protiv njega budu ukinute.[25] Tags: Nova klasa komunizam komunisti srpska istorija xx veka srbije srpskog naroda jugoslavije