Knjiga je necitana, kupljena nova i stajala u vitrini. Nema posvete. Religije politike - Emilio Đentile Izdavač: Biblioteka XX vek Godina izdanja: 2009 Broj strana: 292 Format: 17 cm Povez: Broširani Emilio Đentile (Emilio Gentile) je profesor savremene istorije na Univerzitetu La Sapienza (Rim). On je jedan od najcenjenijih stručnjaka za istoriju fašizma i za religijske aspekte politike. Za doprinos proučavanju religija politike 2003. godine dobio je nagradu «Hans Sigrist», koju dodeljuje Univerzitet u Bernu. Pored ove knjige, među Đentileova najpoznatija dela ubrajaju se: Fašizam i antifašizam (Facismo e antifasicsmo,(2000), Italijanski put u totalitarizam (La via italiana al totalitarismo, 2002), Istoričar i ličnost (Lo storico e il personaggio,2003), Fašizam. Istorija i tumačenje (Facismo. Storia e interpretazione,2005), Velika Italija. Mit nacije u XX veku (La Grande Italia. Il mito della nazione nel XX secolo, 2006) i Demokratija Boga. Američka religija u doba straha i terora (La democrazia di Dio. La religione americana ne’ era dell’ impero et del terrore, 2006). U studiji Religije politike Đentile se bavi fenomenom sakralizacije politike, gde on razlikuje dva glavna oblika: civilne religije, koje bi mogle da se usklade sa vrednostima demokratskog društva, i političke religije, svojstvene autoritarnim, totalitarnim ili integrističkim političkim režimima. Pored Uvoda, knjiga ima sledeća poglavlja: I. Religija-nedođija? Surogat religije? Nova religija?II. Građanske religije i političke religije. Od demokratskih revolucija do totalitarnih revolucija.III. Eklezija Levijatana. Totalitarizam i politička religija.IV. Najezda idola. Hrišćani protiv totalitarnih religija.V. Ka trećem milenijumu. Sakralizacija politike u novim i starim državama i VI. Religije politike. Definicije, distinkcije, preciziranja.

Vukašin J. Ilić: SRBI OD ISKONA Mek povez, 375stana, ilustrovano, izdavač: SIPA - Beograd POSVETA AUTORA!!! BEOGRAD – U biblioteci u Vatikanu čuva se istorijska knjiga iz 16. veka dubrovačkog profesora Mavra Orbinija za koju postoji Uputstvo osoblju biblioteke u kome piše: „nedostupna za Srbe“ – polazna je činjenica knjige Vukašina Ilića koje je nadavno promovisana u Centru za kulturu Rakovica. Ta knjiga krije istinu o poreklu Srba i Hrvata, rečeno je na promociji. Knjiga „Srbi od iskona“, prema rečima književnika Milana S. Krsmanovića, je napor da se srpskom a i ostalim narodima otvore oči i ukaže na velike faksifikate „germanske Bečko-Berlinske škole prema kojima Srbi na Balkanu nisu starosedeoci, nego došljaci“. Ilić, kako kaže Krsmanović, tvrdi da su u toj lažnoj istorijskoj školi preskočeni milenijumi kako bi time bio postavljena osnova za politiku prodora nemačkog uticaja preko Balkana na Bliski istok poznatog kao politika „Drang nah osten“. -Žalosna je činjenica da istorijsku starost Srba na Balkanu i ne samo na Balkanu već na celom evroazijskom prostoru i afričkom prostoru prešućuju ne samo strani istoričari, nego i naši. To su brojne laži od kojih se pamet muti – rekao je Krsmanoivić. Recenzent Ilićeve knjige akademik Petrogradske akademije Pavle Dželetović kaže da autor nastoji da hronološkim redoledom upozna čitaoca sa stvarnim, a ne falsifikovanim istorijskim činjenicama. -Vrlo aplikativnim stilom Ilić prezentira tri izuzetno značajna svetska nalazišta Lepenski vir, Starčevo i Vinča. Ovi lokaliteti i materijali pronađeni u njima omogućili su drgačije poglede na minule civilizacije – navodi Dželetović. U knjizi „Srbi od iskona“ navode se mnogi fakti o poreklu naroda koji su svrstani u Slovene, što je pojam nastao oko šestog veka kada se okončalo formiranje germanske nacije i nemačkog jezika koji Srbi nisu mogli da razumeju pa su otuda ta, germanska plemena nazvali Nemacima tj. onima koji su nemi, dok su svi ostali narodi nastali iz jednog srpskog korena nazvani Sloveni – oni koji se međusobno razumeju tj slove. Iliće o poreklu Hrvata kaže: -O Hrvatima i njihovom poreklu još je Grk Laonik Halokondilo pisao: Prva Bela Srbija protezala se sve do Baltičkog mora do Crnog mora , a na jugozapadu do karpatskih planina, na čijem se obroncima naselilo po zlu čuveno pleme Hrvati, koji su se od Srba odvojili. Ova istina o poreklu Hravta dokazana je nedavno kada je u ipsolun hromozomima Hrvata nađeno da su oni poreklom Srbi što je u Hrvatskoj javnosti izazvalo ogorčenje i nevericu. Ove činjenice objašnjavaju zašto se u vatinskoj bilioteci krije spis Mavra Orbinija koji sadrži istinu o porekli Sreba i Hrvata i samo jedan u nizu dokaza da su Hrvati poreklom Srbi i to ne samo od 19. veka kada su u zapadnoj Hercegovini Srbi pokatoličeni nego od samog nastanka ovog plemena u davnoj prošlosti.

Nova knjiga, necitana, nema posvete. En Veronika - Herbert Dž. Vels Izdavač: Laguna Godina izdanja: 2022 Broj strana: 318 Format: 20 cm Povez: Broširani Moderna ljubavna priča Roman o „novoj ženi“ koji je izazvao senzaciju i kontroverzu. Bila sam poput lutke koja radi ono što joj se kaže – to jest kako joj vuku konce. Želim da budem svoja osoba i da sama vučem svoje konce. Radije bih se suočila s nevoljama i nedaćama nego da se drugi staraju o meni. Želim da budem to što jesam. Herbert Dž. Vels poznat je širokoj publici kao „otac naučne fantastike“ zbog romana Vremenska mašina i Rat svetova, ali je bio i hroničar društva, glasnik revolucije i promene, a njegovi nazori predstavljali su ohrabrenje za inicijative ženskog oslobađanja tokom XX veka. Roman En Veronika opisuje upornost mlade žene da se ostvari kao osoba, da ima pravo i slobodu da voli i živi u skladu sa sopstvenim izborima. Progresivnih shvatanja, ona se sukobljava s ocem, odlazi od kuće, pozajmljuje novac od starijeg muškarca kako bi samostalno živela. To će je dovesti u kompromitujuću situaciju, pa će se čak naći i u zatvoru kao pripadnica pokreta sifražetkinja. Zbog Velsovog poimanja ženske seksualnosti i njenog buntovništva, roman je po objavljivanju 1909. godine izazvao senzaciju, u štampi je bio oštro kritikovan a u bibliotekama zabranjivan. Herbert Džordž Vels rođen je 21. septembra 1866. u Bromliju, varošici u engleskoj provinciji Kent, kao četvrto i najmlađe dete Džozefa Velsa, profesionalnog igrača kriketa i dućandžije. Strast prema čitanju i književnosti mladi Herbert je razvio još kao dečak, kada je usled preloma noge morao da leži, a čitanjem je ispunjavao vreme. Čitanje ga je potom podstaklo i na pisanje. Kada je posao njegovog oca propao, Vels je jedno vreme radio kao pripravnik kod lokalnog trgovca tekstilom, i taj posao nikako nije voleo. Studirao je u Londonu biologiju kod slavnog Tomasa Henrija Hakslija, Darvinovog prijatelja i učenika. Pisanjem počinje da se bavi od 1893. godine, najpre kao novinar, a zatim i kao prozni pisac i društveni aktivista. Objavljivanje romana Vremenska mašina (1895) predstavlja književnu senzaciju, jer iako je siže bio zabavan, roman se obavio i društvenim i naučnim temama, od klasnih sukoba do evolucije. Zatim objavljuje romane Ostrvo doktora Moroa (1896), Nevidljivi čovek (1897) i Rat svetova (1898). Verovatno je najpoznatija činjenica u vezi sa Ratom svetova ta da je na Noć veštica 1938. Orson Vels uživo izvodio radio-dramu, svoju verziju Rata svetova, o vanzemaljcima koji su se spustili u Nju Džerzi, zbog čega je usledila nezapamćena panika među slušaocima. Vels se posle velikog uspeha naučnofantastičnih romana okreće pisanju ljubavnih romana u kojima najnovija naučna i tehnološka otkrića koristi da bi izneo svoja politička uverenja i poglede na društvo. Napisao je brojne eseje, članke i knjige iz oblasti publicistike. Radio je nekoliko godina i kao književni kritičar za Saterdej rivju, i promovisao Džejmsa Džojsa i Džozefa Konrada. Njegovi napredni stavovi i proročanska društvena kritika obeležili su njegov život, posvećen progresivnoj viziji na globalnom nivou. Predvideo je pojavu aviona, tenkova, svemirskih putovanja, nuklearnog oružja, satelitske televizije i nečega što podseća na veb. Četiri puta je bio nominovan za Nobelovu nagradu, ali je nije dobio. To nimalo nije uticalo na značaj njegovog dela, niti na to što je nakon smrti, 1946. ostao upamćen kao „otac naučne fantastike“. Njegove priče i dalje fasciniraju publiku, a njegovi romani se i u trećem milenijumu adaptiraju za filmsko platno.

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! The Secret Language of Birthdays: Personology Profiles for Each Day of the Year Gary Goldschneider Joost Elffers Aron Goldschneider Mnogi ljudi već dugo sumnjaju, kako veruju astrolozi, da dan kada ste rođeni utiče na vašu ličnost. Iako niko ne zna tačno kako i zašto, rođendani imaju tendenciju da budu neverovatno tačni prediktori psiholoških tendencija. Tajni jezik rođendana Garija Goldšnajdera i Džosta Efersa detaljno opisuje karakteristike i neobične osobine ličnosti povezane sa rođenjem određenog dana u godini. 366 profila ličnosti u Tajnom jeziku rođendana zasnovano je na kombinaciji astrologije, numerologije, tarota i višegodišnjeg posmatranja Gerija Goldšnajdera za više od 14.000 ljudi, uključujući savremene i istorijske ličnosti. Goldšnajderova teorija „personologije” predlaže da je ceo život cikličan: ljudi rođeni istog dana zauzimaju istu tačku u godišnjem ciklusu i tako dele određene karakteristike. Naučite koje su poznate ličnosti rođene na vaš rođendan....Proučite svoj astrološki znak i svoj profil ličnosti....Vaše snage, slabosti i glavne brige biće rasvetljene dok vam se daju praktični saveti i duhovna uputstva. Dok proučavate svoj profil, teško ćete se odupreti pregledu profila porodice, prijatelja, kolega i omiljenih poznatih ličnosti. Niko ko čita ovu knjigu ne može se osećati izostavljenim, jer svako od nas ima rođendan. Tajni jezik rođendana može pomoći ljudima da bolje razumeju sebe i druge, uključujući one koji sada žive, one koji su prošli ranije, pa čak i one koji tek dolaze. Tajni jezik rođendana je zaista proslava naših razlika i sličnosti kao ljudskih bića. Astrologija (grč. αστρολογία - nauka o zvezdama) je pseudonauka koja položaje, odnose i kretanja planeta i drugih nebeskih tela u odnosu na zodijačke znakove i sazvežđa, posmatrano za zemlje, dovodi u vezu sa osnovnim osobinama individua (pojedinaca) i njihovom interakcijom, sa društvom, nacijama, događajima u svetu itd.[1] Sam pojam logos (gr. λόγος) se obično tumači kao reč, što bi svakako opravdalo verovanje da zvezde nešto saopštavaju. Osoba koja izučava astrologiju se naziva astrolog, a njegov zadatak je da protumači te `zvezdane poruke` i potom ih prenese zainteresovanima. Jedan od najbitnijih termina koji se vezuju za astrologiju je horoskop koji se koristi pri svakoj astrološkoj analizi. Astrologiju ne treba mešati sa astronomijom (grč. αστρονομία - pravila među zvezdama), naukom o zvezdama. Istorijat Ispočetka, astrologija je bila nerazdvojni deo astronomije pa su se njome bavili različiti narodi diljem zemljinog šara: Kinezi, Egipćani, Grci, Rimljani, Arapi, kao i narodi Amerike (Asteci, Maje, Inke). Oni su zapazili da se mnoge stvari na zemlji, kao što su npr. plima i oseka itd. dešavaju pod dejstvom Sunca i Meseca pa su verovali da su i svi ostali događaji posledica uticaja različitih zvezda. Otud postoje različite vrste astrologije po nacionalnosti. Osim tzv. zapadne poznate su kineska, japanska, jevrejska, indijska, druidska (keltska) astrologija. Te nacionalne astrologije se međusobno razlikuju i po načinu izračunavanja horoskopa, što je posledica različitih geografskih konfiguracija zemljišta gde je nastala astrologija, ali i po sistemu tumačenja koji je posledica bazičnog stava određenog društva prema životu. Kolevka zapadne astrologije je stari Bliski istok, gde su ponikle prve opservatorije – sumerski zigurati. Prvobitna mesopotamska astrologija (protoastrologija) je, sasvim slično kao i u drugim kulturama, bila zasnovana na prostom posmatranju nebesa u potrazi za znamenjem, koje bi na bilo koji način moglo da predskaže važna dešavanja u kraljevstvu. Stari Mesopotamci su verovali da zvezde i sazvežđa, koje su poznavali u priličnom broju, imaju svoje odgovarajuće gradove[2] na zemlji. Kraljevi nisu preduzimali nikakav ratni pohod, niti započinjali bilo kakav važan državni posao (npr. izgradnju puteva ili dvoraca i sl.) ako im zvezdočaci nisu označili povoljne dane. Zapisi astronomskih opažanja i znamenja su pronađeni među ostalim tekstovima, ispisanim na glinenim pločicama klinastim pismom. Najobimnija kolekcija Enuma Anu Enlil[3] datira iz 2. milenijuma p. n. e. Još jedna veoma važna kolekcija znamenja, Venerin tablet iz Amisaduke, sadrži podatke o osmatranjima Venerinih faza i pridavanim im značenjima. Istoričari nisu saglasni koje su godine ovi podaci prikupljani, ali većina smatra da je kolekcija nastala 146 godina nakon Hamurabijeve smrti. Egipatski odnos prema zvezdama imao je oblik astro-religije, a postao je s vremenom i prefinjeniji. Najvažniji astrološki događaj koji su predviđali drevni Egipćani bile su uobičajene poplave Nila koje su se poklapale sa helijačkim izlaskom Sirijusa. Ono na šta su Egipćani bili posebno fokusirani su usponi i kulminacije zvezda povezani sa dekanima – njihovi motivi nađeni su na poklopcima kovčega iz perioda Srednjeg kraljevstva, oko 2000. godine p. n. e. U ranim tekstovima dekani su označavali koji je čas noći kada se podižu na istočnom horizontu, dok su u onim nastalim kasnije označavali čas noći kada kulminiraju na nebu. Smatra se da je pridavanje pažnje diurnalnom kretanju bilo od velike važnosti za kasniji razvoj helenističke doktrine horoskopskih kuća. Neke astrološke ideje su iz Mesopotamije došle u Egipat do druge polovine 1. milenijuma p. n. e. Najznačajnija od njih je Zodijak sa 12 znakova oko 3. veka p. n. e.[4] koji se kasnije kombinuje sa dekanima, a koji umesto do tada zasebnog sistema, postaju desetostepene podele svakog zodijačkog znaka. Osvajanje velikih teritorija od strane Aleksandra Velikog tokom 4. veka p. n. e., doprinela su mešanju različitih kultura i tradicija, što se svakako odrazilo i na dalji razvoj i usavršavanje astrologije – Sinteza mesopotamskih astroloških ideja sa egipatskim konceptima i sistemima grčke matematike i geometrije, rezultirala je rođenjem horoskopske astrologije. Aleksandar je osnovao grad na obali Mediterana – Aleksandriju – koja ubrzo po njegovoj smrti postaje centar kulture i nauke u koji su se slivali veliki umovi ondašnjeg doba. Tako započinje helenistički period odnosno dominacija grčke misli širom antičkog sveta. Pod pokroviteljstvom grčke dinastije Ptolemeja, izgrađena je velika Aleksandrijska biblioteka u koju su pohranjene hiljade tekstova sa raznih krajeva sveta, pa je Egipat opet izronio kao veliki centar astroloških studija. Oko 290. godine p. n. e. vavilonski istoričar i astrolog Beros je, emigriravši na istok, osnovao astrološku školu na grčkom ostrvu Kos. Do tada, ovo je ostrvo bilo poznato kao medicinski centar u kom je negovan kult Asklepija. Astrologija na taj način utire svoj put sve dublje na zapad. Od velikih umova helenističkog doba proučavanjem astrologije bavili su se i Tales, Pitagora, Anaksagora, Empedokle, Hipokrat, Platon, Euksod, Euklid i drugi. Prvi i drugi vek naše ere su bili naročito važni za dalji napredak astrologije. Tokom tog perioda su stvarali Nekepso i Petoziris, Marko Manilije, Antioh iz Atine, Kritodemus, Serapio iz Aleksandrije, Dorotej iz Sidona (kasni 1. vek), a naročit doprinos astronomiji i astrologiji je dao naučnik Klaudije Ptolemej, sredinom 2. veka n.e. On je bio autor dva znamenita dela: Tetrabiblosa, astrološkog četvoroknjižja i Sintaksisa (Almagesta), zbornika svekolikog tadašnjeg astronomskog znanja. Ptolemej je uveo geocentrični sistem sveta u astronomiju koji je ostao važeći u nauci (astronomiji) narednih četrnaest vekova, a u astrologiji se i danas koristi. Ptolemejev savremenik, Vetije Valens iz Antiohije (120—175), napisao je Antologiju, najobimnije i najočuvanije delo helenističkog perioda koje se sastoji od devet knjiga. Ovaj materijal je posebno vredan jer sadrži mnogobrojne prognostičke tehnike od kojih su neke jedinstvene, a takođe i stotinu horoskopa kao demonstracije tehnika koje je izlagao. U odnosu na raniju astrološku praksu u kojoj je korišćen tzv. sistem celih znakova[5], Ptolemej uvodi korišćenje sistema jednakih kuća, dok Valens za potrebe određivanja snage planeta deli kvadrante horoskopa na jednake trećine. Ovaj sistem kuća je kasnije nazvan Porfirijev. U narednim vekovima su nastali mnogobrojni kvadratni sistemi podele kuća kao što su Alkabitus, potom vrlo popularan u renesansnom periodu Regiomontanov sistem, danas u najmasovnijoj upotrebi Plasidusov sistem, te manje popularni Koh i Kampanus. Iako je prvobitno bila zabranjena u Rimu oko 139. godine p. n. e., astrologija ponovo dobija na popularnosti u vreme prvih rimskih careva, koji su obilato koristili njene mogućnosti da bi preduzeli adekvatne političke i druge poteze. Oktavijan Avgust je, izražavajući moć, utisnuo na srebrne kovanice svoj astrološki simbol Jarca koji prednjim nogama drži svet. Bilo je i careva koji su voleli sami da se oprobaju u ovoj veštini npr. Tiberije, Domicijan i Hadrijan. Neki astrolozi su zahvaljujući prijateljstvu s vladarima stekli veliki uticaj i političku moć, kao što je slučaj sa Trazilom. Kao već oformljen sistem, astrologija je prešla iz helenskog sveta u Indiju. Pretpostavlja se da se to desilo oko 2. veka n. e. Indijci su usvojili i fonetski transkribovali određeni broj grčkih astroloških termina: hora-čas (grč. Ώρα), dekanus- dekant (grč. Δεκανοί) i, možda, trikona- trigon (grč. τρίγωνον). Kasnije se indijska astrologija razvijala nezavisno od zapadne, a osnovna razlika između zapadnog i indijskog horoskopa ogleda se u tome što je zapadni tzv. tropski (zasnovan na zodijačkim znakovima), tj. počinje na 0 stepeni znaka Ovna, a indijski je sideralni, tj. definiše znakove prema zvezdama stajačicama. Indijska astrologija je imala uticaja na razvoj astrologije u drugim regijama. Persijski kralj Ardašir I je slao izaslanike u okolne zemlje kako bi prikupili naučna dela koja su u to vreme nedostajala u Persiji. Tako indijska i grčka astrologija dolaze u ovo carstvo, Slom Zapadnog rimskog carstva astrologiju gura u zaborav na zapadu, ali ona nastavlja da živi u Istočnom rimskom carstvu, gde je u životu održavaju razmene knjiga sa Arabljanima, uprkos protivljenju Crkve. Istovremeno, ona cveta kod Arabljana, a naročito nakon osnivanja Bagdada u koji su pozivani svi viđeniji učenjaci. Na sličan način kao i Persijanci, Arabljani su slali svoje izaslanike da prikupljaju materijal iz Indije, Persije i Vizantije, i nastavili da unapređuju astrologiju novim tehnikama. Srednjovekovni arapski astrolozi su naročito bili zainteresovani za mundanu i horarnu astrologiju. Poznati astrolozi iz ovog perioda su Teofil iz Edese, Mašalah ibn Asari, Abu Ali el-Hajat, Sal ibn Bišr, Abu Mašar, El-Kindi, Alkabitus, i drugi. Na početku srednjeg veka na astrologiju se u Evropi gledalo kao na oblik paganizma što je uticalo da se poljulja njen ugled u teoriji i praksi. Mešana je često sa pojmom alhemije, što je kasnije proučavanjem dokazano da su duboko povezane. U alhemijskim analizama koristi se astrološka teorija, a najčešći primer toga je povezivanje određenih hemijskim elemenata sa planetama: tako zlato odgovara Suncu, srebro Mesecu, živa Merkuru, itd. Hrišćanski teolozi su bili u poziciji da uslovno priznaju legitimitet astro-meteorologiji i astro-medicini, dok je lična, natalna astrologija predstavljala problem. Međutim, od 13. veka većina italijanskih dvoraca držala je astrologe, a i na univerzitetima se predavala astrologija. Priliv arapskih ideja bio je važan deo tog ponovnog interesovanja za astrologiju, za čije širenje naročite zasluge pripadaju italijanskom astrologu Gvidu Bonatiju. Astrologijom su se bavili i naučnici koji su živeli na razmeđi srednjeg veka i renesanse poput Paracelzusa, Tiha Brahea i Johana Keplera. Ipak, Kepler, iako kraljev astrolog, nije cenio astrologiju već ju je prozvao suludom ćerkom astronomije. Povećano interesovanje za antičke ideje u renesansi utiče i na povećanje interesovanja za astrologiju. Oživljavanje hermetizma i neoplatonizma pogodovalo je širenju astrologije među širokim narodnim masama. Štampaju se astrološki almanasi, ali smela predikcija o velikoj konjunkciji 1524. učinila je da astrologija postane u mnogim očima neozbiljna pa i smešna. Daljem opadanju uticaja astrologije doprinela je i pojava protestantskog pokreta koji je nije prihvatao. U 16. veku Nikola Kopernik je uveo heliocentrični sistem sveta u nauku i time odvojio astronomiju od astrologije. U daljem razvijanju i objašnjavanju astroloških termina učestvovao je i Isak Njutn stavši na njenu stranu. Jednom prilikom kada je došlo do rasprave po pitanju vrednosti-bezvrednosti astrologije, pa je astronomu Haleju poručio: „Razlika između mene i Vas je što sam se ja bavio astrologijom a Vi niste!“ Time se nije subjektivno zauzeo za osnovanost i naučnost astrologije, već jednostavno uputio da su se njom tokom vekova bavili ozbiljni filozofi i naučni umovi, koji je nisu u startu odbacili niti prezreli. Kako je uspon nauke, posebno u 17. i 18. veku, bio praćen propadanjem moći aristokratije, a jačanjem političkog uticaja najširih slojeva stanovništva, mahom slabo obrazovanih, to je klima za opstanak astrologije postajala zapravo sve pogodnija. Tek sa 20. vekom širi slojevi postaju sve obrazovaniji (u odnosu na period mračnog srednjeg veka, kada je stanovništvo bio uglavnom nepismeno), ali astrologija i dalje nije gubila na popularnosti. U tom smeru najviše uspeha imalo je socijalističko obrazovanje, koje uvodi obavezno školovanje i visoko školstvo, dakle stvarajući intelektualnu elitu. Stav komunističke ideologije prema astrologiji je da je u tom periodu smatrana kvazinaukom, zaostatkom praznoverja i slično. Astrologija se, dakle, i u prosvećenom razdoblju održala, uprkos pritiscima kroz koje je prošla. Od naučnika novog doba, astrologiju su proučavali psihijatar Karl Gustav Jung, pokušavajući da uz pomoć nje dokaže svoje načelo sinhroniciteta i francuski psiholog Mišel Goklen koji je obradio 24000 horoskopa poznatih ljudi, upoređujući ih sa naučnim saznanjima o karakterima. Najpopularniji astrolozi tokom druge polovine 20. veka na području Balkana bili su Mile Dupor i njegova učenica glumica Milja Vujanović. Uporedo sa pristalicama, zagovornicima, teoretičarima i praktičarima astrologije uvek je kroz istoriju bilo i njenih manje ili više ljutih protivnika, od koji su najpoznatiji Aristarh, Plinije Stariji, Tacit, rimski imperator Klaudije, Savanarola, papa Urban VIII, Kolber itd.

Artur Klark – ODABRANA DELA 1–6 (u zaštitnoj kutiji) Kutija u lošijem stanju, reparirana. 1. SVETLOST ZEMALJSKA 2. GRAD I ZVEZDE 3. S DRUGE STRANE NEBA 4. IZGUBLJENI SVETOVI 2001. 5. SASTANAK SA RAMOM 6. MATICA ZEMLJA Godina: 1978 Izdavanje i proizvodnja: Jugoslavija, Beograd Povez: meki Zbirka Odabrana dela Artura Klarka Biblioteka Kentaur : naučna fantastika SVETLOST ZEMALJSKA Vreme: 200 godina od čovekovog prvog sletanja na Mesec. Na Mesecu, Veneri i Marsu postoje stalne populacije. Stanovnici vanjskih svemira formirali su novi politički entitet, Federaciju, a između Federacije i Zemlje razvija se sve veće rivalstvo. ZEMLJA je priča o ovom novom sukobu. GRAD I ZVEZDE U tami budućnosti, gde celokupno čovečanstvo živi u poslednjem postojećem gradu, samo jedan čovek dovoljno je hrabar da pronikne u tajne univerzuma. Nakon što je istražila svemir i zavladala zvezdama, ljudska vrsta izgubila je okršaj protiv Osvajača i naterana je da se povuče u poslednji bastion čovečanstva – izolovani, visokotehnološki grad Dijaspar. Čovečanstvo, praktično besmrtno zahvaljujući bankama memorije koje omogućuju vaskrsenje, u Dijasparu živi već milenijumima. A onda dolazi do anomalije: novo ljudsko biće je rođeno. Alvin je potpuno jedinstven i nije živeo ranije, ali to nije jedino što ga razlikuje od njegovih sunarodnika. Alvin se ne boji pustoši izvan grada i poseduje neutaživu želju da napusti Dijaspar, otisne se u istraživanje i shvati šta se zapravo desilo sa čovečanstvom nakon što im je uskraćen pristup zvezdama. Napisan daleke 1956. godine, roman Grad i zvezde predstavlja novu verziju Klarkovog prvog romana Ka spuštanju noći, u kojoj je autor revidirao prethodno delo i dopunio ga svim što je u međuvremenu naučio o pisanju. Ova majstorska vizija budućnosti smatra se jednim od njegovih najboljih ostvarenja. S DRUGE STRANE NEBA Mnogi su i neobični svetovi koji plove poput mehurova pene niz Reku Vremena. Samo se nekoliko njih kreće uz struju ili je preseca pod kosim uglom; još je manje onih koji zauvek leže izvan njenog domašaja, uopšte ne znajući za budućnost ili prošlost. Červanov sićušni kosmos nije spadao u ovu grupu: njegova neobičnost bila je druge vrste. On je sadržavao samo jedan svet-planetu červanove rase – i jednu zvezdu, veliko sunce Trilom, koje je obezbeđivalo život i svetlost. Šervan nije znao ništa o noći, pošto se Trilorn uvek nalazio visoko iznad horizonta, spuštajući se ka njemu jedino za dugih zimskih meseci. Doduše, s one strane granice Zemlje Senki postojalo je razdoblje kada je Trilorn nestajao ispod ruba sveta, ostavljajući za sobom tamu u kojoj ništa nije moglo opstati. Ali čak i tada tama nije bila potpuna, iako nije bilo zvezda koje bi je umekšale. Sam u svom malom kosmosu, s uvek istim licem okrenutim prema jedinom suncu, Šervanov svet predstavljao je poslednju i najneobičniju šalu Tvoraca Zvezda. Međutim, kada bi bacio pogleda preko očeve zemlje, Šervanov um preplavile bi iste misli koje bi navrle i bilo kom ljudskom detetu. Osećao je divljenje, radoznalost i neku nejasnu zebnju, ali iznad svega neodoljiv zov da se otisne u taj veliki svet pred sobom. Za tako nešto bio je još mlad, ali stara kuća nalazila se na jedinoj uzvišici u krugu od mnogo milja, tako da je pogledom mogao obuhvatiti čitav predeo koji će jednog dana biti njegov. Kada bi se okrenuo prema severu, sa Trilornovim diskom koji bi mu bljesnuo u lice, mogao je da u daljini vidi dugačku liniju planina koje su se zakrivljavale na desnu stranu, postajući sve više i više dok ne bi nestale iza njega u pravcu Zemlje Senki. Jednog dana, kada poraste, krenuće prema tim planinama putem koji je vodio do velikih zemalja na istoku. Sa leve strane nalazio se okean, udaljen svega nekoliko milja, odakle bi Šervan ponekad čuo grmljavinu talasa koji se razbijaju i razlivaju po blago zakošenoj obali. Niko nije znao dokle se pruža okean. Brodovi bi se otisnuli njime u pravcu severa, dok se Trilorn sve više i više podizao na nebu, a toplota njegovih zraka postajala snažnija. Znatno pre no što bi veliko sunce dostiglo zenit, oni bi bili primorani da se vrate. Čak i ako mitska Ognjena Zemlja stvarno postoji, nije bilo mesta nadi da će neko ikada kročiti na njene plamene obale – osim ako legende ipak nisu govorile istinu. Prema predanju, nekad su postojali brzi metalni brodovi koji su mogli da premoste okean bez obzira na toplotu Trilorna i da tako stignu do zemalja sa druge strane sveta. Do tih predela se sada moglo stići jedino napornim putovanjem kopnom i morem, koje bi se tek neznatno skratilo ako bi se stalno išlo u pravcu severa. Sva naseljena područja Šervanovog sveta ležala su u uskom pojasu između plamene toplote i nepodnošljive hladnoće. U svakoj od zemalja daleki sever predstavljao je nedostižno područje, zapreteno ognjevima Trilorna. Na jugu se pružala velika i sumorna Zemlja Senki, gde je Trilorn bio samo bledi disk na obzorju, a često se uopšte nije ni video. Sve je ovo Šervan naučio u godinama detinjstva, kada u njemu još nije postojala želja da napusti prostrane zemlje između planina i mora. Još od praskozorja vremena njegovi preci i rase pre njih učinili su sve da ove zemlje postanu najpogodnije na celom svetu; ako su i pogrešili, bilo je to za zanemarljivo mali postotak. U vrtovima neobično cveće širilo je svoj miris, a potoci su blago krivudali među stenama obraslim mahovinom, da bi zatim nestali u bistrim morskim vodama koje nisu remetile plime i oseke. Prostrana žitna polja neprekidno su šaputala svojim nežnim vlatima, kao da pokolenja još neproklijalog semena vode među sobom neki nemušti razgovor. Po velikim livadama i ispod drveća troma stada stoke tumarala su besciljno, ispuštajući nerazumne krike. Konačno, tu se nalazila i velika kuća, sa svojim džinovskim sobama i beskrajnim hodnicima, odista veoma prostrana, ali još ogromnija u svesti deteta. To je bio svet u kome je Šervan provodio godine, svet koji je znao i voleo. Ono što se nalazilo izvan njegovih granica tada još nije pobuđivalo dečakovu radoznalost. Pa ipak, Šervanov svet nije spadao u one koji leže izvan upliva vremena. Letine su revnosno sakupljane i smeštane u velike silose. Trilorn se lagano kretao svojim malim lukom preko neba, godišnja doba sustizala su jedno drugo, a Šervanov um i telo sve su više rasli. Zemlja mu se sada činila znatno manjom, planine su postale bliže, a more je od velike kuće delila samo kratka šetnja. Počeo je da uči o svetu u kome je živeo i da se priprema za ulogu koju je morao odigrati u njegovom oblikovanju. Neke stvari mu je objasnio otac, Šerval, ali najveći deo naučio je od Grejla, koji je došao preko planina još za vreme oca njegovog oca, da bi već tri pokolenja bio tutor Šervanove porodice. Voleo je Grejla, iako ga je stranac naučio mnogim stvarima koje mu se nisu dopale. Godine njegovog dečaštva prolazile su sasvim ugodno sve dok nije kucnuo čas da se otisne u zemlje koje su ležale sa one strane planina. Pre mnogo vremena njegova porodica došla je ovamo iz jedne od velikih istočnih zemalja; u svakom pokolenju od tada najstariji sin bi krenuo u hodočašće da među rođacima provede jednu godinu svoje mladosti. Bio je to mudar običaj zato što se s one strane planine još nalazilo znanje prošlosti i zato što su se tu mogli sresti i upoznati ljudi iz drugih zemalja. IZGUBLJENI SVETOVI IZ 2001 Izgubljeni svetovi iz 2001. Artura K. Klarka je 1972. godine objavio Signet kao prilog romanu 2001: Odiseja u svemiru. Sama knjiga se delom sastoji od Klarkovih beleški iza scene koje se tiču pisanja scenarija (i ponovnog pisanja), kao i pitanja produkcije. Srž knjige je, međutim, sadržan u odlomcima iz protoromana i ranom scenariju koji nije dospeo u konačnu verziju. Alternativne postavke za pripremu za lansiranje, EVA scena u kojoj je izgubljen astronaut Frenk Pul i različiti dijalozi koji se tiču jedinice HAL 9000 su predstavljeni u knjizi. Takođe je uključena i originalna kratka priča The Sentinel na kojoj je 2001. labavo zasnovana. SASTANAK SA RAMOM / SUSRET SA RAMOM Najpre se malo toga znalo o objektu koji se nezamislivom brzinom kretao Sunčevim sistemom. Astronomi su mu nadenuli ime Rama. Bio je ogroman, a težio je više od deset biliona tona. Onda je svemirska sonda potvrdila ono u šta niko nije hteo da veruje – Rama nije objekat nastao prirodnim putem. Neko ga je napravio, i reč je o svemirskom brodu. Istraživači Sunčevog sistema, kao i naučnici na Zemlji, počeli su da se spremaju za prvi susret čovečanstva sa vanzemaljskim oblikom života. Sama pomisao na to budila je najveće nade, ali i najcrnje strahove, jer niko ne zna ko su Ramanci niti zašto su došli. A sada je susret sa njima bio neizbežan – trebalo je samo proći kroz vrata vazdušne komore na Rami. Jedna od najboljih Klarkovih knjiga i suštinski roman o bliskom kontaktu, Susret s Ramom je klasik naučnofantastičnog žanra čija će aktuelnost svakom proteklom godinom biti samo sve veća. MATICA ZEMLJA Kolonisti iz celog Sunčevog sistema okupljaju se na matičnoj planeti da bi proslavili 2276. godinu. Dankanu Mekenziju, naučniku-vođi iz podzemne kolonije Titan, jednog od najudaljenijih Saturnovih meseca, poveren je osetljiv zadatak presudan za njegov mesec, njegovu porodicu i njega samog... „Prepuno očaravajućih trikova: poliominoja, asimptotičkih drajvova, džoj-mašina, zlatnih sprudova, vrlo dugih radio-talasa, seksa u slobodnom padu. Svaki izum krajnje je uverljiv i kao da nam se uvlači u život dok jednom ne postane njegov neizbežan deo. Niko ne ume bolje od Klarka da upravlja tim pažljivo sklopljenim izumima koji su pravi kulturološki šok ali i osnovni sastojak naučne fantastike.“ Artur Č. Klark (1917–2008) već se dugo smatra jednim od najvećih pisaca naučne fantastike svih vremena. Pored slavnog romana 2001: Odiseja u svemiru, među najznačajnijim njegovim romanima su Kraj detinjstva, Rajski vodopadi, Susret s Ramom, Matica Zemlja, Pesme daleke Zemlje i drugi. Njegova dela su u svetu prodata u više od stotinu miliona primeraka. MG126 (N)

Isak Njutn je bio jedan od najvećih naučnika koji je ikada živeo. Opšte je prihvaćeno, u stvari, da je on verovatno najveći naučnik koji će ikad i živeti, pošto niko, bez obzira na to koliko briljantan bio, neće opet biti u tako jedinstvenom istorijskom položaju. Isak Njutn rođen je na Božić 1642., a umro 1727. godine. Njegov najčuveniji rad, „Matematički principi prirodne filozofije“ (Philosophiae Naturalis Principia Mathematica), objavljen je 1687. godine. Njegova otkrića obuhvataju sve aspekte fizičkog sveta sa naročitim naglaskom na eksperimentalnoj i teorijskoj fizici i hemiji, i na primenjenoj matematici. On je izumeo doslovno celu nauku mehanike i najveći deo nauke optike. U toku tog rada izumeo je onakvu matematiku kakva mu je bila potrebna ili kakva ga je interesovala, uključujući i disciplinu poznatu kao račun. Uz svoj naučni rad (Njutn bi rekao „kao deo svog naučnog rada“), on je posvetio znatan deo svoje ogromne energije proučavanju Biblije i biblijskih tekstova i istorije. Čitao je Bibliju svakodnevno celog svog života i napisao preko milion reči beležaka u vezi sa tim proučavanjem. Isak Njutn je verovao da je Biblija doslovno istinita u svakom pogledu. Celog svog života je kontinuirano testirao biblijsku istinu naspram fizičkih istina eksperimentalne i teorijske nauke. Nikad nije primetio neku kontradikciju. U stvari, on je gledao na vlastiti naučni rad kao na jedan metod za jačanje verovanja u biblijsku istinu. On je bio temeljiti proučavatelj Biblije, znao je tečno drevne jezike, i imao široko poznavanje drevne istorije. Verovao je da svaki čovek treba da čita Bibliju i da, kroz to čitanje, ustanovi za sebe određeno razumevanje univerzalnih istina koje ona sadrži. Njutnovo snažno verovanje u individualnu slobodu učenja o Bogu bez sputavanja od strane bilo koje druge individue ili crkve ili vlade, jednom ga je gotovo dovelo do toga da napusti svoj položaj kao profesora na Kembridžu. Ta stvar rešena je kad je car Čarls II doneo vanrednu sudsku odluku da se od Isaka Njutna ne zahteva da postane član Engleske crkve. I u pogledu nauke i u pogledu hrišćanstva, Isak Njutn je proveo svoj život u intenzivnom proučavanju, ali je ostavio objavljivanje svog rada Proviđenju. Mnogo onoga što je napisao još uvek nije objavljeno. Njegov (i svetski) najveći naučni rad „Principi“ (Principia), bio je objavljen tek nakon što je njegov prijatelj, Edmund Hejli (Halley), slučajno saznao za postojanje Dela I koji je Isak Njutn bio napisao deset godina ranije i stavio u fioku. Hejli ga je ubedio da završi Delove II i III i dopusti mu da objavi taj rad. Samo je jedna Njutnova knjiga o Bibliji ikad objavljena. Godine 1733., šest godina posle njegove smrti, Dž. Derbi (J. Derby) i T. Braun (Browne) objavili su „Opservacije o proročanstvima Knjige proroka Danila i Apokalipse Svetog Jovana“. Godine 1988., saznavši za tu knjigu iz kataloga retkih knjiga Kongresne biblioteke, zatražio sam da je pročitam. Bio sam zapanjen kad mi je, nekoliko minuta kasnije, dat lični primerak Tomasa Džefersona (Ta knjiga je u odličnom stanju i ima inicijale Tomasa Džefersona na stranama 57 i 137. Pre dvesta pedeset godina bila je uobičajena praksa štampara da označavaju tabak stranica velikim slovima na dnu dotičnog teksta. Džeferson bi okrenuo „Dž“ (J.) tabak i dodao „T“ pre „Dž“, a zatim okrenuo „T“ tabak i dodao „Dž“ posle „T“. Na taj način je identifikovao svoje lične knjige.). Sa svojim čudesnim poznavanjem drevne istorije i jezika, i svojim mentalnim moćima bez premca, Isak Njutn je najkvalifikovanija osoba u ovom milenijumu da piše o proročanstvima. Njegovo proučavanje Knjige proroka Danila počelo je kad je imao 12 godina, i nastavilo je da zaokuplja njegovo naročito interesovanje celog njegovog života. Štaviše, on piše o tim proročanstvima sa skromnošću koja ukazuje na to da on, sam, oseća strahopoštovanje prema tekstu koji je čitao. Nnutn je zaključio da je nameravano da Otkrivenje razume vrlo mali broj ljudi sve do vremena koje će biti blizu kraja istorije sveta, vremena suda, i početka večnog carstva Svetaca Svevišnjeg. Njutn govori o svom uverenju da su ove knjige proročanstava date tako, da kako se istorijski ispunjavaju, trajno svedoče o činjenici da svetom vlada Božje Proviđenje. On je prigovarao korištenju proročanstava u pokušajima da se predskazuje budućnost. Na strani 251, na primer, on piše: „Ludost tumača je da predskazuju vremena i stvari pomoću ovog proročanstva, kao da Bog planira da ih učini prorocima. Ovom nepromišljenošću su ne samo sebe, već i Proročanstvo izložili preziru.“ Kroz ove 323 strane on prati ljudsku istoriju od pisanja proročanstava. On pokazuje da se prema njegovom znanju, u njegovo vreme, u ranom 18. veku, jedan deo proročanstava ispunio, a da je drugi deo preostao da se ispuni. U skladu sa njegovom ocenom, ovo i dalje važi i u 1991. godini. Odlikovana (kao i njegovi naučni radovi) zanimljivim sporednim radovima, kao što su to izvođenja tačnih datuma Božića i Uskrsa, i broja godina tokom kojih je Isus poučavao, i prožeta dubinom učenosti koja više ne postoji među modernim učenjacima, ova knjiga može biti najvažniji rad u svojoj vrsti ikad napisan. Središnja poruka ove knjige za modernog čoveka može biti ne toliko u onome što ona kaže, koliko u onome što ona jeste. Isak Njutn je tokom celog svog života stalno poredio svoje eksperimentalno i teorijsko razumevanje nauke, sa svojim čitanjem Biblije. On je našao je da je sadržaj ova dva izvora istine tako potpuno kompatibilan da je smatrao svaku reč u Bibliji isto onoliko tačnom koliko su to i jednačine matematike i fizike. Stoga, kroz celu ovu knjigu Isak Njutn uzima svaku reč proročanstva za apsolutno tačnu. On nikad ne sumnja u njihov sadržaj. On samo teži da ga razume. On nikad ne odustaje od svoje odlučnosti da ne predstavlja predskazanja budućnosti zasnovana na biblijskim proročanstvima. Na stranama 113. i 114. on daje identifikaciju poslednjeg roga Zveri i numerički proračun dužine njegove vlasti. On takođe daje približno vreme početka njegove vladavine, ali ne dodaje brojeve niti pravi neko predskazanje. Dodavanje ovih brojeva, međutim, postavlja vreme suda i početak večne vladavine Svetaca Svevišnjeg približno u vremenski period između 2000. i 2050. godine. Jesu li ovo greške u Njutnovoj proceni proročanstava? On bi odgovorio da ne bi napisao ovu procenu da nije verovao da je ona bez greške, ali i da je obaveza hrišćana da proučavaju Bibliju i dođu do vlastitog zaključaka. Novijih godina postalo je moderno govoriti da su Njutnovi zakoni kretanja sadržavali jednu grešku (grešku pretpostavke da je masa konstatna), i da je nju ispravila Ajnštajnova Teorija specijalne relatovnosti. Kao što je to pokazao Pitr Bekman (Petr Beckmann) u svojoj knjizi „Istorija broja Pi“ (A history of Pi ), ta greška nikad nije postojala. U delu „Principi“ Njutn piše o čuvena tri zakona kretanja. U prevodu, drugi zakon glasi: „Promena impulsa proporcionalna je saopštenoj pokretačkoj sili; ona deluje u pravcu u kojem se ta sila saopštava.“ Njutn definiše impuls ovako: „Količina impulsa je mera istog, koja se javlja iz brzine i količine materije združeno.“ Ili, u simboličkim terminima Njutnovog računa: F = d(mv)dt. Njutn nije znao da li je masa konstantna ili nije, a bio je suviše pažljiv naučnik da bi tako pretpostavljao smeštajući je izvan diferencijala. U toku sledećih 200 godina fizičari su pretpostavljali, radi pogodnosti, da je masa konstantna, i počeli su da pišu F = ma ili F = m dv/dt. Za tu kasniju prečicu pokazalo se da je netačna, a ne Njutnov originalni zakon. Isak Njutn je za sebe rekao pred kraj svog života, „Ne znam kakav mogu izgledati svetu, ali sebi izgledam kao da sam bio samo kao dečak koji se igra na morskoj obali, i koji u zabavi ponekad nalazi glatkiji komadić šljunka ili lepšu školjku nego obično, dok veliki okean leži sav neotkriven preda mnom.“ Doktoru Bentliju (Bentley) je pisao: „Kad sam radio na svom delu „Rasprava o našem Sistemu“ (Treatise about our System), pažljivo sam razmatrao onakve principe kakvi bi mogli delovati kod smotrenih ljudi, radi verovanja u jedno božanstvo, i ništa me ne može razveseliti više nego kad nađem da je ona korisna u tu svrhu.“ Njutnovi komadići šljunka i školjaka formirali su osnovu za naučnu revoluciju i industrijsku revoluciju koje su stvorile našu današnju civilizaciju. Ova demonstracija neverovatne moći njegovih otkrića, međutim, je sama po sebi minorna u poređenju sa njihovom ulogom kao čudâ 17. i 18. veka koja služe kao trajno svedočanstvo o doslovnoj istinitosti Biblije i čudesnim stvaranjima Gospodnjim. 240 str.

Isak Njutn je bio jedan od najvećih naučnika koji je ikada živeo. Opšte je prihvaćeno, u stvari, da je on verovatno najveći naučnik koji će ikad i živeti, pošto niko, bez obzira na to koliko briljantan bio, neće opet biti u tako jedinstvenom istorijskom položaju. Isak Njutn rođen je na Božić 1642., a umro 1727. godine. Njegov najčuveniji rad, „Matematički principi prirodne filozofije“ (Philosophiae Naturalis Principia Mathematica), objavljen je 1687. godine. Njegova otkrića obuhvataju sve aspekte fizičkog sveta sa naročitim naglaskom na eksperimentalnoj i teorijskoj fizici i hemiji, i na primenjenoj matematici. On je izumeo doslovno celu nauku mehanike i najveći deo nauke optike. U toku tog rada izumeo je onakvu matematiku kakva mu je bila potrebna ili kakva ga je interesovala, uključujući i disciplinu poznatu kao račun. Uz svoj naučni rad (Njutn bi rekao „kao deo svog naučnog rada“), on je posvetio znatan deo svoje ogromne energije proučavanju Biblije i biblijskih tekstova i istorije. Čitao je Bibliju svakodnevno celog svog života i napisao preko milion reči beležaka u vezi sa tim proučavanjem. Isak Njutn je verovao da je Biblija doslovno istinita u svakom pogledu. Celog svog života je kontinuirano testirao biblijsku istinu naspram fizičkih istina eksperimentalne i teorijske nauke. Nikad nije primetio neku kontradikciju. U stvari, on je gledao na vlastiti naučni rad kao na jedan metod za jačanje verovanja u biblijsku istinu. On je bio temeljiti proučavatelj Biblije, znao je tečno drevne jezike, i imao široko poznavanje drevne istorije. Verovao je da svaki čovek treba da čita Bibliju i da, kroz to čitanje, ustanovi za sebe određeno razumevanje univerzalnih istina koje ona sadrži. Njutnovo snažno verovanje u individualnu slobodu učenja o Bogu bez sputavanja od strane bilo koje druge individue ili crkve ili vlade, jednom ga je gotovo dovelo do toga da napusti svoj položaj kao profesora na Kembridžu. Ta stvar rešena je kad je car Čarls II doneo vanrednu sudsku odluku da se od Isaka Njutna ne zahteva da postane član Engleske crkve. I u pogledu nauke i u pogledu hrišćanstva, Isak Njutn je proveo svoj život u intenzivnom proučavanju, ali je ostavio objavljivanje svog rada Proviđenju. Mnogo onoga što je napisao još uvek nije objavljeno. Njegov (i svetski) najveći naučni rad „Principi“ (Principia), bio je objavljen tek nakon što je njegov prijatelj, Edmund Hejli (Halley), slučajno saznao za postojanje Dela I koji je Isak Njutn bio napisao deset godina ranije i stavio u fioku. Hejli ga je ubedio da završi Delove II i III i dopusti mu da objavi taj rad. Samo je jedna Njutnova knjiga o Bibliji ikad objavljena. Godine 1733., šest godina posle njegove smrti, Dž. Derbi (J. Derby) i T. Braun (Browne) objavili su „Opservacije o proročanstvima Knjige proroka Danila i Apokalipse Svetog Jovana“. Godine 1988., saznavši za tu knjigu iz kataloga retkih knjiga Kongresne biblioteke, zatražio sam da je pročitam. Bio sam zapanjen kad mi je, nekoliko minuta kasnije, dat lični primerak Tomasa Džefersona (Ta knjiga je u odličnom stanju i ima inicijale Tomasa Džefersona na stranama 57 i 137. Pre dvesta pedeset godina bila je uobičajena praksa štampara da označavaju tabak stranica velikim slovima na dnu dotičnog teksta. Džeferson bi okrenuo „Dž“ (J.) tabak i dodao „T“ pre „Dž“, a zatim okrenuo „T“ tabak i dodao „Dž“ posle „T“. Na taj način je identifikovao svoje lične knjige.). Sa svojim čudesnim poznavanjem drevne istorije i jezika, i svojim mentalnim moćima bez premca, Isak Njutn je najkvalifikovanija osoba u ovom milenijumu da piše o proročanstvima. Njegovo proučavanje Knjige proroka Danila počelo je kad je imao 12 godina, i nastavilo je da zaokuplja njegovo naročito interesovanje celog njegovog života. Štaviše, on piše o tim proročanstvima sa skromnošću koja ukazuje na to da on, sam, oseća strahopoštovanje prema tekstu koji je čitao. Nnutn je zaključio da je nameravano da Otkrivenje razume vrlo mali broj ljudi sve do vremena koje će biti blizu kraja istorije sveta, vremena suda, i početka večnog carstva Svetaca Svevišnjeg. Njutn govori o svom uverenju da su ove knjige proročanstava date tako, da kako se istorijski ispunjavaju, trajno svedoče o činjenici da svetom vlada Božje Proviđenje. On je prigovarao korištenju proročanstava u pokušajima da se predskazuje budućnost. Na strani 251, na primer, on piše: „Ludost tumača je da predskazuju vremena i stvari pomoću ovog proročanstva, kao da Bog planira da ih učini prorocima. Ovom nepromišljenošću su ne samo sebe, već i Proročanstvo izložili preziru.“ Kroz ove 323 strane on prati ljudsku istoriju od pisanja proročanstava. On pokazuje da se prema njegovom znanju, u njegovo vreme, u ranom 18. veku, jedan deo proročanstava ispunio, a da je drugi deo preostao da se ispuni. U skladu sa njegovom ocenom, ovo i dalje važi i u 1991. godini. Odlikovana (kao i njegovi naučni radovi) zanimljivim sporednim radovima, kao što su to izvođenja tačnih datuma Božića i Uskrsa, i broja godina tokom kojih je Isus poučavao, i prožeta dubinom učenosti koja više ne postoji među modernim učenjacima, ova knjiga može biti najvažniji rad u svojoj vrsti ikad napisan. Središnja poruka ove knjige za modernog čoveka može biti ne toliko u onome što ona kaže, koliko u onome što ona jeste. Isak Njutn je tokom celog svog života stalno poredio svoje eksperimentalno i teorijsko razumevanje nauke, sa svojim čitanjem Biblije. On je našao je da je sadržaj ova dva izvora istine tako potpuno kompatibilan da je smatrao svaku reč u Bibliji isto onoliko tačnom koliko su to i jednačine matematike i fizike. Stoga, kroz celu ovu knjigu Isak Njutn uzima svaku reč proročanstva za apsolutno tačnu. On nikad ne sumnja u njihov sadržaj. On samo teži da ga razume. On nikad ne odustaje od svoje odlučnosti da ne predstavlja predskazanja budućnosti zasnovana na biblijskim proročanstvima. Na stranama 113. i 114. on daje identifikaciju poslednjeg roga Zveri i numerički proračun dužine njegove vlasti. On takođe daje približno vreme početka njegove vladavine, ali ne dodaje brojeve niti pravi neko predskazanje. Dodavanje ovih brojeva, međutim, postavlja vreme suda i početak večne vladavine Svetaca Svevišnjeg približno u vremenski period između 2000. i 2050. godine. Jesu li ovo greške u Njutnovoj proceni proročanstava? On bi odgovorio da ne bi napisao ovu procenu da nije verovao da je ona bez greške, ali i da je obaveza hrišćana da proučavaju Bibliju i dođu do vlastitog zaključaka. Novijih godina postalo je moderno govoriti da su Njutnovi zakoni kretanja sadržavali jednu grešku (grešku pretpostavke da je masa konstatna), i da je nju ispravila Ajnštajnova Teorija specijalne relatovnosti. Kao što je to pokazao Pitr Bekman (Petr Beckmann) u svojoj knjizi „Istorija broja Pi“ (A history of Pi ), ta greška nikad nije postojala. U delu „Principi“ Njutn piše o čuvena tri zakona kretanja. U prevodu, drugi zakon glasi: „Promena impulsa proporcionalna je saopštenoj pokretačkoj sili; ona deluje u pravcu u kojem se ta sila saopštava.“ Njutn definiše impuls ovako: „Količina impulsa je mera istog, koja se javlja iz brzine i količine materije združeno.“ Ili, u simboličkim terminima Njutnovog računa: F = d(mv)dt. Njutn nije znao da li je masa konstantna ili nije, a bio je suviše pažljiv naučnik da bi tako pretpostavljao smeštajući je izvan diferencijala. U toku sledećih 200 godina fizičari su pretpostavljali, radi pogodnosti, da je masa konstantna, i počeli su da pišu F = ma ili F = m dv/dt. Za tu kasniju prečicu pokazalo se da je netačna, a ne Njutnov originalni zakon. Isak Njutn je za sebe rekao pred kraj svog života, „Ne znam kakav mogu izgledati svetu, ali sebi izgledam kao da sam bio samo kao dečak koji se igra na morskoj obali, i koji u zabavi ponekad nalazi glatkiji komadić šljunka ili lepšu školjku nego obično, dok veliki okean leži sav neotkriven preda mnom.“ Doktoru Bentliju (Bentley) je pisao: „Kad sam radio na svom delu „Rasprava o našem Sistemu“ (Treatise about our System), pažljivo sam razmatrao onakve principe kakvi bi mogli delovati kod smotrenih ljudi, radi verovanja u jedno božanstvo, i ništa me ne može razveseliti više nego kad nađem da je ona korisna u tu svrhu.“ Njutnovi komadići šljunka i školjaka formirali su osnovu za naučnu revoluciju i industrijsku revoluciju koje su stvorile našu današnju civilizaciju. Ova demonstracija neverovatne moći njegovih otkrića, međutim, je sama po sebi minorna u poređenju sa njihovom ulogom kao čudâ 17. i 18. veka koja služe kao trajno svedočanstvo o doslovnoj istinitosti Biblije i čudesnim stvaranjima Gospodnjim. Čitaj dalje

Autor: Bauman, Zygmunt Ostali autori: Jagić, Dorta [prevoditeljka] Izdavač: Zagreb : AGM, 2009 Materijalni opis: 323 str. ; 19 cm Edicija: Biblioteka Sintagma Napomena: prevod dela: Postmodern ethics. Str. 311-317: Moralna odgovornost – dok nas smrt ne rastavi / Boris Beck. Bibliografske beleške uz tekst. Sadržaj Predmetna odrednica: postmoderna – moralni relativizam – filozofsko gledište etika – postmoderna Drugi – filozofsko gledište U kritičkoj eksplikaciji autor Zygmunt Bauman razradio je niz aspekata s kojih se mogu shvatiti duboke promjene suvremene zbilje. Smatra se jednim od najvažnijih svjetskih teoretičara postmoderne, o čemu je napisao nekoliko knjiga. Kako je jedno od njegovih središnjih zanimanja etika, knjiga Postmoderna etika zahvaća i bitne probleme s kojima se možda susreće svaki pokušaj tumačenja i razumijevanja suvremene kulture. Kao što sam autor kaže, ova je knjiga studija o postmodernoj etici, ne o postmodernom moralu. Ona je pokušaj mogućeg obuhvatnog kataloga moralnih problema s kojima se bore muškarci i žene u postmodernom svijetu i koje nastoje riješiti novi problemi nepoznati prošlim generacijama ili od njih neprimijećeni, kao i novi oblici koje su stari problemi poprimili. U ovoj knjizi, Zygmunt Bauman zaokružio je svoj put „od filozofskog utemeljenja moralnog sebstva preko društvenih okolnosti njegova djelovanja do pružanja odgovornosti za Drugog u daleku i neizvjesnu budućnost. Nije dao recepte za ispunjenje moralne odgovornosti, ali dao je sve sastojke: Drugoga kao imperativ, dodir milovanja kao kriterij, nepoštivanje pravila kao uvjet, smrt kao konačno oslobođenje od moralnih obaveza. Moralnost se u njegovoj viziji ukazuje kao bezuvjetna i beskrajna, a svojem nositelju daje kao jedinu utjehu brigu da je nije dovoljno iskazao. (Boris Beck) Zygmunt Bauman (1925) svjetski je poznati sociolog, filozof i teoretićar kulture, sveučilišni profesor. Predavao je na najuglednijim svjetskim sveučilištima, a autor je golemog broja djela, prevedenih na brojne svjetske jezike. Prva djela, objavljena u Poljskoj, posvećena su sociologiji, s osloncem na takozvani zapadni marksizam, a kasnije pozornost sve više posvećuje analizi kulture u epohi postmodernizma. Zigmunt Bauman (polj. Zygmunt Bauman; Poznanj 19. novembar 1925 – Lids, 9. januar 2017) bio je poljski sociolog. Živeo je u Engleskoj od 1971. godine nakon što su proterani iz Poljske od strane antisemitskih kampanja, projektovanih od strane komunističke vlasti. Bauman, profesor emeritus iz sociologije na univerzitetu u Lidsu, je jedan od najvećih svetskih eminentnih društvenih teoretičara koji pišu o pitanjima kao što su različite modernosti i holokaust, postmoderne potrošnje i tečne modernosti. Biografija Zigmunt Bauman je rođen u poljsko-jevrejskoj porodici u Poznanju, Poljska. Kada je Poljska napadnuta od strane nacista 1939. godine njegova porodica je pobegla u pravcu istoka, u Sovjetski Savez. Bauman kao član u sovjetskoj kontrolisanoj prvoj poljskoj armiji, radi kao politički instruktor obrazovanja. Učestvovao je u borbama kod Kolberga (sada Kolobžeg) i Berlinu. U maju 1945. godine dodeljeno mu je odlikovanje Vojni krst iz Valora. Prema institutu za nacionalna sećanja, od 1945. do 1953. Bauman je bio politički oficir u korpusu unutrašnje bezbednosti (KBV), vojne jedinice formirane u borbi protiv ukrajinske ustaničke armije i dela ostataka poljske domovinske armije. Nakon toga, Bauman je radio kao doušnik za vojne obaveštajne službe od 1945. do 1948. Međutim, priroda i obim njegove saradnje ostaju nepoznati, kao i tačne okolnosti pod kojima je ukinuta. U intervjuu u Gardijan, Bauman, potvrdio da je bio posvećeni komunista tokom i posle Drugog svetskog rata i nikada nije krio tajnu o tome. Priznao je, međutim, da je ulazak u vojnu obaveštajnu službu sa 19 godina bila greška iako je imao „dosadan” kancelarijski posao i ne seća se informisanja o svakome. Dok je služio u UBK, Bauman je prvo studirao sociologiju na akademiji društvenih nauka u Varšavi. Kasnije je otišao da studira filozofiju na Univerzitetu u Varšavi. Sociologija je privremeno povučena iz poljskog nastavnog plana i programa kao i njegovi učitelji u Varšavi, Stanislav Osovski i Julian Hohfeld. Bauman je dobio čin majora kada je iznenada otpušten 1953. godine, nakon što je njegov otac prišao izraelskoj ambasadi u Varšavi sa ciljem da emigrira u Izrael. Kako Bauman, nije delio cionističke tendencije svog oca i bio je zaista snažno protiv cionista, njegovo otpuštanje izazvalo je strogo, mada privremeno otuđenje od svog oca. Tokom perioda nezaposlenosti koja je usledila, magistrirao je i 1954. je postao predavač na Univerzitetu u Varšavi, gde je ostao do 1968. godine. Suočeni sa sve većim politički pritiskom i antisemitskim kampanjama koje je predvodio načelnik poljske komunističke tajne policije, Bauman se odrekao članstva u upravnom odboru poljske ujedinjene radničke partije u januaru 1968. Sa martovskim događajima 1968, anti-seministička kampanja je kulminirala u čistke i dovela najveći broj preostalog stanovništva jevrejskog porekla i mnoge intelektualce koji su pali u nemilost komunističke vlade. Bauman, koji je izgubio svoju katedru na Univerzitetu u Varšavi, je bio među njima. Pošto je morao da odustane od poljskog državljanstva da bi mu bilo dozvoljeno da napusti zemlju, prvo je otišao u Izrael da predaje na Univerzitetu u Tel Avivu, pre prihvatanja katedre za sociologiju na Univerzitetu u Lidsu, gde je povremeno, takođe, radio kao šef odeljenja. Od tada je objavljivao radove gotovo isključivo na engleskom, svom trećem jeziku, a njegov ugled je eksponencijalno porastao. I zaista, do kraja 1990-ih, Bauman je izvršio značajan uticaj na anti ili alter-globalizacijski pokret. Godine 2011. u intervjuu, u važnom poljskom nedeljniku „Politika”, Bauman je kritikovao cionizam i Izrael, rekavši da Izrael nije zainteresovan za mir i da je „iskoristio holokaust da legitimiše nesavesna dela”. On je uporedio izraelsku Zapadnu obalu sa zidovima Varšavskog geta, gde je stotine hiljada Jevreja umrlo u holokaustu. Izraelski ambasador u Varšavi, Zvi Baru, nazivao je Baumanove komentare „poluistinom” i „neosnovanom generalizacijom”. Bauman je bio oženjen za spisateljicu Janinu Levinson (umrla 29. decembra 2009. godine u Lidsu) i imao je tri kćerke, slikarku Lidiu Bauman, arhitektu Irenu Bauman i profesorku matematike Anu Sfard. Izraelski advokat za građanska prava, Majkl Sfard, je bio njegov unuk. Rad Baumanovi objavljeni radovi prostiru se na 57 knjiga i preko stotinu članaka. Većina od njih bavi se nizom zajedničkih tema, među kojima su globalizacija, modernost i postmodernizam, konzumerizam, i moral. Rani radovi Najranija Baumanova objavljivanja na engleskom jeziku je studija britanskog radničkog pokreta i njen odnos prema klasi i socijalnog raslojavanja, prvobitno objavljen u Poljskoj 1960. On je nastavio da objavljuje radove na temu klase i društvenih sukoba do ranih 1980-ih, sa svojom poslednjom knjigom na tu temu Memorije klase.[8] U svojim kasnijim knjigama se ne bavi pitanjima klase direktno, on nastavlja da se predstavlja kao socijalista i nikada nije odbacio marksizam u potpunosti. Marksistički teoretičar Antonio Gramši posebno je ostavio dubok uticaj na njega. Modernost i racionalnost U kasnim 1980-ih i ranim 1990-ih Bauman je objavio veliki broj knjiga koje su se bavile odnosom između modernosti, birokratije, racionalnosti i socijalne isključenosti. Bauman je posle Frojda, došao je da vidi evropsku modernost kao kompromis; evropsko društvo, tvrdio je, pristalo je da se odrekne nivoa slobode kako bi dobili prednost povećane individualne bezbednosti. Bauman tvrdi da modernost, gde je kasnije tvrdio njen „čvrst” oblik, je umešana u uklanjanje nepoznanica i nesigurnosti; je uključena u kontrolu nad prirodom, hijerarhijsku birokratiju, pravila i propise, kontrolu i kategorizaciju od kojih su svi pokušali da postepeno uklone lične nesigurnosti, napravila da haotični aspekti ljudskog života izgledaju dobro uređeni i poznati. Zatim, preko nekoliko knjiga, Bauman je počeo da razvija stav da takvi napori reda odluka nikada ne uspevaju da postignu željene rezultate. Kada život postane organizovan u poznate i kontrolisane kategorije, tvrdio je, uvek postoje društvene grupe koje ne mogu da se primenjuju, koje ne mogu da se odvoje i kontrolišu. U svojoj knjizi Modernizam i ambivalencija Bauman je počeo da teorijski objašnjava takve neodređene osobe uvođenjem alegorijske figure „stranca”. Oslanjanjem na sociologiju Georga Zimela i filozofiju Žaka Derida, Bauman je pričao o strancu kao o osobi koja je prisutna još kao nepoznata, društvo je neodlučivo. U Modernizam i ambivalencija Bauman je pokušao da uzme u obzir različite pristupe modernog društva prilikom usvajanja stranca. On je tvrdio da je, s jedne strane, čudno i nepoznato da u potrošačko-orijentisanoj ekonomiji je uvek primamljiva; u različitim stilovima hrane, različitim modama i u turizmu moguće je da iskuse privlačnost onoga što je nepoznato. Ipak, ova čudnost takođe ima veću negativnu stranu. Stranac, jer se njim ne može kontrolisati i ne može mu se naređivati je uvek objekat straha; on je potencijalni pljačkaš, osoba izvan granica društva je neko ko stalno preti. Najpoznatija Baumanova knjiga, Modernizam i holokaust, predstavlja obzir opasnosti i vrste strahova. Oslanjajući se na knjigu Hane Arent i Teodora Adornoa o totalitarizmu i prosvetiteljstvu, Bauman je razvio argument da holokaust ne treba smatrati samo kao događaj u jevrejskoj istoriji, niti kao regresiju od pre-modernog varvarstva. Umesto toga, on je tvrdio, da holokaust treba posmatrati kao duboko povezan sa modernošću i njenim naporima reda odluka. Procesna racionalnost, podela rada u manje zadatke, taksonomska kategorizacija različitih vrsta, i tendencija da se vide sledeća pravila kao moralno dobro su odigrali svoju ulogu u nestanku holokausta. Tvrdio je da iz tog razloga moderna društva nisu u potpunosti primili lekcije holokausta; to se generalno posmatra za korišćenje Baumanove metafore „kao slika visi na zidu”, nudeći nekoliko lekcija. U Baumanovoj analizi su Jevreji postali „stranci” par ekselans u Evropi. Konačno rešenje je zamišljeno kao ekstremni primer pokušaja od strane društva da naplati neprijatne i neodređene elemente koje postoje unutar njih. Bauman je, kao i filozof Đorđo Agamben, tvrdio da su isti procesi isključenosti koji su na radu u holokaustu mogli i do neke mere ipak doći u igru danas. Postmodernizam i konzumerizam U sredini kasnih 1990-ih, Bauman je počeo istraživanje postmodernizma i konzumerizma. On je obrazložio da se pomak desio u modernom društvu u drugoj polovini 20. veka; da je promenjen iz društva proizvođača u društvo potrošača. Prema Baumanu, ova promena je preokrenula Frojdov „moderni” kompromis, tj. od bezbednosti se odustalo kako bi se uživalo u većoj slobodi, sloboda kupovine, potrošnje i uživanja u životu. U svojim knjigama 1990. Bauman je pisao o ovoj promeni kao o pomaku od „modernosti” ka ,post-modernosti”. Od početka novog milenijuma, njegove knjige su pokušale da izbegnu konfuziju koja okružuje termin „postmodernizma” koristeći metaforu „tečnosti” modernosti. U svojim knjigama o modernoj potrošnji Bauman i dalje piše o istim neizvesnostima koju je prikazivao u svojim spisima o „tečnoj” modernosti, ali u ovim knjigama piše o strahovima koji su više rašireni i teže ih je prikovati. Zaista, oni su „tečni strahovi”, što znači strahovi oko pedofilije, na primer, koji su amorfna i nemaju lako identifikovani referent. Nagrade i priznanja Baumanu je dodeljena evropska nagrada za sociologiju i društvene nauke Amalfi 1992. i nagrada Teodora Adornoa, grada Frankfurta 1998. Nagrađen je 2010. godine, zajedno sa Alenom Turenom, nagradom za komunikacije i humanističke nauke. Univerzitet u Lidsu je pokrenuo Baumanov institut u okviru svoje škole za sociologiju i socijalne politike, u Baumanovu čast, u septembru 2010. godine. Univerzitet u Donjoj Šleziji, mala neprofitna institucija visokog obrazovanja u Poljskoj, planirala je da nagradi Baumana počasnim doktoratom u oktobru 2013. Međutim, reakcije i Baumanove pristalice tvrde da je „antisemitizam” digao veliku uzbunu protiv njega, iako je na kraju sam odbio nagradu. Zamerka Godine 2014, Piter Volš, doktorand na Univerzitetu u Kembridžu, je optužio Baumana za plagiranje nekoliko sajtova, uključujući Vikipediju, u svojoj knjizi pod naslovom Da li bogatstvo iskoristi sve nas? (2013). U svojoj knjizi Bauman je, navodno, kopirao doslovno stavove iz članaka Vikipedije o sporoj hrani i stabilnog stanja ekonomije, zajedno sa svojom bibliografijom, bez navođenja izvora, autora ili činjenica da su kopirani sa Vikipedije. On je, takođe, kopirao stav iz članka o zlatnom rukovanju, ali ovaj citat je pravilno pripisan Vikipediji. U odgovoru, Bauman je naveo da su „poslušnost” i „tehnička” pravila nepotrebna, i da on „ni jednom nije uspeo da prizna autorstvo ideja ili koncepata koje je sam rasporedio”. Detaljna kritika Valša i Dejvida Lemana, od Breda Evansa i Henrija A. Girouka, navodi: „Ova optužba protiv Baumana je zaista vredna prezira. To je reakcionarna ideološka kritika prerušena kao proslava metode i odbrane zadnjih vrata od sterilnog empirizma i kulture pozitivizma. Ovo je govor koji garantuje podatke, korelacije i performanse, dok izbegavaju suštinska pitanjima o socijalnim problemima i moći”. MG94 (N)

Dejan Medakovic - Povratak u Rakitje i druge prica Kairos, Sremski Karlovci, 1998. Mek povez, 132 strane, posveta i potpis Dejana Medakovica RETKO! Dejan Medaković (Zagreb, 7. jul 1922 — Beograd, 1. jul 2008) bio je srpski istoričar umetnosti, univerzitetski profesor, književnik i akademik. Medaković je bio generalni sekretar i potom predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti (1998—2003), profesor i dekan Filozofskog fakulteta (1971—1973), predsednik Skupštine Vukove zadužbine u tri mandata kao i potpredsednik Srpske književne zadruge. Rođen je u Zagrebu u uglednoj srpskoj porodici Medaković, koja je dala nekoliko znamenitih ličnosti. Gimnazijsko obrazovanje je stekao u Sankt Galenu, kod franjevaca na Badiji i u Sremskim Karlovcima. Za vreme Drugog svetskog rata, pod pretnjom po život od strane fašističke NDH, izbegao je u Srbiju, gde počinje da volonterski radi u Muzeju kneza Pavla. Osnovne, magistarske i doktorske studije završio je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, specijalizovao se u Nemačkoj kao stipendista fondacije Aleksandar fon Humbolt. Prošao je sva nastavna zvanja na Filozofskom fakultetu, gde je predavao istoriju umetnosti do 1982. godine. Medaković je po pozivu predavao na više evropskih univerziteta i naučnih ustanova. Tokom života objavio je ukupno 46 knjiga, od čega 21 knjigu na stručne teme. U fokusu njegovog naučnog rada bila je srpska umetnost perioda baroka, srpska kulturna istorija 18. stoleća te istorija srpske umetnosti 19. stoleća. Takođe se bavio nemanjićkim periodom, opusom pojedinačnih slikara, istorijatom i umetničkim nasleđem manastira Srpske pravoslavne crkve. Pisao je voluminozne sinteze istorije Srba i srpske kulture u gradovima: Beč, Trst, Zagreb, Sentandreja. Jedan je od autora Istorije srpskog naroda objavljene u deset svezaka u izdanju Srpske književne zadruge. Uz stručni rad, uporedo se uspešno bavio književnim stvaralaštvom i pisao poeziju, prozu, putopise. Prevođen je na više jezika. Za svoje delo nagrađen je nizom međunarodnih i nacionalnih odlikovanja, nagrada i drugih priznanja. Biografija Rodna kuća akademika Medakovića u Zagrebu, Zrinjevac 15, koju je podigao njegov deda dr Bogdan Medaković. Danas je poznata kao palača Medaković. Porodica Medaković je poreklom iz sela Medak u Lici.[1] Rođen je kao sin Đorđa Medakovića, ekonomiste, i Anastasije, domaćice. Deda po ocu mu je bio Bogdan Medaković a pradeda Danilo Medaković.[2] Sa majčine strane (Rajić) vuče poreklo od porodice Lonja koja je bila austrijsko vojno plemstvo.[3][4] Medakovićevi preci ostavili su značajno delo u srpskoj kulturi i politici.[5][6] Osnovnu školu učio je u Zagrebu, nižu gimnaziju u Sankt Galenu u Švajcarskoj[7] i kod franjevaca na Badiji.[8] Svoje iskustvo učenja gimnazije na Korčuli opisao je kao formativno značajno jer je naučio da određene istine o Bogu tumači više racionalno, kao i da ljudi nisu na svetu radi uživanja već kako bi zaradili carstvo nebesko.[9] Višu klasičnu gimnaziju završio u Sremskim Karlovcima (1937—41).[10] Njegov otac je želeo da se tokom trajanja rata sklone u Trst ali je Dejan Medaković insistirao da idu u Beograd, gde su mu živeli i radili drugovi.[9] On i njegova sestra došli su u Beograd vozom, pošto ih hrvatske ustaše nisu identifikovale kao Srbe, pošto su nosili elegantna odela i međusobno govorili isključivo na nemačkom jeziku.[2] Od 1942. godine je živeo u Beogradu, prvo kao izbeglica, gde je volontirao u Muzeju kneza Pavla.[9][11] Nakon rata, radio je u Muzeju grada Beograda, Ministarstvu za nauku i kulturu i Saveznom zavodu za zaštitu spomenika kulture.[12] Za atmosferu u Beogradu nakon Drugog svetskog rata govorio je da je bila takva da je bilo dovoljno da čovek bez ikakvog suđenja izgubi glavu ako neko pokaže prstom iz bilo kojeg razloga ili ga optuži da je bio špijun Gestapoa.[13] Prema sopstvenoj tvrdnji tokom njegovog rada u Muzeju za vreme okupacije bilo je kolega koje su mi spočitavale što su bežali te da su valjali, ne bi ni morali bežati. Medaković navodi da su za razliku od dela odrođene inteligencije, srbijanski seljaci izuzetno pomagali svim izbeglicama, kako Srbima tako i Slovencima.[9] Za vreme Drugog svetskog rata Narodni muzej bio je smešten u stanu porodice Vučo. Medaković i kolege obilazili su kuće i stanove predratne beogradske elite, za koju je komentarisao da je bila vrlo otmena, i otkupljivali umetnine i predmete za muzej kako ne bi propali tokom rata.[14] Njegova porodica se po završetku rata vratila u Zagreb jer se nisu prilagodili u novoj sredini i jer su isprva planirali da se vrate.[15] Na početku karijere se anonimno bavio novinarstvom u svojstvu urednika Zadružnog kalendara, gde je pisao biografije ruskih naučnika zaslužnih za dostignuća u poljoprivredi.[4] Nakon kraja Drugog svetskog rata pripadao je neformalnom intelektualnom krugu siminovaca, čiji je neformalni vođa bio Dobrica Ćosić.[16][17] On se među pripadnicima grupe osećao kao stranac. Tvrdio je da ga nikada do kraja nisu prihvatili jer je po rođenju Zagrepčanin.[18] Studirao je istoriju umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Medaković je boravio na tromesečnoj specijalizaciji u Nemačkoj, a 1964/65. godine postao je stipendista fondacije Aleksandar fon Humbolt i tu godinu proveo je mahom na radu u Centralnom institutu za istoriju umetnosti (nem. Zentral institut Kunstgeschichte) u Minhenu.[19][20] Kao asistent radio je na istorijskom institutu SANU[4] od 1952. do 1954. Pred komisijom akademije doktorirao je disertacijom Grafika srpskih štampanih knjiga XV—XVII veka 1954. godine (štampana u izdanjima akademije 1958).[5] Na Grupi za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta prešao je od 1954. put od asistenta do redovnog profesora, za docenta je izabran 1957, za vanrednog profesora 1962. i za redovnog 1967; bio je dekan Filozofskog fakulteta (1971—1973).[21] Na sopstvenu molbu penzionisan je 1982. Dopisni član SANU postao je 1972.[22] a redovni 1981. godine. Bio je sekretar odeljenja istorijskih nauka SANU, generalni sekretar SANU šest godina (1985),[23] kao i predsednik SANU (1999—2003). Medaković je sarađivao ili bio član niza odbora SANU uključujući: Odbor za istoriju umetnosti, Odbor za renesansu i barok, Odbor za romantizam, Sentandrejski odbor, Hilandarski odbor i Odbor za rečnik pojmova iz oblasti likovne umetnosti.[24] Bio je jedan od 16 autora nacrta grupe akademika za Memorandum SANU i branio je kolege nakon pojave memorandumske afere. Tvrdio je da su pometnju kreirali oni koji su želeli da unište Jugoslaviju kao i da su akademici u Memorandumu prorekli šta će se desiti sa Jugoslavijom.[4] Medaković je bio član Evropske akademije sa središtem u Salcburgu, počasni član Rumunske akademije nauka,[25] član austrijskog društva za proučavanje 18. veka[4] i od 2001. redovni član Lajbnicovog naučnog društva (Leibniz Association) u Berlinu.[25] Medaković tokom predavanja (2007) U Matici srpskoj u Novom Sadu rukovodio je programom istraživanja u oblasti istorije umetnosti. Odmah posle osnivanja Odeljenja za likovne umetnosti Medaković je 1964. godine postao sekretar ovog Odeljenja, a istovremeno i član Predsedništva i tu dužnost je vršio do 1986. godine. Bio je član Saveta Matice srpske. Uređivao je časopis Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske, a glavni urednik bio je 1965. godine.[26] Od pokretanja Zbornika izašlo je više od 30 tomova.[26] On predstavlja prvi časopis kod Srba posvećen isključivo istoriji umetnosti. U svom istraživanju interesovao se za široki raspon tema od srednjovekovne umetnosti do modernog slikarstva, ali je težište njegovog rada na srpskom baroknom slikarstvu, srpskim kulturnim prilikama u 18. veku i srpskom slikarstvu u 19. veku. Stvarao je i u oblasti književnosti. Pisao je sve vrste naučnih radova od eseja, prikaza i prigodnih reagovanja na politička i umetnička dešavanja do monografija i sintetičkih pregleda. Njegove studije su brižljivo inventarisane i sabrane u nekoliko knjiga. U knjizi Srpski slikari 18. veka. Likovi i dela (Novi Sad, 1968) sabrana je 21 studija o slikarima od Žefarovića do Jovanovića.[27] U knjizi Putevi srpskog baroka objavljeno je 25 studija o baroknoj umetnosti. Veliki broj studija objavljen je u knjigama Svedočenja (1984), Istraživači srpskih starina (1985) i Barok kod Srba (1988). Pisao je celovite preglede za Istoriju srpskog naroda (četvrta, peta i šesta knjiga) i u knjigama Srpska umetnost u 18. veku (1980) i Srpska umetnost u 19. veku (1981). Bavio se i pitanjima vezanim za pojedine crkvene spomenike: o Hilandaru (1978), Savina (1978), Sent Andreji (1982). Objavio je i knjigu Letopis Srba u Trstu (1987) koja sumira ukupni istorijat i doprinose srpske zajednice u gradu Trstu.[2] Obavljao je funkciju predsednika Skupštine Vukove zadužbine sedamnaest godina, kao najduže birani predsednik, u tri mandata.[28][29] Za predsednika zadužbine prvi put je izabran je 6. novembra 1991. godine i bio je njen predsednik sve do smrti 1. jula 2008. godine.[30] Beogradski izdavačko-grafički zavod (BIGZ) izdao je pet knjiga Medakovićeve proze pod nazivom Efemeris — hronika jedne porodice (I — 1990, II — 1991, III — 1992, IV — 1993, V — 1994).[5] Petoknjižje govori o istoriji njegove porodice i građanskih slojeva i elita Srba u Zagrebu.[2] Za Efemeris je Medakoviću dodeljena Oktobarska nagrada grada Beograda. Nagradu za životno delo Zadužbine „Jakov Ignjatović” dobio je za Efemeris II a nagradu Beogradskog izdavačko-grafičkog zavoda za Efemeris III.[31] Prvi deo memoara štampan je u nekoliko izdanja i ostvario je tiraž od približno 80.000 prodatih primeraka. Delo je nagrađeno u Narodnoj biblioteci Srbije kao najčitanija knjiga za 1994. godinu.[5] Objavio je ukupno 46 knjiga tokom života.[32] Molim vas, nama je podmetnuto da smo hteli da rušimo zemlju. Naprotiv, Memorandum je bio spis kojim se pokušao zaustaviti raspad. …Kada se pojavila memorandumska afera, mi smo na Zapadu doživeli aplauz. Onda je to protumačeno kao antikomunistički spis, kao prodor u neku novu demokratsku državu. Zvanična politika u zemlji nas je napala. …U Hagu se sada opet poteže Memorandum. …To je vrtlog dnevne politike. — Medaković o nacrtu Memoranduma SANU[33] Preminuo je na Institutu za onkologiju u Beogradu. Sahranjen je u porodičnoj grobnici uz svog pretka vojvodu Milorada Medakovića. Opelo mu je služio episkop šabačko-valjevski g. Lavrentije, žički g. Hrisostom, bački g. Irinej, šumadijski g. Jovan i sveštenstvo SPC, dok je oproštajno slovo pročitao mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije.[34] Stavovi Dejan Medaković je smatrao da geneza mržnje između Srba i Hrvata seže u XVI stoleće, kada su Srbi svojim zaslugama uživali status slobodnih vojnika seljaka, privilegovanih kroz oslobađanje od davanja propisanih za kmetove, dok su njihove komšije Hrvati bili kmetovi i to na zemlji koja je izvorno bila feudalni posed hrvatskog plemstva a koju je Ferdinand I pretvorio u državnu svojinu nakon pražnjenja teritorije pred osmanskom najezdom.[35] Odnose dva naroda komplikuje odluka hrvatskog Sabora koja na svojoj teritoriji dozvoljava isključivo katoličku veru, što je bilo u kontradikciji sa carskim privilegijama koje su Srbima davale pravo na slobodu veroispovesti.[35] Navodio je da su Hrvati za svoj književni jezik preuzeli štokavsko narečje odnosno vukovski jezik.[36] On tvrdi da je Ante Trumbić smatrao da se Hrvatska mora priključiti Jugoslaviji jer je to bio jedini način da se nađe na pobedničkoj strani. On Trumbićevu izjavu navodi u kontekstu toga da su motivi za ulazak u zajedničku državu 1918. godine bili različiti.[36] Komentarišući ulogu Alojzija Stepinca u Drugom svetskom ratu Medaković navodi da je njegov najveći greh što je kao crkveni poglavar dao moralnu podršku državi koja je proklamovala rasističke zakone a istu državu je Stepinac proglasio za djelo božije.[8] Smatrao je da je isti obrazac ponašanja imao kardinal Franjo Kuharić devedesetih godina.[37] Dodaje da je Stepinac bio predvodnik krstaškog rata protiv bizantizma odnosno istočnog pravoslavlja[8] te da iz njegovog dnevnika zrači mržnja.[38] Takođe navodi da je veoma značajna uloga Srba u Zagrebu kao ekonomske prave velesile sa značajnim institucijama poput Privrednika i solventne Srpske banke završena 1941. godine.[39] On navodi da je general Milan Nedić sasvim svesno pristao na sramotu i žrtvu, verovatno ne verujući u nemačku pobedu. Prema Medakovićevoj tvrdnji, Nedić je pristao na svoju ulogu suočen sa Hitlerovom pretnjom da će, ukoliko se Srbija Nedićevim delovanjem ne smiri, Beograd i Mačvu okupirati hrvatske ustaše, severnu Srbiju mađarske snage, deo Raške odnosno Sandžaka, sve do Kraljeva Albanci, a ostatak zemlje bugarske trupe.[40] Sa pozicije predsednika uređivačkog odbora knjige 100 najznamenitijih Srba Medaković je dao podršku za uključivanje generala Milana Nedića na spisak 100 najznamenitijih Srba,[41] zbog čega je imao problema sa drugim članovima uređivačkog odbora.[42] Verovao je da srpski narod mora sačuvati onu plemenitu energiju koju je pokazao u vreme novije istorije, a to je duhovna snaga.[4] Svedočio je da su srpske izbeglice tokom devedesetih bile u gorem položaju nego izbeglice u Srbiji tokom Drugog svetskog rata.[43] Mi živimo u jednom složenom vremenu, na vrlo dramatičnoj društvenoj raskrsnici. Pre Drugog svetskog rata, u krajevima preko Save i Dunava, a i ovde, u Kraljevini Srbiji, stvarano je jedno društvo sa sistemom vrednosti koji nije bio optimalan, ali je išao ka tome da se život organizuje na pravnoj osnovi, sa izraženom težnjom ka moralu, čestitosti i određenom modelu patriotizma… Takav sistem se 1941. sukobio sa totalitarizmom i njegovim pritokama. Mislim, pre svega, na ustaše, baliste, VMRO, mađarski fašizam… U tom sudaru potpuno je uništen svet građanskog društva. Iz svega toga nastalo je jedno novo društvo koje je funkcionisalo tako što je odbacilo sistem vrednosti građanskog društva, a nije uspelo da izgradi sopstveni sistem vrednosti. Ono je počivalo na partijskoj poslušnosti i ona je bila ključ i za uspeh, i za privilegije, i za egzistenciju. — Medaković o duhu vremena i našim elitama[44] Medaković je bio pri uverenju da srpsko pitanje nikako nije trajno rešeno nepovoljno, već da je reč o procesu i da smo trenutno u ko zna kojem činu. Smatrao je da za srpske interese postoje šanse, ne samo za povratak teritorije. Primarni preduslov za ostvarenje nacionalnih ciljeva video je u vraćanju sopstvenog ugleda i upoznavanje sebe (da prepoznamo sebe), što je uslov da krenemo u Evropu.[45] Kakva će biti sudbina srpskog naroda u Hrvatskoj, prema Medakoviću, videlo se još pedesetih godina dvadesetog veka na osnovu toga što su i tada pronalaženi Srbi koji će sprovoditi antisrpsku (prvašku) politiku kao i kroz to što su likvidirane srpske vođe Duško Brkić i general Rade Žigić.[9] Držao je da će hrišćanstvo tek čekati borbe u novom milenijumu i da će se hrišćanstvu u predstojećim borbama duboko osvetiti stavljanje u službu ovozemaljskih zakona i postupaka sumnjivog ideološkog porekla, kao što je bio slučaj u Hrvatskoj.[38] Fotografija Dejana Medakovića Smatrao je su talentovani mladi ljudi velika nada srpskog društva kao i da je odlazak mladih obrazovanih kadrova van zemlje nacionalna tragedija i da su Srbi u tako teškom stanju da su izgubili pravo na pesimizam.[45][45] Zastupao je stanovište da je danas teško održati patrijarhalnu porodicu jer živimo u nepatrijarhalnim vremenima.[46] Lični život Sa suprugom Verom Veljkov Medaković je bio u braku pedeset godina. Nije bio član Saveza komunista ili drugih političkih partija. Bio je vernik Srpske pravoslavne crkve i smatrao je da nemamo moralno pravo tražiti od crkve da rešava ono što država ne može.[4] Imao je dve sestre i dva brata. Jedan od braće borio se na Sremskom frontu i poginuo je 1947. nesrećnim slučajem tokom rukovanja oružjem u igri sa prijateljem.[46] Njegova supruga bila je pijanistkinja i profesorka univerziteta Vera Veljkov.[46] U braku su bili pedeset godina i imaju sina dirigenta Pavla Medakovića.[46] Nasleđe Povodom njegove smrti izdavač Zoran Kulundžija izjavio je: Medaković je za svog dugog i plodnog života pokazao da je najvažnije da treba biti odan svome narodu, njegovoj kulturi, afirmaciji te kulture i povezivanju te kulture sa svetom.[10] Opisivan je kao polihistor i poslednji barokni Srbin.[30] Njegov naučni rad odlikovao se kritičnošću i radom bez predubeđenja.[47] Profesor Vladimir Simić navodi da je Medaković dao izuzetan doprinos na polju izučavanja srpske umetnosti 18. i 19. veka, pritom je otvorio jedno potpuno novo polje istraživanja, to polje je nazvano barokologija, i ona je predstavljala svojevrstan ekvivalent vizantologiji kao etabliranoj naučnoj disciplini koja je do tada bila razvijena.[48] On je opisao Medakovićevo delo kao kapitalnu zaostavštinu, koja prevazilazi mogućnost jednog života.[49] Profesor Boško Suvajdžić smatra da je Medaković bio jedan od najznačajnijih intelektualaca koga smo imali u 20. veku.[50] Akademik Vasilije Krestić opisivao je Dejana Medakovića kao čoveka izraženog patriotizma, stvaralačke vatre, ogromne radne energije i sistematičnosti.[49] Istoričar umetnosti Kosta Vuković navodio je kao Medakovićevu stručnu zaslugu skretanje pažnje na važnost srpskog sakralnog kulturnog nasleđa u kontekstu celokupne srpske istorije umetnosti. posebno 18. stoleća.[49] Kao istoričar umetnosti radio je na očuvanja srednjovekovnog kulturnog nasleđa, koje je takođe uticalo na njegov poetski opus.[51] Spomen-soba Dejana Medakovića u Biblioteci „Branko Radičević” u Sremskim Karlovcima U Medakovićevu čast 2008. godine ustanovljena je Nagrada „Dejan Medaković”.[52] Povodom stogodišnjice Medakovićevog rođenja u Biblioteci „Branko Radičević” u Sremskim Karlovcima otvorena je njegova spomen-soba, sa ličnim predmetima, odlikovanjima, diplomama i 1600 Medakovićevih knjiga koje je biblioteci darovao njegov sin Pavle.[53] Istim povodom je u decembru 2022. održan naučni skup u Matici srpskoj.[54] U Biblioteci Matice srpske čuva se Poklon-zbirka akademika Dejana Medakovića o baroku.[55] Milan Šarac režirao je kratki dokumentarni film o njegovom životu.[56] Poštanska marka iz 2022. godine sa likom Dejana Medakovića Javno preduzeće Pošta Srbije izdalo je 2022. poštansku marku sa likom Medakovića.[57][58] Bista Dejana Medakovića otkrivena je jula 2023. godine u holu Karlovačke gimnazije, u podnožju stepeništa koje vijuga u svečanu salu.[59][60] Nagrade Odlikovanja Orden Svetog Save I stepena (1990)[61] Veliki krst za zasluge Savezne Republike Nemačke (1990)[61] Krst prvog reda Republike Austrije za zasluge u nauci i kulturi[61] Zlatna medalja predsednika Republike Mađarske[61] Orden Vuka Karadžića I stepena[62] Orden Katarine grof. Celjske I stepena (2007)[63] Nagrade Gindeli nagrada, 1987.[61] Sedmojulska nagrada, 1989.[61] Herderova nagrada, 1990.[61] Nagrada Zadužbine Jakova Ignjatovića, za životno delo, Sentandreja, 1990.[24] Oktobarska nagrada grada Beograda, 1990. Povelja Društva konzervatora Srbije, za izuzetan doprinos zaštiti spomenika kulture, 1990.[24] Nagrada „Miloš Crnjanski”, za knjigu memoara Efemeris, 1991.[64] Nagrada Beogradskog izdavačko-grafičkog zavoda, za memoare Efemeris I-III, 1992. Izvanredan Zlatni beočug, za životno delo, 1994.[65] Nagrada Narodne biblioteke Srbije za najčitaniju knjigu godine, za memoare Efemeris I-III, 1994. Književna nagrada „Bibilos”, za knjigu Efemeris V, 1994.[24] Izuzetna Vukova nagrada, 1995.[66] Nagrada „Kruna despota Stefana Lazarevića”, 1998.[61] Nagrada „Pavle Marković Adamov”, za životno delo, 1998.[24] Nagrada „Braća Karić”, 1999.[24] Nagrada „Laza Kostić” (specijalna), za knjigu Srbi u Beču, 1999.[24] Nagrada „Zlatni prsten despota Stefana Lazarevića”, 2000. Prosvetina nagrada za književnost, za knjigu Izabrane srpske teme: knjiga druga, 2001.[66] Plaketa fondacije Aleksander fon Humbolt[24] Diploma Narodnog muzeja u Beogradu[24] Diploma Matice srpske[24] Povelja Saveza društava konzervatora Jugoslavije[24] Spomen-zahvalnica Univerzitetske biblioteke u Beogradu[24] Medalja Miloš Crnjanski 1893—1977[24] Plaketa Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture[24] Diploma Međunarodnog biografskog centra Kembridž[24] Diploma Austrijske istraživačke zajednice[24] Spomen-medalja Slovenačke akademije nauka i umetnosti[24] Plaketa i dve medalje povodom dvestogodišnjice Karlovačke gimnazije[24] Povelja Narodne biblioteke u Beogradu[24] Plaketa počasnog građanina Sremskih Karlovaca[24] Gramata Saborne crkve[24] Diploma Evropske akademije nauka i umetnosti[24] Zahvalnica Humanitarnog fonda „Privrednik”[24] Medalja Nikola Tesla 1856—1943.[24] Spomen-medalja Rumunske akademije nauka[24] Talir Marije Terezije 1780.[24] Plaketa Etnografskog muzeja[24] Plaketa Kolarčevog narodnog univerziteta[24] Zlatna medalja „patrijarh Josif Rajačić”[24] Dela Odabrana stručna dela Medaković, Dejan (1958). Grafika srpskih štampanih knjiga XV-XVII veka. Beograd: Naučno delo. Medaković, Dejan (1971). Putevi srpskog baroka. Beograd: Nolit. Medaković, Dejan (1976). Tragom srpskog baroka. Novi Sad: Matica srpska. Medaković, Dejan (1978). Manastir Savina: Velika crkva, riznica, rukopisi. Beograd: Filozofski fakultet. Medaković, Dejan (1980). Srpska umetnost u XVIII veku. Beograd: Srpska književna zadruga. Medaković, Dejan (1981). „Srpska umetnost u XIX veku (do 1870)”. Istorija srpskog naroda. 5. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 416—462. Medaković, Dejan (1986). „Srpska umetnost XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. 4. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 245—349. Medaković, Dejan; Milošević, Đorđe (1987). Letopis Srba u Trstu. Beograd: Jugoslovenska revija. ISBN 9788674130049. Medaković, Dejan (1988). Barok kod Srba. Zagreb-Beograd: Prosvjeta; Prosveta. ISBN 9788635300269. Medaković, Dejan (1990). Kosovski boj u likovnim umetnostima. Beograd: Srpska književna zadruga. ISBN 9788637901983. Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. 3. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440. Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. Medaković, Dejan (2004). Srbi u Zagrebu. Novi Sad: Prometej. Medaković, Dejan (2006). Josif II i Srbi. Novi Sad: Prometej. Medaković, Dejan (2007). Sveta gora fruškogorska. Novi Sad: Prometej. Književna dela Zbirke poezije Motivi (na jeziku: srpski). 1946. Kamenovi (na jeziku: srpski). 1966. Umir (na jeziku: srpski). 1987. Niska (na jeziku: srpski). 1989. Znak na kamenu (na jeziku: srpski). 1994. Zaveštanje (na jeziku: srpski). 1995. Sve čudnije je čudno (na jeziku: srpski). Prometej. 2000. Zbirke kratkih priča Povratak u Rakitije (na jeziku: srpski). Ptice (na jeziku: srpski). Orlov let (na jeziku: srpski). Parastos u Sremskim Karlovcima (na jeziku: srpski). Lumen Karlovačke gimnazije (na jeziku: srpski). Memoari, dnevnici, pisma Svedočenja (na jeziku: srpski). 1984. Ephemeris: chronique d`une famille (Ephemeris I) (na jeziku: francuski). Lausanne: Age d`homme. 1995. Traženje dobra (na jeziku: srpski). 1995. Pisma (na jeziku: srpski). 1996. Efemeris I-V (na jeziku: srpski). Beograd: BIGZ. 1998. Suočavanje sa ljudima i vremenom (na jeziku: srpski). 2000. Pisma i govori (na jeziku: srpski). Prometej. 2004. Dani, sećanja I-VIII (na jeziku: srpski). 1996—2006.

Dejan Medakovic - Efemeris II Hronika jedne porodice BIGZ, Beograd, 1991. Tvrd povez, zastitni omot, 330 strana, posveta pisca. Dejan Medaković (Zagreb, 7. jul 1922 — Beograd, 1. jul 2008) bio je srpski istoričar umetnosti, univerzitetski profesor, književnik i akademik. Medaković je bio generalni sekretar i potom predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti (1998—2003), profesor i dekan Filozofskog fakulteta (1971—1973), predsednik Skupštine Vukove zadužbine u tri mandata kao i potpredsednik Srpske književne zadruge. Rođen je u Zagrebu u uglednoj srpskoj porodici Medaković, koja je dala nekoliko znamenitih ličnosti. Gimnazijsko obrazovanje je stekao u Sankt Galenu, kod franjevaca na Badiji i u Sremskim Karlovcima. Za vreme Drugog svetskog rata, pod pretnjom po život od strane fašističke NDH, izbegao je u Srbiju, gde počinje da volonterski radi u Muzeju kneza Pavla. Osnovne, magistarske i doktorske studije završio je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, specijalizovao se u Nemačkoj kao stipendista fondacije Aleksandar fon Humbolt. Prošao je sva nastavna zvanja na Filozofskom fakultetu, gde je predavao istoriju umetnosti do 1982. godine. Medaković je po pozivu predavao na više evropskih univerziteta i naučnih ustanova. Tokom života objavio je ukupno 46 knjiga, od čega 21 knjigu na stručne teme. U fokusu njegovog naučnog rada bila je srpska umetnost perioda baroka, srpska kulturna istorija 18. stoleća te istorija srpske umetnosti 19. stoleća. Takođe se bavio nemanjićkim periodom, opusom pojedinačnih slikara, istorijatom i umetničkim nasleđem manastira Srpske pravoslavne crkve. Pisao je voluminozne sinteze istorije Srba i srpske kulture u gradovima: Beč, Trst, Zagreb, Sentandreja. Jedan je od autora Istorije srpskog naroda objavljene u deset tomova u izdanju Srpske književne zadruge. Uz stručni rad, uporedo se uspešno bavio književnim stvaralaštvom i pisao poeziju, prozu, putopise. Prevođen je na više jezika. Za svoje delo nagrađen je nizom međunarodnih i nacionalnih odlikovanja, nagrada i drugih priznanja. Biografija Rodna kuća akademika Medakovića u Zagrebu, Zrinjevac 15, koju je podigao njegov deda dr Bogdan Medaković. Danas je poznata kao palača Medaković. Porodica Medaković je poreklom iz sela Medak u Lici.[1] Rođen je kao sin Đorđa Medakovića, ekonomiste, i Anastasije, domaćice. Deda po ocu mu je bio Bogdan Medaković a pradeda Danilo Medaković.[2] Sa majčine strane (Rajić) vuče poreklo od porodice Lonja koja je bila austrijsko vojno plemstvo.[3][4] Medakovićevi preci ostavili su značajno delo u srpskoj kulturi i politici.[5][6] Osnovnu školu učio je u Zagrebu, nižu gimnaziju u Sankt Galenu u Švajcarskoj[7] i kod franjevaca na Badiji.[8] Svoje iskustvo učenja gimnazije na Korčuli opisao je kao formativno značajno jer je naučio da određene istine o Bogu tumači više racionalno, kao i da ljudi nisu na svetu radi uživanja već kako bi zaradili carstvo nebesko.[9] Višu klasičnu gimnaziju završio u Sremskim Karlovcima (1937—41).[10] Njegov otac je želeo da se tokom trajanja rata sklone u Trst ali je Dejan Medaković insistirao da idu u Beograd, gde su mu živeli i radili drugovi.[9] On i njegova sestra došli su u Beograd vozom, pošto ih hrvatske ustaše nisu identifikovale kao Srbe, pošto su nosili elegantna odela i međusobno govorili isključivo na nemačkom jeziku.[2] Od 1942. godine je živeo u Beogradu, prvo kao izbeglica, gde je volontirao u Muzeju kneza Pavla.[9][11] Nakon rata, radio je u Muzeju grada Beograda, Ministarstvu za nauku i kulturu i Saveznom zavodu za zaštitu spomenika kulture.[12] Za atmosferu u Beogradu nakon Drugog svetskog rata govorio je da je bila takva da je bilo dovoljno da čovek bez ikakvog suđenja izgubi glavu ako neko pokaže prstom iz bilo kojeg razloga ili ga optuži da je bio špijun Gestapoa.[13] Prema sopstvenoj tvrdnji tokom njegovog rada u Muzeju za vreme okupacije bilo je kolega koje su mi spočitavale što su bežali te da su valjali, ne bi ni morali bežati. Medaković navodi da su za razliku od dela odrođene inteligencije, srbijanski seljaci izuzetno pomagali svim izbeglicama, kako Srbima tako i Slovencima.[9] Za vreme Drugog svetskog rata Narodni muzej bio je smešten u stanu porodice Vučo. Medaković i kolege obilazili su kuće i stanove predratne beogradske elite, za koju je komentarisao da je bila vrlo otmena, i otkupljivali umetnine i predmete za muzej kako ne bi propali tokom rata.[14] Njegova porodica se po završetku rata vratila u Zagreb jer se nisu prilagodili u novoj sredini i jer su isprva planirali da se vrate.[15] Na početku karijere se anonimno bavio novinarstvom u svojstvu urednika Zadružnog kalendara, gde je pisao biografije ruskih naučnika zaslužnih za dostignuća u poljoprivredi.[4] Nakon kraja Drugog svetskog rata pripadao je neformalnom intelektualnom krugu siminovaca, čiji je neformalni vođa bio Dobrica Ćosić.[16][17] On se među pripadnicima grupe osećao kao stranac. Tvrdio je da ga nikada do kraja nisu prihvatili jer je po rođenju Zagrepčanin.[18] Studirao je istoriju umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Medaković je boravio na tromesečnoj specijalizaciji u Nemačkoj, a 1964/65. godine postao je stipendista fondacije Aleksandar fon Humbolt i tu godinu proveo je mahom na radu u Centralnom institutu za istoriju umetnosti (nem. Zentral institut Kunstgeschichte) u Minhenu.[19][20] Kao asistent radio je na istorijskom institutu SANU[4] od 1952. do 1954. Pred komisijom akademije doktorirao je disertacijom Grafika srpskih štampanih knjiga XV—XVII veka 1954. godine (štampana u izdanjima akademije 1958).[5] Na Grupi za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta prešao je od 1954. put od asistenta do redovnog profesora, za docenta je izabran 1957, za vanrednog profesora 1962. i za redovnog 1967; bio je dekan Filozofskog fakulteta (1971—1973).[21] Na sopstvenu molbu penzionisan je 1982. Dopisni član SANU postao je 1972.[22] a redovni 1981. godine. Bio je sekretar odeljenja istorijskih nauka SANU, generalni sekretar SANU šest godina (1985),[23] kao i predsednik SANU (1999—2003). Medaković je sarađivao ili bio član niza odbora SANU uključujući: Odbor za istoriju umetnosti, Odbor za renesansu i barok, Odbor za romantizam, Sentandrejski odbor, Hilandarski odbor i Odbor za rečnik pojmova iz oblasti likovne umetnosti.[24] Bio je jedan od 16 autora nacrta grupe akademika za Memorandum SANU i branio je kolege nakon pojave memorandumske afere. Tvrdio je da su pometnju kreirali oni koji su želeli da unište Jugoslaviju kao i da su akademici u Memorandumu prorekli šta će se desiti sa Jugoslavijom.[4] Medaković je bio član Evropske akademije sa središtem u Salcburgu, počasni član Rumunske akademije nauka,[25] član austrijskog društva za proučavanje 18. veka[4] i od 2001. redovni član Lajbnicovog naučnog društva (Leibniz Association) u Berlinu.[25] Medaković tokom predavanja (2007) U Matici srpskoj u Novom Sadu rukovodio je programom istraživanja u oblasti istorije umetnosti. Odmah posle osnivanja Odeljenja za likovne umetnosti Medaković je 1964. godine postao sekretar ovog Odeljenja, a istovremeno i član Predsedništva i tu dužnost je vršio do 1986. godine. Bio je član Saveta Matice srpske. Uređivao je časopis Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske, a glavni urednik bio je 1965. godine.[26] Od pokretanja Zbornika izašlo je više od 30 tomova.[26] On predstavlja prvi časopis kod Srba posvećen isključivo istoriji umetnosti. U svom istraživanju interesovao se za široki raspon tema od srednjovekovne umetnosti do modernog slikarstva, ali je težište njegovog rada na srpskom baroknom slikarstvu, srpskim kulturnim prilikama u 18. veku i srpskom slikarstvu u 19. veku. Stvarao je i u oblasti književnosti. Pisao je sve vrste naučnih radova od eseja, prikaza i prigodnih reagovanja na politička i umetnička dešavanja do monografija i sintetičkih pregleda. Njegove studije su brižljivo inventarisane i sabrane u nekoliko knjiga. U knjizi Srpski slikari 18. veka. Likovi i dela (Novi Sad, 1968) sabrana je 21 studija o slikarima od Žefarovića do Jovanovića.[27] U knjizi Putevi srpskog baroka objavljeno je 25 studija o baroknoj umetnosti. Veliki broj studija objavljen je u knjigama Svedočenja (1984), Istraživači srpskih starina (1985) i Barok kod Srba (1988). Pisao je celovite preglede za Istoriju srpskog naroda (četvrta, peta i šesta knjiga) i u knjigama Srpska umetnost u 18. veku (1980) i Srpska umetnost u 19. veku (1981). Bavio se i pitanjima vezanim za pojedine crkvene spomenike: o Hilandaru (1978), Savina (1978), Sent Andreji (1982). Objavio je i knjigu Letopis Srba u Trstu (1987) koja sumira ukupni istorijat i doprinose srpske zajednice u gradu Trstu.[2] Obavljao je funkciju predsednika Skupštine Vukove zadužbine sedamnaest godina, kao najduže birani predsednik, u tri mandata.[28][29] Za predsednika zadužbine prvi put je izabran je 6. novembra 1991. godine i bio je njen predsednik sve do smrti 1. jula 2008. godine.[30] Beogradski izdavačko-grafički zavod (BIGZ) izdao je pet knjiga Medakovićeve proze pod nazivom Efemeris — hronika jedne porodice (I — 1990, II — 1991, III — 1992, IV — 1993, V — 1994).[5] Petoknjižje govori o istoriji njegove porodice i građanskih slojeva i elita Srba u Zagrebu.[2] Za Efemeris je Medakoviću dodeljena Oktobarska nagrada grada Beograda. Nagradu za životno delo Zadužbine „Jakov Ignjatović” dobio je za Efemeris II a nagradu Beogradskog izdavačko-grafičkog zavoda za Efemeris III.[31] Prvi deo memoara štampan je u nekoliko izdanja i ostvario je tiraž od približno 80.000 prodatih primeraka. Delo je nagrađeno u Narodnoj biblioteci Srbije kao najčitanija knjiga za 1994. godinu.[5] Objavio je ukupno 46 knjiga tokom života.[32] Molim vas, nama je podmetnuto da smo hteli da rušimo zemlju. Naprotiv, Memorandum je bio spis kojim se pokušao zaustaviti raspad. …Kada se pojavila memorandumska afera, mi smo na Zapadu doživeli aplauz. Onda je to protumačeno kao antikomunistički spis, kao prodor u neku novu demokratsku državu. Zvanična politika u zemlji nas je napala. …U Hagu se sada opet poteže Memorandum. …To je vrtlog dnevne politike. — Medaković o nacrtu Memoranduma SANU[33] Preminuo je na Institutu za onkologiju u Beogradu. Sahranjen je u porodičnoj grobnici uz svog pretka vojvodu Milorada Medakovića. Opelo mu je služio episkop šabačko-valjevski g. Lavrentije, žički g. Hrisostom, bački g. Irinej, šumadijski g. Jovan i sveštenstvo SPC, dok je oproštajno slovo pročitao mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije.[34] Stavovi Dejan Medaković je smatrao da geneza mržnje između Srba i Hrvata seže u XVI stoleće, kada su Srbi svojim zaslugama uživali status slobodnih vojnika seljaka, privilegovanih kroz oslobađanje od davanja propisanih za kmetove, dok su njihove komšije Hrvati bili kmetovi i to na zemlji koja je izvorno bila feudalni posed hrvatskog plemstva a koju je Ferdinand I pretvorio u državnu svojinu nakon pražnjenja teritorije pred osmanskom najezdom.[35] Odnose dva naroda komplikuje odluka hrvatskog Sabora koja na svojoj teritoriji dozvoljava isključivo katoličku veru, što je bilo u kontradikciji sa carskim privilegijama koje su Srbima davale pravo na slobodu veroispovesti.[35] Navodio je da su Hrvati za svoj književni jezik preuzeli štokavsko narečje odnosno vukovski jezik.[36] On tvrdi da je Ante Trumbić smatrao da se Hrvatska mora priključiti Jugoslaviji jer je to bio jedini način da se nađe na pobedničkoj strani. On Trumbićevu izjavu navodi u kontekstu toga da su motivi za ulazak u zajedničku državu 1918. godine bili različiti.[36] Komentarišući ulogu Alojzija Stepinca u Drugom svetskom ratu Medaković navodi da je njegov najveći greh što je kao crkveni poglavar dao moralnu podršku državi koja je proklamovala rasističke zakone a istu državu je Stepinac proglasio za djelo božije.[8] Smatrao je da je isti obrazac ponašanja imao kardinal Franjo Kuharić devedesetih godina.[37] Dodaje da je Stepinac bio predvodnik krstaškog rata protiv bizantizma odnosno istočnog pravoslavlja[8] te da iz njegovog dnevnika zrači mržnja.[38] Takođe navodi da je veoma značajna uloga Srba u Zagrebu kao ekonomske prave velesile sa značajnim institucijama poput Privrednika i solventne Srpske banke završena 1941. godine.[39] On navodi da je general Milan Nedić sasvim svesno pristao na sramotu i žrtvu, verovatno ne verujući u nemačku pobedu. Prema Medakovićevoj tvrdnji, Nedić je pristao na svoju ulogu suočen sa Hitlerovom pretnjom da će, ukoliko se Srbija Nedićevim delovanjem ne smiri, Beograd i Mačvu okupirati hrvatske ustaše, severnu Srbiju mađarske snage, deo Raške odnosno Sandžaka, sve do Kraljeva Albanci, a ostatak zemlje bugarske trupe.[40] Sa pozicije predsednika uređivačkog odbora knjige 100 najznamenitijih Srba Medaković je dao podršku za uključivanje generala Milana Nedića na spisak 100 najznamenitijih Srba,[41] zbog čega je imao problema sa drugim članovima uređivačkog odbora.[42] Verovao je da srpski narod mora sačuvati onu plemenitu energiju koju je pokazao u vreme novije istorije, a to je duhovna snaga.[4] Svedočio je da su srpske izbeglice tokom devedesetih bile u gorem položaju nego izbeglice u Srbiji tokom Drugog svetskog rata.[43] Mi živimo u jednom složenom vremenu, na vrlo dramatičnoj društvenoj raskrsnici. Pre Drugog svetskog rata, u krajevima preko Save i Dunava, a i ovde, u Kraljevini Srbiji, stvarano je jedno društvo sa sistemom vrednosti koji nije bio optimalan, ali je išao ka tome da se život organizuje na pravnoj osnovi, sa izraženom težnjom ka moralu, čestitosti i određenom modelu patriotizma… Takav sistem se 1941. sukobio sa totalitarizmom i njegovim pritokama. Mislim, pre svega, na ustaše, baliste, VMRO, mađarski fašizam… U tom sudaru potpuno je uništen svet građanskog društva. Iz svega toga nastalo je jedno novo društvo koje je funkcionisalo tako što je odbacilo sistem vrednosti građanskog društva, a nije uspelo da izgradi sopstveni sistem vrednosti. Ono je počivalo na partijskoj poslušnosti i ona je bila ključ i za uspeh, i za privilegije, i za egzistenciju. — Medaković o duhu vremena i našim elitama[44] Medaković je bio pri uverenju da srpsko pitanje nikako nije trajno rešeno nepovoljno, već da je reč o procesu i da smo trenutno u ko zna kojem činu. Smatrao je da za srpske interese postoje šanse, ne samo za povratak teritorije. Primarni preduslov za ostvarenje nacionalnih ciljeva video je u vraćanju sopstvenog ugleda i upoznavanje sebe (da prepoznamo sebe), što je uslov da krenemo u Evropu.[45] Kakva će biti sudbina srpskog naroda u Hrvatskoj, prema Medakoviću, videlo se još pedesetih godina dvadesetog veka na osnovu toga što su i tada pronalaženi Srbi koji će sprovoditi antisrpsku (prvašku) politiku kao i kroz to što su likvidirane srpske vođe Duško Brkić i general Rade Žigić.[9] Držao je da će hrišćanstvo tek čekati borbe u novom milenijumu i da će se hrišćanstvu u predstojećim borbama duboko osvetiti stavljanje u službu ovozemaljskih zakona i postupaka sumnjivog ideološkog porekla, kao što je bio slučaj u Hrvatskoj.[38] Fotografija Dejana Medakovića Smatrao je su talentovani mladi ljudi velika nada srpskog društva kao i da je odlazak mladih obrazovanih kadrova van zemlje nacionalna tragedija i da su Srbi u tako teškom stanju da su izgubili pravo na pesimizam.[45][45] Zastupao je stanovište da je danas teško održati patrijarhalnu porodicu jer živimo u nepatrijarhalnim vremenima.[46] Lični život Sa suprugom Verom Veljkov Medaković je bio u braku pedeset godina. Nije bio član Saveza komunista ili drugih političkih partija. Bio je vernik Srpske pravoslavne crkve i smatrao je da nemamo moralno pravo tražiti od crkve da rešava ono što država ne može.[4] Imao je dve sestre i dva brata. Jedan od braće borio se na Sremskom frontu i poginuo je 1947. nesrećnim slučajem tokom rukovanja oružjem u igri sa prijateljem.[46] Njegova supruga bila je pijanistkinja i profesorka univerziteta Vera Veljkov.[46] U braku su bili pedeset godina i imaju sina dirigenta Pavla Medakovića.[46] Nasleđe Povodom njegove smrti izdavač Zoran Kulundžija izjavio je: Medaković je za svog dugog i plodnog života pokazao da je najvažnije da treba biti odan svome narodu, njegovoj kulturi, afirmaciji te kulture i povezivanju te kulture sa svetom.[10] Opisivan je kao polihistor i poslednji barokni Srbin.[30] Njegov naučni rad odlikovao se kritičnošću i radom bez predubeđenja.[47] Profesor Vladimir Simić navodi da je Medaković dao izuzetan doprinos na polju izučavanja srpske umetnosti 18. i 19. veka, pritom je otvorio jedno potpuno novo polje istraživanja, to polje je nazvano barokologija, i ona je predstavljala svojevrstan ekvivalent vizantologiji kao etabliranoj naučnoj disciplini koja je do tada bila razvijena.[48] On je opisao Medakovićevo delo kao kapitalnu zaostavštinu, koja prevazilazi mogućnost jednog života.[49] Profesor Boško Suvajdžić smatra da je Medaković bio jedan od najznačajnijih intelektualaca koga smo imali u 20. veku.[50] Akademik Vasilije Krestić opisivao je Dejana Medakovića kao čoveka izraženog patriotizma, stvaralačke vatre, ogromne radne energije i sistematičnosti.[49] Istoričar umetnosti Kosta Vuković navodio je kao Medakovićevu stručnu zaslugu skretanje pažnje na važnost srpskog sakralnog kulturnog nasleđa u kontekstu celokupne srpske istorije umetnosti. posebno 18. stoleća.[49] Kao istoričar umetnosti radio je na očuvanja srednjovekovnog kulturnog nasleđa, koje je takođe uticalo na njegov poetski opus.[51] Spomen-soba Dejana Medakovića u Biblioteci „Branko Radičević” u Sremskim Karlovcima U Medakovićevu čast 2008. godine ustanovljena je Nagrada „Dejan Medaković”.[52] Povodom stogodišnjice Medakovićevog rođenja u Biblioteci „Branko Radičević” u Sremskim Karlovcima otvorena je njegova spomen-soba, sa ličnim predmetima, odlikovanjima, diplomama i 1600 Medakovićevih knjiga koje je biblioteci darovao njegov sin Pavle.[53] Istim povodom je u decembru 2022. održan naučni skup u Matici srpskoj.[54] U Biblioteci Matice srpske čuva se Poklon-zbirka akademika Dejana Medakovića o baroku.[55] Milan Šarac režirao je kratki dokumentarni film o njegovom životu.[56] Poštanska marka iz 2022. godine sa likom Dejana Medakovića Javno preduzeće Pošta Srbije izdalo je 2022. poštansku marku sa likom Medakovića.[57][58] Bista Dejana Medakovića otkrivena je jula 2023. godine u holu Karlovačke gimnazije, u podnožju stepeništa koje vijuga u svečanu salu.[59][60] Još dve biste otkrivene su u Matici srpskoj decembra 2023.[61] i u Domu Vukove zadužbine marta 2024.[62] Nagrade Odlikovanja Orden Svetog Save I stepena (1990)[63] Orden Vuka Karadžića I stepena[64] Orden Katarine grof. Celjske I stepena (2007)[65] Veliki krst za zasluge Savezne Republike Nemačke (1990)[63] Krst prvog reda Republike Austrije za zasluge u nauci i kulturi[63] Zlatna medalja predsednika Republike Mađarske[63] Nagrade Gindeli nagrada, 1987.[63] Sedmojulska nagrada, 1989.[63] Herderova nagrada, 1990.[63] Nagrada Zadužbine Jakova Ignjatovića, za životno delo, Sentandreja, 1990.[24] Oktobarska nagrada grada Beograda, 1990. Povelja Društva konzervatora Srbije, za izuzetan doprinos zaštiti spomenika kulture, 1990.[24] Nagrada „Miloš Crnjanski”, za knjigu memoara Efemeris, 1991.[66] Nagrada Beogradskog izdavačko-grafičkog zavoda, za memoare Efemeris I-III, 1992. Izvanredan Zlatni beočug, za životno delo, 1994.[67] Nagrada Narodne biblioteke Srbije za najčitaniju knjigu godine, za memoare Efemeris I-III, 1994. Književna nagrada „Bibilos”, za knjigu Efemeris V, 1994.[24] Izuzetna Vukova nagrada, 1995.[68] Nagrada „Kruna despota Stefana Lazarevića”, 1998.[63] Nagrada „Pavle Marković Adamov”, za životno delo, 1998.[24] Nagrada „Braća Karić”, 1999.[24] Nagrada „Laza Kostić” (specijalna), za knjigu Srbi u Beču, 1999.[24] Nagrada „Zlatni prsten despota Stefana Lazarevića”, 2000. Prosvetina nagrada za književnost, za knjigu Izabrane srpske teme: knjiga druga, 2001.[68] Plaketa fondacije Aleksander fon Humbolt[24] Diploma Narodnog muzeja u Beogradu[24] Diploma Matice srpske[24] Povelja Saveza društava konzervatora Jugoslavije[24] Spomen-zahvalnica Univerzitetske biblioteke u Beogradu[24] Medalja Miloš Crnjanski 1893—1977[24] Plaketa Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture[24] Diploma Međunarodnog biografskog centra Kembridž[24] Diploma Austrijske istraživačke zajednice[24] Spomen-medalja Slovenačke akademije nauka i umetnosti[24] Plaketa i dve medalje povodom dvestogodišnjice Karlovačke gimnazije[24] Povelja Narodne biblioteke u Beogradu[24] Plaketa počasnog građanina Sremskih Karlovaca[24] Gramata Saborne crkve[24] Diploma Evropske akademije nauka i umetnosti[24] Zahvalnica Humanitarnog fonda „Privrednik”[24] Medalja Nikola Tesla 1856—1943.[24] Spomen-medalja Rumunske akademije nauka[24] Talir Marije Terezije 1780.[24] Plaketa Etnografskog muzeja[24] Plaketa Kolarčevog narodnog univerziteta[24] Zlatna medalja „patrijarh Josif Rajačić”[24] Dela Odabrana stručna dela Medaković, Dejan (1958). Grafika srpskih štampanih knjiga XV-XVII veka. Beograd: Naučno delo. Medaković, Dejan (1971). Putevi srpskog baroka. Beograd: Nolit. Medaković, Dejan (1976). Tragom srpskog baroka. Novi Sad: Matica srpska. Medaković, Dejan (1978). Manastir Savina: Velika crkva, riznica, rukopisi. Beograd: Filozofski fakultet. Medaković, Dejan (1980). Srpska umetnost u XVIII veku. Beograd: Srpska književna zadruga. Medaković, Dejan (1981). „Srpska umetnost u XIX veku (do 1870)”. Istorija srpskog naroda. 5. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 416—462. Medaković, Dejan (1986). „Srpska umetnost XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. 4. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 245—349. Medaković, Dejan; Milošević, Đorđe (1987). Letopis Srba u Trstu. Beograd: Jugoslovenska revija. ISBN 9788674130049. Medaković, Dejan (1988). Barok kod Srba. Zagreb-Beograd: Prosvjeta; Prosveta. ISBN 9788635300269. Medaković, Dejan (1990). Kosovski boj u likovnim umetnostima. Beograd: Srpska književna zadruga. ISBN 9788637901983. Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. 3. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440. Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. Medaković, Dejan (2004). Srbi u Zagrebu. Novi Sad: Prometej. Medaković, Dejan (2006). Josif II i Srbi. Novi Sad: Prometej. Medaković, Dejan (2007). Sveta gora fruškogorska. Novi Sad: Prometej. Književna dela Zbirke poezije Motivi (na jeziku: srpski). 1946. Kamenovi (na jeziku: srpski). 1966. Umir (na jeziku: srpski). 1987. Niska (na jeziku: srpski). 1989. Znak na kamenu (na jeziku: srpski). 1994. Zaveštanje (na jeziku: srpski). 1995. Sve čudnije je čudno (na jeziku: srpski). Prometej. 2000. Zbirke kratkih priča Povratak u Rakitije (na jeziku: srpski). Ptice (na jeziku: srpski). Orlov let (na jeziku: srpski). Parastos u Sremskim Karlovcima (na jeziku: srpski). Lumen Karlovačke gimnazije (na jeziku: srpski). Memoari, dnevnici, pisma Svedočenja (na jeziku: srpski). 1984. Ephemeris: chronique d`une famille (Ephemeris I) (na jeziku: francuski). Lausanne: Age d`homme. 1995. Traženje dobra (na jeziku: srpski). 1995. Pisma (na jeziku: srpski). 1996. Efemeris I-V (na jeziku: srpski). Beograd: BIGZ. 1998. Suočavanje sa ljudima i vremenom (na jeziku: srpski). 2000. Pisma i govori (na jeziku: srpski). Prometej. 2004. Dani, sećanja I-VIII (na jeziku: srpski). 1996—2006.[69]

Dejan Medakovic - Suocavanja sa ljudima i vremenom BIGZ, Cigoja, Beograd, 2000. Mek povez, 367 strana, posveta pisca. Dejan Medaković (Zagreb, 7. jul 1922 — Beograd, 1. jul 2008) bio je srpski istoričar umetnosti, univerzitetski profesor, književnik i akademik. Medaković je bio generalni sekretar i potom predsednik Srpske akademije nauka i umetnosti (1998—2003), profesor i dekan Filozofskog fakulteta (1971—1973), predsednik Skupštine Vukove zadužbine u tri mandata kao i potpredsednik Srpske književne zadruge. Rođen je u Zagrebu u uglednoj srpskoj porodici Medaković, koja je dala nekoliko znamenitih ličnosti. Gimnazijsko obrazovanje je stekao u Sankt Galenu, kod franjevaca na Badiji i u Sremskim Karlovcima. Za vreme Drugog svetskog rata, pod pretnjom po život od strane fašističke NDH, izbegao je u Srbiju, gde počinje da volonterski radi u Muzeju kneza Pavla. Osnovne, magistarske i doktorske studije završio je na Filozofskom fakultetu Univerziteta u Beogradu, specijalizovao se u Nemačkoj kao stipendista fondacije Aleksandar fon Humbolt. Prošao je sva nastavna zvanja na Filozofskom fakultetu, gde je predavao istoriju umetnosti do 1982. godine. Medaković je po pozivu predavao na više evropskih univerziteta i naučnih ustanova. Tokom života objavio je ukupno 46 knjiga, od čega 21 knjigu na stručne teme. U fokusu njegovog naučnog rada bila je srpska umetnost perioda baroka, srpska kulturna istorija 18. stoleća te istorija srpske umetnosti 19. stoleća. Takođe se bavio nemanjićkim periodom, opusom pojedinačnih slikara, istorijatom i umetničkim nasleđem manastira Srpske pravoslavne crkve. Pisao je voluminozne sinteze istorije Srba i srpske kulture u gradovima: Beč, Trst, Zagreb, Sentandreja. Jedan je od autora Istorije srpskog naroda objavljene u deset tomova u izdanju Srpske književne zadruge. Uz stručni rad, uporedo se uspešno bavio književnim stvaralaštvom i pisao poeziju, prozu, putopise. Prevođen je na više jezika. Za svoje delo nagrađen je nizom međunarodnih i nacionalnih odlikovanja, nagrada i drugih priznanja. Biografija Rodna kuća akademika Medakovića u Zagrebu, Zrinjevac 15, koju je podigao njegov deda dr Bogdan Medaković. Danas je poznata kao palača Medaković. Porodica Medaković je poreklom iz sela Medak u Lici.[1] Rođen je kao sin Đorđa Medakovića, ekonomiste, i Anastasije, domaćice. Deda po ocu mu je bio Bogdan Medaković a pradeda Danilo Medaković.[2] Sa majčine strane (Rajić) vuče poreklo od porodice Lonja koja je bila austrijsko vojno plemstvo.[3][4] Medakovićevi preci ostavili su značajno delo u srpskoj kulturi i politici.[5][6] Osnovnu školu učio je u Zagrebu, nižu gimnaziju u Sankt Galenu u Švajcarskoj[7] i kod franjevaca na Badiji.[8] Svoje iskustvo učenja gimnazije na Korčuli opisao je kao formativno značajno jer je naučio da određene istine o Bogu tumači više racionalno, kao i da ljudi nisu na svetu radi uživanja već kako bi zaradili carstvo nebesko.[9] Višu klasičnu gimnaziju završio u Sremskim Karlovcima (1937—41).[10] Njegov otac je želeo da se tokom trajanja rata sklone u Trst ali je Dejan Medaković insistirao da idu u Beograd, gde su mu živeli i radili drugovi.[9] On i njegova sestra došli su u Beograd vozom, pošto ih hrvatske ustaše nisu identifikovale kao Srbe, pošto su nosili elegantna odela i međusobno govorili isključivo na nemačkom jeziku.[2] Od 1942. godine je živeo u Beogradu, prvo kao izbeglica, gde je volontirao u Muzeju kneza Pavla.[9][11] Nakon rata, radio je u Muzeju grada Beograda, Ministarstvu za nauku i kulturu i Saveznom zavodu za zaštitu spomenika kulture.[12] Za atmosferu u Beogradu nakon Drugog svetskog rata govorio je da je bila takva da je bilo dovoljno da čovek bez ikakvog suđenja izgubi glavu ako neko pokaže prstom iz bilo kojeg razloga ili ga optuži da je bio špijun Gestapoa.[13] Prema sopstvenoj tvrdnji tokom njegovog rada u Muzeju za vreme okupacije bilo je kolega koje su mi spočitavale što su bežali te da su valjali, ne bi ni morali bežati. Medaković navodi da su za razliku od dela odrođene inteligencije, srbijanski seljaci izuzetno pomagali svim izbeglicama, kako Srbima tako i Slovencima.[9] Za vreme Drugog svetskog rata Narodni muzej bio je smešten u stanu porodice Vučo. Medaković i kolege obilazili su kuće i stanove predratne beogradske elite, za koju je komentarisao da je bila vrlo otmena, i otkupljivali umetnine i predmete za muzej kako ne bi propali tokom rata.[14] Njegova porodica se po završetku rata vratila u Zagreb jer se nisu prilagodili u novoj sredini i jer su isprva planirali da se vrate.[15] Na početku karijere se anonimno bavio novinarstvom u svojstvu urednika Zadružnog kalendara, gde je pisao biografije ruskih naučnika zaslužnih za dostignuća u poljoprivredi.[4] Nakon kraja Drugog svetskog rata pripadao je neformalnom intelektualnom krugu siminovaca, čiji je neformalni vođa bio Dobrica Ćosić.[16][17] On se među pripadnicima grupe osećao kao stranac. Tvrdio je da ga nikada do kraja nisu prihvatili jer je po rođenju Zagrepčanin.[18] Studirao je istoriju umetnosti na Filozofskom fakultetu u Beogradu. Medaković je boravio na tromesečnoj specijalizaciji u Nemačkoj, a 1964/65. godine postao je stipendista fondacije Aleksandar fon Humbolt i tu godinu proveo je mahom na radu u Centralnom institutu za istoriju umetnosti (nem. Zentral institut Kunstgeschichte) u Minhenu.[19][20] Kao asistent radio je na istorijskom institutu SANU[4] od 1952. do 1954. Pred komisijom akademije doktorirao je disertacijom Grafika srpskih štampanih knjiga XV—XVII veka 1954. godine (štampana u izdanjima akademije 1958).[5] Na Grupi za istoriju umetnosti Filozofskog fakulteta prešao je od 1954. put od asistenta do redovnog profesora, za docenta je izabran 1957, za vanrednog profesora 1962. i za redovnog 1967; bio je dekan Filozofskog fakulteta (1971—1973).[21] Na sopstvenu molbu penzionisan je 1982. Dopisni član SANU postao je 1972.[22] a redovni 1981. godine. Bio je sekretar odeljenja istorijskih nauka SANU, generalni sekretar SANU šest godina (1985),[23] kao i predsednik SANU (1999—2003). Medaković je sarađivao ili bio član niza odbora SANU uključujući: Odbor za istoriju umetnosti, Odbor za renesansu i barok, Odbor za romantizam, Sentandrejski odbor, Hilandarski odbor i Odbor za rečnik pojmova iz oblasti likovne umetnosti.[24] Bio je jedan od 16 autora nacrta grupe akademika za Memorandum SANU i branio je kolege nakon pojave memorandumske afere. Tvrdio je da su pometnju kreirali oni koji su želeli da unište Jugoslaviju kao i da su akademici u Memorandumu prorekli šta će se desiti sa Jugoslavijom.[4] Medaković je bio član Evropske akademije sa središtem u Salcburgu, počasni član Rumunske akademije nauka,[25] član austrijskog društva za proučavanje 18. veka[4] i od 2001. redovni član Lajbnicovog naučnog društva (Leibniz Association) u Berlinu.[25] Medaković tokom predavanja (2007) U Matici srpskoj u Novom Sadu rukovodio je programom istraživanja u oblasti istorije umetnosti. Odmah posle osnivanja Odeljenja za likovne umetnosti Medaković je 1964. godine postao sekretar ovog Odeljenja, a istovremeno i član Predsedništva i tu dužnost je vršio do 1986. godine. Bio je član Saveta Matice srpske. Uređivao je časopis Zbornik za likovne umetnosti Matice srpske, a glavni urednik bio je 1965. godine.[26] Od pokretanja Zbornika izašlo je više od 30 tomova.[26] On predstavlja prvi časopis kod Srba posvećen isključivo istoriji umetnosti. U svom istraživanju interesovao se za široki raspon tema od srednjovekovne umetnosti do modernog slikarstva, ali je težište njegovog rada na srpskom baroknom slikarstvu, srpskim kulturnim prilikama u 18. veku i srpskom slikarstvu u 19. veku. Stvarao je i u oblasti književnosti. Pisao je sve vrste naučnih radova od eseja, prikaza i prigodnih reagovanja na politička i umetnička dešavanja do monografija i sintetičkih pregleda. Njegove studije su brižljivo inventarisane i sabrane u nekoliko knjiga. U knjizi Srpski slikari 18. veka. Likovi i dela (Novi Sad, 1968) sabrana je 21 studija o slikarima od Žefarovića do Jovanovića.[27] U knjizi Putevi srpskog baroka objavljeno je 25 studija o baroknoj umetnosti. Veliki broj studija objavljen je u knjigama Svedočenja (1984), Istraživači srpskih starina (1985) i Barok kod Srba (1988). Pisao je celovite preglede za Istoriju srpskog naroda (četvrta, peta i šesta knjiga) i u knjigama Srpska umetnost u 18. veku (1980) i Srpska umetnost u 19. veku (1981). Bavio se i pitanjima vezanim za pojedine crkvene spomenike: o Hilandaru (1978), Savina (1978), Sent Andreji (1982). Objavio je i knjigu Letopis Srba u Trstu (1987) koja sumira ukupni istorijat i doprinose srpske zajednice u gradu Trstu.[2] Obavljao je funkciju predsednika Skupštine Vukove zadužbine sedamnaest godina, kao najduže birani predsednik, u tri mandata.[28][29] Za predsednika zadužbine prvi put je izabran je 6. novembra 1991. godine i bio je njen predsednik sve do smrti 1. jula 2008. godine.[30] Beogradski izdavačko-grafički zavod (BIGZ) izdao je pet knjiga Medakovićeve proze pod nazivom Efemeris — hronika jedne porodice (I — 1990, II — 1991, III — 1992, IV — 1993, V — 1994).[5] Petoknjižje govori o istoriji njegove porodice i građanskih slojeva i elita Srba u Zagrebu.[2] Za Efemeris je Medakoviću dodeljena Oktobarska nagrada grada Beograda. Nagradu za životno delo Zadužbine „Jakov Ignjatović” dobio je za Efemeris II a nagradu Beogradskog izdavačko-grafičkog zavoda za Efemeris III.[31] Prvi deo memoara štampan je u nekoliko izdanja i ostvario je tiraž od približno 80.000 prodatih primeraka. Delo je nagrađeno u Narodnoj biblioteci Srbije kao najčitanija knjiga za 1994. godinu.[5] Objavio je ukupno 46 knjiga tokom života.[32] Molim vas, nama je podmetnuto da smo hteli da rušimo zemlju. Naprotiv, Memorandum je bio spis kojim se pokušao zaustaviti raspad. …Kada se pojavila memorandumska afera, mi smo na Zapadu doživeli aplauz. Onda je to protumačeno kao antikomunistički spis, kao prodor u neku novu demokratsku državu. Zvanična politika u zemlji nas je napala. …U Hagu se sada opet poteže Memorandum. …To je vrtlog dnevne politike. — Medaković o nacrtu Memoranduma SANU[33] Preminuo je na Institutu za onkologiju u Beogradu. Sahranjen je u porodičnoj grobnici uz svog pretka vojvodu Milorada Medakovića. Opelo mu je služio episkop šabačko-valjevski g. Lavrentije, žički g. Hrisostom, bački g. Irinej, šumadijski g. Jovan i sveštenstvo SPC, dok je oproštajno slovo pročitao mitropolit crnogorsko-primorski Amfilohije.[34] Stavovi Dejan Medaković je smatrao da geneza mržnje između Srba i Hrvata seže u XVI stoleće, kada su Srbi svojim zaslugama uživali status slobodnih vojnika seljaka, privilegovanih kroz oslobađanje od davanja propisanih za kmetove, dok su njihove komšije Hrvati bili kmetovi i to na zemlji koja je izvorno bila feudalni posed hrvatskog plemstva a koju je Ferdinand I pretvorio u državnu svojinu nakon pražnjenja teritorije pred osmanskom najezdom.[35] Odnose dva naroda komplikuje odluka hrvatskog Sabora koja na svojoj teritoriji dozvoljava isključivo katoličku veru, što je bilo u kontradikciji sa carskim privilegijama koje su Srbima davale pravo na slobodu veroispovesti.[35] Navodio je da su Hrvati za svoj književni jezik preuzeli štokavsko narečje odnosno vukovski jezik.[36] On tvrdi da je Ante Trumbić smatrao da se Hrvatska mora priključiti Jugoslaviji jer je to bio jedini način da se nađe na pobedničkoj strani. On Trumbićevu izjavu navodi u kontekstu toga da su motivi za ulazak u zajedničku državu 1918. godine bili različiti.[36] Komentarišući ulogu Alojzija Stepinca u Drugom svetskom ratu Medaković navodi da je njegov najveći greh što je kao crkveni poglavar dao moralnu podršku državi koja je proklamovala rasističke zakone a istu državu je Stepinac proglasio za djelo božije.[8] Smatrao je da je isti obrazac ponašanja imao kardinal Franjo Kuharić devedesetih godina.[37] Dodaje da je Stepinac bio predvodnik krstaškog rata protiv bizantizma odnosno istočnog pravoslavlja[8] te da iz njegovog dnevnika zrači mržnja.[38] Takođe navodi da je veoma značajna uloga Srba u Zagrebu kao ekonomske prave velesile sa značajnim institucijama poput Privrednika i solventne Srpske banke završena 1941. godine.[39] On navodi da je general Milan Nedić sasvim svesno pristao na sramotu i žrtvu, verovatno ne verujući u nemačku pobedu. Prema Medakovićevoj tvrdnji, Nedić je pristao na svoju ulogu suočen sa Hitlerovom pretnjom da će, ukoliko se Srbija Nedićevim delovanjem ne smiri, Beograd i Mačvu okupirati hrvatske ustaše, severnu Srbiju mađarske snage, deo Raške odnosno Sandžaka, sve do Kraljeva Albanci, a ostatak zemlje bugarske trupe.[40] Sa pozicije predsednika uređivačkog odbora knjige 100 najznamenitijih Srba Medaković je dao podršku za uključivanje generala Milana Nedića na spisak 100 najznamenitijih Srba,[41] zbog čega je imao problema sa drugim članovima uređivačkog odbora.[42] Verovao je da srpski narod mora sačuvati onu plemenitu energiju koju je pokazao u vreme novije istorije, a to je duhovna snaga.[4] Svedočio je da su srpske izbeglice tokom devedesetih bile u gorem položaju nego izbeglice u Srbiji tokom Drugog svetskog rata.[43] Mi živimo u jednom složenom vremenu, na vrlo dramatičnoj društvenoj raskrsnici. Pre Drugog svetskog rata, u krajevima preko Save i Dunava, a i ovde, u Kraljevini Srbiji, stvarano je jedno društvo sa sistemom vrednosti koji nije bio optimalan, ali je išao ka tome da se život organizuje na pravnoj osnovi, sa izraženom težnjom ka moralu, čestitosti i određenom modelu patriotizma… Takav sistem se 1941. sukobio sa totalitarizmom i njegovim pritokama. Mislim, pre svega, na ustaše, baliste, VMRO, mađarski fašizam… U tom sudaru potpuno je uništen svet građanskog društva. Iz svega toga nastalo je jedno novo društvo koje je funkcionisalo tako što je odbacilo sistem vrednosti građanskog društva, a nije uspelo da izgradi sopstveni sistem vrednosti. Ono je počivalo na partijskoj poslušnosti i ona je bila ključ i za uspeh, i za privilegije, i za egzistenciju. — Medaković o duhu vremena i našim elitama[44] Medaković je bio pri uverenju da srpsko pitanje nikako nije trajno rešeno nepovoljno, već da je reč o procesu i da smo trenutno u ko zna kojem činu. Smatrao je da za srpske interese postoje šanse, ne samo za povratak teritorije. Primarni preduslov za ostvarenje nacionalnih ciljeva video je u vraćanju sopstvenog ugleda i upoznavanje sebe (da prepoznamo sebe), što je uslov da krenemo u Evropu.[45] Kakva će biti sudbina srpskog naroda u Hrvatskoj, prema Medakoviću, videlo se još pedesetih godina dvadesetog veka na osnovu toga što su i tada pronalaženi Srbi koji će sprovoditi antisrpsku (prvašku) politiku kao i kroz to što su likvidirane srpske vođe Duško Brkić i general Rade Žigić.[9] Držao je da će hrišćanstvo tek čekati borbe u novom milenijumu i da će se hrišćanstvu u predstojećim borbama duboko osvetiti stavljanje u službu ovozemaljskih zakona i postupaka sumnjivog ideološkog porekla, kao što je bio slučaj u Hrvatskoj.[38] Fotografija Dejana Medakovića Smatrao je su talentovani mladi ljudi velika nada srpskog društva kao i da je odlazak mladih obrazovanih kadrova van zemlje nacionalna tragedija i da su Srbi u tako teškom stanju da su izgubili pravo na pesimizam.[45][45] Zastupao je stanovište da je danas teško održati patrijarhalnu porodicu jer živimo u nepatrijarhalnim vremenima.[46] Lični život Sa suprugom Verom Veljkov Medaković je bio u braku pedeset godina. Nije bio član Saveza komunista ili drugih političkih partija. Bio je vernik Srpske pravoslavne crkve i smatrao je da nemamo moralno pravo tražiti od crkve da rešava ono što država ne može.[4] Imao je dve sestre i dva brata. Jedan od braće borio se na Sremskom frontu i poginuo je 1947. nesrećnim slučajem tokom rukovanja oružjem u igri sa prijateljem.[46] Njegova supruga bila je pijanistkinja i profesorka univerziteta Vera Veljkov.[46] U braku su bili pedeset godina i imaju sina dirigenta Pavla Medakovića.[46] Nasleđe Povodom njegove smrti izdavač Zoran Kulundžija izjavio je: Medaković je za svog dugog i plodnog života pokazao da je najvažnije da treba biti odan svome narodu, njegovoj kulturi, afirmaciji te kulture i povezivanju te kulture sa svetom.[10] Opisivan je kao polihistor i poslednji barokni Srbin.[30] Njegov naučni rad odlikovao se kritičnošću i radom bez predubeđenja.[47] Profesor Vladimir Simić navodi da je Medaković dao izuzetan doprinos na polju izučavanja srpske umetnosti 18. i 19. veka, pritom je otvorio jedno potpuno novo polje istraživanja, to polje je nazvano barokologija, i ona je predstavljala svojevrstan ekvivalent vizantologiji kao etabliranoj naučnoj disciplini koja je do tada bila razvijena.[48] On je opisao Medakovićevo delo kao kapitalnu zaostavštinu, koja prevazilazi mogućnost jednog života.[49] Profesor Boško Suvajdžić smatra da je Medaković bio jedan od najznačajnijih intelektualaca koga smo imali u 20. veku.[50] Akademik Vasilije Krestić opisivao je Dejana Medakovića kao čoveka izraženog patriotizma, stvaralačke vatre, ogromne radne energije i sistematičnosti.[49] Istoričar umetnosti Kosta Vuković navodio je kao Medakovićevu stručnu zaslugu skretanje pažnje na važnost srpskog sakralnog kulturnog nasleđa u kontekstu celokupne srpske istorije umetnosti. posebno 18. stoleća.[49] Kao istoričar umetnosti radio je na očuvanja srednjovekovnog kulturnog nasleđa, koje je takođe uticalo na njegov poetski opus.[51] Spomen-soba Dejana Medakovića u Biblioteci „Branko Radičević” u Sremskim Karlovcima U Medakovićevu čast 2008. godine ustanovljena je Nagrada „Dejan Medaković”.[52] Povodom stogodišnjice Medakovićevog rođenja u Biblioteci „Branko Radičević” u Sremskim Karlovcima otvorena je njegova spomen-soba, sa ličnim predmetima, odlikovanjima, diplomama i 1600 Medakovićevih knjiga koje je biblioteci darovao njegov sin Pavle.[53] Istim povodom je u decembru 2022. održan naučni skup u Matici srpskoj.[54] U Biblioteci Matice srpske čuva se Poklon-zbirka akademika Dejana Medakovića o baroku.[55] Milan Šarac režirao je kratki dokumentarni film o njegovom životu.[56] Poštanska marka iz 2022. godine sa likom Dejana Medakovića Javno preduzeće Pošta Srbije izdalo je 2022. poštansku marku sa likom Medakovića.[57][58] Bista Dejana Medakovića otkrivena je jula 2023. godine u holu Karlovačke gimnazije, u podnožju stepeništa koje vijuga u svečanu salu.[59][60] Još dve biste otkrivene su u Matici srpskoj decembra 2023.[61] i u Domu Vukove zadužbine marta 2024.[62] Nagrade Odlikovanja Orden Svetog Save I stepena (1990)[63] Orden Vuka Karadžića I stepena[64] Orden Katarine grof. Celjske I stepena (2007)[65] Veliki krst za zasluge Savezne Republike Nemačke (1990)[63] Krst prvog reda Republike Austrije za zasluge u nauci i kulturi[63] Zlatna medalja predsednika Republike Mađarske[63] Nagrade Gindeli nagrada, 1987.[63] Sedmojulska nagrada, 1989.[63] Herderova nagrada, 1990.[63] Nagrada Zadužbine Jakova Ignjatovića, za životno delo, Sentandreja, 1990.[24] Oktobarska nagrada grada Beograda, 1990. Povelja Društva konzervatora Srbije, za izuzetan doprinos zaštiti spomenika kulture, 1990.[24] Nagrada „Miloš Crnjanski”, za knjigu memoara Efemeris, 1991.[66] Nagrada Beogradskog izdavačko-grafičkog zavoda, za memoare Efemeris I-III, 1992. Izvanredan Zlatni beočug, za životno delo, 1994.[67] Nagrada Narodne biblioteke Srbije za najčitaniju knjigu godine, za memoare Efemeris I-III, 1994. Književna nagrada „Bibilos”, za knjigu Efemeris V, 1994.[24] Izuzetna Vukova nagrada, 1995.[68] Nagrada „Kruna despota Stefana Lazarevića”, 1998.[63] Nagrada „Pavle Marković Adamov”, za životno delo, 1998.[24] Nagrada „Braća Karić”, 1999.[24] Nagrada „Laza Kostić” (specijalna), za knjigu Srbi u Beču, 1999.[24] Nagrada „Zlatni prsten despota Stefana Lazarevića”, 2000. Prosvetina nagrada za književnost, za knjigu Izabrane srpske teme: knjiga druga, 2001.[68] Plaketa fondacije Aleksander fon Humbolt[24] Diploma Narodnog muzeja u Beogradu[24] Diploma Matice srpske[24] Povelja Saveza društava konzervatora Jugoslavije[24] Spomen-zahvalnica Univerzitetske biblioteke u Beogradu[24] Medalja Miloš Crnjanski 1893—1977[24] Plaketa Republičkog zavoda za zaštitu spomenika kulture[24] Diploma Međunarodnog biografskog centra Kembridž[24] Diploma Austrijske istraživačke zajednice[24] Spomen-medalja Slovenačke akademije nauka i umetnosti[24] Plaketa i dve medalje povodom dvestogodišnjice Karlovačke gimnazije[24] Povelja Narodne biblioteke u Beogradu[24] Plaketa počasnog građanina Sremskih Karlovaca[24] Gramata Saborne crkve[24] Diploma Evropske akademije nauka i umetnosti[24] Zahvalnica Humanitarnog fonda „Privrednik”[24] Medalja Nikola Tesla 1856—1943.[24] Spomen-medalja Rumunske akademije nauka[24] Talir Marije Terezije 1780.[24] Plaketa Etnografskog muzeja[24] Plaketa Kolarčevog narodnog univerziteta[24] Zlatna medalja „patrijarh Josif Rajačić”[24] Dela Odabrana stručna dela Medaković, Dejan (1958). Grafika srpskih štampanih knjiga XV-XVII veka. Beograd: Naučno delo. Medaković, Dejan (1971). Putevi srpskog baroka. Beograd: Nolit. Medaković, Dejan (1976). Tragom srpskog baroka. Novi Sad: Matica srpska. Medaković, Dejan (1978). Manastir Savina: Velika crkva, riznica, rukopisi. Beograd: Filozofski fakultet. Medaković, Dejan (1980). Srpska umetnost u XVIII veku. Beograd: Srpska književna zadruga. Medaković, Dejan (1981). „Srpska umetnost u XIX veku (do 1870)”. Istorija srpskog naroda. 5. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 416—462. Medaković, Dejan (1986). „Srpska umetnost XVIII veka”. Istorija srpskog naroda. 4. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 245—349. Medaković, Dejan; Milošević, Đorđe (1987). Letopis Srba u Trstu. Beograd: Jugoslovenska revija. ISBN 9788674130049. Medaković, Dejan (1988). Barok kod Srba. Zagreb-Beograd: Prosvjeta; Prosveta. ISBN 9788635300269. Medaković, Dejan (1990). Kosovski boj u likovnim umetnostima. Beograd: Srpska književna zadruga. ISBN 9788637901983. Medaković, Dejan (1993). „Stare srpske štamparije”. Istorija srpskog naroda. 3. Beograd: Srpska književna zadruga. str. 425—440. Blagojević, Miloš; Medaković, Dejan (2000). Istorija srpske državnosti. 1. Novi Sad: Ogranak SANU. Medaković, Dejan (2004). Srbi u Zagrebu. Novi Sad: Prometej. Medaković, Dejan (2006). Josif II i Srbi. Novi Sad: Prometej. Medaković, Dejan (2007). Sveta gora fruškogorska. Novi Sad: Prometej. Književna dela Zbirke poezije Motivi (na jeziku: srpski). 1946. Kamenovi (na jeziku: srpski). 1966. Umir (na jeziku: srpski). 1987. Niska (na jeziku: srpski). 1989. Znak na kamenu (na jeziku: srpski). 1994. Zaveštanje (na jeziku: srpski). 1995. Sve čudnije je čudno (na jeziku: srpski). Prometej. 2000. Zbirke kratkih priča Povratak u Rakitije (na jeziku: srpski). Ptice (na jeziku: srpski). Orlov let (na jeziku: srpski). Parastos u Sremskim Karlovcima (na jeziku: srpski). Lumen Karlovačke gimnazije (na jeziku: srpski). Memoari, dnevnici, pisma Svedočenja (na jeziku: srpski). 1984. Ephemeris: chronique d`une famille (Ephemeris I) (na jeziku: francuski). Lausanne: Age d`homme. 1995. Traženje dobra (na jeziku: srpski). 1995. Pisma (na jeziku: srpski). 1996. Efemeris I-V (na jeziku: srpski). Beograd: BIGZ. 1998. Suočavanje sa ljudima i vremenom (na jeziku: srpski). 2000. Pisma i govori (na jeziku: srpski). Prometej. 2004. Dani, sećanja I-VIII (na jeziku: srpski). 1996—2006.[69]

Odlično S providnim omotačem Beograd 1967. Tvrd povez, zaštitni omot, ćirilica, ilustrovano, 1032 strane. Knjiga je odlično očuvana (kao nova). Istorija Beograda datira u prošlost do 7000. p. n. e. Vinčanska kultura, jedna od najvažnijih praistorijskih kultura Evrope, je nastala u okolini Beograda u 6. milenijumu p. n. e. U starom veku, tračko-dačka plemena su naseljavali ovu oblast, da bi Kelti osvojili naselje na mestu današnjeg Beograda i dali mu ime Singidunum. Rimljani su osvojili grad za vreme cara Oktavijana Avgusta i dali mu status municipija polovinom 2. veka. Grad su naselili Sloveni su oko 520. Beograd je nekoliko puta prelazi u posed Vizantije, Bugarske, Ugarske i Srbije. Osmansko carstvo je osvojilo Beograd 1521. i kasnije u njega prenelo sedište sandžaka. Između 1427. godine i Božića 1806. godine Beograd je bio pod tuđinskom vlašću.[1] Od kraja 17. veka grad je često prelazio pod osmanlijsku ili habzburšku vlast. Beograd je postao glavni grad Srbije 1841. Severni deo Beograda je ostao habzburški pogranični kraj sve do 1918. Zbog svog strateškog položaja, oko grada se vodilo više od 115 ratova i bio je rušen 44 puta.[2] Beograd je bio glavni grad Jugoslavije (u svim njenim oblicima) od njenog osnovanja 1918, pa do konačnog razdruživanja 2006. Praistorija[uredi | uredi izvor] Vinčanska dama (5500. p. n. e.) Okresano kameno oruđe pronađeno u Zemunu pokazuje da su zajednice lovaca i skupljača plodova naseljavale okolinu Beograda još u paleolitu i mezolitu. Neka od ovih oruđa musterijenske industrije, koja se više povezuje sa neandertalcima neko sa današnjim ljudima. Iz starijeg kamenog doba, potiču ostaci ljudskih kostiju i lobanja neandertalaca, pronađeni u kamenolomu kod Leštana, u pećini na Čukarici i u blizini Bajlonijeve pijace. Orinjačka i gravetijenska oruđa su takođe pronađena ovde, što indicira postojanje naseobina u periodu od pre 50.000 do 20.000 godina.[3] Neolitske starčevačka i vinčanska kultura su se razvijale u okolini Beograda i dominirale Balkanskim poluostrvom (kao i delovima srednje Evrope i Male Azije) pre oko 7000 godina.[4][5][6][7] Ostaci kulture mlađeg kamenog doba, pronađeni su u Vinči, Žarkovo i u Gornjem gradu, iznad ušća Save u Dunav. To ukazuje da je prostor Beograda bio naseljen u kontinuitetu i da je rastao intenzitet naseljavanja. Mnoga današnja naselja beogradske okoline leže na kulturnim slojevima ranijih praistorijskih naseobina. Prve zemljoradnički narodi koji su naseljavali ovaj region se povezuju sa neolitskom Starčevačkom kulturom, koja je cvetala između pre 6200 i 5200 godina.[8] Postoji nekoliko iskopina Starčevačke kulture u i okolini Beograda, uključujući i naselje Starčevo, po kome je kultura i dobila. Starčevačku kulture je smenila Vinčanska kultura (5500—4500. p. n. e.), naprednija zemljoradnička kultura izrasla iz ranijih starčevačkih naseobina. Ona je takođe dobila ime po toponimu u okolini Beograda Vinča-Belo Brdo. Vinčanska kultura je bila poznata po svojim vrlo velikim naseobinama, od kojih su neka bila najveća u praistorijskoj Evropi;[9] antropomorfnim figurinama kao što je Vinčanska dama; najranijoj bakarnoj metalurgiji u Evropi;[10] i Vinčanskom pismu. Vinča — Belo brdo kraj Beograda spada u red najznačajnijih naseobina i kulturnih nalazišta praistorijskog perioda. Arheološke iskopine na Rospi ćupriji, Gornjem gradu, Karaburmi, Zemunu i Vinči potvrđuju pretpostavke da je područje Beograda bilo intenzivno naseljeno i da se njegovo stanovništvo bavilo plužnom zemljoradnjom i drugim pratećim privrednim delatnostima. Na ovim lokalitetima otkrivene su nekropole bronzanog i metalnog doba kao i dokazi različitih kulturnih uticaja. Stari vek[uredi | uredi izvor] Plemenska država Skordiska sa centrom u Singidunumu (današnjem Beogradu), 3-1. vek pre nove ere. Paleobalkanska plemena Tračana i Dačana su vladali ovim prostorom pre rimskog osvajanja.[11] Oblast Beograda je naseljavalo tračko-dačko pleme Singi.[4] Nakon keltske invazije na Balkansko poluostrvo 279. p. n. e., keltsko pleme Skordisci je preuzelo grad i nazvalo ga Singidun (dun = tvrđava).[4][12] Nema gotovo nikakvih tragova o tom keltskom gradu, osim što su na lokalitetima Karaburme i Rospi ćuprije pronađene nekropole sa umetnički vrednim predmetima, koje su pripadale ratnicima plemena Skordisci. Znatni keltski kulturni uticaji utkani su u duhovnu kulturu stanovništva Singidunuma, koji su delom preneti i pomešani sa rimskim antičkim kulturnim elementima. Rimska vladavina[uredi | uredi izvor] Glavni članak: Singidunum Novac cara Jovijana iz Singidunuma Rimljani su počeli da osvajaju zemlje oko Singiduna tokom 1. veka p. n. e. Gaj Kvint Skribonije Kurio, prokonzul Makedonije je napao unutrašnjost Balkanskog poluostrva sve do Dunava, pokušavajući da istera Skordiske, Dardance, Dačane i druga plemena. Rimljani su ostali samo na kratko i ostavili oblast van rimske uprave. Stoga se malo zna o tim operacijama ili kada je ova oblast organizovana u provinciju Meziju. Rimske legije predvođene Silanom su stigle do Beograda 34. ili 33. p. n. e. Oblast nije bila stabilizovana sve do Oktavijanove vladavine, kada je Marko Licinije Kras, unuk Cezarovog trijumvira i prokonzul Makedonije, konačno umirio region 29. p. n. e. Mezija je zvanično organizovana u provinciju neko vreme pre 6. godine, kada je prvi put pomenut njen upravnik Aul Cecina Sever. Ime grada je romanizovano u Singidunum. Singidunum je postao jedna od glavnih naseobina provincije, smešten između Sirmijuma (Sremske Mitrovice i Viminacijuma (Kostolca), dok se sa druge strane nalazio Taurunum (Zemun). Iako su i Sirmijum i Viminacijum bili značajniji gradovi od Singidunuma, grad je zadržao svoj značaj zbog svog strateškog položaja duž puta Via militaris, važnog rimskog puta koji je povezivao rimske tvrđave i naselja duž dunavskog limesa. Konzervirani ostaci bedema (levo i desno) i kule (u sredini) rimskog kastruma Singidunum je dostigao svoj vrhunac dolaskom Legije IV Flavija 86. godine. Ova legija od oko 6.000 vojnika je bila najvažnija vojna formacija koja se suprotstavljala pretnji Dačana sa druge strane Dunava. Legija je podigla kvadratni kastrum, koji se nalazio u Gornjem gradu današnjeg Kalemegdana. Tvrđava je prvobitno sagrađena od zemlje, ali je ubrzo ojačana kamenom, i njeni ostaci se danas mogu videti kod severoistočnog kraja Gornjeg grada. Legija je takođe izgradila most preko Save koji je povezivao Singidunum i Taurunum. Još jedan korak koji su Rimljani preduzeli da se ojača Singidunum je bilo naseljavanja veterana legije pored tvrđave. Vremenom je to naselje izraslo oko kastruma. Naselje je imalo izgled mreže, sa ulicama koje su se sekle pod pravim uglom. Ostatak ove strukture može se videti i u današnjem Beogradu po orijentaciji ulica Uzun Mirkove, Obilićevog venca, Cara Dušana i Kralja Petra I. Na mestu današnjeg Studentskog trga nalazio se forum, koji su okruživale terme (čiji su ostaci otkriveni 1970-ih). Drugi ostaci rimske kulture kao što su grobnice, spomenici, skulpture, keramike i novčići su pronađeni u selima i varošicama oko Beograda. Car Hadrijan je dao Singidunumu status municipija u prvoj polovini 2. veka. Singidunum je kasnije prerastao ovaj status i postao punopravna kolonija. Rimski car Jovijan, koji je ponovo uspostavio hrišćanstvo za zvaničnu religiju Rimskog carstva, je rođen u Singidunumu 332. Singidunum i Mezija su napredovali u mirnodopskom periodu, ali to nije trajalo zadugo, zbog narastajućih problema kako i van carstva, tako i u njemu. Antoninijan iz vremena cara Karauzija. Na novčiću se vidi lav, simbol Legije IV Flavija. Rimsko carstvo je počelo da propada krajem 3. veka. Provincija Dakija, koju je nakon nekoliko dugih i uspešnih pohoda osnovao car Trajan, je počela da propada zbog invazije Gota 256. Car Aurelijan, suočen sa iznenadnim gubitkom mnogim provincija i velike štete koja su pričinjavala varvarska plemena, je evakuisao Dakiju do 270. Singidunum se ponovo našao na granici propadajućeg carstva. Srednji vek[uredi | uredi izvor] Glavni članak: Istorija Beograda u srednjem veku Vizantija (395—626)[uredi | uredi izvor] Nakon smrti cara Teodosija I, Rimsko carstvo je podeljeno na dva dela. Singidunum se našao na severozapadnoj granici Istočnog rimskog carstva. Mezija i Ilirik su pretrpele razarajuće napade usled sukcesivnih invazija Huna, Ostrogota, Gepida, Sarmata, Avara i Slovena. Singidunum su 441. osvojili osvojili Huni, koji su razorili grad i tvrđavu i prodali njegovo stanovništvo u roblje. U naredna dva veka, grad je menjao vlasnika nekoliko puta. Rimljani su povratili grad nakon raspada Hunskog carstva 454., ali su Sarmati ubrzo zauzeli grad. Ostrogoti su zauzeli grad 470. i isterali Sarmate. Grad su kasnije osvojili Gepidi (488), ali su ga Ostrogoti povratili 504. Istočno rimsko carstvo je preuzelo grad nakon mirovnog sporazuma sa Ostrogotima. Vizantijski car Justinijan I je obnovio Singidunum 535., vrativši tvrđavi i naselju nekadašnju vojnu vrednost. Grad je uživao u kratkom mirnodopskom periodu oko 50 godina, do avarske pljačke 584. Tokom Mavrikijevih balkanskih pohoda, Singidunum je služio kao baza, ali je ponovo izgubljen kada su 602. godine Avari opljačkali i spalili Singidunum. Oko 630. godine Sloveni su se naselili u Singidunumu i okolini, uz dozvolu vizantijskog zapovednika grada. Do ovog vremena, grad je izgubio svoj značaj pograničnog utvrđenja. Bugarska, Ugarska, Vizantija, Srbija[uredi | uredi izvor] Beogradska krštenica, pismo Pape Jovana VIII bugarskom knezu Borisu, deseti red Posle toga, više od dva i po veka, nema pomena o njemu. Avarski i slovenski ratnici nisu marili za ovaj grad, jer on više nije imao položaj graničnog utvrđenja. On se tada nalazio unutar šireg područja Balkana koji su Sloveni već osvojili. I pored toga arheološki nalazi ukazuju na kontinuiran život u gradu i njegovoj okolini. Nekoliko vekova posle prvog pomena Beograda kao slovenskog grada, u njemu se smenjuju razne vojske i osvajači. Do Beograda su najpre došli Franci koji su pod Karlom Velikim uništili Avare. Na ruševinama Taurunuma osnivaju franačko naselje Malevila, da bi slovenizacijom kasnije naziv bio Zemln (Zemun). Franačku vladavinu zamenjuju Bugari, a njihovu Mađari. Bugari su preuzeli vlast nad tvrđavom 827. Ponovni pomen grada i to pod slovenskim imenom Beograd (Beli grad-verovatno po zidinama od belog krečnjaka), sreće se tek u 9. veku, 16. aprila 878. u jednom pismu pape Jovana VIII bugarskom caru Borisu Mihajlu, o smenjivanju beogradskog hrišćanskog episkopa Sergija. Kasnije se taj naziv sreće u različitim varijantama. Mađarska vojska je 896. napala Beograd. Vizantija je osvojila Beograd 971. Posle 976. Beograd je preuzeo bugarski car Samuilo. Vizantijski car Vasilije II pokorio je Samuilovo carstvo 1018. i Beograd je opet postao značajna pogranična tvrđava Vizantije. Tokom 11. i 12. veka oko Beograda se otimaju suparničke sile: Ugarska, Vizantija i Bugarska. Petar Odeljan se u Beogradu proglasio za cara. U okolini Beograda je otpočeo njegov ustanak protiv vizantijske vlasti. Slika ilustruje Skiličinu hroniku. U leto 1040. godine buknuo je u Pomoravlju ustanak protiv Vizantije na čijem čelu se našao Petar Deljan. Ustanici su ubrzo osvojili Beograd, Niš i Skoplje. Deljan se izdavao za Samuilovog unuka, na osnovu čega je u Beogradu 1040. proglašen za cara, nastavljača Samuilovog carstva, ali je ustanak ugušen već 1041. U drugoj polovini 11. veka obnovljeni su ugarsko-vizantijski sukobi. Ugarski kralj Salomon je 1068. godine osvojio neko vizantijsko pogranično utvrđenje za koje se može pretpostaviti da je Beograd.[13] Vizantinci su utvrđenje brzo povratili. Borbe na Dunavu su vremenom dobijale na žestini. Nekoliko godina kasnije ugarski kralj preduzeo je veliki napad na Beograd za koji se pretpostavlja da je bio 1071/72. godine. Mađari su posle dvomesečne opsade uspeli da prodru u grad, a malobrojna posada na čelu sa duksom Nikotom morala je da napusti tvrđavu i da se preda. Ugarska vojska je potpuno opljačkala Beograd.[14] Kralj Salomon je posle ovog uspeha nastavio rat prodirući do Niša. Mir je ubrzo posle ovoga sklopljen. Kako je Vizantija povratila Beograd nije poznato, ali se može pretpostaviti da ugarska vlast u njemu nije dugo trajala i da je Vizantija već 1072. preuzela Beograd.[14] Ugarska vojska je 1096. razorila Beograd, ali ga je Vizantija zadržala. Mađarski kralj Stefan II je porušio Beograd 1124. i njegovim kamenom gradio Zemun. Vizantijski car Manojlo I je porušio Zemun 1154. i beogradskim kamenom ponovo gradila Beograd.[12] Ugarska je 1182. napala i opljačkala Beograd. Vizantija je 1185. povratila Beograd diplomatskim putem. Za to vreme kroz grad prolaze brojni krstaški pohodi na Istok ostavljajući svoj rušilački pečat na njemu. Od 1096. do 1189. kroz Beograd prolaze krstaške vojske. Tokom šestodnevnog boravka Petra Pustinjaka u Zemunu, krstaška vojska je počinila masakr i opustošila grad. Stanovnici Beograda su napusti grad i povukli se u Niš, jer su se plašili da bi krstaška vojska mogla počiniti sličan zločin u njihovom gradu. Krstašku vojsku koja je prošla pored Beograda 1147. predvodio je nemački kralj Konrad III. Pod vođstvom Fridriha Barbarose 1189. g. kroz Beograd prolazi 190.000 ljudi. Ovaj predvodnik krstaša vidio je Beograd u ruševinama. Koliko je stradao možemo suditi po upoređivanju sa zapisom arapskog geografa i kartografa Idrizija, koji u opisu „Itinerera carigradskog puta“ iz 1154. g. pominje Belgraduk kao dobro naseljenu i živu varoš sa mnogim crkvama. Beograd u je od 1230. sastavu Bugarske, ali već 1232. je pripao Ugarskoj. Država srpskog kralja Stefana Dragutina, sa centrom u Beogradu, 13-14. vek Despotova kapija Srpski kralj Dragutin, zet i vazal mađarskog kralja Stefana, dobio je od ugarske krune Mačvu sa Beogradom, koji tada prvi put dolazi pod srpsku vlast. To je bio period intenzivnog naseljavanja srpskog življa i jačanje uticaja Srpske pravoslavne crkve. Tu je Dragutin imao svoj dvor. Novosagrađena Saborna crkva bila je oličenje snage i bogatstva mlade srpske države. Posle Dragutinove smrti 1316. nastao je spor: Ugarska je tražila povraćaj grada, koji je preuzeo Dragutinov brat Milutin. Ugarska je osvojila Beograd 1319. godine. Porušeni i zapusteli grad je priključen Mačvanskoj banovini, postavši pogranična baza ugarskom odupiranju širenju srpske države sa juga, u vreme cara Dušana.[12] Protivnici ugarske krune, braća Horvati, osvojili su Beograd 1382. Ugarska je povratila Beograd 1386. U takvom stanju Beograd dočekuje 15. vek, kad na istorijsku scenu Evrope stupaju Turci, nova velika osvajačka sila. U želji da se što spremnije odupru turskoj najezdi i na Savu i Dunav imaju jako uporište, Mađari dozvoljavaju izgradnju Beograda za vreme despota Stefana Lazarevića. On je Beogradom vladao od 1403. do 1427. g., i to je vreme pravog procvata grada. Beograd je ne samo prestonica srpske države, već i najvažniji privredni, kulturni i verski centar. Grade se: Mitropolitska crkva, nova tvrđava, despotov dvorac, bolnica i biblioteka. Trgovci dobijaju povlastice i dolaze bogati i sposobni ljudi, koji doprinosu prosperitetu grada. Pretpostavlja se da je grad tada mogao brojati 40-50 hiljada žitelja. Beogradska banovina 1490. godine Zindan kapija iz ugarskog perioda Posle Stefanove smrti, despotov naslednik Đurađ Branković, bio je prinuđen 1427. da grad preda Mađarima, a on po ugledu na Beogradsku podiže Smederevsku tvrđavu. U vreme stogodišnjice ugarske vladavine izmenjena je celokupna struktura stanovništva i izgled samog grada. Grad počinje naglo da stagnira, a potisnuto srpsko stanovništvo je živelo u predgrađu i njemu nije bio dostupan Gornji grad. Ugarski kralj Žigmund sve više je naseljava mađarsko stanovništvo i širio uticaj katoličke crkve. Posle pada Smedereva 1440. g., Beogradsku tvrđavu opsedala je turska vojska sa preko 100.000 ratnika, na čelu sa sultanom Muratom II, ali je grad, uz velika razaranja, odbranjen. U želji da osvoje grad Turci na obližnjem brdu Žrnov, današnjoj Avali, podižu svoje utvrđenje, odakle su posmatrali i kontrolisali okolinu. Sultan Mehmed II je 1456. bezuspešno opsedao grad. Beograd se citira i najstarijoj sačuvanoj pesmi iz 1476. godine i armadi kralja Matije. Gotovo čitav jedan vek Beograd je odolevao turskim napadima. Novi vek[uredi | uredi izvor] Osmansko carstvo[uredi | uredi izvor] Glavni članak: Beogradski pašaluk Beograd u 16. veku Turci su pod vođstvom sultana Sulejmana Veličanstvenog, 28. avgusta 1521. uspeli da osvoje Beograd. Grad je srušen i spaljen, a put ka Budimu i Beču otvoren. Pomeranjem granice na sever, menja se strateški položaj Beograda, i u narednih 150 godina, ostao je relativno miran grad sa značajnom trgovačkom i saobraćajnom funkcijom. Od septembra 1521. iz Smedereva je preseljeno sedište sandžaka, a njegov beg je bio Krajišnik Bali-beg Jahjapašić. Pomeranjem turske granice na sever, dotadašnje pogranično utvrđenje je izraslo u upravno, vojno, trgovačko i saobraćajno središte tog dela turskog carstva. U tek obnovljenom gradu orijentalnog izgleda, sve više je cvetalo zanatstvo i trgovina. U početku turske vladavine većinsko stanovništvo je bilo muslimansko. Turaka je bilo malo, a poturica sa Balkana mnogo.[12] On je stecište trgovaca iz Dubrovnika, Venecije, Grčke i Austrije i zanatlija Turaka, Jermena, Srba i Roma. Od zanatlija isticale su se abadžije, aščije, puškari i drugi. Pored čaršije, Osmanlije su za 146 godina svoje vladavine podigle 6 karavansaraja, dva bezistana, dva imareta, sedam hamama, više škola i tekija te oko 40 džamija od kojih je najimpresivnija bila Ibrahim-begova džamija u današnjoj ulici Obilićev venac.[12][15] Grad je izašao iz okvira srednjovjekovnih bedema i počinje sve više da se širi duž trgovačkih puteva koji su vezivali Istok sa Evropom. Beogradom je 1579. harala kuga, tako da je tri godine kasnije Beograd imao samo 934 kuće.[12] Najbrže se obnavljao srpsko stanovništvo. Ono je predstavljalo najpotlačeniji sloj stanovništva, opterećenom kulukom. Živelo je van tvrđave u siromašnim mahalama, a osnovna delatnost su bile zemljoradnja i donekle zanatstvo.[12] Svoj najveći uspon pod Turcima grad dostiže sredinom 17. veka kada je imao oko 100.000 stanovnika.[12] Austrijsko-turski ratovi[uredi | uredi izvor] Maksimilijan Emanuel tokom opsade Beograda 1688. Posle 167 godina relativno mirnog razvoja, grad je postao meta ratnih sukoba. Za vreme Velikog bečkog rata, glad je zahvatila grad, jedan požar je odneo skladište oružja i oko četiri hiljade kuća.[12] Austrijski vojvoda Maksimilijan Bavarski je 6. septembra 1688. osvojio Beograd. Samo 20 dana kasnije izbio je Rat Velike alijanse, pa su Austrijanci morali da povuku većinu svoje vojske sa Srbije. To je omogućilo Turcima da se dve godine kasnije pregrupišu i steknu inicijativu. Turski ofanziva je pokrenula Veliku seobu Srba. U Beogradu je održan crkveno-narodni sabor, koji je zahtevao od austrijskog cara Leopolda povlastice za Srbe. Turci su opseli Beograd iu oktobru i zauzeli ga posle šestodnevne opsade. Grad iz ovih sukoba izašao razoren, a njegovo stanovništvo zbog saradnje sa Austrijancima, izloženo ubijanju, progonima i pljačkama. Posle toga Beograd je ponovo pogranična varoš, i to sve novog austrijsko-turskog rata. Austrijska vojska pod komandom princa Eugena Savojskog ponovo zauzela Beograd 17. avgusta 1717. Požarevačkim mirom Beograd i sever Srbije su pripojeni Austriji. Vojnu upravu je 1720. zamenila Beogradska administracija, čiji je predsednik do 1733. bio knez Aleksandar Virtemberški. Od 1723. do 1736. trajala je izgradnja Beogradske tvrđave na mestu porušene tvrđave prema zahtevima savremenih vojno strateških potreba, po planovima pukovnika Nikole Doksata de Moresa. Austrijska vladavina Beogradom u periodu od 1717. do 1739. označena je pravom transformacijom grada, jer on gubi do tadašnje tursko-istočnjačke crte i poprima obeležja srednjeevropskog grada. Pored tvrđave i varoš je opasana bedemima, a izgrađena su i nova zdanja. Oživljava trgovina, a u njega se sve više doseljavaju Nemci, Mađari, Francuzi, Česi i dr. Varoš je podeljena na Nemački Beograd na Dunavu i Srpsku varoš na Savi. Odlukom cara Karla VI u Nemačkom Beogradu su mogli stanovati samo Nemci, dok su svi stali morali da se isele u savsku varoš. Car Karlo VI je potvrdio odluku kojom je je za za beogradskog mitropolita postavio Mojsija Petrovića. U novom austrijsko-turskom ratu, turska vojska je porazila austrijsku vojsku kod Grocke. Prema preliminarnom sporazumu, Austrijanci morali da sruše sve što su sagradili (bedeme, kasarne i druge objekte). Od austrijskih objekata preostalo su samo barutni magacin,[16] kapija Karla VI i Leopoldova kapija. Nemačko stanovništvo se iselilo, kao i Srbi koji su se naselili u Petrovaradinskom šancu. Beograd, kao najveći je pretrpeo strašna pustošenja tokom rata 1737-1739, izgubivši celokupno srpsko stanovništvo. Povratak muslimanskog stanovništva bio je izuzetno brz, kao i ponovno strukturisanje grada na mahale. Zauzećem grada došlo je do pražnjenja celokupne varoši u koju se novo stanovništvo brzo uselilo, dok je jedino u Savskoj mahali ostalo simbolično prisustvo srpskog življa. Sve do 1741. nije došlo do povratka srpskog stanovništva. Beogradskim mirom, zaključen između Austrije i Turske, grad je ponovo vraćen Turcima. Posle okončanja ratnih operacija 1739. obrazovano je deset mahala, od toga šest muslimanskih, po jedna jevrejska i romska i dve hrišćanske. Beograd je tada imao 2028 upisanih muslimanskih žitelja, 45 Jevreja, dvoje Roma, troje hrišćana u varoši i petoro u savskoj mahali. Ratna pustošenja, u skladu ostavljala su ozbiljne posledice na urbanu strukturu Beograda, menjajući potpuno njegov karakter. Nova urbanizacija svedoči o odsustvu starih vakufskih poseda Sokolovića i Jahjapašića, koji još nisu bili obnovljeni, usled čega je Beograd više ličio na novoosvojeni grad, izgubivši dakle i svoju osmansku tradiciju i austrijski karakter koji je stekao između dva rata. Muslimanske mahale, nastajale su očigledno u skladu sa nesistematičnim prilivom stanovništva, o čemu svedoči i značajna neujednačenost u brojnosti naseobina po mahalama.[17] Turci su mnoge crkve pretvorile u džamije. Beograd ponovo postaje varoš orijentalnih obeležja i to sa pograničnim položajem, jer je granica Beogradskim mirom granica povučena na reci Savi. Da bi Beogradska tvrđava poprimila stari (današnji) izgled, Turcima je bilo potrebno skoro 14 godina. Dok je Beograd nazadovao, na drugoj strani Zemun je dobio poseban status u okviru Vojne krajine i takvi uslovi mu omogućavaju da razvije privredu: trgovinu, zanatstvo, ribarstvo i brodarstvo. Jača građanski stalež, podižu se utvrđenja, državne zgrade i crkve. Iz tog vremena potiču kuće kao što su: Karamatina, Ičkova i kuća Dimitrija Davidovića. Srpska osnovna škola je otvorena 1745. godine, a u gradu rade i slikar Georgije Tenecki i drugi kulturni stvaraoci. Beogradski pašaluk (Smederevski sandžak) 1791. godine Krajem veka u poslednjem austro-turskom ratu, Beograd je 8. oktobra 1789. osvojila vojska maršala Gideon Laudona. Kako se Austrija u isto vreme nalazila u sukobu sa Pruskom, zatražila je mir. Na osnovu Beogradskog mira iz 1739, Beograd i severna Srbija su ponovo vraćeni Turcima. Međutim, tek potpisivanjem Svištovskog mira 1791, Austrijanci su se povukli u Zemun. Turska vojska Bećir-paše je preuzela grad 23. oktobra 1791. Kuga iz 1794. godine je odnela živote oko 4500 stanovnika Beograda.[12] Grčki revolucionar Riga od Fere je ubijen u Beogradu 1798. Oslobođenje[uredi | uredi izvor] Glavni članci: Povlačenje turskog garnizona iz Beograda 1867. i Beograd u 19. veku Dahije ubijaju Hadži Mustafa pašu, bakrorez nepoznatog autora Posle ubistva Mustafa-paše 1801, dahije su uspostavile svoju vlast u gradu i okolnim selima. To je bilo vreme potpunog bezvlašća, janjičarskog nasilja i pljački. Ono je završeno sečom knezova i drugih viđenijih Srba. Buđenje nacionalne svesti i događanja oko seče knezova doveli su do podizanja Prvog srpskog ustanka 1804. g. Ustanak pod vođstvom Karađorđa imao je od samog početka za cilj i oslobađanje Beograda. Posle dve godine borbi, grad je osvojen 1806, a Beogradsku tvrđavu 1807. Beograd je ponovo postao glavni grad Srbije. U Beogradu je već 1807. zasedao i Praviteljstvujušči sovjet serbski, a od 1811. tu su se nalazila i prva ministarstva. Iz Austrije i drugih krajeva su dolazili viđeniji ljudi i intelektualci, među kojima su Sima Milutinović Sarajlija, Ivan Jugović, Dositej Obradović, koji su 1808. godine osnovali prvu Veliku školu. Zgrada nekadašnje Velike škole, danas Vukov i Dositejev muzej Dinamičan razvoj Beograda prekinut je turskim osvajanjem 1813. godine, a represalije koje su usledile dovele su do Drugog srpskog ustanka ustanka 1815. g. Vođa ustanka, knez Miloš Obrenović, uspeo je da unese više diplomatije u odnose sa Turcima. On u Beograd, uz određene povlastice, sve više naseljava srpski živalj sa juga, pa Turci, gotovo u bescenje, počinju da prodaju imanja i kuće. Turci su zadržali tvrđavu, dok je varoš pripala Srbima. U Beogradu je 1830. pročitan Sultanov hatišerif o autonomiji Srbije. U gradu se podižu prvi značajni objekti: Konak kneginje Ljubice, Saborna crkva u Beogradu, dvorski kompleks u Topčideru, itd. Sem svoje privredne funkcije Beograd je postao i značajno kulturno središte. 1831. godine otpočela je sa radom prva štamparija u Beogradu. Iz Kragujevca 1835. je preneta štamparija i počele su da izlaze `Novine srbske`, prve novine u Beogradu. Prva opštinska uprava u Beogradu je izabrana 1839.[18] Prva pošta otvorena je 1840. U gradu su otvorene Bogoslovija, prva gimnazija i grad postaje utočište brojnih kulturnih stvaralaca tog vremena poput: Vuka Karadžića, Jovana Sterije Popovića, Joakima Vujića, Dimitrija Davidovića i drugih. Odlukom Saveta 12. juna 1839. godine nadleštva centralne vlasti i državna kasa su iz Kragujevca izmešteni u Beograd. Potom su ukazom kneza Mihaila 27. maja 1840. godine centralna uprava i državna kasa iz Beograda vraćene u Kragujevac, da bi 7. maja 1841. godine, kneževim ukazom, konačno, Beograd postao prestonica. Narodni muzej u Beogradu osnovan je 1844. a 1855. uspostavljena prva telegrafska linija Beograd - Aleksinac. Ilustracija predaje ključeva grada Beograda knezu Mihailu na Kalemegdanu Prisustvo turske vojske u tvrđavi sputavalo je razvoj Beograda. Međutim, događaji oko ubistva jednog srpskog dečaka na Čukur česmi, kada je došlo do bombardovanja beogradske varoši, bivaju povodi da se počne pregovarati oko definitivnog odlaska turske vojske iz srpskih gradova. Turski komandant Beograda Ali-Riza paša predaje 1867. na Kalemegdanu knezu Mihailu ključeve beogradskog grada. Posle vladavine od 346 godina, 18. aprila 1867. Turci su konačno napustili Beograd. Beograd je postao slobodan simboličnom predajom ključeva kada su i turske vojničke straže zamenjene srpskim vojnicima, a pored zastave Turske podignuta je i zastava Srbije. Na početku srpsko-turskog rata 1876. sa tvrđave je konačno skinuta zastava Turske. Na Berlinskom kongresu 1878. priznata nezavisnost Srbije. 1882. Srbija postaje kraljevina, a Beograd njena prestonica. Beograd oko 1890. To je bio novi podsticaj bržem privrednom i kulturnom razvoju grada. U drugoj polovini 19. veka izvršena je urbanistička i ostala evropeizacija. Centralni položaj imala je Ulica kneza Mihaila, najkraća veza između tvrđave i varoši. Ona ubrzo postaje i najvažniji trgovačko poslovni centar, kakvu je ulogu i danas zadržala. Prve telefonske linije uvedene su 1883. u Beogradu Stare zanate zamjenjuje industrija, a trgovinu i saobraćaj pospešuje izgradnja pruge Beograd-Niš i železnički most na Savi 1884. Prva vodovodna mreža u gradu puštena je u rad 1892. Električno osvetljenje je uvedeno 1893, a 1894. je krenuo prvi električni tramvaj.[19] Grad je dobio parobrodsko društvo i značajne naučno-kulturne ustanove. Spomenik knezu Mihajlu početkom 20. veka Moderno doba[uredi | uredi izvor] Glavni članci: Beograd u Prvom svetskom ratu i Beograd između dva svetska rata Knez Mihailova ulica na prelazu dva veka Beograd, 1933. godine Međutim, uprkos izgradnji železničke pruge do Niša, ukupni uslovi u Srbiji bili su kao i u ostalim pretežno poljoprivrednim zemljama, a Beograd je 1900. imao samo 69.100 stanovnika.[20] Ubrzo, 1905. broj stanovnika se povećava na preko 80.000, a na početku Prvog svetskog rata 1914. i do 100.000, ne računajući Zemun koji je tada pripadao Austrougarskoj.[21][22] Austrijanci bombarduju i zauzimaju Beograd 1914, ali ga srpska vojska ubrzo oslobađa posle Kolubarske bitke. Nemačke i austrijske trupe pod komandom 1915. feldmaršala Augusta fon Makenzena zauzimaju Beograd. Okupator daje novi službeni naziv Beogradu: Nandorfehervar.[23] Srpska i delovi savezničke vojske oslobađaju Beograd 1918. Beograd 1918. postaje prestonica Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca Nakon Prvog svetskog rata i okupacije Austrougarske i nemačkih trupa, Beograd je doživeo brz razvoj i značajnu modernizaciju kao prestonica nove Kraljevine Jugoslavije. Malo je poznata činjenica da je Beograd tada imao jedan od prvih budističkih hramova u Evropi.[24] Tokom dvadesetih i tridesetih godina 20. veka, broj stanovnika se popeo na 239.000 do 1931. zajedno sa zapadnim predgrađem Zemunom, koji je ranije bio u Austrougarskoj. Do 1940, broj stanovnika je bio oko 320.000, priraštaj stanovništva između 1921. i 1948. je iznosio približno 4,08% godišnje.[22] Avionska linija Pariz - Budimpešta je 1923. produžena do Beograda, 1927. je otvoreno zdanje aerodroma Beograd. Radio Beograd je počeo sa radom 1929. Kralj Aleksandar I Karađorđević je ukinuo Vidovdanski ustav i zaveo lični režim. U svim opštinama, pa tako i u gradu Beogradu izabrane opštinske organe smenjuju predsednici opština koje je postavio kralj. Most „Viteškog kralja Aleksandra“, poznat kao „tramvajski“ most preko Save, je izgrađen most 1934. [a] Prvi most preko Dunava, Pančevački most, pušten je u saobraćaj 1935. Beogradski sajam je otvoren 1937.[19] Beogradska oblast, 1922-1929. Beogradska oblast, 1922-1929. Područje Uprave grada Beograda, okruženo Dunavskom banovinom 1931. godine Područje Uprave grada Beograda, okruženo Dunavskom banovinom 1931. godine Drugi svetski rat[uredi | uredi izvor] Beograd posle bombardovanja 1941. Glavni članci: Beograd tokom Drugog svetskog rata i Beogradska operacija Jugoslavija je 25. marta 1941. potpisala Trojni pakt i pridružila se Silama Osovine. Zbog ovoga je 27. marta usledio masovni protest u Beogradu i državni udar. Grad je 6. i 7. aprila teško bombardovao Luftvafe i usmrtio 2.274 ljudi. U bombardovanju je zapaljena i izgorela Narodna biblioteka Srbije, gde su nastradale hiljade knjiga i srednjovekovnih rukopisa[25]. Jugoslaviju su napale nemačke, italijanske, mađarske i bugarske snage, uz pomoć Albanaca i Hrvata. Nakon kapitulacije Kraljevine Jugoslavije, sremska predgrađa Beograda (Zemun) su ušla u sastav Nezavisne Države Hrvatske, nacističke marionetske države. U Beogradu i centralnoj Srbiji nacisti su podržali formiranje vlade Milana Nedića.[26] Jevreji internirani u aprilu 1941. Beogradski Jevreji, Romi, komunisti, i drugi antifašisti odvedeni su u logore Sajmište i Banjica, kroz koje je u toku rata prošlo oko 125.000 logoraša. Jevrejska zajednica je od 1643. živela u četvrti Dorćol pored Dunava. Pre rata tu ih je bilo 10.400. Okupaciju je preživelo svega oko 10% njih. Na Sajmištu je stradalo oko 40.000 Srba i 7-8.000 Jevreja.[27] Na Banjici je ubijeno oko 4.200 ljudi. Likvidacije su vršili nemački okupatori, dok su logoraše uglavnom hapsili srpski kvislinzi, koji su činili i administraciju Banjičkog logora.[28] Grad su bombardovali i saveznici 16. i 17. aprila 1944. godine. Tada je poginulo 1600 ljudi[25]. Borbe za oslobođenje grada su počele 13. i 14. oktobra, a grad je konačno oslobođen 20. oktobra 1944. Oslobodili su ga zajedničkim snagama partizani i Crvena armija. Gubici partizana su bili oko 1.000 boraca, a Crvene armije oko 2.000. U toku celog rata, Beograd je izgubio oko 50.000 ljudi i pretrpeo teška razaranja[25]. Na prostoru cele Srbije (pa i Beograda) izvršena opšta mobilizacija za proboj Sremskog fronta. Nove komunističke vlasti hapse i likvidiraju kvislinge. Posleratni Beograd[uredi | uredi izvor] Novi Beograd 1978. U posleratnom periodu Beograd se razvijao kao glavni grad nove Jugoslavije i ubrzo izrastao u veliki industrijski centar.[29] Godine 1948, je počela izgradnja Novog Beograda sa druge strane reke Save, gde su se do tada nalazile samo močvare i trska. Grad su, bar u početku, gradile dobrovoljne omladinske radne brigade. Godine 1961, povodom mučkog ubistva Patrisa Lumumbe (januar 1961), u Beogradu su održane žestoke demonstracije, sa više povređenih. Tom prilikom je izvršen i upad u belgijsku ambasadu. Prva konferencija nesvrstanih održana je u Beogradu 1961. godine. Beograd je bio i poprište velikih studentskih demonstracija 1968. Marta 1972. Beograd je bio centar poslednje epidemije velikih boginja u Evropi. Epidemija, koja je uključivala prisilne karantine i masovne vakcinacije, okončana je krajem maja.[30] Novi Beograd 1978. Bilbord prikazuje Titovu sliku i tekst „Radimo i stvaramo za našu srećniju budućnost“. Od 1977. do 1978. Održana Konferencija o evropskoj bezbednosti i saradnji (KEBS) u Beogradu u novosagrađenom Sava centru. 1979. održane su godišnja skupština Svetske banke za obnovu i razvoj i Međunarodnog monetarnog fonda. 1980. Održana XXI generalna skupština UNESCO-a. U maju 1980. umro je i doživotni predsednik SFRJ, Josip Broz Tito. Pored gotovo svih vodećih svetskih državnika, sahrani je prisustvovalo i oko 700.000 građana.[19] 1983. održana je godišnja konferencija UNCTAD-a.[19] Redovno emitovanje programa TV Beograd počelo je 1958. Prvi BITEF održan je 1967. Palata „Beograd“ podignuta je 1969. Dve godine kasnije izgrađen je most Gazela i auto-put kroz Beograd i održan prvi FEST. Podzemna železnička stanica Vukov spomenik otvorena 1995.[19] Studentske demonstracije 1991. Dana 9. marta 1991. u Beogradu su održane velike demonstracije, predvođene Vukom Draškovićem, protiv režima Slobodana Miloševića. Prema raznim medijskim izvorima, na ulicama tog dana je bilo između 100.000 i 150.000 ljudi. Kasnije u toku dana, na ulice su izvedeni tenkovi JNA u cilju uspostavljanja mira. Nakon nepriznavanja rezultata lokalnih izbora 1996, opozicija je u Beogradu organizovala svakodnevne građanske i studentske proteste protiv Miloševićeve vladavine, u periodu između novembra 1996. i februara 1997.[31] Posle popuštanja režima i priznavanja rezultata izbora Zoran Đinđić postaje gradonačelnik Beograda. NATO bombardovanje 1999. prouzrokovalo je značajnu štetu gradskoj infrastrukturi. Među pogođenim objektima bile su i zgrade nekoliko ministarstava, zgrada RTS u kojoj je poginulo 16 zaposlenih, nekoliko bolnica, hotel „Jugoslavija“, nekadašnja zgrada Centralnog komiteta, televizijski toranj na Avali, kao i kineska ambasada na Novom Beogradu.[32] Otvaranje Mosta na Adi Nakon izbora 24. septembra 2000. godine, Beograd je postao poprište masovnih demonstracija sa 800.000 po policijskim procenama, a po drugim izvorima i do 1.000.000 učesnika, koje su dovele do konačnog pada Miloševića sa vlasti.[33] Godine 2003, je usvojena Ustavna povelja državne zajednice Srbija i Crna Gora 4. februara, Beograd ostaje glavni grad; 12. marta ubijen predsednik Vlade Srbije dr Zoran Đinđić. Proglašenjem nezavisnosti Crne Gore 2006. nakon referenduma Beograd je ostao glavni grad samo Srbije. Protest 2008. protiv proglašenja nezavisnosti Kosova. U novogodišnjoj noći između 31. decembra 2011. i 1. januara 2012. svečano je otvoren Most na Adi, uz vatromet u ponoć. Tags: Istorija Beograda beogradske price kroz istoriju srpskog naroda srbije srpska ulice

Odlično očuvano Vodič kroz RIM 1965. Istorija kultura umetnost arhitektura Rim (ital. Roma) je glavni grad Italije. Takođe je glavni grad regije Lacio, centar Metropolitanskog grada Rima i posebna opština pod nazivom Comune di Roma Capitale. Sa 2.860.009 stanovnika na 1.285 km² , Rim je najnaseljenija opština u zemlji i treći najnaseljeniji grad u Evropskoj uniji po broju stanovnika unutar gradskih granica. Metropolitanski grad Rim, sa populacijom od 4.355.725 stanovnika, je najnaseljeniji gradski grad u Italiji. Rim se nalazi u centralno-zapadnom delu italijanskog poluostrva, u okviru Lacija, uz obale Tibra. Vatikan (najmanja država na svetu) je nezavisna država unutar gradskih granica Rima, jedini postojeći primer države u gradu. Rim se često naziva gradom sedam brda zbog svog geografskog položaja, kao i „večnim gradom“. Generalno se smatra „kolevkom zapadne civilizacije i hrišćanske kulture“, i centrom Katoličke crkve. Dok rimska mitologija datira osnivanje Rima oko 753. godine pre nove ere, ovo mesto je bilo naseljeno mnogo duže, što ga čini velikim ljudskim naseljem skoro tri milenijuma i jednim od najstarijih gradova u Evropi koji su neprekidno okupirani. Rano stanovništvo grada potiče od mešavine Latina, Etruraca i Sabinjana. Na kraju, grad je sukcesivno postao prestonica Rimskog kraljevstva, Rimske republike i Rimskog carstva, i mnogi ga smatraju prvim carskim gradom i metropolom. Prvi put ga je nazvao Večni grad (lat. Urbs Aeterna) rimski pesnik Tibul, u 1. veku pre nove ere, a izraz su preuzeli i Ovidije, Vergilije i Livije. Rim se naziva i Prestonicom sveta (lat. Caput Mundi). Nakon pada Rimskog carstva na zapadu, koje je označilo početak srednjeg veka, Rim je polako potpadao pod političku kontrolu papstva, da bi u 8. veku postao prestonica Papske države, koja je trajala do 1870. godine. Počevši od renesanse, skoro sve pape od Nikole V (1447–1455) su sprovodile koherentan arhitektonski i urbanistički program tokom četiri stotine godina, sa ciljem da grad postane umetnički i kulturni centar sveta. Na taj način, Rim je prvo postao jedan od glavnih centara renesanse, a zatim je postao rodno mesto i baroknog stila i neoklasicizma.Poznati umetnici, slikari, vajari i arhitekte učinili su Rim središtem svojih aktivnosti, stvarajući remek-dela širom grada. Rim je 1871. postao glavni grad Kraljevine Italije, koja je 1946. godine postala republika Italija. Rim je 2019. godine bio 14. najposećeniji grad na svetu, sa 10,1 milion turista i najpopularnija turistička destinacija u Italiji. Njegov istorijski centar je Unesko uvrstio na listu svetske baštine. Grad domaćin Letnjih olimpijskih igara 1960, Rim je takođe sedište nekoliko specijalizovanih agencija Ujedinjenih nacija, kao što su Organizacija za hranu i poljoprivredu, Svetski program za hranu i Međunarodni fond za poljoprivredni razvoj. Grad je takođe domaćin Sekretarijata Parlamentarne skupštine Unije za Mediteran, kao i sedišta mnogih međunarodnih preduzeća, kao što su Eni, Enel, TIM, Leonardo S.p.A. i nacionalnih i međunarodnih banaka kao što su Unicredit i BNL. Rimska poslovna četvrt EUR je dom mnogih naftnih, farmaceutskih i kompanija za finansijske usluge. Prisustvo renomiranih međunarodnih brendova u gradu učinilo je Rim važnim centrom mode i dizajna, a Cinecittà Studios je stvorio mnoge filmove nagrađene Oskarom. Etimologija[uredi | uredi izvor] Prema mitu o osnivanju starih Rimljana,[1] ime Rim potiče od osnivača i prvog kralja grada, Romula.[2] Međutim, moguće je da je ime Romul zapravo izvedeno iz samog Rima.[3] Već u 4. veku su bile predložene alternativne teorije o poreklu imena. Nekoliko hipoteza je napredovalo fokusirajući se na njegove lingvističke korene koje su međutim ostale neizvesne.[4] Formulisane su različite hipoteze o poreklu imena Rima;[5] ime bi moglo da potiče od: Roma, ćerka Itala, žena Eneja ili njegovog sina Askanija;[6] Romano, sin Odiseja i Kirke; Romo, sin Emationin, koga je Diomed doveo iz Troje;[6] Romide, tiranin Latina, koji je proterao Etrurce iz regiona;[6] Romilos i Romos (Romul i Rem), Askanijevi sinovi blizanci koji su osnovali grad;[6] Rumon ili Rumen, arhaično ime Tibra, ima koren analogan onom grčkog glagola ρεω i latinskog glagola ruo, što znači „teći“;[7][a] Ruma, što na etrurskom znači „gruda“, pa bi se stoga moglo odnositi na mit o Romulu i Remu, ili i na konformaciju brdovitog područja Palatina i Aventina,[b] ili na okuku Tibra ispred od njih[8] ρωμη (rome) što na grčkom znači „snaga“;[v] Roma, trojanska devojka koja je poznavala veštinu magije, nagoveštaji u spisima pesnika Stezikora;[9] Amor, je reč Roma, ako se čita s desna na levo: tumačenje je dao vizantijski pisac Đovani Lido, koji je živeo između petog i šestog veka.[g] Nazivi koji se odnose na Rim i njihovo poreklo[uredi | uredi izvor] Rim takođe ima nekoliko naziva. Urbs/Urbe (lat. Città, grad), jer je u antičko doba reč urbs označavala Rim, koji se smatrao veličanstvenim gradom; Caput fidei (lat. Capitale della fede, Prestonica vere) jer je Rim vekovima bio glavno sedište moći Katoličke crkve (koja se stoga vrlo često naziva i Rimokatoličkom crkvom); Città dell`acqua ili `regina aquarum`, za njegove akvadukte i fontane, za simbiotski odnos sa Tibrom i za veliku dostupnost vode; Caput mundi (lat. Capitale del mondo, Prestonica sveta), objašnjeno rastućim prostranstvom Rimskog carstva koje je Rim učinilo jednim od najuticajnijih gradova u istoriji, potiče od fraze iz Farsalije Marka Anea Lukana koja glasi: „Ipsa, Caput Mundi, bellorum maxima merces, Roma capi facilis“ (Sam Rim, prestonica sveta, najvažniji plen rata, lako podjarmljiv); Urbs Aeterna (lat. Città Eterna, Večni grad), koja umesto toga potiče iz fraze u Knjizi elegija Albija Tibula: „Romulus aeternae nondum formaverat urbis / moenia.“ („Ni Romul još nije sagradio zidine Večnog grada“).[10] Istorija[uredi | uredi izvor] Osnivanje Rima[uredi | uredi izvor] Za više informacija pogledajte: Osnivanje Rima Iako je bilo otkrića arheoloških dokaza o ljudskoj okupaciji rimske oblasti od pre otprilike 14.000 godina, gusti sloj mnogo mlađih ostataka zaklanja paleolitske i neolitske lokalitete.[11] Dokazi o kamenom oruđu, oružju i grnčariji svedoče o oko 10.000 godina ljudskog prisustva. Nekoliko iskopavanja podržava gledište da je Rim izrastao iz pastoralnih naselja na brdu Palatin podignut iznad područja budućeg rimskog foruma. Između kraja bronzanog i početka gvozdenog doba, na svakom brdu između mora i Kapitola nalazilo se selo (na Kapitolskom brdu selo je posvedočeno od kraja 14. veka pre nove ere).[12] Međutim, nijedan od njih još nije imao urbani kvalitet.[12] Danas postoji širok konsenzus da se grad postepeno razvijao kroz agregaciju („sinoecizam“) nekoliko sela oko najvećeg, postavljenog iznad Palatina.[12] Ovo agregiranje je olakšano povećanjem poljoprivredne produktivnosti iznad egzistencijalnog nivoa, što je takođe omogućilo uspostavljanje sekundarnih i tercijarnih delatnosti. Ovo je, zauzvrat, podstaklo razvoj trgovine sa grčkim kolonijama južne Italije (uglavnom Iskija i Kuma).[12] Ovaj razvoj događaja, koji se prema arheološkim dokazima dogodio sredinom 8. veka pre nove ere, može se smatrati „rođenjem“ grada.[12] Uprkos nedavnim iskopavanjima na brdu Palatin, stav da je Rim namerno osnovan sredinom osmog veka pre nove ere, kao što legenda o Romulu sugeriše, ostaje marginalna hipoteza.[13] Legenda o Romulu i Remu[uredi | uredi izvor] Antička etrurska bronzana kapitolinska vučica doji blizance Romula i Rema. Tradicionalne priče koje su preneli sami stari Rimljani objašnjavaju najraniju istoriju njihovog grada u smislu legendi i mitova. Najpoznatiji od ovih mitova, a možda i najpoznatiji od svih rimskih mitova, je priča o Romulu i Remu, blizancima koje je dojila vučica.[1] Odlučili su da izgrade grad, ali nakon svađe Romul je ubio svog brata i grad je uzeo njegovo ime. Prema rimskim analistima, to se dogodilo 21. aprila 753. p. n. e.[14] Ova legenda je morala da se pomiri sa dvostrukom tradicijom, postavljenom ranije, da je trojanski izbeglica Eneja pobegao u Italiju i pronašao lozu Rimljana preko svog sina Jula, imenjaka iz dinastije Julije-Klaudije.[15] To je postavio rimski pesnik Vergilije u prvom veku pre nove ere. Pored toga, Strabon pominje stariju priču, da je grad bio arkadijska kolonija koju je osnovao Evander. Strabon takođe piše da je Lucije Kolije Antipatar verovao da su Rim osnovali Grci.[16][17] Monarhije i republika[uredi | uredi izvor] Istorijske pripadnosti Latini (italsko pleme) 2. milenijum – 752. p. n. e. Albani (Latini) 10. vek – 752. p. n. e. Rimsko kraljevstvo 752–509. p. n. e. Rimska Republika 509–27 Rimsko carstvo 27–395 Zapadno rimsko carstvo 395–476 Kraljevina Odoakra 476–493 Kraljevina Ostrogota 493–553 Vizantija 553–754 Papska država 754–1798, 1799–1809, 1814–1849, 1849–1870 Rimska Republika 1798–1799 Prvo francusko carstvo 1809–1814 Rimska republika (1849) 1849 Kraljevina Italija 1870–1946 Vatikan 1929– Italija 1946– Taj grad se kasnije razvio u prestonicu Rimskog kraljevstva (kojim je neprekidno upravljalo sedam kraljeva, što je bilo u skladu sa tradicijom), Rimske republike (od 510. p. n. e., kojom je upravljao Senat) i konačno Rimskog carstva (od 31. p. n. e., kojim je upravlja car). Nakon osnivanja od strane Romula, prema legendi,[18] Rimom je 244 godine vladao monarhijski sistem, u početku sa vladarima latinskog i sabinskog porekla, a kasnije etrurski kraljevi. Tradicija je predala sedam kraljeva: Romula, Numa Pompilija, Tula Hostilija, Anka Marcija, Tarkvinija Priska, Servija Tulija i Tarkvinija Oholog.[18] Rimljani su 509. p. n. e. proterali poslednjeg kralja iz svog grada i uspostavili oligarhijsku republiku. Rim je tada započeo period karakterisan unutrašnjim borbama između patricija (aristokrata) i plebejaca (malih zemljoposednika), kao i stalnim ratovanjem protiv stanovništva centralne Italije: Etruraca, Latina, Volsa, Ekija i Marsija.[19] Pošto je postao gospodar Lacijuma, Rim je vodio nekoliko ratova (protiv Gala, Osci-Samnita i grčke kolonije Taranta, u savezu sa Pirom, kraljem Epira) čiji je rezultat bio osvajanje italijanskog poluostrva, od centralne oblasti do Velike Grčke.[20] U trećem i drugom veku pre nove ere došlo je do uspostavljanja rimske hegemonije nad Mediteranom i Balkanom, kroz tri punska rata (264–146. p. n. e.) vođena protiv grada Kartagine i tri makedonska rata (212–168. p. n. e.) protiv Makedonije.[21] U to vreme su osnovane prve rimske provincije: Sicilija, Sardinija i Korzika, Hispanija, Makedonija, Aheja i Afrika.[22] Od početka 2. veka pre nove ere, vlast je bila osporavana između dve grupe aristokrata: optimata, koji su predstavljali konzervativni deo Senata, i populara, koji su se oslanjali na pomoć plebejaca (urbane niže klase) da bi stekli vlast. U istom periodu, bankrot sitnih zemljoradnika i osnivanje velikih robovskih imanja izazvali su velike migracije u grad. Neprekidno ratovanje dovelo je do uspostavljanja profesionalne vojske, koja se pokazala lojalnijom svojim generalima nego republici. Zbog toga je u drugoj polovini drugog veka i tokom prvog veka pre nove ere došlo do sukoba kako u inostranstvu tako i iznutra: posle neuspelog pokušaja društvene reforme populara Tiberija i Gaja Graha,[23] i rata protiv Jugurte,[23] došlo je do građanskog rata iz kojeg je general Kornelije Sula izašao kao pobednik. Usledila je velika pobuna robova pod Spartakom,[24] a zatim uspostavljanje prvog trijumvirata sa Cezarom, Pompejem i Krasom.[24] Osvajanje Galije učinilo je Cezara izuzetno moćnim i popularnim, što je dovelo do drugog građanskog rata protiv Senata i Pompeja. Posle svoje pobede, Cezar se uspostavio kao doživotni diktator.[24] Njegovo ubistvo dovelo je do drugog trijumvirata između Oktavijana (Cezarovog unuka i naslednika), Marka Antonija i Lepida, i do još jednog građanskog rata između Oktavijana i Antonija.[25] Ovakav uspeh je zavisio od vojnih osvajanja, trgovačke nadmoći i selektivne asimilacije susednih civilizacija, pre svega civilizacije Etruraca i Grka. Rimska dominacija se proširila na veći deo Evrope i obale Sredozemnog mora, tako da je broj stanovnika narastao na iznad milion. Hiljadama godina Rim je bio politički najznačajniji, najbogatiji i najveći grad zapadnog sveta, a to je ostao i nakon propasti i podele Carstva, čak i kada je konačno izgubio svoj prestonički status u korist Milana i potom Ravene i bio nadmašen prestižom istočne prestonice Konstantinopolja. Carstvo[uredi | uredi izvor] Za više informacija pogledajte: Rimsko carstvo Ostaci Antičkog Rima Rim, Palatinsko brdo, ostaci carskih palata prema cirkusu Maksimusu, centralni sektor. Zalazak sunca na akvaduktu Appio Claudio. Rimski forum su ostaci onih građevina koje su tokom većeg dela vremena Starog Rima predstavljale politički, pravni, verski i ekonomski centar grada i neuralgični centar cele rimske civilizacije. Godine 27. p. n. e., Oktavijan je postao princeps i uzeo titulu Avgusta, osnivajući principat, diarhiju između princepsa i senata.[25] Za vreme Neronove vladavine, dve trećine grada je uništeno posle Velikog požara u Rimu, a počeo je progon hrišćana.[26][27] Rim je uspostavljen kao de fakto carstvo, koje je najveće širenje dostiglo u drugom veku pod carem Trajanom. Rim je potvrđen kao Kaput Mundi, odnosno prestonica poznatog sveta, izraz koji je već korišćen u republikanskom periodu. Tokom prva dva veka, carstvom su vladali carevi iz dinastije Julije-Klaudije, Flavijan (koji je takođe sagradio istoimeni amfiteatar, poznat kao Koloseum),[28] i Antonin.[29] Ovo vreme je takođe karakterisalo širenje hrišćanske religije, koju je propovedao Isus Hrist u Judeji u prvoj polovini prvog veka (pod Tiberijem) i koju su popularizovali njegovi apostoli kroz carstvo i šire.[30] Antonino doba se smatra vrhuncem Carstva, čija se teritorija prostirala od Atlantskog okeana do Eufrata i od Britanije do Egipta.[29] Nakon završetka dinastije Severi 235. godine, Carstvo je ušlo u period od 50 godina poznat kao kriza trećeg veka tokom kojeg su dolazili brojni pučevi od strane generala, koji su nastojali da obezbede region carstva koji im je bio poveren na slabost centralne vlasti u Rimu. Postojalo je takozvano Galsko carstvo od 260. do 274. i pobune Zenobije i njenog oca od sredine 260-ih koje su pokušavale da se odbiju od upada Persijanaca. Neki regioni - Britanija, Španija i severna Afrika - nisu bili skoro pogođeni. Nestabilnost je izazvala ekonomsko pogoršanje, a došlo je i do brzog porasta inflacije pošto je vlada smanjila valutu kako bi pokrila troškove. Germanska plemena duž Rajne i severno od Balkana izvršila su ozbiljne, nekoordinisane upade od 250-ih do 280-ih godina koje su više ličile na džinovske napadne grupe nego na pokušaj naseljavanja. Persijsko carstvo je vršilo invaziju sa istoka nekoliko puta tokom 230-ih do 260-ih, ali je na kraju poraženo.[31] Car Dioklecijan (284) preduzeo je obnovu države. Ukinuo je principat i uveo tetrarhiju koja je nastojala da poveća državnu moć. Najizraženija karakteristika bila je neviđena intervencija države sve do nivoa grada: dok je država podnela zahtev za porez gradu i dozvolila mu da dodeli namete, od njegove vladavine država je to činila sve do nivoa sela. U uzaludnom pokušaju da kontroliše inflaciju, nametnuo je kontrolu cena koja nije potrajala. On ili Konstantin su regionalizovali administraciju carstva što je suštinski promenilo način na koji se njime upravljalo stvaranjem regionalnih eparhija. Mapa Rimskog carstva 117. godine nove ere. Postojanje regionalnih fiskalnih jedinica iz 286. poslužilo je kao model za ovu inovaciju bez presedana. Car je ubrzao proces uklanjanja vojne komande sa guvernera. Od sada, civilna uprava i vojna komanda bi bila odvojena. On je namesnicima dao više fiskalnih obaveza i stavio ih na čelo sistema logističke podrške vojske kao pokušaj da ga kontroliše uklanjanjem sistema podrške iz njene kontrole. Dioklecijan je vladao istočnom polovinom, nastanjen u Nikomediji. 296. godine, uzdigao je Maksimijana do Avgusta zapadne polovine, gde je vladao uglavnom iz Mediolanuma kada nije bio u pokretu.[31] Godine 292. stvorio je dva `mlađa` cara, Cezari, po jedan za svakog Avgusta, Konstancije za Britaniju, Galiju i Španiju čije je sedište vlasti bilo u Triru i Galerije u Sirmijumu na Balkanu. Imenovanje cezara nije bilo nepoznato: Dioklecijan je pokušao da pretvori u sistem nedinastičke sukcesije. Nakon abdikacije 305. godine, cezari su uspeli i oni su zauzvrat sebi postavili dvojicu kolega. Nakon abdikacije Dioklecijana i Maksimijana 305. godine i niza građanskih ratova između rivalskih pretendenta na carsku vlast, tokom godina 306–313, tetrarhija je napuštena. Konstantin Veliki je preduzeo veliku reformu birokratije, ne promenom strukture, već racionalizacijom nadležnosti nekoliko ministarstava tokom godina 325–330, nakon što je pobedio Licinija, cara na Istoku, krajem 324. godine. Nazvan Milanski edikt iz 313. godine, zapravo fragment Licinijevog pisma namesnicima istočnih provincija, daje slobodu bogosluženja svima, uključujući i hrišćane, i naređuje vraćanje oduzete crkvene imovine na molbu novostvorenim namesnicima eparhije. Finansirao je izgradnju nekoliko crkava i dozvolio sveštenstvu da bude arbitar u građanskim parnicama (mera koja ga nije nadživela, ali je delimično obnovljena mnogo kasnije). On je transformisao grad Vizantiju u svoju novu rezidenciju, koja, međutim, zvanično nije bila ništa više od carske rezidencije poput Milana, Trira ili Nikomedije sve dok Konstancije II nije u maju 359. dobio titulu prefekta: Carigrad. Pad Carstva[uredi | uredi izvor] Za više informacija pogledajte: Pad Zapadnog rimskog carstva Ostaci antičkog Rima Piramida Gaja Cestija. Trajanov stub, trijumfalni stub i mesto gde su položene mošti cara Trajana. Hrišćanstvo u obliku Nikejskog simbola vere postalo je zvanična religija carstva 380. godine, preko Solunskog edikta izdatog u ime tri cara - Gracijana, Valentinijana II i Teodosija I - sa Teodosijem koji je očigledno bio pokretačka snaga iza toga. Bio je poslednji car ujedinjenog carstva: posle njegove smrti 395. godine, njegovi sinovi, Arkadije i Honorije, podelili su carstvo na zapadni i istočni deo. Sedište vlade u Zapadnom rimskom carstvu preneto je u Ravenu nakon opsade Milana 402. Tokom 5. veka, carevi iz 430-ih su uglavnom boravili u glavnom gradu Rimu. Rim, koji je izgubio centralnu ulogu u upravljanju carstvom, opljačkali su 410. Vizigoti predvođeni Alarihom,[32] ali je pričinjena vrlo mala fizička šteta, koja je većinski popravljena. Ono što se nije moglo tako lako zameniti su prenosivi predmeti kao što su umetnička dela od plemenitih metala i predmeti za kućnu upotrebu (plen). Pape su ulepšale grad velikim bazilikama, poput Santa Marija Mađore (uz saradnju careva). Stanovništvo grada je palo sa 800.000 na 450–500.000 do trenutka kada je grad 455. godine opljačkao Gejserih, kralj Vandala.[33] Slabi carevi petog veka nisu mogli da zaustave propadanje, što je dovelo do svrgavanja Romula Avgustula 22. avgusta 476. godine, što je označilo kraj Zapadnog rimskog carstva i, za mnoge istoričare, početak srednjeg veka.[34] Srednji vek[uredi | uredi izvor] Za više informacija pogledajte: Italija u srednjem veku Ilustracija iz 15. veka koja prikazuje pljačku Rima 410. godine od strane vizigotskog kralja Alariha I. Nakon pada Zapadnog rimskog carstva 476. godine nove ere, Rim je prvo bio pod kontrolom Odoakra, a zatim je postao deo Ostrogotskog kraljevstva da bi se vratio pod kontrolu Istočnog Rima nakon Gotskog rata, koji je razorio grad 546. i 550. godine. Njegovo stanovništvo opalo je sa više od milion u 210. godini nove ere na 500.000 u 273.[35] zatim na 35.000 nakon Gotskog rata (535–554),[36] svodeći grad koji se širi na grupe naseljenih zgrada ispresecanih među velikim površinama ruševina, vegetacije, vinograda i bašte na pijaci.[37] Generalno se smatra da je populacija grada do 300. godine n.e. iznosila 1 milion (procene se kreću od 2 miliona do 750.000), opadajući na 750–800.000 u 400. n.e., 450–500.000 u 450. n.e. i na 80–100.000 n.e. Rimski biskup, zvani Papa, bio je važan od ranih dana hrišćanstva zbog mučeničke smrti oba apostola Petra i Pavla. Rimski biskupi su takođe viđeni (i katolici ih još uvek vide) kao naslednike Petra, koji se smatra prvim biskupom Rima. Grad je tako dobijao sve veći značaj kao centar katoličke crkve. Nakon langobardske invazije na Italiju (569–572), grad je ostao nominalno vizantijski, ali su u stvarnosti pape vodile politiku ravnoteže između Vizantinaca, Franaka i Langobarda.[38] Godine 729. langobardski kralj Lijutprand poklonio je Crkvi severni latijumski grad Sutri, čime je započela njena vlast.[38] Godine 756. Pipin Mali, nakon što je pobedio Langobarde, dao je papi vremensku jurisdikciju nad rimskim vojvodstvom i Ravenskim egzarhatom, stvarajući tako Papsku državu.[38] Od ovog perioda tri sile su pokušavale da vladaju gradom: papa, plemstvo (zajedno sa šefovima milicija, sudijama, Senatom i stanovništvom) i franački kralj, kao kralj Langobarda, patricije i car.[38] Ove tri stranke (teokratska, republikanska i carska) bile su odlika rimskog života tokom čitavog srednjeg veka.[38] U Božićnoj noći 800. godine, Karla Velikog je u Rimu krunisao papa Lav III za cara Svetog rimskog carstva: tom prilikom je grad prvi put ugostio dve sile čija je borba za kontrolu trebalo da bude konstanta srednjeg veka.[38] Detaljni prikaz Rafaelove ilustracije koja prikazuje krunisanje Karla Velikog u staroj bazilici Svetog Petra, 25. decembra 800. Godine 846. muslimanski Arapi su bezuspešno upali na gradske zidine, ali su uspeli da opljačkaju baziliku Svetog Petra i Pavla, obe izvan gradskog zida.[39] Nakon raspada karolinške moći, Rim je pao kao plen feudalnog haosa: nekoliko plemićkih porodica borilo se protiv pape, cara i međusobno. To su bila vremena Teodore i njene ćerke Marozije, konkubina i majki nekoliko papa, i Krescencija, moćnog feudalca, koji se borio protiv careva Otona II i Otona III.[40] Skandali ovog perioda naterali su papstvo da se reformiše: izbor pape bio je rezervisan za kardinale, a pokušana je reforma sveštenstva. Pokretačka snaga iza ove obnove bio je monah Ildebrando da Soana, koji je jednom izabran za papu pod imenom Papa Grgur VII, uključio se u kontroverzu investiture protiv cara Henrija IV. Nakon toga, Rim su opljačkali i spalili Normani pod vođstvom Roberta Giskara koji je ušao u grad kao podrška papi, a zatim opkolio Anđeosku tvrđavu.[40] Tokom ovog perioda, gradom je autonomno upravljao senator. U 12. veku, ova uprava, kao i drugi evropski gradovi, evoluirala je u komunu, novi oblik društvene organizacije pod kontrolom novih bogatih klasa.[40] Papa Lucije II se borio protiv rimske komune, a borbu je nastavio njegov naslednik papa Evgenije III: u ovoj fazi komunu je, u savezu sa aristokratijom, podržavao Arnaldo da Breša, monah koji je bio verski i društveni reformator.[41] Nakon papine smrti, Arnaldo je zarobljen od strane Adrijana IV, što je označilo kraj autonomije komune.[41] Pod papom Inoćentijom III, čija je vladavina označila apogej papstva, komuna je likvidirala senat i zamenila ga senatorom, koji je bio potčinjen papi.[41] U ovom periodu, papstvo je igralo ulogu od sekularne važnosti u zapadnoj Evropi, često se ponašajući kao arbitri između hrišćanskih monarha i vršeći dodatna politička ovlašćenja.[42] Godine 1266, Karlo Anžujski, koji je krenuo na jug da se bori protiv Hoenštaufena u ime pape, imenovan je za senatora. Karlo je osnovao Sapijencu, univerzitet u Rimu.[41] U tom periodu papa je umro, a kardinali, pozvani u Viterbo, nisu mogli da se dogovore oko njegovog naslednika. Ovo je razbesnelo građane grada, koji su potom skinuli krov sa zgrade u kojoj su se sastajali i zatvorili ih dok nisu imenovali novog papu; ovo je označilo rođenje konklave.[41] U ovom periodu grad je takođe bio razbijen neprekidnim borbama između aristokratskih porodica: Anibaldi, Kaetani, Kolona, Orsini, Konti, ugnežđeni u svojim tvrđavama podignutim iznad drevnih rimskih zdanja, međusobno su se borili da kontrolišu papstvo.[41] Papa Bonifacije VIII, rođen kao Kaetani, bio je poslednji papa koji se borio za univerzalni domen crkve; proglasio je krstaški rat protiv porodice Kolona i 1300. godine pozvao na prvi jubilej hrišćanstva, koji je doveo milione hodočasnika u Rim.[41] Međutim, njegove nade je slomio francuski kralj Filip Lepi, koji ga je zarobio i ubio u Ananjiju.[41] Potom je izabran novi papa veran Francuzima, a papstvo je nakratko premešteno u Avinjon (1309–1377).[43] Tokom ovog perioda Rim je bio zanemaren, sve dok plebejac, Kola di Rijenco, nije došao na vlast.[43] Idealista i ljubitelj starog Rima, Kola je sanjao o ponovnom rođenju Rimskog carstva: nakon što je preuzeo vlast sa titulom Tribuno, njegove reforme su odbačene od strane stanovništva.[43] Primoran da pobegne, Kola se vratio kao deo pratnje kardinala Albornoza, koji je bio zadužen da obnovi vlast Crkve u Italiji.[43] Vrativši se na vlast na kratko vreme, Kola je ubrzo linčovan od strane stanovništva, a Albornoz je preuzeo grad. Godine 1377. Rim je ponovo postao sedište papstva pod Grgurom XI.[43] Povratak pape u Rim te godine je pokrenuo zapadni raskol (1377–1418), a narednih četrdeset godina grad je bio pogođen podelama koje su potresle Crkvu.[43] Rana moderna istorija[uredi | uredi izvor] Za više informacija pogledajte: Rimska renesansa Rana moderna istorija Pogled sa Tibra na most Sant`Anđelo i baziliku. Sikstinska kapela, pogled iznutra. Most Sisto na Tibru. Godine 1418. Sabor u Konstancu je rešio Zapadnu šizmu i izabran je rimski papa Martin V.[44] To je donelo Rimu vek unutrašnjeg mira, koji je označio početak renesanse.[44] Vladajuće pape do prve polovine 16. veka, od Nikole V, osnivača Vatikanske biblioteke, do Pija II, humaniste i pismenog, od Siksta IV, pape ratnika, do Aleksandra VI, nemoralnog i nepotiste, od Julija II, vojnika i pokrovitelja, do Lava X, koji je dao ime ovom periodu („vek Lava X“), svi su svoju energiju posvetili veličini i lepoti Večnog grada i pokroviteljstvu umetnosti.[44] Tih godina se centar italijanske renesanse iz Firence preselio u Rim. Nastala su veličanstvena dela, kao što su nova bazilika Svetog Petra, Sikstinska kapela i most Sisto (prvi most koji je izgrađen preko Tibra od antike, iako na rimskim temeljima). Da bi to postigli, pape su angažovale najbolje umetnike tog vremena, uključujući Mikelanđela, Peruđina, Rafaela, Girlandaja, Luku Sinjorelija, Botičelija i Kozima Roselija. Period je takođe bio zloglasan po papskoj korupciji, sa mnogim papama koje su imale decu, i bavile se nepotizmom i simonijom. Korupcija papa i ogromni troškovi za njihove građevinske projekte doveli su, delimično, do reformacije i, zauzvrat, do kontrareformacije. Pod ekstravagantnim i bogatim papama, Rim je pretvoren u centar umetnosti, poezije, muzike, književnosti, obrazovanja i kulture. Rim je postao sposoban da se takmiči sa drugim velikim evropskim gradovima tog vremena u pogledu bogatstva, veličine, umetnosti, učenja i arhitekture. Period renesanse je dramatično promenio lice Rima, delima poput Mikelanđelove Pijete i freskama apartmana Bordžija. Rim je dostigao najvišu tačku sjaja pod papom Julijem II (1503–1513) i njegovim naslednicima Lavom H i Klimentom VII, obojica članovima porodice Mediči. U ovom dvadesetogodišnjem periodu, Rim je postao jedan od najvećih centara umetnosti na svetu. Stara bazilika Svetog Petra koju je sagradio car Konstantin Veliki[45] (koja je do tada bila u trošnom stanju) je srušena i započeta izgradnja nove. Grad je ugostio umetnike kao što su Girlandajo, Peruđino, Botičeli i Bramante, koji su izgradili hram Tempjeto Svetog Petra u Montoriju i planirali veliki projekat za renoviranje Vatikana. Rafaelo, koji je u Rimu postao jedan od najpoznatijih slikara Italije, stvorio je freske u vili Farnezina, Rafaelove sobe, kao i mnoge druge poznate slike. Mikelanđelo je započeo ukrašavanje plafona Sikstinske kapele i izveo čuvenu statuu Mojsija za grobnicu Julija II. Njena ekonomija je bila bogata, uz prisustvo nekoliko toskanskih bankara, uključujući Agostina Čigija, koji je bio Rafaelov prijatelj i pokrovitelj umetnosti. Pre svoje rane smrti, Rafaelo je takođe po prvi put promovisao očuvanje drevnih ruševina. Italijanski rat (1526—1530) izazvao je prvu pljačku grada u više od pet stotina godina od prethodne pljačke; 1527. godine, landsknehti cara Karla V opljačkali su grad, čime su nagli kraj zlatnog doba renesanse u Rimu.[44] Počevši od Tridentskog sabora 1545. godine, Crkva je započela kontrareformaciju kao odgovor na reformaciju, preispitivanje autoriteta Crkve velikih razmera u duhovnim pitanjima i državnim poslovima. Ovaj gubitak poverenja doveo je do velikih pomeranja moći sa Crkve. Pod papama od Pija V do Siksta V, Rim je postao centar reformisanog katolicizma i doživeo je izgradnju novih spomenika koji su slavili papstvo. Pape i kardinali iz 17. i ranog 18. veka nastavili su kretanje tako što su gradski pejzaž obogatili baroknim zgradama.[46] Ovo je bilo još jedno nepotističko doba; nove aristokratske porodice (Barberini, Pamfili, Čigi, Rospiljozi, Altijeri, Odeskalki) su štitile njihove pape, koje su gradile ogromne barokne zgrade za svoje rođake. Tokom doba prosvetiteljstva, nove ideje su stigle do Večnog grada, gde je papstvo podržalo arheološka istraživanja i poboljšalo dobrobit ljudi. Ali nije sve išlo dobro za Crkvu u vreme Kontrareformacije. Bilo je neuspeha u pokušajima da se potvrdi moć Crkve, a značajan primer je bio 1773. kada je papa Kliment XIV bio prisiljen od strane sekularne vlasti da uguši jezuitski red.[44] Kasna moderna istorija[uredi | uredi izvor] Moderna istorija Tvrđava Sant`Anđelo sa mosta. Najviša statua je statua arhanđela Mihaila, po kome je zgrada dobila ime. Poznata ulica `Via Condotti`. Vladavinu papa prekinula je kratkotrajna Rimska republika (1798–1800), koja je uspostavljena pod uticajem Francuske revolucije. Papska država je obnovljena u junu 1800, ali tokom Napoleonove vladavine, Rim je pripojen kao departman Francuske imperije: prvo kao Département du Tibre (1808–1810), a zatim kao Département Rome (1810–1814). Nakon pada Napoleona, Papska država je ponovo konstituisana odlukom Bečkog kongresa 1814. godine. 1849. je proglašena druga rimska republika tokom godine revolucija 1848. Dve od najuticajnijih ličnosti italijanskog ujedinjenja, Đuzepe Macini i Đuzepe Garibaldi, borili su se za kratkotrajnu republiku. Rim je tada postao žarište nade za ponovno ujedinjenje Italije nakon što je ostatak Italije ujedinjen kao Kraljevina Italija 1861. sa privremenim glavnim gradom u Firenci. Te godine je Rim proglašen prestonicom Italije iako je još uvek bio pod papinom kontrolom. Tokom 1860-ih, poslednji ostaci papske države bili su pod zaštitom Francuske zahvaljujući spoljnoj politici Napoleona III. Francuske trupe bile su stacionirane u regionu pod papskom kontrolom. Godine 1870. francuske trupe su povučene zbog izbijanja francusko-pruskog rata. Italijanske trupe su uspele da zauzmu Rim koji je ušao u grad kroz proboj u blizini Porta Pija. Papa Pije IX proglasio se zatvorenikom u Vatikanu. 1871. glavni grad Italije premešten je iz Firence u Rim. Godine 1870. u gradu je živelo 212.000 stanovnika, od kojih su svi živeli na području koje je omeđivao drevni grad, a 1920. godine stanovništvo je bilo 660.000. Značajan deo živeo je van zidina na severu i preko Tibra u oblasti Vatikana. Dvadeseti vek[uredi | uredi izvor] Za više informacija pogledajte: Kraljevina Italija i Vojna istorija Italije u Drugom svetskom ratu Marš na Rim je bio marš izveden 22. do 29. oktobra koji su izveli italijanski fašisti na čelu sa Benitom Musolinijim. Prestrašen maršom i stanjem u zemlji (liberalna vlada Luiđija Fakte nije uspela da zaustavi širenje anarhije). Kralj Vitorio Emanuele III poverava mu mandat za sastavljanje vlade (28. oktobra 1922), te Musolini postaje premijer. Ubrzo nakon Prvog svetskog rata, krajem 1922. Rim je bio svedok uspona italijanskog fašizma predvođenog Benitom Musolinijem, koji je predvodio marš na grad. Ukinuo je demokratiju do 1926. godine, na kraju je proglasio novo Italijansko carstvo i udružio Italiju sa nacističkom Nemačkom 1938. Musolini je srušio prilično velike delove centra grada kako bi izgradio široke avenije i trgove koji su trebalo da slave fašistički režim i oživljavanje i veličanje klasičnog Rima. U međuratnom periodu došlo je do brzog porasta gradske populacije koja je ubrzo nakon 1930. godine premašila milion stanovnika. Tokom Drugog svetskog rata, zbog umetničkih riznica i prisustva Vatikana, Rim je u velikoj meri izbegao tragičnu sudbinu drugih evropskih gradova. Međutim, 19. jula 1943. oblast San Lorenco je bila izložena savezničkim bombardovanjem, što je rezultiralo oko 3.000 mrtvih i 11.000 povređenih, od kojih je još 1.500 umrlo. Musolini je uhapšen 25. jula 1943. Na dan italijanskog primirja 8. septembra 1943. grad su okupirali Nemci. Papa je proglasio Rim otvorenim gradom. Oslobođen je 4. juna 1944. godine. Rim se uveliko razvio nakon rata kao deo „italijanskog ekonomskog čuda“ posleratne rekonstrukcije i modernizacije 1950-ih i ranih 1960-ih. Tokom ovog perioda, godina la dolce vita („slatkog života“), Rim je postao moderan grad, sa popularnim klasičnim filmovima kao što su Ben Hur, Kvo vadis, Praznik u Rimu i Slatki Život snimljeni u kultnim gradskim studijima Činečita. Trend rasta stanovništva nastavio se sve do sredine 1980-ih kada je opština imala više od 2,8 miliona stanovnika. Nakon ovoga, stanovništvo je polako opadalo jer su ljudi počeli da se sele u obližnja predgrađa, naročito zbog nagomilavanja saobraćaja i zagađenja životne sredine. Geografija[uredi | uredi izvor] Položaj[uredi | uredi izvor] Satelitski snimak Rima. Rim se nalazi u regionu Lacio u centralnoj Italiji na reci Tibar. Prvobitno naselje se razvilo na brežuljcima koji su izlazili pored ostrva Tibar, jedinog prirodnog ostrva u ovoj oblasti. Rim kraljeva je sagrađen na sedam brda: brdu Aventin, brdu Celij, brdu Kapitol, brdu Eskvilin, brdu Palatin, brdu Kvirinal i brdu Viminal. Savremeni Rim takođe prelazi druga reka, Anijen, koja se uliva u Tibar severno od istorijskog centra. Iako je centar grada udaljen oko 24 km u unutrašnjosti Tirenskog mora, gradska teritorija se proteže do obale, gde se nalazi jugozapadni okrug Ostija. Nadmorska visina centralnog dela Rima kreće se od 13 m nadmorske visine (u podnožju Panteona) do 139 m iznad nivoa mora (vrh Monte Mario).[47] Rimska komuna pokriva ukupnu površinu od oko 1.285 km², uključujući mnoge zelene površine. Teritorija[uredi | uredi izvor] Mapa: Sedam brda Rima. Brda su prikazana braon bojom, nizije zelenom. Teritorija opštine je velika, obuhvata vekovima napuštena područja, uglavnom močvarna i nepogodna za poljoprivredu i koja ne pripada nijednoj opštini: sa površinom od 1287,36 km² najveća je u Italiji i jedna je od najvećih proširenih između evropskih prestonica.[48] Rim je najveća opština u Italiji i bila je najveća u Evropi do formiranja opštine Fjumičino, ostajući i nakon toga jedna od najvećih među evropskim prestonicama.[49] Gustina naseljenosti nije velika, zbog prisustva zelenih površina raštrkanih po celoj opštinskoj oblasti:[50] Rim je jedinstven u zapadnom svetu po prostranstvu sela koja okružujuju grad i međusobnom prožimanju između grada i sela.[51] Štaviše, Rim je italijanska opština sa najvećim brojem susednih opština, 29 (bez enklave Vatikana). Seizmička klasifikacija[uredi | uredi izvor] zona 2B (srednja seizmičnost, obuhvata teritorijalna područja opština IV, V, VI, VII, VIII i IX);[52] zona 3A (niska seizmičnost, obuhvata teritorijalna područja opština I, II, III, X, XI, XII, XIII, XIV i XV);[52] zona 3B (niska seizmičnost, obuhvata administrativno ostrvo XV opštine).[52] Topografija[uredi | uredi izvor] Pogled iz vazduha na istorijski centar Rima (ital. Centro Storico). Tokom istorije Rima, urbanim granicama grada smatralo se područje unutar gradskih zidina. Prvobitno su se sastojali od Servijevog zida, koji je izgrađen dvanaest godina nakon galskog pljačkanja grada 390. godine pre nove ere. Ovo je sadržalo većinu brda Eskvilina i Celija, kao i ostalih pet. Rim je prerastao Servijev zid, ali više nije bilo zidanja sve do skoro 700 godina kasnije, kada je 270. godine nove ere car Aurelijan počeo da gradi Aurelijanove zidove. Bile su dugačke skoro 19 km i još uvek su bile zidine koje su trupe Kraljevine Italije morale da probiju da bi ušle u grad 1870. Gradsko urbano područje je presečeno na dva dela kružnim putem, Grande Rakordo Anulare („GRA“), završen 1962., koji kruži oko centra grada na udaljenosti od oko 10 kilometara. Iako je, kada je prsten završen, većina delova naseljenog područja ležala je unutar njega (jedan od retkih izuzetaka bilo je nekadašnje selo Ostija, koje leži duž obale Tirenskog mora), i u međuvremenu su izgrađeni kvartovi koji se protežu i do 20 kilometara iza njega. Opština pokriva površinu otprilike tri puta veću od ukupne površine unutar Rakorda i uporediva je po površini sa celim metropolitanskim gradovima Milanom i Napuljem, i sa površinom koja je šest puta veća od teritorije ovih gradova. Takođe obuhvata značajne površine napuštenih močvara koje nisu pogodne ni za poljoprivredu ni za urbani razvoj. Kao posledica toga, gustina opštine nije toliko velika, njena teritorija je podeljena između visoko urbanizovanih područja i područja označenih kao parkovi, rezervati prirode i za poljoprivrednu upotrebu. Smanjena verzija slike koja prikazuje pogled od 360 stepeni sa kupole bazilike Svetog Petra preko ostatka Vatikana i Rima. Hidrografija[uredi | uredi izvor] Kroz grad, pored Tibra, prolaze i Anijena, njena pritoka na severu današnje urbane teritorije, i mali vodeni putevi kao što su Almone i brojni rovovi rimskog sela. Opština Rim H ima pogled na Tirensko more (Rim je najveća primorska opština u Evropi, sa oko 20 kilometara obale[53]). Rim HV opština gleda na jezera Bračano i Martinjano.[54] Klima[uredi | uredi izvor] Rim ima mediteransku klimu, sa toplim, suvim letima i blagim, vlažnim zimama.[55] Decembar, januar i februar su najhladniji meseci, sa srednjom dnevnom temperaturom od približno 8°S. Temperature tokom ovih meseci uglavnom variraju između 10 i 15 °S tokom dana i između 3 i 5 °S noću, sa čestim hladnijim ili toplijim periodima. Snežne padavine su retke, sa slabim snegom ili naletima koji se javljaju tokom nekih zima, uglavnom bez akumulacije, a velike snežne padavine su veoma retke (najskorije su bile 2018, 2012. i 1986. godine).[56][57] skupiKlima Rima Pokazatelj \ Mesec Jan. Feb. Mar. Apr. Maj Jun Jul Avg. Sep. Okt. Nov. Dec. God. Apsolutni maksimum, °C (°F) 20,8 (69,4) 21,6 (70,9) 26,6 (79,9) 29,8 (85,6) 33,1 (91,6) 37,8 (100) 39,4 (102,9) 40,6 (105,1) 38,4 (101,1) 30,7 (87,3) 26,5 (79,7) 20,3 (68,5) 40,6 (105,1) Srednji maksimum, °C (°F) 11,1 (52) 12,6 (54,7) 15,2 (59,4) 18,8 (65,8) 23,4 (74,1) 27,6 (81,7) 30,4 (86,7) 29,8 (85,6) 26,3 (79,3) 21,5 (70,7) 16,1 (61) 12,5 (54,5) 20,4 (68,7) Srednji minimum, °C (°F) 4,5 (40,1) 5,4 (41,7) 7,2 (45) 9,8 (49,6) 13,3 (55,9) 17,2 (63) 19,6 (67,3) 19,4 (66,9) 16,9 (62,4) 12,8 (55) 9,3 (48,7) 6,4 (43,5) 11,8 (53,2) Apsolutni minimum, °C (°F) −11,0 (12,2) −6,9 (19,6) −6,5 (20,3) −2,4 (27,7) 1,8 (35,2) 5,0 (41) 9,1 (48,4) 9,3 (48,7) 4,3 (39,7) 0,8 (33,4) −5,2 (22,6) −5,6 (21,9) −11,0 (12,2) Količina padavina, mm (in) 80 (31,5) 72 (28,3) 69 (27,2) 70 (27,6) 57 (22,4) 38 (15) 15 (5,9) 23 (9,1) 70 (27,6) 118 (46,5) 111 (43,7) 100 (39,4) 823 (324) Izvor: Turističeskiй portal, Pogoda i Klimat Arhitektura[uredi | uredi izvor] Za više informacija pogledajte: Rimska arhitektura Arhitektura Rima tokom vekova se u velikoj meri razvila od starorimske arhitekture do italijanske moderne i savremene arhitekture. Rim je nekada bio glavni svetski epicentar klasične arhitekture, razvijajući nove forme kao što su luk, kupola i svod. Romanički stil u 11. 12. i 13. veku je takođe bio široko korišćen u rimskoj arhitekturi, a kasnije je grad postao jedan od glavnih centara renesansne i barokne arhitekture.[58] Gradski pejzaž Rima je takođe u velikoj meri neoklasicističkog i fašističkog stila. Rimski forum. Antički Rim[uredi | uredi izvor] Za više informacija pogledajte: Stari Rim Jedan od simbola Rima je Koloseum (70—80), najveći amfiteatar ikada izgrađen u Rimskom carstvu. Ovaj objekat je imao kapacitet od 50.000 posetilaca i koristio se za borbe gladijatora. Lista veoma značajnih spomenika antičkog Rima uključuje Forum, Zlatnu kuću (lat. Domus Aurea), Panteon, Trajanov stub, Trajanovu tržnicu, Rimske katakombe, Cirkus maksimus (lat. Circus Maximus), Karakalina kupatila, Konstantinovu kapiju, Cestijusova piramida, Usta istine (ital. Bocca della Verità). Trg Popolo. Renesansa i barok[uredi | uredi izvor] Rim je bio svetski centar renesanse, koja je ostavila dubok trag na sam grad. Najimpresivniji primerak renesansne arhitekture u Rimu je Mikelanđelov Trg Kampidoljo (ital. Piazza del Campidoglio) sa Palatom Senatorio (ital. Palazzo Senatorio) koja je sedište gradske vlade. Tokom ovog perioda velike aristokratske porodice Rima su gradile raskošne građevine kao što je Kvirinale (ital. Palazzo del Quirinale), koja je sada sedište predsednika italijanske republike, Palata Venecija (ital. Palazzo Venezia), Palata Farneze (ital. Palazzo Farnese), Barberini (ital. Palazzo Barberini), Kiđi (ital. Palazzo Chigi), sedište italijanskog premijera, Palata Spada (ital. Palazzo Spada), Palata dela Kančelerija (ital. Palazzo della Cancelleria), Vila Farnezina (ital. Villa Farnesina). Rim je poznat i po velikim i veličanstvenim trgovima, koji obično u centru imaju obelisk, a uglavnom su izgrađeni u 17. veku. Glavni trgovi su Trg Navona (ital. Piazza Navona), Španski trg (ital. Piazza di Spagna), Trg cveća (ital. Campo de` Fiori), Trg Venecija (ital. Piazza Venezia), Trg Farneze (ital. Piazza Farnese) i Minervin trg (ital. Piazza della Minerva). Najizrazitiji predstavnik barokne umetnosti je Fontana di Trevi (ital. Fontana di Trevi) arhitekte Nikole Salvija. Ostala značajna mesta baroka iz sedamnaestog veka su Palata Madama (ital. Palazzo Madama), sedište italijanskog Senata i Montečitorio (ital. Palazzo Montecitorio), sedište Poslaničkih klubova Italije. Spomenik Vitoriju Emanueleu II. Neoklasicizam[uredi | uredi izvor] Neoklasičnu arhitekturu karakterišu veličanstvene razmere, jednostavnost geometrijskih oblika, grčki - posebno dorski - ili rimski detalji, dramatična upotreba stubova i sklonost ka praznim zidovima. Novi ukus za antičku jednostavnost predstavljao je opštu reakciju na ekscese rokoko stila.[59] Neoklasični period u Italiji trajao je od 1750-ih do 1850-ih.[60] Rim je 1870. godine postao prestonica nove Kraljevine Italije. Od tih godina dominantan stil gradnje postaje neoklasicizam koji je svoje uzore nalazio u Antici. U ovom periodu su izgrađene mnoge palate koje su ugostile ministre, ambasadore i druge vladine agencije. Jedan od najpoznatijih spomenika neoklasicističkog stila u Rimu je spomenik Viktoru Emanuelu II poznat kao „Oltar otadžbine“ u kome se nalazi grob Neznanog Junaka kao simbol 650.000 Italijana koji su poginuli u Drugom svetskom ratu. Arhitektura u doba fašizma[uredi | uredi izvor] Fašistički režim, koji je upravljao Italijom između 1922. i 1943. godine, razvio je originalan arhitektonski stil, koji je nastao istraživanjem veza sa antičkom rimskom arhitekturom.[61] Fašistički stilovi arhitekture su grana modernističke arhitekture koja je postala popularna početkom 20. veka. Na italijanski fašistički stil takođe je u velikoj meri uticao racionalistički pokret u Italiji 1920-ih. Racionalistička arhitektura, uz pomoć italijanske vlade, proslavila je novo fašističko doba kulture i vlasti u Italiji.[62] Fašistički stilovi arhitekture preuzeli su dizajnerske tragove iz Starog Rima u tome što su stilovi zgrada uglavnom bili veoma veliki i simetrični sa oštrim nezaobljenim ivicama. Zgrade su svojom veličinom namerno prenosile osećaj strahopoštovanja i zastrašivanja, a napravljene su od krečnjaka i drugog izdržljivog kamena kako bi izdržale čitavo doba fašizma i stvorile impresivne ruševine. Zgrade su takođe bile veoma jednostavne, sa malo ili bez ukrasa, i nedostajalo im je mnogo složenosti u dizajnu. Ove opšte karakteristike fašističke arhitekture doprinele su jednostavnoj estetici koju zgrade prikazuju. Svi ovi aspekti pomogli su fašističkim diktaturama da ispolje apsolutnu i totalnu vlast nad stanovništvom. Hitler i Musolini su koristili fašističku arhitekturu kao još jedan izvor propagande da pokažu svetu snagu, ponos i moć svojih režima.[63] Palata Farnezina, aktuelno sedište italijanskog ministarstva spoljnih poslova, izgrađena je 1935. u fašističkom stilu. Najpoznatiji spomenik iz tog perioda je okrug Univerzalna rimska izložba (ital. Esposizione Universale Roma), izgrađen 1935. godine, i originalno namenjen za prikazivanje na Svetskoj izložbi 1942. godine. Kako je Italija 1940. godine ušla u Drugi svetski rat, planirana Svetska izložba nikada nije održana. Najreprezentativnija zgrada ovog stila je Palata italijanskog naroda (ital. Palazzo della Civiltà Italiana, 1938 — 1943), ikonični dizajn obeležen kockama ili četvorouglovima. Vila Borgeze. Vile i bašte[uredi | uredi izvor] Centar Rima je okružen velikim zelenim površinama i raskošnim antičkim vilama, koje su ostaci krune vila koje su okruživale papski grad. Mnoge od njih su značajno razorene kroz špekulacije sa nekretninama krajem 19. veka. Od preostalih je najznačajnija Vila Borgeze (ital. Villa Borghese), sa velikom pejzažnom baštom koja je izgrađena u naturalističkom engleskom stilu iz 19. veka. Ta bašta sadrži brojne zgrade, muzeje (Galerija Borgeze) i atrakcije. Ostale značajne su Vila Ada (ital. Villa Ada) najveći javni panoramski park u Rimu, Vila Dorija Pamfili (ital. Villa Doria Pamphili), druga po veličini sa površinom od 1.8 km², Vila Torlonija (ital. Villa Torlonia), blistavi primer Ars nove, koja je bila rimska rezidencija diktatora Benita Musolinija, Vila Albani (ital. Villa Albani) u koju je Alesandro Kardinal Albani smestio svoju kolekciju antikviteta i rimskih skulptura. Arheološka nalazišta[uredi | uredi izvor] Pogled na Carski forum sa Kapitola. Karakaline terme. Kolevka istorije Rima je brdo Palatin, ispod kojeg se nalaze Rimski forum, Carski forumi i Trajanova pijaca, centri političkog, ekonomskog, verskog i društvenog života antičkog sveta.[64] Nedaleko je Koloseum, simbolični spomenik starog Rima; na obližnjem brdu Opio nalaze se ostaci Domus Aurea, Neronove zlatne kuće.[65] Idući od Pijaca Venecija prema Tibru nalaze se Kripta Balbi (deo antičkog Balboovog pozorišta), Stočni forum, Marčelovo pozorište sa hramovima oblasti Sant`Omobono i Foro Olitorio i sveta oblast Largo di Tore Argentina (gde je Cezar ubijen).[66] Ostala arheološka nalazišta u gradu su podzemna bazilika Porta Mađore, terme Karakala,[67] terme Dioklecijana, Titove terme, Mitreum San Klemente, Mecenas auditorijum, stadion Domicijana, ostaci Ludusa Magnusa, Hadrijanove Auditorije i rimskih kuća Celij, ispod bazilike Santi Đovani i Paolo.[68] Izvan grada nalaze se iskopine ​​Ostije;[69] mauzolej Cecilije Metele, susedna Vila di Maksencije, Kastrum Ketani, grobnica Scipiona i vila Kvintilija na Apija Antika;[70] Vila di Livija u Prima Porti,[71] arheološkom području Vejo, sa etrurskim svetilištem Apolona[70] i parkom Grobnica Via Latina. Prirodna područja[uredi | uredi izvor] Bašta jezera i Eskulapov hram iz 18. veka. Skup slobodnih zelenih površina pokriva ukupnu površinu od 86.000 hektara, 67% od 128.500 hektara Rima, što ga čini najzelenijim evropskim gradom u apsolutnom iznosu. Među njima su zaštićena prirodna područja, čije je stanište posebno bogato biljnim i životinjskim vrstama, uključujući 19 kopnenih parkova i jedan morski, Tor Paterno.[72] Zaštićena područja su nedavna stvarnost, koja je počela uspostavljanjem urbanog regionalnog parka Pineto 1987. godine i antičkog regionalnog parka Apija sledeće godine; 1997. godine rođeno je regionalno telo RomaNatura, koje je značajno proširilo broj zaštićenih područja, dodajući ih čak 14. Među regionalnim parkovima i prirodnim rezervatima koji spadaju u opštinsko područje Rima, pored parka Apija, rezervata prirode Marčiljana, prirodnog rezervata Dečima-Malafede, državnog rezervata prirode Litorale Romano, prirode Vale del`Anijen rezervat, prirodni rezervat Insugerata i rezervat prirode Monte Mario, kojima se dodaju parkovi unutar vila u Rimu i različiti urbani parkovi. Posebne zelene površine su namenjene botaničkoj bašti i opštinskom ružičnjaku, dok se u perifernijim područjima nalaze i poljoprivredne površine. Ogromno ruralno područje, delimično ravno, a delom brdovito, koje se prostire oko grada Rima definisano je kao rimsko selo, ali koje se razlikuje od ostalih rimskih sela po tome što je sadržano u opštinskoj teritoriji. Duž Tibra nalazi se urbana oaza kojom upravlja WWF, a na ušću reke nalazi se Mediteranski centar za stanište, još jedna urbana oaza kojom upravlja LIPU. Urbana fauna[uredi | uredi izvor] Rimska gatara, žena koja se brine o mačkama. U Rimu živi hiljade vrsta životinja, kičmenjaka i beskičmenjaka. Tipične za oblast Koloseuma, na primer, su mačke, koje su od 2001. godine proglašene „biokulturnim nasleđem Rima“[73] (jedini primer takve odredbe u Italiji). Rimskih mačaka ima oko 300.000. Otprilike 120.000 živi u kućama, a ostale su lutalice, grupisane u najmanje 400 kolonija mačaka, koje žive u slobodnim staništima (predviđeno zakonom broj 281 iz 1991. i regionalnim zakonom broj 34 iz 1997. godine),[74] i mnogi Rimljani, uglavnom žene, koje se ponekad nazivaju gatare (od ital. reči za mačku, gatta), brinu o njima.[75] Među pticama, u urbanoj sredini, izdvajaju se obični čvorci, procenjeni na čak 5 miliona primeraka,[76] kao i golub pećinar i druge tipične komponente urbane faune poput golubova, sivih vrana i gugutki. Ovim domaćim vrstama, posebno poslednjih decenija, pridružile su se i druge vrste, uključujući papagaje. U odnosu na čvorke, Rim je italijanski grad sa najvećim brojem ovih ptica, koje su kolonizovale urbanu sredinu počevši od prvog posleratnog perioda, nakon uništenja mnogih perifernih močvara, pronalazeći malo predatora i lako sklonište. U sezoni migracije stvaraju velike probleme sa svojim stajnjakom.[77] Bez obzira na to, objavljeno je više video snimaka spektakularnih plesova koji se izvode na nebu pred očima lokalnog stanovništva i turista.[78] Spomenici i bitna mesta[uredi | uredi izvor] „ Rim je prestonica sveta! Na ovom mestu je povezana cela svetska istorija, i verujem da sam se po drugi put rodio, da sam vaskrsnuo, onog dana kada sam kročio u Rim. Njegove lepote su me malo po malo podigle do svoje visine. ” — Johan Volfgang fon Gete, Viaggio in Italia, 1813-1817 Rim se pojavljuje kao rezultat neprekidnog preklapanja arhitektonskih i urbanističkih svedočanstava različitih vekova, u jedinstvenom i sugestivnom međusobnom prožimanju. Pokazuje složen odnos koji je grad uvek uspostavljao sa svojom prošlošću, u smenjivanju haotičnog razvoja, perioda dekadencije, preporoda i pokušaja, u savremenom dobu, da se modernizuje. Rim je grad sa najviše spomenika na svetu kako u apsolutnom smislu,[79] tako i po gustini, odnosno u odnosu na površinu (spomenika po kvadratnom metru).[80] Sakralna arhitektura[uredi | uredi izvor] Religijske građevine Panteon (итал. Il Pantheon, Santa Maria ad Martyres). Kuća vestalki (-Casa delle vestali-). Vatikanske pećine, mesto gde su sahranjene mnoge pape. Najvažnije sakralne građevine antike bili su hramovi; nisu bila mesta za sastajanje vernika, već su u njima bile samo kultne slike božanstava kojima su bili posvećeni. Veruje se da je u kasno republikansko doba Rim imao oko stotinu hramova.[81] Postoji nekoliko stotina hrišćanskih crkava i njihova istorija je isprepletena sa verskom, društvenom i umetničkom istorijom grada. Katedrala rimske biskupije je bazilika San Đovani Laterano, jedna od četiri glavne papske bazilike zajedno sa bazilikom San Pietro u Vatikanu, bazilikom San Paolo van zidina i bazilikom Santa Maria Mađore. Četiri bazilike bile su deo takozvanog „obilaska sedam crkava” koji su hodočasnici morali da završe peške i za jedan dan. Ostale tri crkve koje su deo ovog itinerera su: bazilika San Lorenco van zidina, bazilika Santa Kroče u Gerusalemu i bazilika San Sebastiano van zidina. Iako je grad centar Katoličke crkve, nema manjka u primerima bogomolja koje pripadaju drugim verskim konfesijama hrišćanstva kao što su Valdenski hram na trgu Kavur (valdizam), Hram Rima u Italiji (Crkva Isusa Hrista svetaca poslednjih dana), crkva San Teodoro al Palatino (pravoslavna), crkva Santa Katerina martire (ruska pravoslavna), crkva San Paolo unutar zidina (anglikanska). Rim se stoga može smatrati gradom sa najvećim brojem crkava na svetu.[82][83] Pored hrišćanstva, grad je i referentna tačka za islamsku zajednicu i jevrejsku zajednicu. U okrugu Parioli, izgrađena je najveća džamija u Evropi, koja zauzima površinu od 34.000 m².[84] U jevrejskom getu izgrađena je i sinagoga Tempio Maggiore di Roma, početkom dvadesetog veka.[85] Pogrebna arhitektura[uredi | uredi izvor] Pogrebna arhitektura Bazilika Svetog Pavla van zidina (San Paolo fuori le mura). Kripta papa u katakombi San Kalisto trebalo je da sadrži ostatke nekih od prvih papa Crkve. Grad je takođe razbacan sa nekoliko primera pogrebne arhitekture uključujući: drevne podzemne katakombe, posebno hrišćanske Prisile i San Kalisto, mauzoleje i monumentalne grobnice, koje su takođe krasile konzularne puteve, kao što je Avgustov mauzolej u Kampo Marcio ili grobnice Apijevog puta, privatna hipogeja velikih rimskih porodica, nekropole, koncentrisane posebno van grada, pa čak i retki primerci piramida, poput Cestijeve piramide. Ovim spomenicima, posebno posle srednjeg veka, dodata su moderna groblja. Iako su katakombe u Rimu najpoznatije po hrišćanskim sahranama, bilo u odvojenim katakombama ili pomešanim zajedno, Jevreji, kao i pristalice raznih paganskih rimskih religija, sahranjivani su u katakombama, počevši od 2. veka nove ere. Do ovoga je došlo zbog zabrane sahranjivanja Rimljana unutar grada, kao i odgovor na prenaseljenost i nedostatak zemlje za sahranjivanje. Najobimnija i možda najpoznatija je hrišćanska katakomba Kaliksta se nalazi u blizini parka Kafarela, ali postoje i druga mesta, kako hrišćanska, tako i ne, raštrkana po gradu, od kojih su neka sada zahvaćena modernom urbanizacijom.[86] Hrišćanske katakombe su izuzetno važne za istoriju ranohrišćanske umetnosti, jer sadrže veliku većinu primera iz perioda pre oko 400. godine nove ere, u freskama i skulpturama, kao i zlatne staklene medaljone (ovi su, kao i većina tela, uklonjeni). Jevrejske katakombe su na sličan način važne za proučavanje jevrejske kulture u ovom ranom periodu.[87] Rim ima ukupno 11 opštinskih groblja: Verano, San Vitorino, Ostija, Laurentino, Cezano, groblje Svete Marije Karminske, Izola Farnese, Kastel di Gvido, Makarese, Sveta Marija, kao i nekatoličko ratno groblje. U sastav se ponakad i ubraja Teutonsko groblje, koje se nalazi blizu granice sa Vatikanom. Civilna arhitektura[uredi | uredi izvor] Civilna arhitektura Palata Kvirinale (Palazzo del Quirinale) Palata pravde (Palazzo di giustizia). Palata italijanske civilizacije (Palazzo della Civiltà Italiana). Civilna arhitektura Konstantinov slavoluk Fontana di Trevi Fontana de Trevi detalji Civilnu arhitekturu Rima čini nekoliko stotina zgrada i drugih spomenika koji su pratili istoriju grada oko 28 vekova: od arks Kapitolina i domus starog Rima do plemićkih palata srednjeg veka. Od luksuznih vila papskog Rima, preko modernih građevina gradske četvrti EUR, kao što je Palata italijanske civilizacije, do dela najvažnijih savremenih arhitekata nastalih u poslednje dve decenije. Postoje i primeri sinteze, odnosno slučajevi u kojima su zgrade iz prethodnih epoha bile integrisane ili transformisane u narednim epohama, kao što se desilo u Tabularijumu ili Kastelu Sant Anđelo. U istorijskom centru grada koncentrisane su najprestižnije građevine koje datiraju iz srednjeg i modernog doba. To uključuje: kompleks Kampidoljo, koji je formirao palatu Senatorio, gradsku većnicu i sedište Roma Kapitale, Palaco dei Konservatori i Palaco Nuovo, koji se koriste kao sedišta Kapitolijskih muzeja, kao i istorijske rezidencije velikih plemićkih porodica, uključujući pape i kardinale kao što su Palaco Venecija, Palaco Farneze, Palaco Kolona i Palaco Barberini. Трг Кампидољо (-{Piazza del Campidoglio}-) Mnoge od njih su, nakon pripajanja Rima Kraljevini Italiji, korišćene kao sedišta raznih organa nacionalne vlade. Među njima najznačajnije su: Kvirinalska palata, sedište Predsedništva Republike, palata Madama, sedište Senata Republike, palata Montečitorio, sedište Predstavničkog doma, palata Kiđi, sedište italijanske vlade, palata Koh, sedište Banke Italije, palata Spada, sedište Državnog saveta, Palata pravde, poznata i kao Palacio i sedište Vrhovnog kasacionog suda i palata dela Konsulta, sedište Ustavnog suda. Grad je takođe domaćin sedišta svih ministarstava, kao i raznih ambasada u Republici Italiji i većine onih pri Svetoj stolici. Konačno, u Rimu postoje i glavne kancelarije regije Lacio i palata Valentini, metropolitanskog grada Rima. Tu su i brojne vile i bašte, nekada plemićke rezidencije, počev od urbanih bašta, u vlasništvu vodećih ličnosti starog Rima, do velikih vila izgrađenih u modernom dobu, od kojih su glavne: Vila Dorija Pamfilj, Vila Borgeze, vila Ada, vila Đulija, vila Čigi, vila Albani i vila Torlonija. U toku svoje vekovne istorije, Rim je bio dom stotinama pozorišta (najstarije zidano je bilo Pompejevo pozorište, a važna su i pozorišta Marcela i Ostije) i drugih razigranih građevina, kao što su cirkusi (od kojih je najpoznatiji Cirkus Maksimus, koji može da ugosti oko 250.000 gledalaca) i amfiteatri (među kojima se ističe Koloseum, koji je postao simbol grada i samog amfiteatra). Nadalje, Rim je bogat fontanama i akvaduktima: među monumentalnim fontanama, od kojih su većinu izgradile pape na početku modernog doba, nalaze se fontana di Trevi, fontana Akva Feliče (ili Mojsijeva), Kvatro Fontane , fontana Barkača, tri fontane Pijaca Navona (Kvatro Fiumi, Moro i Netuno), fontana kornjača, fontana Triton, fontana Akva Paola i fontana Najad.[88] Fontane i akvadukti[uredi | uredi izvor] Rim je grad poznat po brojnim fontanama, građenim u svim različitim stilovima, od klasičnog i srednjovekovnog, do baroka i neoklasicizma. Grad ima fontane više od dve hiljade godina, a one su davale vodu za piće i ukrašavale rimske pijace. Tokom Rimskog carstva, 98. godine nove ere, prema Sekstu Juliju Frontinu, rimskom konzulu koji je imenovan kustosom akvaruma ili čuvarom vode u gradu, Rim je imao devet akvadukta koji su bili povezani sa 39 monumentalnih fontana i 591 javnih bazena, ne računajući vodu koja je snabdevela carsko domaćinstvo, kupatilima i vlasnicima privatnih vila. Svaka od glavnih fontana bila je povezana sa dva različita akvadukta, u slučaju da jedan bude zatvoren radi rada.[89] Tokom 17. i 18. veka, rimske pape su rekonstruisale druge degradirane rimske akvadukte i izgradile nove izložbene fontane da bi obeležile njihov kraj, započevši zlatno doba rimskih fontana. Rimske fontane, kao i Rubensove slike, bile su izraz novog stila barokne umetnosti. U ovim fontanama, skulptura je postala glavni element, a voda se koristila jednostavno za animiranje i ukrašavanje skulptura. Oni su, poput baroknih vrtova, bili „vizuelni prikaz samopouzdanja i moći“.[90] Statue[uredi | uredi izvor] Statua Marforio, nalazi se u Kapitolskom muzeju. Rim je poznat po svojim statuama, ali posebno po statuama koje govore u Rimu. To su obično drevne statue koje su postale popularne kutije za političke i društvene diskusije i mesta na kojima ljudi (često satirično) izražavaju svoje mišljenje. Postoje dve glavne statue koje govore: Paskvino i Marforio, ali postoje još četiri zapažene: il Babuino, Madama Lukrecija, il Fakino i Abot Luiđi. Većina ovih statua su starorimske ili klasične, a većina njih takođe prikazuje mitske bogove, drevne ljude ili legendarne ličnosti; il Paskino predstavlja Menelaja, Luiđi je nepoznati rimski sudija, il Babuino bi trebalo da je Silen, Marforio predstavlja Okeana, madama Lukrecija je bista Izide, a il Fakino je jedina nerimska statua, nastala 1580. godine, a ne predstavljajući bilo koga posebno. Često su, zbog svog statusa, prekriveni plakatima ili grafitima koji izražavaju političke ideje i stavove. Druge statue u gradu, koje nisu povezane sa statuama koje govore, uključuju one na mostu Sant Anđelo, ili nekoliko spomenika raštrkanih po gradu, kao što je onaj Đordanu Brunu u Kampo dei Fjori.[91] Mostovi[uredi | uredi izvor] Grad Rim sadrži brojne poznate mostove koji prelaze Tibar. Jedini most koji je ostao nepromenjen do danas iz klasičnog doba je Ponte dej Kvatro Kapi, koji povezuje Ostrvo Tiberinu sa levom obalom. Drugi sačuvani, iako modifikovani, drevni rimski mostovi koji prelaze Tibar su Ponte Cestio, Ponte Sant`Anđelo i Ponte Milvio. Uzimajući u obzir Ponte Nomentano, takođe izgrađen tokom starog Rima, koji prelazi Anijenu, trenutno u gradu postoji pet drevnih rimskih mostova.[92] Drugi mostovi vredni pažnje su Ponte Sisto, prvi most izgrađen u renesansi iznad rimskih temelja; Ponte Roto, zapravo jedini preostali luk antičkog Pons Emilius, srušio se tokom poplave 1598. i srušen krajem 19. veka; i Ponte Vitorio Emanuele II, moderan most koji povezuje Korso Vitorio Emanuele i Borgo. Većina gradskih javnih mostova izgrađena je u klasičnom ili renesansnom stilu, ali i u baroknom, neoklasičnom i modernom stilu.[93] Obelisci i stubovi[uredi | uredi izvor] U gradu se nalazi osam staroegipatskih i pet starorimskih obeliska, zajedno sa nizom modernijih obeliska; takođe je ranije (do 2005) postojao drevni etiopski obelisk u Rimu. Grad sadrži neke od obeliska na pijacama, kao što su Navona, Trg Svetog Petra, Montecitorio i Trg del Popolo, a drugi u vilama, termalnim parkovima i vrtovima, kao što su Vila Čelimontana, Dioklecijanove terme. Štaviše, u centru Rima nalaze se i Trajanov i Antoninov stub, dva starorimska stuba sa spiralnim reljefom. Stub Marka Aurelija nalazi se na Pijaca Kolona i sagradio ga je Komod oko 180. godine nove ere u znak sećanja na svoje roditelje. Stub Marka Aurelija je inspirisan Trajanovim na Trajanovom forumu, koji je deo Carskog foruma. Uprava[uredi | uredi izvor] Teritorija opštine (Rim, crveno) unutar Metropolitanskog grada Rima (Città Metropolitana di Roma, žuto). Bela tačka u centru je Vatikan. Palata Kvirinal, sedište predsednika italijanske republike. Trg svetog Petra u Vatikanu. Status prestonice[uredi | uredi izvor] Rim je prestonica Italije i sedište predsednika republike, koji ima oficijelnu rezidenciju u palati Kvirinal. Rim je, osim toga, sedište parlamenta, predsednika vlade i svih ministarstava. Gradonačelnik Rima je Roberto Gvaltijeri koji je izabran 2021. godine. Politička debata u Italiji se fokusira na mogućnost da grad sa „posebnim moćima“ u lokalnoj jurisdikciji („Roma Capitale“ direktive),[94] postane opština za sebe ili „prestonički distrikt“ [95] nezavisan od regiona Lacio, po modelu ostalih prestoničkih gradova u Evropi. Mapa 15 opština grada Rima. Teritorijalne jedinice[uredi | uredi izvor] Teritorija opštine Rim je podeljena na 15 „Municipi“ (teritorijalnih jedinica).[96] Ranije je grad bio podeljen na 20 teritorijalnih jedinica, ali je u 14. veku izglasano da Opština Fjumičino postane nezavisna teritorijalna jedinica u odnosu na grad Rim. Ostali suvereni entiteti[uredi | uredi izvor] Rim je jedinstven grad u svetu po tome što sadrži i dva suverena entiteta. Jedno od tih entiteta je Sveta stolica koja je politički i religijski entitet koji upravlja podru

Nova knjiga. Bez posvete. Izdavač: Jesenski i Turk Povez: Tvrd Godina izdanja: 2016. Pismo: Latinica Broj strana: 318 Format: 24 cm eeee, čitatelju si ga moj... dakako da ovaj tekst ne razumiješ, jer je riječ o specijalnom bhuuurskom južnjačkom dijalektu... ipakproučiš li ovaj glosar, zasigurno će se tvoje znanje - ne samo znanje jezika - poprilično povećati... stoga, ne gubi vrijeme, jer prema takvima povijest zna biti poprilično bešćutna, a povijest bez aktera isto je što i grana bez ptice. Djelo fantastične leksikografije u kojem se abecednim redom nižu pojmovi i pojmovi svijeta patuljaka, naroda/rase čija je povijest, mitologija i legenda duhovitim, ironičnim i satiričnim dosjetkama asocijativno isprepletena sa suvremenom stvarnošću na način peckave i zabavne društvene kritike.Neki će Patuljački glosar doživjeti kao zbirku priča čija dužina varira od nekoliko rečenica do nekoliko stranica. Drugi će možda u tome vidjeti glosar neuobičajene forme i stila. Nije isključeno da neki u tome pronađu minucioznu strukturu kojom se pokušava nadići uvriježene forme, kao i ustaljen način pisanja kojim u pravilu obiluje upravo fantasy žanr.Naposljetku: što god da vam se tijekom čitanja dogodi, ne krivite Normu; ona samo pokušava s drugima podijeliti svoju opčaranost Dugom. Djelo fantastične leksikografije u kojem se abecednim redom nižu pojmovi i pojmovi svijeta patuljaka, naroda/rase čija je povijest, mitologija i legenda duhovitim, ironičnim i satiričnim dosjetkama asocijativno isprepletena sa suvremenom stvarnošću na način peckave i zabavne društvene kritike. Neki će Patuljački glosar doživjeti kao zbirku priča čija dužina varira od nekoliko rečenica do nekoliko stranica. Drugi će možda u tome vidjeti glosar neuobičajene forme i stila. Nije isključeno da neki u tome pronađu minucioznu strukturu kojom se pokušava nadići uvriježene forme, kao i ustaljen način pisanja kojim u pravilu obiluje upravo fantasy žanr. Naposljetku: što god da vam se tijekom čitanja dogodi, ne krivite Normu; ona samo pokušava s drugima podijeliti svoju opčaranost Dugom. Norma C. Rey – iznad svih normativa Odlična fantasy-romančina Prodor Norme C. Rey — s kojom, ponosni, prvi objavljujemo intervju — s lakoćom se upisuje u nacionalno blago, a zaslužuje i pažnju UNESCO-a Osoba s pogledom Norma C. Rey – iznad svih normativa Odlična fantasy-romančina Prodor Norme C. Rey — s kojom, ponosni, prvi objavljujemo intervju — s lakoćom se upisuje u nacionalno blago, a zaslužuje i pažnju UNESCO-a Zašto ste se odlučili za pseudonim? — Zašto ne? Čini mi se da pravi razlog autor najčešće i ne zna. U mom slučaju vjerojatno je riječ o ovom redoslijedu razloga: zaštita privatnosti, manevarski prostor, heteronimija, mistifikacijska dosljednost — dakle sve osim autorske nesigurnosti. Da je to u pitanju, roman nikad ne bi bio objavljen. Sad mi padaju na pamet i drugi razlozi. Ma, zapravo, užasno me živciraju kritičari koji sud o nečijem djelu donose isključivo na temelju informacija o autoru, osobito onih privatnih. Ponekad mi se čini da i kritičare mnogo više zanima boja donjeg rublja autorice nego to što se eventualno krije ispod prvoga zabavnog sloja romana. Tri glavna lika — tri gubitnika Koliko ste dugo pisali roman Prodor, koji po formatu (545 stranica teksta + 110 stranica popisa likova, glosarija, bestijarija & rječnika manje poznatih pojmova) navelike nadilazi domaće standarde? — Ideja i konstrukcija fantazijskog svijeta, desetine mapa, skice gradova, stotine neiskorištenih likova i sav popratni materijal — sve to nastajalo je otprilike šest godina. Pisanje romana trajalo je oko četiri godine s većim ili manjim prekidima, s tim da mi je efektivno trebalo dvanaest mjeseci. Sve ostalo bila su razdoblja inkubacije i iluminacije, a ponajviše faze dilema i propitivanja smisla. Dakako, nikakva pisanja ne bi ni bilo, da mu nisu prethodile godine čitanja najrazličitije literature. Hoće li se, gotovo kao po običaju u fantasy i SF-svjetovima, roman nastaviti u smjeru epa ili, možda, prije serijalizirati kao više parodijski oblik, kao sapunica? — Slučajevi koje spominjete najčešće su cijeđenje suhe drenovine, koja je već dala što je imala. U svijetu iz kojeg je ponikao Prodor toliko se toga događa, da mi je najveći problem bilo odabrati što zasad objaviti. Premda je Prodor samostalno djelo, roman je ujedno i integralni dio mnogo veće cjeline — najvjerojatnije epske trilogije, a možda i više od toga. Uostalom, pažljiv će čitatelj u glosariju pronaći naznačene sinopsise za popriličan broj priča, pa zašto ne i cjelovitih romana? Jeste li razmišljali o dodatnoj opremi romana, najrazličitijoj popratnoj galanteriji? — Naravno. S tim da mi se mnogo ozbiljnijom čini dalja elaboracija svijeta romana u obliku jedne ili nekoliko računalnih igara. Nije mi teško zamisliti ni strip, pa i film, uostalom. Tim više što je u romanu Prodor pisanju ma i najmanjeg fragmenta prethodila izrazita situacijska vizualizacija. Činilo mi se dobrom idejom potpuno izmišljen svijet prikazati u slikama, jer se time gotovo svakomu omogućuje familijariziranje s njim. Dakako, na čitatelju je hoće li ostati na percepcijskoj razini ili možda uroniti dublje u tkivo romana — psihologiju likova, povijest, institucijske oblike ili nešto četvrto. Uzgred, sve to ujedno su konstitutivni elementi dobre povijesno-civilizacijske strategijske računalne igre interakcijskog tipa. Fantasy je redovito nadnacionalan žanr. Razmišlja li se, bez obzira na niz referenci na pojave naših devedesetih, o prodoru Prodora na strana tržišta i je li možda zato odabran anglosaksonski pseudonim? — Svaka isključivost potpuno mi je strana i neprihvatljiva. Ni Norma nije tipično anglosaksonsko ime, a Rey na engleskom ne znači ništa. Pseudonim možda zvuči anglosaksonski, što ni u kom slučaju ne iskazuje moje osobno stajalište prema dominantnoj i recesivnoj kulturi. Uostalom, sva tri glavna lika svojevrsni su gubitnici, nimalo skloni apologiji postojećeg, a kamoli odobravanju kulturnog kolonijalizma. A što se tiče prodora na strana tržišta, očekujem prijevod na kineski, jer bi u tom slučaju roman barem vidjela neka milijarda ljudi. Budući da je to ipak nerealno, zadovoljit ću se skromnijim — prijevodom na engleski. To je danas ipak lingua franca, sviđalo se to nama ili ne. Hobiti na Trgu Je li vas više zabavljalo stvarati likove ili svjetove, biti otac ili demiurg? — Kad stvorite dobar lik, on se odmah otrgne vašoj kontroli i zaživi svojim životom. Pisac može samo trčkarati za njim i bilježiti što mu se događa. Uz mnogo sreće uspjet će ga do kraja priče vratiti u okrilje zamišljenoga svijeta. Jedini istinski užitak u takvu očinstvu/majčinstvu jest vidjeti dijete u priči koju bismo i sami rado pročitali. Svaki dobro osmišljen lik redovito naginje emancipaciji od autora i na trenutke se čini kao da traga za vlastitim identitetom. To mora opčiniti svakoga potencijalnog stvaratelja i jedino što još uspijeva dijeliti s takvim likovima jest sustav vrijednosti koji je u njih ugradio pri stvaranju. Jedini uvjet za uspjeh jest da autor sam ima čvrst sustav vrijednosti. A demiurg, ako i postoji, mora biti netko tko se vječno čudi tome što je stvorio. Ergo, nikad nije sasvim zadovoljan pa se baš i ne bi moglo reći da se zabavlja. Iz koje ste niše riznice Znanja najviše crpli za, tako preciznu i detaljnu konstrukciju fikcijskih svjetova? — Iz pažljiva promatranja realnosti, dakako. Nema bolje fikcije od one koja nastaje opisivanjem notorne stvarnosti. Potrebno je tek donekle promijeniti referentni okvir, ili čak samo jednu dimenziju, neki aksiom ili tek kut gledanja. Primjerice, jedna od vizura mogla bi biti sljedeća: Svakodnevno ulazite u tramvaj krcat goblinima, orcima i inima, ovisno o dobu dana. Na šalteru u banci čeka vas neumoljiv trol, a lik i djelo nerijetkog saborskog zastupnika zasigurno bi bili dovoljni za utemeljenje nekog novog Monster compendiuma. Teškom mukom izlazite na Trgu. Ako ne sviraju hobiti osobno, neki gnom već će poraditi na stvaranju odgovarajuće muzike. Ili kakofonijske vreve. Kamo god se pozoran promatrač okrene, vidjet će fantazmagorijske scene, čija se opstojnost i unutrašnja konzistencija može prihvatiti jedino ako su fikcija i zbilja zamijenile uloge. Ta se zamjena uobičajeno događa samo u posebnim prigodama. A za svijet oko mene kopernikanski obrat na relaciji fikcija-zbilja postao je konstanta. Dijeliti sociokulturni milje s orcima, trolovima goblinima, gnolovima i nadasve intelektualnim polušanima postala je naša svakodnevica. Pa tko onda može reći da je pisanje fantasy-romana nešto nesukladno svijetu u kojem živimo? Naravno, stvarne osobe i događaji za pisanje su potpuno nezanimljivi, osim ako ih uzimate kao simbole, označitelje, odnosno kao ilustraciju općih principa. Po mojem je mišljenju za uspješno pisanje važniji smisao za realnost i analitičnost negoli bujna mašta i prljave strasti. Jer tek dobar analitičar, a ne puki hedonist, jasno razlučuje erotiku od pornografije, vulgarnost od lascivnosti. A tko ne uspijeva razlučiti barem jednu od navedenih dvojnosti, zasigurno nije ni dobar pisac. Podr(a)žavate li razvitak genetskog inženjeringa, koji, teoretski, može stvoriti, i stvara, nove vrste i svjetove? — Genetski inženjering sam po sebi nije nešto a priori dobro ili loše. Preciznije rečeno, to što će se njegovim razvojem dogoditi, besmisleno je unaprijed vrednovati. A da će se poraditi na njegovu razvoju i pragmatičkoj impostaciji, o tome nema dvojbe. Ne znam ni za jedan problem kojeg se u okviru znanosti dohvatila ljudska znatiželja, a da ga nije dovela do realizacije i primjene. Sviđalo se to nama ili ne. Čini mi se da je iskonska znatiželja i potreba za (de)konstrukcijom temelj generičkog u ljudskom rodu i, s tog stajališta, ali samo tog, ništa ljudsko nije mi strano. Samorazumljivo je, dakle, da su sve ideje, koncepti, konstrukti i sl. potpuno legitimni. Tako je i s idejom genetskog inženjeringa. Jedino što mene osobno doista smeta jest tip ljudi koji se danas bavi pitanjima sudbonosnim za čovječanstvo. Može li netko parcijalno obrazovan, pa bio i vrhunski stručnjak za predmet bavljenja voditi računa o totalitetu? Nasuprot tome, genetski inženjering u fikcijskim svjetovima samo je benigno antropomorfiziranje, koje stvarnosti vraća onu bajkovitost i začudnost koju tehnicifikacija nastoji u potpunosti zatrti. Vjerojatno je to razlog masovne zainteresiranosti za SF, te u novije vrijeme za epsku fantastiku ili fantasy. Čovjek se ne može oteti dojmu da je riječ o svojevrsnoj mondijalnoj pomami koja bi se mogla shvatiti i kao tihi alternativni bunt — potrebu da se još jednom preispitaju i rekonstituiraju temelji kolektivne svijesti. Nije baš posve slučajno da se radnja romana ovog žanra smješta u najžešći srednji vijek — civilizacijsko razdoblje razapeto najvećim rasponom htijenja, strasti, prevrata, otkrića i mnogočega — ukratko, svime što uspijemo staviti između erosa i thanatosa. Upravo smo imali priliku pogledati cijeli serijal Ratova zvijezda. Možete li kritički komentirati utemeljenje i logičke napukline tih svjetova? — Premda se mnogi s time neće složiti, Ratovi zvijezda nisu utemeljeni na SF-logici, nego upravo na logici epske fantastike. To što gledatelje fascinira zasigurno nije visoka tehnologija, nego nepodnošljiva lakoća shvaćanja (tobožnjih) temeljnih principa univerzuma. Nije li power tipičan postmoderni stereotip, koji bi da odmijeni kamen mudraca, alkemijsku transmutaciju ili bilo koju od civilizacijski »potrošenih« univerzalija. Nije li se idejom mikroklorana (ili tako nekako, ako me sjećanje ne vara) nastojalo jasno ugaziti put ka vječnosti i tako još jednom otvoriti mogućnost dohvata besmrtnosti? Jer Lucas je veliki majstor — kako žanra, tako i popratne mitologije na kojoj je serijal izgrađen. Samo vrhunski iluzioniost poput njega kadar je, suvereno prezentirajući tek nekoliko naizgled samorazumljivih pojmova, u neuka g. Prosječnjakovića proizvesti veličanstven dojam da mu je sve razumljivo i objašnjivo. To nikako ne bi uspio postići da je serijal stavio u fantasy-okolinu. Upravo suprotno, koristeći aksiom neupitnosti vjere u znanost, on ga u pravom trenutku pridružuje već konstruiranu fikcijskom svijetu. Rezultat: masovna hodočašća ljubitelja oba žanra, te još većeg broja onih što traže makar i privremeni izlaz iz doline suza. Sve u svemu, riječ je o tipičnom vrhunskom proizvodu masovne kulture, toliko potrebne onima čija recepcija i ne seže dalje od Moći i mikroklorana. Delo komično-fantastične leksikografije u kojem se abecednim redosledom nižu pojmovi sveta patuljaka, naroda čija je istorija, legenda i mitologija duhovitim dosetkama isprepletena sa savremenom stvarnošću na način zabavne društvene kritike. Neki će ovaj rečnik doživeti kao zbirku priča, drugi će možda u njemu videti glosar neuobičajenog stila i forme, a neki će pronaći strukturu kojom se pokušavaju nadići uobičajene forme, kao i ustaljeni način pisanja koji obiluje fantastični žanr. gosopdar prstenova, hari poter, naucna fantastika, epska fantastika, Naučna fantastika Pogled na stranu planetu sa koloniziranog mjeseca; autor: Frank Lewecke Naučna fantastika ili znanstvena fantastika (engl. science fiction, akr. SF), umjetnički žanr koji obrađuje razne općeljudske situacije smještene u zamišljenu buduću realnost koja se temelji na danas znanim naučnim podacima za razliku od žanra tzv. `čiste` ili fantastike u širem smislu koja se ne temelji na nauci. Granice žanra nisu jasno definirane kao niti granice podžanrova. Mnoga naučnofantastična djela sadrže značajke drugih umjetničkih žanrova, poput kriminalističkih romana, romana strave i užasa, historijskih romana i fantastike. Tradicionalno se smatra da su danas pokojna trojka Isaac Asimov, Arthur C. Clarke i Robert A. Heinlein najveći književni majstori ovog žanra koji se mnogo promijenio od vremena u kome su živjeli, a koji se često naziva `zlatnim dobom`. Sadržaj 1 Historija 1.1 Počeci 1.2 17. vijek 1.3 Rana naučna fantastika 1.4 19. vijek 1.5 Očevi naučne fantastike 1.6 Zlatno doba 1.7 Novi val 1.8 1970-e i 1980-e 1.9 Cyberpunk i sadašnjost 1.10 Istočnoevropski SF 20. vijeka 1.11 Istočnoazijski ZF 20. veka 1.12 Južnoslavenska naučna fantastika 2 Vrste naučne fantastike 2.1 Tvrdi SF 2.2 Meki SF 3 Podžanrovi naučne fantastike 3.1 Prvi kontakt 3.2 Apokaliptični SF 3.3 Putovanje kroz vreme 3.4 Alternativna historija 3.5 Space Opera 4 Autori koji su ostavili trag, po epohama 5 Povezano 6 Izvori Historija Počeci Ako se izuzmu mitske priče o bogovima koje su uspele preživjeti milenijume do današnjih dana, a realno po svom književnom stilu spadaju u mitologiju, prvo znano naučnofantastično djelo je Lukijanova `Istinita historija` iz 2. vijeka nove ere. U tom sarkastičnom djelu putem kojeg Lukijan ismijava tadašnja vjerovanja da su priče o bogovima, Homerova i Herodotova djela potpuno istiniti istorijski događaji, on šalje svoje heroje na put prema Mjesecu gdje oni dolaze tokom rata između kralja Mjeseca i kralja Sunca za planet Veneru. Zahvaljujući takvoj radnji `Istinita historija` bi zadovoljila sve zahteve da bi bila kvalificirana kao prvo djelo naučne fantastike [1][2] pošto govori o: putovanju između planeta u književnosti prvom interplanetarnom ratu kolonizaciji planeta susretu s svemircima prvim `robotima`. Sljedeći rad koji govori o sličnim dešavanjima bila je orijentalna 1001 noć iz približno 11. vijeka - priče koje govore o nekoj vrsti putovanja kroz vrijeme tokom kojeg se junak priče zadrži na nekoj lokaciji jedan dan dok u svetu prođe jedna, deset ili stotinu godina. Takve mitske priče su postojale i davno pre `Istinite historije` za što je najbolji primer hindustički ep Mahabharata, a postojat će i kasnije što dokazuje japanska legenda Urašima Taro, ali to nije dovoljno da ih se svrsta iz mitologije u naučnu fantastiku. Početkom 13. vijeka iranski naučnik Zakarija al-Kazvini napisao je Avadž bin Anfak, knjigu o čovjeku koji putuje na drugi planet. 17. vijek Johannes Kepler proslavljeni astronom i pisac prvog zapadnoevropskog naučnofantastičnog romana Kraj evropskog mračnog srednjeg vijeka i dolazak renesanse nije označio početak zapadnoevropske naučne fantastike u državama koja su tokom tog doba još uvek bila dobrim delom pod strogom kontrolom Rimokatoličke crkve i pretnjom inkvizicije. Tek popuštanje tih pretnji u 17. vijeku rezultira prvim naučnofantastičnim djelima koja počinju s Kepplerovom knjigom San iz 1630. godine. Pošto taj roman govori o putovanju na Мjesec s kojeg potom glavni lik gleda i opisuje Zemlju, Carl Sagan i Isaac Asimov su ga smatrali prvim naučnofantastičnim romanom.[3] Ubrzo nakon izdavanja te knjige dolazi do pojave sličnih dela o putovanju na Mjesec tako da se izdaje knjiga Engleza Francisa Godwina `Čovjek na Mjesecu` i Cyranoa de Bergeraca `Komična historija država i carstava na Mjesecu`. Pri spominjanju tih prvih zapadnoevropskih naučnofantastičnih romana treba uzeti u obzir strah njihovih pisaca od osude savremenika i potencijalnih pretnji po život. Najbolji primer te činjenice se može naći u podatku da niti jedan od navedenih romana nije izdan tokom piščeva života: Johannes Kepler je na primer umro 1630. dok je knjiga izdana 1634, Francis Godwin je umro 1633. dok je knjiga izdana 1638, a Cyrano de Bergerac je poginuo 1654. dok je knjiga izdana godinu dana posle, a njen nastavak 1662. godine Rana naučna fantastika Iako se danas više smatra fantastičnom, odnosno satiričkom bajkom te se ne smatra naučnom fantastikom u današnjem smislu, često se navodi kako su prvo SF-djelo široko poznato u današnje doba Swiftova Guliverova putovanja iz 1726. godine. Glavni junak ovog romana u putovanju po otocima prvo dolazi na otok malenih liliputanaca, pa na otok divova, a u trećem delu je na lebdećem otoku. Ovaj treći deo je historijski zanimljiv pošto se u njemu spominje prvo zračno bombardiranje u književnosti iako se u tu svrhu koristi `samo` kamen. U zadnjem delu knjiga se bavi otokom gdje vladaju pametni konji dok su ljudi prikazani u svom `životinjskom` obliku. Općenito tada najpopularnija `naučna fantastika` se pre svega bavi prikazivanjem utopijskih ili ako ništa drugo samo različitih društava od onih tada postojećih. Ta tematika se sreće u knjizi Margaret Cavendish - prve žene pisca ovog žanra - imena Vatreni svijet iz 1666, potom u knjizi Norvežanina Nielsa Klima Podzemni sveijet iz 1741. te Mercierove knjige 2440 godina iz 1771. godine. U isto vreme su postojale i druge vrste `naučno fantastičnih priča` što nam dokazuje kratko delo Mikromegas znamenitog francuskog prosvjetitelja Voltairea iz 1752. godine koje je pre svega filozofska rasprava jednog bića s zvezde Sirius i drugog s planete Saturn dok posjećuju našu planetu. Ona zadovoljavaju standarde ovog književnog žanra, ali su bila manje popularna. 19. vijek Radna verzija knjige Frankenštajn Često se početak moderne naučne fantastike pokušava vezati za djelo Frankenštajn koje je 1818. godine objavila 20-godišnja engleska spisateljica Mary Shelley pod uticajem prijatelja Lorda Byrona, Johna Keatsa i muža Percy Bysshe Shelleya. To vrlo uticajno i bezbroj puta ekranizirano djelo - iako u stvarnosti pripada žanru horora - ima tipičnu SF-radnju, odnosno ludog naučnika i njegove eksperimente koji krenu krivo pa ovu knjigu zbog toga Brian Aldiss, dvostruki dobitnik Hugo nagrade, smatra prvom pravom naučno fantastičnom knjigom.[4]. Mary Shelley je, kao i mnogi drugi pisci, inspiraciju pronašla u starijim djelima. Sam naslov prvog izdanja Frankenštajna je imalo dodatak `Moderni Prometej` što jasno objašnjava na koji mit se ono poziva. Slično toj priči tako se osnova djela The Mortal Immortal poziva na grčki mit o čovjeku koji je tražio besmrtnost od bogova, ali je zaboravio tražiti i besmrtnu mladost. Kao što je ona na taj način nalazila inspiracije za svoja djela tako su i pisci 20. vijeka nalazili slične inspiracije pa je na primer Asimovljeva proslavljena Zadužbina kao osnovu imala Gibbonovu knjigu o propasti Rimskog Carstva. Gotovo istovremeno s Shelley u Rusiji se pojavljuje Aleksandar Veltman čije djelo Aleksandar sin Filipa Makedonskog iz 1836. govori o putovanju kroz vreme u doba Aleksandra Makedonskog čime postaje prva ruska SF-knjiga, a heroj ovog dela ima vlastitu vremensku mašinu. Bez obzira na kasniju gotovo potpunu dominaciju američko-britanske naučne fantastike s izuzetkom ranije navedene spisateljice 19.vek je u smislu SF-a francuski vijek. On počinje s knjigom Poslednji čovjek Jean-Baptiste Cousin de Grainville koja postaje prvi primerak apokaliptičnog podžanra u kojemu dolazi do nestanka ljudske rase, nakon čega dolazi Napoleon i osvajanje svijeta Louis Geoffroya koja se događa u alternativnom svemiru gdje Napoleon osvaja Rusiju, a potom i Veliku Britaniju. Ova francuska rana zainteresiranost za naučnu fantastiku će biti nastavljena od drugih tamošnjih pisaca od kojih neupitno najvažniji postaje Jules Verne. Očevi naučne fantastike Jules Verne `otac` naučne fantastike 1892. godine Bez obzira na sve druge pisce najveći utjecaj na daljnji razvoj ovog književnog žanra će imati francuz Jules Verne kojemu čak i englesko govorno područje odaja priznanje kao ocu naučne fantastike iako oni njemu dodaju još vlastite pisce H. G. Wellsa i Huga Gernsbacka koji su s radom gotovo pola vijeka nakon Vernea. Književna karijera Julesa Vernea, koji je od mladosti bio zainteresiran za pisanje, počinje upoznavanjem izdavača Pierre-Julesa Hetzela koji je, pored ostalog. izdavao dela Victora Hugoa. Od trenutka tog poznanstva Jules Verne 1863 godine počinje pisati po dvije knjige godišnje. Prema današnjoj klasifikaciji podžanrova, moglo bi se reći da gotovo sve njegove knjige počevši od 5 sedmica u balonu iz 1863. godine pa sve do Invazije mora iz 1905. godine spadaju u avanturistički podžanr naučne fantastike ili su `najobičniji` ali vrlo popularni avanturistički romani. Osnovu piščevih naučnofantastičnih knjiga čini praćenje najnovijih svjetskih otkrića i eksperimenata, nakon čega je Verne pisao knjigu u kojoj bi stvorio svoj naučnofantastični svijet. Primjer takvog načina rada se već može vidjeti u romanu Put u središte Zemlje iz 1864. godine koji inspiraciju vuče iz stručne knjige Geological Evidences of the Antiquity of Man iz 1863. godine, a to se nastavlja u 20.000 milja pod morem iz 1870. koji se temelji na razvoju prvih podmornica s čime je Jules Verne veliki zaljubljenik mora bio vrlo dobro upoznat. Takav njegov način rada će preuzeti veliki broj modernih pisaca naučne fantastike i on postaje nekakav standard za pisanje kvalitetnih dela u vreme zlatnog doba žanra. U trenutku kada Jules Verne ulazi u poslednji decenij svog života na drugoj strani Kanala s radom počinje H. G. Wells koji eksplozivno ulazi na književno tržište svojom prvom knjigom Vremenski stroj iz 1895. godine, nakon čega dolazi sljedeću godinu Otok doktora Moreaua, pa potom Nevidljivi čovek i Rat svjetova koji svi postaje instant klasici naučne fantastike. Osnovne tematike najvećeg djela Wellsovih djela koja su zaslužna za enormnu popularizaciju SFa su naučna otkrića ili preciznije govoreći strah od njihovih posljedica i njegova vlastita vjerovanja u socijalistički sistem kao pošteniji sistem od kapitalističkog. Njegov napredni i veoma popularni stil naučne fantastike neće biti praćen od ostalih tadašnjih pisaca što ga ostavlja na književnoj sceni jedino kao prethodnika onoga što dolazi u zlatnom dobu koje nastupa u trenutku kada on piše svoja poslednja književna djela. Treći od velikih očeva žanra je bio Hugo Gernsback, mladi Luksemburžanin koji je početkom 20. vijeka emigrirao u SAD, gdje se istakao kao jedan od pionira elektronske industrije, ali i tvorac prvih stručnih časopisa posvećenih elektronici. Gernsback je nove tehnologije nastojao promovirati i pomoću novog književnog žanra, uključujući vlastiti roman Ralph 124C 41+ iz 1911. godine u kome je predvidio mnoga kasnija dostignuća, ali i žanrovske motive. Roman je, međutim, bio izuzetno loše književne kvalitet; Gernsback je umjesto toga poznatiji po tome što je 1926. pokrenuo Amazing Stories, prvi časopis posvećen naučnoj fantastici, i na osnovu koga je nastao prvi SF-fandom u historiji. Zlatno doba Robert Anson Heinlein, L. Sprague de Camp i Isaac Asimov 1944. godine Početak takozvanog `zlatnog doba` naučne fantastike je usko vezan s američkim časopisom Astounding Science Fiction i njegovim doživotnim urednikom Johnom W. Campbellom koji je uredničku dužnost preuzeo 1937. godine te dominira američkom naučnom fantastikom do oko 1950. godine. To zlatno doba će početi u ljeto 1939. godine izdavanjem priče Black destroyer A. E. van Vogta [5][6]. Ova priča koja je kasnije postala inspiracija za Star Trek, Alien[7][8][9] i mnoga kasnija djela radnjom smještena u svemir govori o ljudskoj ekspediciji na planet nepoznate civilizacije koja se nalazi u ruševinama i gotovo bez ikakvog živog sveta. Sljedeća godina po pitanju naučne fantastike će biti godina Robert Ansona Heinleinaa koji piše priče Universe i Blowups Happen - prve u svojim podžanrovima. Universe je priča o generacijskom svemirskom brodu koji putuje do drugog zvjezdanog sistema, a potomci originalne posade su u potpunosti zaboravili svoju kolonizacijsku misiju i žive u nekoj vrsti teokracije. Druga priča imena Blowups Happen pisana samo godinu dana od prvog pokusa stvaranja urana za atomsku bombu govori o incidentu u nuklearnoj centrali. Iako je zbog tada u javnosti još vrlo malo dostupnih tehničkih podataka imala mnogo grešaka, ona je prva u svom podžanru i dobiva veliki publicitet 1940. godine. Posljednje zanimljivo djelo iz te godine je također prvo u ekološkom podžanru - The Dwindling Sphere` danas nepoznatog Willarda Hawkinsa, koje govori da niti jedan resurs nije neiscrpljiv pa makar na prvi pogled izgledalo da jest. U 1941. godini na književnu scenu izlazi devetnaestogodišnji Isaac Asimov koji nakon nešto više od godinu dana pisanja manje kvalitetnih djela i učenja zanata piše priču Nightfall i postaje legenda naučna fantastike. To djelo, koje će 25 godina kasnije biti retroaktivno proglašeno najboljom pričom rane naučne fantastike, ipak u septembarskom broju Astounding Science Fictiona osvaja drugo mesto po popularnosti pošto se na prvom našla apokaliptična priča Adam, ali bez Eve Alfreda Bestera koja govori o puzanju smrtno bolesnog poslednjeg živog bića na planeti Zemlji do obale mora. Tu činjenicu o popularnosti svoje priče 1942. godine je i Asimov sam priznao 40 godina kasnije, ali ona postaje potpuno nevažna pošto sledeću godinu on piše prvu priču iz legendarne serije o Zadužbini. Osnovna književna obilježja naučne fantastike četrdesetih godina takozvanog zlatnog doba su kratke priče u kojima su postavljeni temelji svih podžanrova ovog književnog žanra i to je doba kada počinju s radom gotovo svi pisci koji zbog svoje tadašnje mladosti dominiraju naučnom fantastikom u budućim decenijama. U popisu tih velikana ovog žanra koji tada počinju raditi se osim ranije navedenih Asimova, Heinleina, Vogta nalaze i Arthur Clarke, Poul Anderson, Cyril M. Kornbluth, Clifford Simak, Theodore Sturgeon, Ray Bradbury i mnogi mnogi drugi. Osnovni razlog za pisanje kratkih priča, a ne knjiga normalne veličine tokom zlatnog razdoblja je nepostojanje izdavača zainteresiranih za izdavanje knjiga pošto su mislili da za njih ne postoji tržište. Tokom ovog razdoblja nastaju Asimovljeva tri zakona robotike koji dobivaju emotivne interpretacije u pričama kao i odgovor Jacka Williamsona u priči S prekriženim rukama u kojoj ti zakoni dobivaju hladnu kompjutersku interpretaciju. U sličnom stilu Poul Anderson koji izbija na književnu scenu 1947. godine pričom Deca budućnosti će dati nešto kasnije pričom Čovek koji je uranio neočekivan odgovor na teorije, priče o modernom čoveku koji zahvaljujući znanju 20 veka postane kralj nakon što se nađe u nekoj historijskoj eri. U drugoj polovici četrdesetih godina dvadesetog veka nastaje veliki broj priča pod utecajem bacanja atomskih bombi na Hirošimu i Nagasaki koje se bave nuklearnim holokaustom kao što su ranije spomenuta Deca budućnosti. Novi val Ray Bradbury (1975 godine) čijom zbirkom priča Marsovske hronike 1950. godine počinje redovno izdavanje SF knjiga Iako je teško podvući vremensku crtu kada završava zlatno doba, ono je definitvno prestalo 1950-ih kada počinje redovno izdavanje naučno-fantastičnih knjiga. Prva od tih knjiga će biti Marsovske kronike Raya Bradburyja 1950. godine. Ova knjiga, kao i Zadužbina, objavljena u isto vrijeme, je prije svega zbirka kratkih priča izdanih 1940-ih, ali njen tržišni uspjeh, kao i onaj njenog nasljednika rezultiraju stvaranjem književne industrije koja izdaje naučne fantastične knjige. Ubrzo nakon što ovaj književni žanr postaje opće prihvaćen stvorena je i godišnja nagrada za najbolja SF-djela - Nagrada Hugo. Prvi put je dodijeljena 1953. godinu, a prvi dobitnik postaje Alfred Bester autor pre navedenog Adama, ali bez Eve, ali za priču The Demolished Man. Po Briana Aldissa, zagovornika kasnijeg Novog vala, naučna fantastika je tokom zlatnog doba i 1950-ih iskoristila sve klasične teme ovog žanra bezbroj puta u bezbroj varijanti što je dovelo do potrebe stvaranja nečeg novog [10]. Taj novi oblik SFa koji nastaje oko 1960. godine [11] dobiva ime Novi val (engleski: New Wave, potpuno različiti tematski stil pisanja. Osnovna obilježja jest inspiracija u burnim društvenim promjenama u zapadnom svijetu 1960-ih vezanim uz seksualnu revoluciju, mladenačko odbacivanje autoriteta i radikalno preispitivanje i odbacivanje svih dotadašnjih društvenih vrijednosti. Ono se odrazilo kroz književno eksperimentiranje, korištenje tzv. meke naučna fantastika s malim ili nikakvim vezama s naukom i pojava seksa u djelima. Pojava Novog vala je izazvala deceniju dugu književnu svađu pošto su stari pisci naučne fantastike odbili da prihvatiti kao dio žanra djela i autore kao što su Roger Zelazny, s obzirom da su njegove Amberske hronike smještali u `čisti` fantastični žanr. 1960-ih je svađa bila takvog intenziteta da su etablirani časopisi naučne fantastike odbijali štampati djela Novog vala, a što dovodi do stvaranja novih časopisa specijaliziranih za njih. Poznati pisci koji se javljaju tokom ovog perioda su Ursula K. Le Guin, Philip K. Dick, Harlan Ellison, Brian Aldiss dok je neupitno najvažnije delo toga doba Dina Franka Herberta iz 1965. godine. 1970-e i 1980-e Harlan Ellison s A. E. van Vogtom i njegovom ženom 1980. godine Kraj 1960-ih, odnosno postepeno stišavanje burnih promjena u društvu, se odrazilo i na SF-scenu gdje Novi val počinje odstupati, a ljubitelji žanra se vraćaju tvrdoj naučnoj fantastici. Ako se sudi po broju nagrada i nominacija, najistaknutiji pisac žanra je Larry Niven koji je osvojio dvije nagrade i još četiri nominacije za `Hugo`, od čega su mu najpoznatija djela Ringworld i Trn u Božjem oku. Niven će svoj status američkog SF-autoriteta i službeno potvrditi 1980-ih kada je od strane američkog predsjednika Ronalda Reagana imenovan savjetnikom za projekt Rata zvezda. U ovom periodu se nakon dvadeset godina bezuspješnih pokušaja među vodeće pisce uspio probiti i Frederik Pohl. Istaknuta djela žanra su i vijetnamskim iskustvima inspiriran roman Vječni rat vojnog veterana Joea Haldemana te roman The Dispossessed Ursulle K. Le Guin, inspiriran burnim političkim događajima prethodnih decenija. 1970-e su također postale i decenija kada je, zahvaljujući enormnom komercijalnom uspjehu Lucasovog filma Ratovi zvijezda žanr postao sastavni dio globalne popularne, odnosno `opće` kulture. 1980-e su označile sumrak do tada vrlo utecajnih pisaca iz zlatnog doba, od kojih je dio umro, a dio umjesto novih zanimljivih ideja počeo izbacivati nastavke svojih najpopularnijih knjiga. Tako je Asimov pisao nastavke Zadužbine, Clark Rame i Odiseje u svemiru, Herbert Dine, Pohlovog Kapije itd. Tu idejnu prazninu su djelomično uspjeli ispuniti novi ili do tada nepoznati pisci koji će igrati veliku ulogu u ovom književnom žanru tokom sljedećih decenija. Među tim imenima se ističu Douglas Adams, David Brin, Orson Scott Card, Greg Bear i William Gibson koji se sa svojom knjigom Neuromancer smatra tvorcem novog podžanra koje dobiva ime cyberpunk. Cyberpunk i sadašnjost Glavni članak: Cyberpunk Lois McMaster Bujold 1996. godine Pojavi cyberpunka je dosta doprinio brzi razvoj elektronike odnosno informatičke tehnologije, odnosno pojava kompjutera kao dijela svakodnevnog života. Djela cyberpunka kao teme uzimaju odnos tehnike, kompjutera i interneta u odnosu na ljudski rod. Predstavnici ovog podžanra koji će se ubrzo utopiti u opću naučnu fantastiku su pored Gibsona i ostalih, Neal Stephenson i Bruce Sterling. 1990-ih se na SF odrazio i završetak hladnog rata i tada popularna teza o tzv. kraju historije, koji je mnoge pisce i izdavače morao tjerati da se prilagode novim političkim, kulturnim i ekonomskim okolnostima. SF kod izdavača prestaje biti popularan i gubi utrku sa eskapističkim fantasyjem, a u samoj zajednici pisaca SF-a tzv. `čisti` SF se može pronaći tek kod djela Dan Simmonsa poznato po romanu Hyperion, Robert Charles Wilsona te Vernona Vingea. Među `čistim` SF-djelima, kao i u ranijem periodu, dominiraju nastavci ranijih popularnih djela. Za najnagrađenija djela ovog razdoblja je karakteristično da imaju vrlo malo akcije ili iznenađenja za čitatelje. Među njima se ističu Marsovska trilogija Kima Stanleya Robinsona, kao i Blackout/All Clear roman Connie Willis o životu britanaca tokom Drugog svetskog rata. Posljednjih godina su veliku pažnju izazvali Neil Gaiman čiji opis odiše kombinacijom naučne fantastike, horora i fantasyja te Paola Bacigalupija koji se specijalizirao za kombinaciju meke naučne fantastike i cyberpunka. Njegova knjiga The Windup Girl je od strane Time proglašena jednom od deset najboljih iz svih vrsta fikcije u 2009. godinu Među trendovima današnje naučne fantastike se može pronaći i svojevrsna renesansa klasičnog akcionog SF-a, pri čemu se ističe uspjeh američke spisateljice Lois McMaster Bujold koja se sa romanima o Milesu Vorkosiganu uspjelo ono što prije više od pola vijeka nije uspjelo ni Asimovu, Clarku ili Herbertu - 4 nagrade Hugo i pet nominacija u 22 godine. Kritičari tim djelima ponekad spočitavaju komercijalnost nauštrb originalnosti i književnog kvaliteta, a što je zamjerka koja se upućuje i Ericu Flintu i njegovom ciklusu započetim romanom 1632 koji opisuje suvremeno američko rudarsko naselje `zalutalo` u Evropu u doba tridesetogodišnjeg rata. Kao izuzetno produktivan pisac se nametnuo i Harry Turtledove sa nizom knjiga koja se uglavnom bave alternativnom historijom, obično vezanom uz SAD. Istočnoevropski SF 20. vijeka Na planeti crvenog sunca, sovjetska poštanska marka iz 1967. Jedna od karakteristika ZF-a u Istočnoj Evropi 20. veka bila je daleko veća razvijenost i popularnost žanra u odnosu na Zapadnu, a što se tumači specifičnim političkim i kulturnim okolnostima. To se pre svega odnosi na Rusiju, odnosno područja Sovjetskog Saveza čiji su vlastodršci u novom žanru prepoznali oruđe za propagandu svoje komunističke ideologije, odnosno poticali stvaranje književnih dela u kojima se, gotovo u pravilu, veličala `svetla` budućnost temeljena na trijumfu naučnog progresa. Takav optimističan pravac ZF-a, delom temeljen na ranijim utopističkim tradicijama ruske književnosti kao i futurističkim pokretom, su u prvim decenijama sovjetske vlasti možda najbolje karakterisala dela Alekseja Tolstoja; pisci, koji su kao Jevgenij Zamjatin, autor klasičnog distopijskog romana Mi pokušali kritikovati režim su uklonjeni, bilo cenzurom ili teranjem u emigracijom. Kasnijih decenija, kada je sva književnost bila podvrgnuta dogmi socrealizma ZF je služio i kao svojevrsni beg od sumorne stvarnosti za čitatelje kojima, iz ideoloških razloga, nisu bil dostupni žanrovi popularne kulture kao na Zapadu. Neki od autora, pri čemu se posebnu ističu braća Strugacki, su ZF vešto koristili kao sredstvo za posredno kritikovanje režima. Svi ti trendovi su se iz SSSR-a su se nakon drugog svetskog rata preneli i na zemlje Istočne Evrope u kojima su instalirani prosovjetski komunistički režimi koji su preuzeli njihovu ideologiju. To je stvorilo prilike da se u tim zemljama etabliraju poznati pisci - bilo u Čehoslovačkoj gde je već pre rata bio etabliran Karel Čapek kao jedan od svojevrsnih praotaca modernog žanra, bilo u Poljskoj gde se istakao Stanislaw Lem. Posle pada komunističkih režima krajem 1980-ih su već izgrađenoj publici, odnosno ljubiteljima žanra postali dostupni i zapadni pisci, dela i motivi; njihova sinteza sa istočnoevropskom tradicijom će doneti nova, kvalitetnija dela, iako su svetskoj publici poznata prije svega preko izuzetno plodne i razvijene industrije istočnoevropskih videoigara sa SF-tematikom. Istočnoazijski ZF 20. veka Uz anglosaksonsku i istočnoevropsku, jedna od najznačajnijih ZF tradicija profilovanih u 20. veku se razvila u Istočnoj Aziji, pre svega u Japanu. To se često tumači posledicama Meidži revolucije, odnosno nastojanjem vekovima izolovanog i zaostalog Japana da se u tehnološkom smislu što pre izjednači sa zapadnim silama, što je odraz našlo u delima koja slave tehnološki progres, a koja se odrazila i kroz često korištenje motiva robota u japanskim ZF-delima. Sa druge strane, strahovita razaranja u 20. veku izazvana zemljotresom 1923. godine i bombardovanjima u drugom svetskom ratu su također potakla često korištenje distopijskih i postapokaliptičnih motiva. Pri tome se najviše istakao pisac Sakyo Komatsu 1970-ih, ali su ti motivi nejapanskoj publici možda najbolje poznati preko nešto ranijih filmova o Godzili. Japanski ZF je postao prilično popularan u ostatku sveta zahvaljujući i delimičnom oslanjanju na nacionalnu tradiciju, možda najbolje okarakterisanu u mangama i animeu, ali i relativno otvorenosti u odnosu na druge zemlje. Tu se kao poseban kontrast javlja NR Kina gde je žanr ZF-a, usprkos nakon dolaska komunista na vlast prolazio kroz različite tretmane - od jednog od sredstava za propagiranje poretka do nastojanja da ga se suzbije kao `duhovno zagađenje` iz zapadnih izvora. Južnoslavenska naučna fantastika Početak južnoslavenske naučne fantastike pada u 1902. godinu kada srpski pisac Lazar Komarčić izdaje priču Jedna ugašena zvezda, a do pojave vremenski sledećeg dela moralo se čekati više od dva desetljeća i hrvatskog pisca Milan Šufflay koji 1924 izdaje knjigu Na Pacifiku god. 2255.. U istom stilu tokom sledećih 5 desetljeća s izuzetkom pisca Zvonimira Furtingera pojavit će se neka pojedinačna dela kao što je ono o početku ledenog doba iz pedesetih godina dvadesetog veka, ali do sedamdestih godina toga veka i početka izlaska zagrebačkog časopisa Sirius južnoslovenska naučna fantastika praktički ne postoji pa se prva generacija pisaca javlja tek krajem sedamdesetih godina. Početni predstavnik te generacije biva Predrag Raos čije monumentalna knjiga u dva dela Brodolom kod Thule izlazi 1979. godine,a još 3 desetljeća potom je najveće ili jedno od najvećih naših knjiga ovog žanra. Tokom osamdesetih godina putem Siriusa dolazi do kvantitativne eksplozije SF pre svega u takozvanom tvrdom podžanru na području bivše Jugoslavije. To je vreme kada pišu Branko Pihač, Damir Mikuličić, Zoran Živković koji u Beogradu pokreće biblioteku Polaris, Radmilo Anđelković, Zoran Jakšić i drugi. Početak južnoslovenskih ratova je označio vrlo često prekid rada generacije prvih pisaca tako da s pisanjem prestaju Predragu Raos, Branko Pihač, Zoran Živković, a na njihovo mesto dolaze mladi pisci s drugačijim stilom pisanja. Vrste naučne fantastike Postoje mnoge klasifikacije naučne fantastike, ovisno o motivima, stilu, ugođaju i odnosu sa drugim žanrovima. Najčešća je ona koja sva djela SF-a dijeli na tzv. tvrdu i meku. Tvrdi SF Ilustracija romana Sastanak s Ramom Izraz tvrda naučna fantastika se odnosi na djela žanra koja opisuju svijet konzistentan sa svim poznatim prirodnim zakonima. To znači da se u takvoj vrsti SF-a radnja događa u okružju gdje postoje razne pojave, čak i kontroverzne ili danas samo teorijske (nepotvrđene opažanjem ili eksperimentom), ali čiji opis mora biti u skladu s poznatim fizikalnim, astronomskim i hemijskim zakonima. Sam pojam tvrda naučna fantastika je stvoren 1957. godine u Astounding Science Fiction. Postoji veliki nivo fleksibilnosti u smještanju nekog dela u tvrdi SF, kao i u samim interpretacijama te definicije među piscima zbog osnovnog pitanja koliko je moguće dodati podataka koji ne postoje u sadašnjoj nauki u neki teksta da on ostane u tvrdi SF. Primjeri poznatih knjiga ili priča iz tvrdog SF: 20.000 milja pod morem Julesa Verna iz 19. vijeka se bavi u vrijeme izdavanja teoretskom tehnologijom podmornicama i mogućim njihovim razvojem; Universe Robert Anson Heinleina s početka 1940-ih djela Arthura C. Clarkea kao što su Prelude to Space (1947), Susret s Ramom (1972), The Fountains of Paradise (19879) i mnoga druga djela Larryja Nivena kao što su Trn u Božjem oku i Ringworld Tau Zero Poul Andersona iz 1970. godine Marsovska trilogija Kima Stanleya Robinsona, koja za temu ima buduće teraformiranje Marsa romani o Milesu Vorkosiganu Lois McMaster Bujold (1990-e i 2000-e) Predrag Raos: Brodolom kod Thule Meki SF Voštane lutke s likovima iz filma Planeta majmuna, jednog od najpoznatijih primjera `mekog SF` na filmu. Ova vrsta naučne fantastike ima dvostruko značenje pošto se u prvo vreme na južnoslovenskom području pojam koristio za SF-djela koja su `mekana` po pitanju naučne utemeljenosti, ali tokom 1980-ih ovaj pojam se počeo koristiti prije svega za SF djela gdje se izraz `nauka` odnosi na društvene nauke. Za razliku od tvrde naučne fantastike koja se bavi razvojem prirodnih nauka kao fizika, hemija i sl. ovaj oblik književnosti se bavi pretpostavkama o budućem razvoju društva, pri čemu ona mogu imati utopijski i distopijski oblik. Bio je dosta popularan oblik SF-a u Istočnoj Evropi, dok se na Zapadu dosta razvio 1960-ih. Vrlo često se fiktivni svjetovi `mekog SF` mogu shvatiti kao alegorija odnosno komentar na goruće društvene probleme sadašnjosti. Poznatiji predstavnici mekog SF: Beggars in Spain Nancy Kress iz 1993. godine, koja se bavi genetskim inžinjeringom, stvaranjem superčovjeka i posljedicama po društvo. Children of Men, djelo P. D. James iz 1992. godine koja opisuje svijet u kome čovječanstvo odumire zato što su se prestala rađati djeca The Windup Girl Paola Bacigalupija iz 2009. godine koji opisuje biotehnologiju u svijetu koji je ostao bez nafte Podžanrovi naučne fantastike Podžanrovi naučne fantastike se obično označavaju i klasificiraju ovisno o glavnoj temi, odnosno motivu dela. One mogu biti raznovsrna, pa je pogrešno, kao što je to dugo vremena bio slučaj kod većine ne-fanova, žanr poistovjećivati isključivo sa svemirskim istraživanjima ili vanzemaljcima. Dolje su navedene neke od najpopularnijih motiva ZF-a zajedno sa primjerima; potpunu klasifikaciju je teško provesti zbog različitih tumačenja i kriterija, ali i zbog toga što mnoga SF-djela sadrže više spomenutih motiva. Prvi kontakt Prvi kontakt je jedan od najstarijih podžanrova. On opisuje prvi susret ljudi i vanzemaljaca, a njegov prvi uspješan i danas još veoma popularan primjer je Wellsov Rat svjetova iz 1898. godine koji se također može svesti i u apokaliptički podžanr. Najpoznatiji primjeri potpuno čistih primeraka ovog podžanra bi bili Clarkeov Sastanak sa Ramom, koji opisuje prolazak golemog vanzemaljskog svemirskog broda kroz Sunčev sustav, Spielbergov film Bliski susreti treće vrste o prvom kontaktu s dobroćudnim svemircima na našoj planeti, roman Kontakt Carla Sagana u kojemu Zemlja dobije tehnologiju za slanje predstavnika na susret sa vanzemaljcima, te Farewell to the Master iz 1940. po kojoj je snimljen klasični The Day the Earth Stood Still te kultna priča To serve man Damona Knighta iz 1950. koja je poslužila kao inspiracija za televizijsku miniseriju V i njen remake. U najosnovnijoj interpretaciji podžanra prvi kontakt se bavi s prvim susretom ljudi i svemiraca te nesporazumima i problemima koji iz toga nastaju. Ukoliko oni dovode do ratova, takva djela često sadrže elemente drugih podržanrova. Apokaliptični SF Glavni članak: Apokaliptički i postapokaliptički žanr Udar meteorita je jedan od popularnih motiva apokaliptičkog podžanra Apokaliptični i postapokaliptični SF je podžanr naučne fantastike koja se bavi nekom općom katastrofom ili događajima nakon nje. Sama vrsta katastofe da bi delo ušlo u ovaj podžanr je potpuno nevažna, a njeni najpopularniji oblici su nuklearni rat (i događaji nakon njega), epidemije koje unište po 95% ili više stanovnika, udar asteroida, napad svemiraca čiji je cilj istrebljenje homo sapiensa i slično. Uz Wellsov Rat svjetova, jedno od najranijih djela žanra je The Scarlet Plague koje je 1912. napisao Jack London koji opisuje svijet šezdeset godina nakon epidemije koja je opustošila svijet. Motive globalne pošasti koristi klasični i više puta ekranizirani roman Ja sam legenda Richarda Mathesona iz 1954. godine, kao i popularna BBC-jeva serija Survivors iz 1970-ih koja je prikazivala napore šačice preživjelih da prežive i obnove civilizaciju. Jedan od najpopularnijih motiva ovog podžanra jesu djela koja opisuju udar kometa, asteroida ili sličnu kozmičku kataklizmu i njene posljedice po Zemlju. Među romanima se ističe Lucifer`s Hammer Larryja Nivena i Jerryja Pournellea iz 1977. godine. Sličan motiv predstavljaju i napadi vanzemaljaca; primjeri takvih djela bi mogli biti film Dan nezavisnosti iz 1996. godine Poseban poticaj apokaliptičkom i postapokaliptičkom žanru je u doba hladnog rata pružio koncept nuklearnog holokausta, koji je potakao niz dan-danas popularnih i uticajnih djela, počevši od Andersonove priče Tomorrow`s Children iz 1947. godine, preko romana On the Beach Nevillea Shuttea iz 1957. o radioaktivnom trovanju posljednjih ljudi u Australiji, pa do Alas, Babylon Pata Franka iz 1959. godine. Isti je podžanr zaslužan i za neka od najhvaljenijih djela britanske televizije - pseudodokumentarni film War Games iz 1965. godine i TV-seriju Threads 1980-ih. Na sličan način je naftni šok 1973. godine potakao postapokaliptična djela u kojima civilizacija nestaje uslijed naizgled banalnih događaja koji potkopaju o složenoj tehnologiji ovisno društvo. Klasičan primjer je Jeremiah, strip Hermanna Huppena o Americi koja je nakon krvavog građanskog rata svedena na izolirane feudalne enklave, a koji je, pak, značajno uticao na Pobješnjeli Maks 2 u kome je nestanak nafte od nekoć civiliziranih zemalja stvorio pustoš kojom tumaraju beskrupulozni barbarski pljačkaši. Dio takvih djela ponekad ima i optimističan ton, odnosno kao junake prikazuje idealističke pojedince koji se žrtvuju kako bi obnovili civilizaciju ili barem sačuvaju njeno sjeme za daleku budućnost. Klasična djela tog žanra A Canticle for Leibowitz Waltera M. Millera Jr. i Poštar Davida Brina. Putovanje kroz vreme TARDIS, vremenska mašina u popularnoj BBC-voj seriji Doctor Who Putovanje kroz vrijeme je podžanr koji čine djela koja se bave putovanjima u prošlost ili budućnost pomoću vremenske mašine ili na neke druge načine. Koncept, pogotovo kada je u pitanju putovanje u prošlost, izaziva česte rasprave o njegovoj naučnoj utemeljnosti, ne samo među SF-piscima, nego i među ozbiljnim fizičarima. Najčešće se pri tome kao argument koristi tzv. vremenski ili djedov paradoks, odnosno mogućnost vremenskog putnika da ode u prošlost, ubije vlastitog pretka, ali time istovremeno ukloni i sebe, odnosno jedinu osobu koja je mogla doći iz budućnosti i napraviti taj čin. SF-pisci su dugo vremena nastojali riješiti problem vremenskog paradoksa u svojim pričama, nastojeći stvoriti razne mehanizme koji spriječavaju vremenske putnike da mijenjaju prošlost. Među takvim primjerima se može naći Millennium Johna Varleya u kojem vremenski putnici mogu imati slobodnu interakciju samo sa osobama pred smrt ili nestankom, kao i apokaliptični film 12 Monkeys iz 1996. godine u kome vremenskim putnici iz budućnosti vode unaprijed izgubljenu bitku za zaustavljanje apokaliptične zaraze u prošlosti. Jedan u posljednje vrijeme najpoznatijih djela koje koristi motiv putovanja kroz vrijeme, a istovremeno ga kombinira sa ljubavnom pričom, je Žena vremenskog putnika, roman Audrey Niffeneger iz 2003. godine. Drugi SF-pisci pak omogućavaju vremenskim putnicima da mijenjaju prošlost, često sa raznim neočekivanim posljedicama. Među takvim djelima se ističe klasični Asimovljev roman Kraj vječnosti i Andersonove priče gdje vrijeme čuva Vremenska patrola. Djela u kojima je vremenskim putnicima moguće mijenjati prošlost često kao dodatni motiv koriste koncept paralelnih univerzuma (stvorenih intervencijom u `normalni` vremenski tok) i alternativne historije. Alternativna historija Glavni članak: Alternativna historija Harry Turtledove, američki pisac poznat kao jedan od najplodnijih autora podžanra alternativne historije 2005. godine Motiv alternativne historije - odnosno historije u kojoj su se događaji odvijali drukčijim tokom od one stvarne - se temelji na konceptu historijske špekulacije koji je stariji čak i od samog žanra naučne fantastike, odnosno može se pronaći još na početku nove ere, kada je rimski historičar Tit Livije u svojoj knjizi raspravljao što bi se dogodilo da je Aleksandar Makedonski napao Italiju, a ne Perziju. Takve su špekulacije kroz historiju, sve do današnjeg vremena, bile motivirane nacionalizmom, ideologijom ili nastojanjem da se `isprave krive Drine`, odnosno dokaže da bi svijet mogao biti bolji ili lošiji. Jedno od prvih romana alternativne historije je već spomenuti Geoffroyov Histoire de la Monarchie universelle iz 1836. u kome Napoleon pobjeđuje u napoleonskim ratovima i pod francuskim vodstvom stvara idealnu svjetsku državu. Prvo klasično djelo ovog žanra je roman Lest Darkness Fall od L. Sprague de Campa iz 1939. godine koje je postalo uzor kasnijim knjigama, a koje kao pokretač radnje služi arheolog iz 20. vijeka koji se nađe u Italiji pred početak gotskog rata te, koristeći svoja superiorna tehnička i druga znanja, pokušava spriječiti dolazak mračnog srednjeg vijeka. Najpopularniji motivi alternative na engleskom jeziku su pobjeda nacista u drugom svjetskom ratu, odnosno Juga u američkom građanskom ratu. Kasnija poznata djela iz ovog podžanra koji postaje vrlo popularan tek po završetku hladnog rata su Fatherland Roberta Harrisa iz 1992. godine, te nagrađeni roman The Years of Rice and Salt iz 2002. godine koji opisuje svijet u kome je kršćanstvo nestalo uslijed epidemije Crne smrti. Danas je neupitni kralj alternativne historije postao vizantolog Harry Turtledove [12] koji je osim knjiga koje se bave alternativnom historijom vezanom s američkim građanskim ratom napisao World War tetralogiju (1994-96) zajedno s nastavkom (1999-2004) u kojima se tokom Drugog svetskog rata pojavi svemirska invaziona flota. Za altrenativnu historiju je karakteristično da, usprkos toga što uživaju popularnost među ljubiteljima književnog SF-a, vrlo rijetko korištena kao motiv na filmu i televiziji. Osim televizijske ekranizacije Fatherlanda bi se kao izuzetak mogla navesti i TV-serija Sliders o putnicima kroz paralelne univerzume. Space Opera Svemirska stanica Babylon 5, s označenim delovima na ruskom Izraz `svemirska opera` (engleski: space opera) označava vjerojatno najpopularniji od svih podžanrova SF-a, odnosno podžanr koji se u prošlosti sa njime često poistovjećivao. Uglavnom se odnosi na djela SF-a sa radnjom smještenom u svemir i protagonistima koji raspolažu tehnologijom za međuzvjezdana i međuplanetarna putovanja, a koja sadrže velike količine akcije, pustolovine, a ponekad i romantike i melodrame. Izraz je ponekad pežorativne naravi, odnosno sličan izrazima sapunska ili konjska opera kojima su prije više decenija ozbiljni srednjostrujaški književni kritičari `otpisivali` SF kao `bezvrijedni eskapistički šund`. Bez obzira na to, space opera je ne samo sačuvala svoju popularnost, nego i dala neka od djela velike književne vrijednosti koja su značajno pridonijela daljem razvoju žanra. Postoje brojni primjeri književnih space opera, među kojima se ističu: Zadužbina Isaaca Asimova Dina Franka Herberta Trn u Božjem oku Larry Nivena (sa nastavcima) Enderova igra, Orsona Scotta Carda (sa nastavcima) Vorkosigan Saga, Lois McMaster Bujold Hyperion tetralogija Dana Simmonsa A Fire Upon the Deep Vernora Vingea (sa nastavkom) The Saga of Seven Suns Kevin J. Andersona Na filmu i televiziji su karakteristična djela ovog žanra: Star Trek Star Wars Battlestar Galactica Babylon 5 Stargate Autori koji su ostavili trag, po epohama George Orwell koji je pre svega poznat po svojoj knjigi 1984 Glavni članak: Popis pisaca znanstvene fantastike Počeci žanra Jules Verne (1828-1905) Herbert George Wells (1866-1946) Istraživanje granica žanra Robert A. Heinlein (1907-1988) Džordž Orvel (1903-1950) Moderna ZF Isaac Asimov (1920-1992) Arthur C. Clarke (rođen 1917) Stanislaw Lem (1921-2006) Frank Herbert (1920-1986) Roger Zelazny (1937-1995) Philip K. Dick (1928-1982) Daglas Adams (1952-2001) Orson Scott Card (rođen 1951) Greg Bear