Nova knjiga, necitana, nema posvete. Virtuelna umetnost - Oliver Grau Izdavač: Clio Godina izdanja: 2008 Broj strana: 425 Format: 21 cm Povez: Tvrdi Šta je virtuelna umetnost? Nikad ranije svet slika oko nas nije se tako brzo menjao kao poslednjih godina, nikad ranije nismo bili izloženi tolikom broju različitih svetova slika, i nikad ranije se način proizvodnje tih slika nije tako temeljno menjao. Obim nedavnog i tekućeg upada medija i tehnologije na radna mesta i u radne procese predstavlja pometnju kakvu prethodne epohe nisu doživele što je ostavilo traga u mnogim segmentima umetnosti. Medijska umetnost – odnosno video, kompjuterska grafika i animacija, umetnost pomoću Interneta / Net-umetnost, interaktivna umetnost u svom najnovijem obliku virtuelne umetnosti s podžanrovima umetnosti teleprisutnosti i genetske umetnosti – polako osvaja teorije slike i umetnosti. Smatra se da je virtuelna stvarnost sasvim nova pojava, međutim, ovom knjigom autor nastoji da se pokaže da ideja postavljanja posmatrača u hermetički zatvoren slikovni prostor privida nije vremenski povezana s tehničkim izumima kompjuterski stvorenih virtuelnih stvarnosti. Naprotiv, virtuelna stvarnost je u srži ljudskog odnosa prema slikama. Dodatno, autor prati estetski pojam virtuelnog likovnog prostora, njegovog istorijskog nastanka kroz istoriju umetnosti zapadnog sveta, uključujući i prekide koji su postojali. U ovoj knjizi virtuelnost se ne tumači po sebi, kao antropološka konstanta, već je usredsređena na slike od 360°, kao što su sobe s freskama, panorama, kružni bioskop i kompjuterska umetnost u KEJV–u, odnosno na medijume pomoću kojih se oku upućuje sveukupnost slika. Virtuelna umetnost bavi se medijima u istoriji umetnosti, koji su posvećeni sveobuhvatnim slikovnim prostorima, i nudi dosledan teorijski okvir pogodan za analizu fenomenologije, funkcije i strategije sveobuhvatnih slikovnih prostora i istorijski pregled ideje virtuelne stvarnosti.

Naslov: Faktopedija Autor(i): Grupa autora Izdavač: Mladinska knjiga Godina: 2006 Povez: tvrd Strana:455 Format: 23 x 28 cm Pismo:Latinica Stanje knjige: nekorišćena Opis knjige: Ovo je najpotpuniji slikoviti vodič kroz sve oblasti ljudskog znanja – od praistorije do modernog doba. Preporučuju ga pobednici kvizova širom sveta jer pomoću nje pobeđuju i zarađuju! Sa više od 50.000 pojmova i 15.000 ilustracija predstavlja mnogo knjiga u jednoj! Svaka strana je tematski zaokružena celina, oblikovana tako da pregledno i razumljivo pruži što više podataka. Informacije se nižu jasno i logično, a naći ćete i pregršt zanimljivosti, poređenja, rekorde – od nauke i tehnologije do biljaka i životinja, od geografskih podataka i istorijskih događaja do sportskih rekorda. Na preko 400 strana ove knjige očekuje vas uzbudljiva avantura sa maštovitim crtežima i fotografijama, kompjuterski oblikovanim mapama, dijagramima i tabelama

Novo prošireno izdanje istražuje do detalja, bit po bit i kolo po kolo, konstrukciju centralne procesorske jedinice, srca svakog pametnog uređaja, koja kombinovanjem jednostavnih operacija izvršava najsloženije zadatke. Petzold je kreirao i prateći veb-sajt, CodeHiddenLanguage.com, gde koristi animiranu interaktivnu grafiku da računare učini još lakšim za razumevanje. Klasično uputstvo kako funkcionišu računari, ažurirano novim poglavljima i interaktivnom grafikom Za mene, Kod je bio otkrovenje. To je bila prva knjiga o programiranju koja se obraćala meni. Počelo je pričom, i gradilo se, sloj po sloj, analogiju po analogiju, sve dok nisam shvatio ne samo Kod, već i Sistem. Kod je knjiga o kodu i programiranju, ali i o sistemskom razmišljanju i apstrakcijama Kod opisuje nevidljive slojeve između računarskih sistema koje mi korisnici svakodnevno gledamo i magičnih silicijumskih stena koje smo naučili da razmišljaju. Scott Hanselman, direktor partnerskog programa, Microsoft, i host potkasta Hanselminutes Računari su svuda, najočiglednije u našim laptopovima i pametnim telefonima, ali i u automobilima, televizorima, mikrotalasnim pećnicama, budilnicima, pametnim usisivačima i drugim pametnim uređajima. Da li ste se ikada zapitali šta se to dešava unutar ovih uređaja, to što nam život čini lakšim, mada nas povremeno i iritira? Već više od 20 godina čitaoci imaju priliku da uživaju u prosvetljujućoj priči Čarlsa Petzolda o tajnom unutrašnjem životu računara, priči koju je on revidirao za ovo novo doba računarstva. Pametno ilustrovana i lako razumljiva, ova knjiga razotkriva misteriju. Otkrićete šta vas baterijske lampe, crne mačke, klackalice i vožnja Pola Revera mogu naučiti o računarstvu i kako su ljudska domišljatost i potreba za komunikacijom oblikovale elektronske uređaje koje koristimo. Pored značajno izmenjenog i ažuriranog sadržaja, nova poglavlja uključuju: - Poglavlje 18: Hajde da napravimo sat! - Poglavlje 21: Aritmetičko-logička jedinica - Poglavlje 22: Registri i magistrale - Poglavlje 23: Kontrolni signali CPU-a - Poglavlje 24: Skokovi, petlje i pozivi - Poglavlje 28: The World Brain Od otkucaja časovnika do brujanja interneta širom sveta, Kod razotkriva srž digitalne revolucije. Sadržaj Predgovor drugom izdanju Poglavlje 1: Najbolji prijatelji Poglavlje 2: Kodovi i kombinacije Poglavlje 3: Brajevo pismo i binarni kodovi Poglavlje 4: Anatomija baterijske lampe Poglavlje 5: Komunikacija iza uglova Poglavlje 6: Logika sa svičevima Poglavlje 7: Telegrafi i releji Poglavlje 8: Releji i kola Poglavlje 9: Naših deset cifara Poglavlje 10: Alternativa 10 Poglavlje 11: Bit po bit Poglavlje 12: Bajtovi i heksadecimalan oblik Poglavlje 13: Od ASCII-a do Unicode-a Poglavlje 14: Sabiranje pomoću logičkih prolaza Poglavlje 15: Da li je ovo stvarno? Poglavlje 16: Ali šta je sa oduzimanjem? Poglavlje 17: Povratne informacije i bistabilni multivibrator Poglavlje 18: Hajde da napravimo sat! Poglavlje 19: Sklop sećanja Poglavlje 20: Automatizacija aritmetike Poglavlje 21: Aritmetičko-logička jedinica Poglavlje 22: Registri i magistrale Poglavlje 23: Kontrolni signali CPU-a Poglavlje 24: Petlje, skokovi i pozivi Poglavlje 25: Periferni uređaji Poglavlje 26: Operativni sistem Poglavlje 27: Kodiranje Poglavlje 28: The World Brain

Knjiga je nova, bez mane unutra! Jedina mana je što je malo korica oštećena pri transportu što se vidi na slikama. 

Enciklopedija slikarstva i grafike pruža sveobuhvatan pregled ovih disciplina, dajući podatke o umetnicima različitih zemalja i epoha - od pećinskog slikarstva do pop arta, performansa i kompjuterske umetnosti. Težište predstavljenog materijala je na evropskoj umetnosti, mada je zastupljeno i stvaralaštvo drugih kulturnih sredina, posebno umetnost iz perioda visokorazvijenih antičkih kultura na prostoru Sredozemnog mora. Enciklopedija obuhvata više od 2.500 odrednica - biografija umetnika i stručnih članaka. Objašnjene su stilske epohe, stručni termini iz oblasti likovne umetnosti, umetničke tehnike i materijali, udruženja umetnika i slikarske škole. Neke od tema, na primer, rimsko slikarstvo, barok, impresionizam, dadaizam i istaknuti umetnici Mikelanđelo, Rembrant, Rubens, Pikaso u drugi, predstavljene su opširnijim preglednim člancima sa reprodukcijama njihovih dela - date su u zasebnim odrednicama na marginama. Mnogobrojne strelice upućuju i povezuju pojedine odrednice, podstičući čitaoca da proširi svoja saznanja. Više od sedam stotina kvalitetnih reprodukcija u boji na svojevrstan način dopunjuju tekstualni deo. Među velikanima umetnosti slikarstva i grafike zastupljenih u ovom impresivnom izdanju, sadržani su podaci i o našim istaknutim umetnicima, kao što su Radojica Živanović Noe, slikar, kritičar, pripadnik nadrelističkog pokreta, Lazar Vujaklija, Bet

KAKO GRADITI POSAO KAD NEMA LAKIH ODGOVORA! Problem mnogih menadžerskih knjiga je da da rešenje na izazove za koje nema rešenja. Ne postoji recept za zaista komplikovane, dinamične situacije. Nema recepta za izgradnju visoko tehnološke kompanije; ili kako izvući grupu ljudi iz nevolje; ne postoji recept za kandidaturu za predsednika; i ne postoji recept kako motivisati tim kada ti posao propada. To je teška stvar kod teških stvari – ne postoji formula kako se nositi s njima. Knjiga pruža praktične savete kako voditi kompaniju, odnosno kako zapošljavati, otpuštati, rasti i smanjivati kompaniju, kao i kada je prodati ili odbiti ponudu za prodaju. Autor u knjizi opisuje svoju priču osnivanja, vođenja, prodaje, kupovine, upravljanja i ulaganja u tehnološke kompanije kako bi ponudio suštinske savete i praktičnu mudrost za svladavanje najtežih problema, sve ono što nas ne uče ni u jednoj poslovnoj školi. Njegovi saveti se temelje na anegdotama iz teškog uspona – od suosnivanja ranog pružaoca usluge clouda – Loudclouda, do izgradnje fenomenalno uspešne kompanije Andreessen Horowitz za ulaganje rizičnog kapitala, u saradnji s kolegom Marcom Andreessenom, izumiteljem Mosaica, prvog popularnog internet pretraživača. Horowitz čvrsto propagira svoje stavove iako su ponekad suprotni intuiciji i tradicionalnim pristupima menadžmenta. Kao primer može poslužiti njegovo razmišljanje kojim preispituje koliko je ispravno da se od zaposlenih zahteva da ne donose samo probleme već i potencijalna rešenja. Kratak sadržaj Uvod 1. Od komunista do ulagača rizičnog kapitala 2. „Ja ću preživjeti“ 3. Ovaj put s osjećajem 4. Kada se sve raspada 5. Vodite računa o ljudima, proizvodima i zaradi – tim redom 6. Što se tiče poduzeća koje trajno posluje 7. Kako voditi čak i kada ne znate kamo idete 8. Prvo pravilo poduzetništva: nema pravila 9. Kraj početka Prilog: Pitanja za tvrtkinog šefa prodajnih snaga Zahvale Zasluge O autoru BEN HOROWITZ je suosnivač i partner Andreessen Horowitza, kompanije za ulaganje rizičnog kapitala, utemeljene u Silicijskoj dolini koja ulaže u preduzetnike koji grade novu generaciju vodećih tehnoloških kompanija. Kompanija ulaže u Airbnb, GitHub, Facebook, Pinterest i Twitter. Prethodno je bio suosnivač i izvršni direktor Opswarea, bivšeg Loudclouda, koji je Hewlett-Packard kupio 2007. za 1,6 mil. dolara. Horowitz piše o svom iskustvu i uvidima iz svoje karijere, kao student kompjuterskih nauka, inženjer softvera, izvršni direktor i ulagač. O njemu su pisali Wall Street Journal, New York Times, New Yorker, Fortune, Economist i Bloomber Businessweek.

Vodič je sveobuhvatan i pisan jasnim i konciznim stilom. Pažnja autora usmerena je na one sadržaje koji su najrelevantniji i za studente medicine i za specijalizante. Zašto Gajton? Nema idealnog udžbenika. Ipak, izvanredni autori stvaraju zadivljujuće udžbenike koji se približavaju tom idealu. Gajtonov i Holov udžbenik Medicinska fiziologija (kolokvijalno Gajtori) već više od šest decenija je „Biblija za medicinare” i u svetu vodeći najprodavaniji udžbenik medicinske fiziologije. Neverovatno je to što je taj fantastični udžbenik delo samo jednog čoveka - genijalnog pisca, jednog od najvećih svetskih autoriteta u domenu kardiovaskularne fiziologije, profesora Artura Gajtona (1919-2003), a poslednje tri decenije i njegovog najboljeg učenika, profesora Džona Hola, koji unosi neophodne novine, dok istovremeno čuva ključne karakteristike knjige. Zašto Gajton uliva poverenje i sigurnost brojnim nastavnicima i studentima? Zbog činjenice da jednostavno objašnjava složene odnose unutar kontrolnih sistema koji u zdravlju čuvaju homeostazu, a u bolesti pokušavaju da koriguju poremećaj i spreče smrt. Takođe, jer navodi i razumljivo objašnjava adekvatne primere naučnih eksperimenata. Dodatno, jer je stalno aktuelan i neprolazno svež. Neke od brojnih novina koje su iz oblasti molekularne, celularne i kliničke fiziologije unete u 13. izdanje ovog udžbenika, jesu sledeće: siRNK kao potencijalno terapijsko sredstvo, novi akvaporini, ROMK i BK kanali, osteoprotegerin, antiangiogeni peptidi angiostatin i endostatin, primeri različitih vrsta vaskularnog remodelovanja u odgovoru na hronične promene protoka krvi ili krvnog pritiska. Opisana je i online EKG kompjuterska analiza podataka, čime Gajton na neki način „kompletira" translacionu fiziologiju - od molekula do javnog zdravlja. Posebna vrednost ovog udžbenika je u tome što ravnomerno pokriva kognitivne veštine svih nivoa učenja, što ga čini jedinstvenim i posebno vrednim za sve oblike dodiplomske i poslediplomske nastave. Ove činjenice su već decenijama svesni srpski studenti i lekari, pa je Gajton skoro podjednako srpski, koliko i američki udžbenik. Ovo je najlepše izrazila jedna studentkinja Medicinskog fakulteta u Beogradu, rekavši: „Gajton je zakon". Prvi jugoslovenski prevod Gajtonove fiziologije objavIjen je 1963. godine na hrvatsko-srpskom jeziku. Prvi prevod na srpski jezik pojavio se 1996. godine (to je bilo već 8. američko izdanje) zahvaljujući neprocenjivom doprinosu i zalaganju prof. dr Vujadina Mujovića. Prevedena su takođe i 9, 10. i 11. izdanje, osim 12. izdanja, koje nikada nije prevedeno. Sada je ovaj kultni udžbenik u svom no- vom, 13. izdanju, ponovo dostupan srpskim studentima. Dragi studenti, doprinos ove knjige dobrim ishodima vašeg učenja je neporeciv. Jer, „stajati” na ramenima džinova, kakvi su Gajton i Hol, znači - videti više. Videti daIje. Misliti bolje. Razumeti jasnije. Znači graditi ozbiljno znanje fiziologije sa kojim ćete uspešno rešavati ozbiljne profesionalne kliničke izazove. Zato ova knjiga predstavIja pravi izbor za sadašnje generacije studenata medicine i stomatologije, lekare na specijalističkim, supspecijalističkim i doktorskim studijama, i sve one zdravstvene radnike koji žele da se podsete fizioloških principa potrebnih za razumevanje patofiziologije bolesti kod Ijudi. Bila je posebna čast i velika obaveza biti urednica ovog izdanja i sarađivati sa vrednim i kompetentnim timom Data Status-a. Kao dugogodišnji profesor medicinske fiziologije, mislim da je privilegija graditi bazično medicinsko znanje pomoću ovog vodećeg udžbenika svetske fiziologije. U njemu sam uživala dok sam iznova otkrivala - zašto je fiziologija logika Života. Poštovani studenti i kolege, nadam se da ćete i vi, dok otkrivate mehanizme koji čuvaju život i zdravlje, u ovoj knjizi pronaći mnogo radosti i uzbuđenja. Želim vam uspeh u učenju, a vašim pacijentima i njihovim porodicama još mnogo srećnih zajedničkih dana. U Beogradu, Urednica i redaktorka jun 2019. godine Prof. dr Zvezdana Kojić

Retko u ponudi. Veoma dobro očuvano. Autor - osoba Lažetić, Goran, 1973- Mladenović, Ivica, 1971- = Mladenović, Ivica, 1971- Naslov Izgubljeni u Virtuelnom Svetu : zavisnost od interneta i video igara : sa terapijskim priručnikom / Goran Lažetić, Ivica Mladenović Vrsta građe knjiga Jezik srpski Godina 2014 Izdavanje i proizvodnja Beograd : Čigoja štampa : G. Lažetić : I. Mladenović, 2014 (Beograd : Čigoja štampa) Fizički opis 211 str. : ilustr. ; 24 cm (broš.) Napomene Tiraž 500 Autori: str. 210. Napomene i bibliografske reference uz tekst Bibliografija: str. 195-202. Predmetne odrednice Zavisnost od interneta Zavisnost od računarskih igra Nekontrolisane predmetne odrednice Bolesti zavisnosti / Internet / Kompjuterske igrice / Igrice Knjiga Izgubljeni u virtuelnom svetu je jedinstven, sveobuhvatan i savremen vodič za tretman zavisnosti od interneta i video igara na ovim prostorima, koji je napisan na odmeren, razumljiv i popularan način. Ova knjiga obezbeđuje dovoljno praktičnih informacija koje će pomoći ne samo osobama koje problematično koriste nove tehnologije, njihovim roditeljima i partnerima, već i lekarima i terapeutima da se mnogo bolje pripreme za procenu i lečenje ovog rastućeg problema. Svojom sveobuhvatnošću, popularnim i prepoznatljivim stilom pisanja autora, aktuelnošću i značajem teme koju obrađuje, ali i otvaranjem novih aspekata zdravog stila života, ova knjiga će sigurno naći put do mnogih korisnika koji imaju problem „zavisnosti“ ili se na neki drugi način suočavaju sa ovim problemom. Kompjuteri, video igre i internet postali su naša svakodnevnica. Kompjuteri se ne koriste samo na poslu već su sada glavni izvor zabave, razonode i druženja za mnoge ljude. Za većinu, korišćenje kompjutera, video igara i interneta je deo njihovog života, ali sa zdravim vidom funkcionisanja. Za druge, vreme provedeno na kompjuteru, uz internet ili video igru je bez te zdrave ravnoteže, sa ozbiljnim posledicama na svakodnevni život. Uporedo sa porastom broja korisnika interneta u Srbiji, sve veći broj osoba naročito poslednjih godina javljao se u Kliniku za bolesti zavisnosti Instituta za mentalno zdravlje tražeći medicinsku pomoć zbog preterane upotrebe kompjutera u vidu korišćenja interneta ili igranja video igara i posledica koje se javljaju zbog takvog načina rada. Iako još uvek nije uvršćen u zvanične dijagnostičke klasifikacije mentalnih oboljenja, „zavisnost od kompjutera, interneta i video igara“ i oštećenja koja mogu nastati u psihičkom funkcionisanju ovih zavisnika, vrlo su slična, a pojedina čak i identična onim poremećajima i oštećenjima koja se sreću kod zavisnosti od psihoaktivnih supstanci, te ga je neophodno prepoznati na vreme i započeti tretman. Većina korisnika interneta i kompjutera koristi internet skoro svakodnevno. Svaki korisnik može da razvije zavisnost o određenim aspektima interneta. Socijalne mreže, kao što su Facebook i Myspace, dodatno su povećali korišćenje interneta, a u poslednje vreme i najčešći su uzroci zavisnosti od interneta. O dobrobiti kompjutera i interneta, kako za pojedinca, tako i za društvo, piše se naveliko u mnogim kompjuterskim knjigama, i njihova korisnost je nesumnjiva. Tu se prvenstveno radi o velikoj svetskoj bazi podataka („biblioteka sveta“) koja je svakome „na dohvat ruke“. Međutim, osim pozitivne strane interneta, u vidu velike biblioteke jako korisnih informacija iz gotovo celog sveta i njoj veoma jednostavan, besplatan (ne računajući plaćanje interneta) i brz pristup, tokom istraživanja uverili smo se i u negativnu stranu interneta koju većina korisnika i ne prepoznaje, i samim tim izlažu se mogućnosti da naruše svoje, kako psihičko, tako i telesno zdravlje, ali i porodično i društveno funkcionisanje. Pošto se o pozitivnim stranama kompjutera i interneta i njihovim vrednostima zna skoro sve, u ovoj knjizi akcenat će biti stavljen na manje poznatu negativnu stranu kompjutera i interneta. Iako još uvek nije uvršćen u zvanične dijagnostičke klasifikacije mentalnih oboljenja, „zavisnost od kompjutera, interneta i video igara“ i posledice koje mogu nastati su stvarne. Međutim, kompjuter i internet su neophodan alat u rukama savremenog čoveka. Zbog toga je važna edukacija korisnika kako bi na najbolji mogući način sačuvali svoje zdravlje i bezbrižno koristili blagodeti kompjutera i interneta. MG139 (N)

U SOLIDNOM STANJU National Geographic-enciklopedija sveznanja Sve što treba da znate u XXI veku Izdavac:Vulkan Naziv originala tvrdi povez ,KVALITENA STAMPA,ILUSTROVANO .U BOJI THE KNOWLEDGE BOOK: Everything to need to know to get by in the 21st century SADRZAJ 12 Predgovor PLAVA PLANETA 16 ISTORIJA KULTURE SVETA 40 SVEMIR 42 Pozornica našeg postojanja 44 Zvezde – i nasta svetlost 48 Planetarni sistemi – svemirske vrteške 50 Nebeska tela sunčevog sistema 56 ZEMLJA 58 Karta sveta 60 Poreklo Zemlje 62 Gradivni materijal Zemlje – minerali i stene 64 Istorija =emlje ² uslovi za život 68 Zemlja u pokretu 76 Sirovine Zemlje 80 Mora i okeani 84 AtmosIera zemljin gasni omotač OTKRIĆA I IZUMI 90 BIOLOGIJA 92 Poreklo života 94 Rast i reprodukcija 96 Svet biljaka 102 5aznolikost životinjskog sveta 108 Sisari 116 Ponašanje: akcija i reakcija 118 Ljudi 128 HEMIJA 130 Materija – svet supstanci 134 Hemijske supstance – materija u pokretu 136 Svakodnevne supstance ² hemija određuje naše živote 140 Privreda i ekologija – neprekidna saradnja 142 Rad hemičara 144 Materijali budućnosti 146 FIZIKA I TEHNOLOGIJA 148 Osnove À zike 154 Automobilska industrija 164 Građevinarstvo 170 Energija 176 Proizvodna tehnologija 180 Kompjuterska tehnologija 190 Komunikacija i tehnologija za razonodu 196 MATEMATIKA 198 Predmet matematike 200 Klasična matematika 202 $nalitička geometrija 204 InÀ nitezimalni račun 206 Kad brojevi lažu 208 Stara i nova matematika DRUŠTVENI ŽIVOT 210 DRUŠTVO, POLITIKA I PRAVO 212 Društvo, oblici država i vlada 216 Diktatorski oblici vladanja 222 Načela demokratije 228 Političke ideologije 232 Međunarodne organizacije 236 Trendovi XXI veka 242 Pravda i red – osnove prava 248 Primena prava 252 PRIVREDA I DRUŠTVO 254 Nacionalna ekonomija 256 Upravljanje ekonomijom 264 Globalizacija 270 Ekonomija i poslovanje 272 Način poslovanja 276 Pokretanje À rme RAZUM I DUŠA 280 RELIGIJA 282 Temelji religije i tradicionalne religije 286 Hinduizam ² svetska religija između jedinstva i različitosti 290 Budizam – srednji put ka nirvani 296 Religije Kine i Japana 298 Judaizam ² život prema božjim zapovestima 302 Hrišćanstvo ² od jevrejske sekte do svetske religije 308 Islam – pokornost Alahu 314 Nove religije i kultovi 316 FILOZOFIJA 318 Filozija počeci 322 Znanje i vera 340 Početak novog doba 330 Filozofski sistemi i klevetnici sistema 336 Ovaj svet i izvan njega – jezik 340 Filozofija ja na prekretnici 344 PSIHOLOGIJA 346 Pojava psihologije kao naučne discipline 348 Osnove psihologije 354 Primene psihologije 358 Psihoanaliza UMETNOST 362 LIKOVNA UMETNOST 364 Preistorijska i urođenička umetnost 366 Umetnost starog veka 368 Azijska i islamska umetnost 370 Umetnost srednjeg veka 372 Renesansa i manirizam 376 Barok 380 XVIII vek 382 XIX vek 386 XX vek 392 ARHITEKTURA 394 Počeci 396 Klasična arhitektura 398 Arhitektura izvan Evrope 400 Srednjovekovna arhitektura 402 Rana moderna arhitektura 408 Arhitektura od industrijskog doba do danas 412 KNJIŽEVNOST 414 Počeci mitovi i slike 416 Klasična antika arhetip i smer 418 Srednji vek – vera, ljubav i junaštvo 422 Rani modernizam – reforma i obilje 424 Racionalizam i zanos – od prosvetiteljstva do romantizma 446 5ealizam i naturalizam ² preteče modernizma 430 Moderni pluralizam – izraz i objektivnost 450 =aključivanje i razilaženje 440 MUZIKA 442 Srednji vek i renesansa 446 Barok apsolutistički sjaj 450 Klasicizam čistoća Iorme 454 Romantizam – pogled unutra 460 Moderna muzika Nova muzika ² mnogobrojne mogućnosti 464 Svetska muzika 468 FILM 470 Film – sedma umetnost SAVREMENI ŽIVOT 480 Zdravlje 488 Mediji – sveprisutni pratioci 496 Kultura mladih – što se više menja, više ostaje ista 504 Indeks Enciklopedija sveznanja otvara vrata u čudesni svet sabranog znanja ljudske civilizacije, pregledno organizovan u sedam osnovnih tematskih celina obogaćenih sa više od 2.000 sjajnih slika, koje će vam čitanje učiniti još lepšim i zanimljivijim.Bilo da se čita od početka do kraja ili prema tematskoj organizaciji, ovo je pravi izbor za sve znatiželjne umove i najbolji vodič kroz sve što je neophodno znati u 21. veku – prava riznica znanja koja zaslužuje istaknuto mesto u svakoj kućnoj biblioteci.Višemilenijumska potraga ljudske vrste za znanjem sublimirana je u ovoj izuzetnoj enciklopediji, koja će vam otkriti sve najznačajnije ideje, ličnosti i ostvarenja u dosadašnjoj istoriji čovečanstva. Sedam osnovnih tematskih celina omogućiće vam da steknete najvažnije uvide u istoriju kulture, zakone prirode, politička pitanja, umetnost i aktuelna dešavanja u društvu koje nas okružuje. Raskošne slike koje prate svaku oblast oživeće znanje pred vašim očima i pomoći će vam da sačuvate u pamćenju mnoštvo činjenica i neverovatnih zanimljivosti. Bilo da poželite da naučite sve o nečemu ili tek ponešto o svemu, ova enciklopedija je pravi izbor za vas. Otisnite se na čudesno putovanje kroz vreme!

IZVANREDNO literarno-istorijsko kazivanje Derviša Sušića o BiH i stanju Muslimana (muslimanskog naroda) u Kraljevini Jugoslaviji pred i u toku Drugog svetskog rata 1941-1945, o kolaboracijama, prevarama, političkim „igrama“, porazima, nacionalizmu, NDH, propasti Kraljevine Jugoslavije, autonomiji BiH i rađanju nove Jugoslavije! Prvi roman „Ja, Danilo“ mu je osigurao veliki ugled i donio različita priznanja. Posljednji Sušićev roman „Čudnovato“ objavljen je 1992. godine, a njegovo djelo koje je izazvalo i danas izaziva najviše polemika je „Parergon“ objavljen 1980. godine. Ova antifašistička polemička knjiga napisana je kao dodatak odnosno Bilješka uz roman Tale. U „Parergonu“ Sušić preispituje ulogu muslimanskog odnosno bošnjačkog establišmenta i islamske zajednice u Drugom svjetskom ratu, te snažno u nekim slučajevima i poimenično kritizira kolaboracioniste Nezavisne države Hrvatske i Trećeg rajha. O zvaničnom odnosu savremene bosnistike prema Sušiću i njegovom djelu najbolje govori činjenica da se „Parergon“ najčešće prešućuje, u neka sabrana djela Derviša Sušića nije uopšte uvršten. Autor - osoba Sušić, Derviš, 1925-1990 = Sušić, Derviš, 1925-1990 Naslov Parergon : (bilješke uz roman o Talu) / Derviš Sušić Vrsta građe knjiga Jezik hrvatski, srpski Godina 1980 Izdavanje i proizvodnja Sarajevo : Oslobođenje, 1980 Fizički opis 303 str. ; 20 cm. Napomene Pogovor / Fuad Muhić: str. 271-298. Predmetne odrednice Sušić, Derviš, 1925- -- „Parergon“ Nacionalno pitanje -- Bosna i Hercegovina, 20. v. Narodnooslobodilačka borba, 1941-1945 -- Bosna i Hercegovina Piše: Mirnes Sokolović ZAŠTO JE NESTAO PARERGON: Antifašistička polemika protiv kolaboracionista u BiH Antifašistička polemika protiv kolaboracionista u BiH Dugo vremena činilo se da bh. književnost, posebice bošnjačka, nije sklona polemikama i pamfletima, bilo kakvom diskontinuitetu. Konstruktori tih književnosti zamišljaše je kao samosvojnu estetsku vertikalu zasnovanu na univerzalnim vrijednostima, autentičnu i humanu, koja se drži usuprot krvavim balkanskim razbojištima. Realizirana tako, nije dopuštala unutar sebe napade, razdore, obračune, ništa što bi uznemirilo tu mikrokosmičku ravnotežu čovjeka i svijeta i riječi. POVRŠNO ŠTIVO „Parergon“ Derviša Sušića iz 1977. godine, pamfletska i polemička knjiga, napisana kao dodatak romanu Tale, insistira na obračunu sa konkretnim personama, snažno antifašistički angažovana, koristeći se svim verbalnim oružjima u napadu na ideologiju koja je u Drugom svjetskom ratu odnijela milione života. Još konkretnije, u „Parergonu“, kao da je došlo vrijeme da se preispita uloga muslimanskog (bošnjačkog) establišmenta, svih tih prvaka Islamske zajednice, Jugoslovenske muslimanske organizacije, vodećih intelektualaca i veleposjednika, u kolaboraciji sa nacističkim režimima Nezavisne države Hrvatske ili Trećim rajhom. Zaokupljeni nevjerovatnim jedinstvom čovjeka i prirode najnoviji prikazi bh. i bošnjačke književnosti nikada nisu našli vremena za razmatranje ove Sušićeve polemike, koja insistira na raskidu i prevrednovanju političke i kulturne tradicije. Još je zanimljivije što namjesnici i kritičke i nekritičke bosnistike, kao estete posvećene istraživanjima simboličkih kružnica ili metafore Bosne kao krvavog kusura, kao da se grste uopšte pomenuti ovu Sušićevu knjigu, pa neće o njoj da napišu nijedne rečenice, kada razmatraju čitavo njegovo djelo. U posljednjim izdanjima izabranih djela ovog pisca, „Parergon“ nije ni uvršten, a štampan je u izabranim djelima iz 1980. godine koje je objavilo „Oslobođenje“. Dok traje ta šutnja zakonodavaca bh književnosti o ovom djelu, stvar je prepuštena žutoj publicistici, stožernim magazinima i novinarima, sa strane bošnjačkog stanovišta. „Parergon“ je na tim stranicama opisan kao površno štivo, koje je izazvalo gnjev cijelog bošnjačkog kolektiva, to je djelo u kojem pisac pokazuje da mu je talent ishlapio a kompleksi nepregledni, to su kompleksi muslimanskog porijekla koje su Jevreji nazvali samomržnjom, to je djelo pisano u Titovoj vili u Bugojnu po njegovom direktnom nalogu, ta je knjiga pokrenula veliku komunističku velikosrpsku hajku na sve muslimansko u BiH, jedan od aktera knjige Kasim ef. Dobrača umro je naprasnom smrću dva mjeseca nakon što ju je „Oslobođenje“ počelo objavljivati kao feljton... Ono što je kuriozum žute publicistike kao forme jeste to, što se kritikovana knjiga ne mora pročitati da bi bila osporena. U prvoj rečenici „Parergona“, međutim, Sušić govori o tome da je u višenacionalnim zajednicama stepen ravnopravnosti naroda prvo pitanje pravičnosti datog sistema. Birokratija i tehnokratija u tim zajednicama gura takve narode u nacionalizam, većinske najčešće u hegemonističke tendencije, a ni represirane nacije nisu lišene povremenih nacionalističkih, regionalističkih, partikularističkih ekcesa. Sušić napominje da je Revolucija omogućila i vjerske slobode u novoj Jugoslaviji, ma koliko takvo što klerikalcima zvučalo apsurdno. VRIJEME NEZRELOSTI Radi se tek o tome, da Sušić opisuje kako Muslimani marksisti i drugi progresivni naučnici i umjetnici, u poređenju sa srpskim i hrvatskim drugovima, kasne u smjelijem analitičkom pristupu tradiciji svoga naroda. Podsjećajući da su tek NOB i KPJ potvrdili Muslimane i suštinski i pravno, Sušić osjeća da je došlo vrijeme, trideset godina nakon kolaboracije i Drugog svjetskog rata, da se taj narod – postavši u međuvremenu punoljetan – suoči s tim vremenom svoje nezrelosti. To da stigne istorijska kašnjenja i jedan narod prvi put tretira kao odrastao, uzimajući na sebe gorko-slatku obavezu da se polemički obračuna sa muslimanskim kolaboracionistima, čini i koncept „Parergona“ i crimen Sušića kao autora. Prepoznavanje zločina, strahote rata, podrška ustaškim i četničkim jedinicama dok idu u pokolje, sve zavijeno u merhamet i ham-pamuk glagoljanje, kao podjela milostinje po čaršiji uoči Bajrama ili Božića, sva ta vrhunska hipokrizija bošnjačke elite, predmet je „Parergona“, kao polemičke knjige. U ime što efektnijeg raskrinkavanja posegnut će, u najboljoj maniri jugoslovenskih međuratnih polemika, za supostavljanjem slika u neskladima, kao i krležijanskim inkantacijama, naprimjer u slici kad četnički komandant u istočnoj Bosni Jezdimir Dangić sjedi na obali i posmatra kako njegovi vojnici kolju „Turke na burljuke“, bacajući ih sa višegradske ćuprije u Drinu, dok mu sekundira Mustafa Mulalić, potpredsjednik Centralnog nacionalnog komiteta, u vrijeme kad se sprema konačno rješenje i prepuštanje 12 srezova četnicima, s planom da se Srbija proširi „do reke Bosne i dalje, bez ijednog turskog ili šokačkog uva“, a zauzvrat će četnici pomagati njemačkim trupama u obračunu sa partizanima. Za to vrijeme sarajevska štampa, navodi Sušić, piše o aktivnostima Ulema-medžlisa i vakufskog ravnateljstva koji tih dana upućuju predstavnike u istočnu Bosnu da obnove vakufsko-mearifsko poslovanje koje je bilo stalo uslijed „poznate razbojničke akcije plaćenika iz Londona i Moskve“. Također, piše „Osvit“, s tom gospodom krenuo je i ustaški satnik hadži hafiz Akif Handžić koji treba obići ustaške postrojbe u istočnoj Bosni i poduzeti „sve u pogledu vjerskog odgoja ustaša islamske vjeroispovijesti“. To se dešavalo, poantira Sušić još jače u toj gradaciji slika, u vrijeme kad su četničke vojvode u BiH potpisale sporazume sa ustašama i okupatorom, štaviše, istog onog mjeseca kad su četnici uhvatili i ispekli na ražnju Mustafu Dovadžiju, kurira Pokrajinskog komiteta za BiH i ubili Hazima Vikala kod Mojkovca, obojicu hodžinske sinove. MUJO ĐOGU PO MEJDANU VODA Leševi plove Drinom, nastavlja Sušić tu sekvencu, planinom gmiže nepodnošljivi zadah sprženog ljudskog mesa, dok potpredsjednik Dražinog Nacionalnog komiteta Mustafa Mulalić u nekom beogradskom restoranu, zamoljen, pjeva pred četnicima sjetnu pjesmu o Muji koji đogu po mejdanu voda, a Ajka ga gleda sa čardaka. To protivstavljanje mirnodopskih i ratnih slika, Sušić koristi u sličnoj maniri kao Krleža, koji je „Dijalektičkom antibarbarusu“ te bezazlene ljudske radnje stavlja u kontekst sveopće mortifikacije, sablasne kadaverizacije svega što se zove moral i istina, dok sve opkoljava požar a kroz maglu se jedino čuje stravična zvonjava na vojnu, najavljujući rat koji dolazi, dok Sušić te i takve prizore oživljava, sa sličnom funkcijom diskreditacije oponenata, onda kad je već sve odavno gotovo, evocirajući taj kontekst u kojem se odlučivalo o životu i smrti miliona. Kao razlog zašto se trideset godina nakon rata vraća pamflet-maltretmanu kolaboracionista, Sušić navodi i to što su se u istoriografskim djelima preuveličava značaj rezolucija koje su građanske strukture po Sarajevu, Banja Luci, Prijedoru, Bijeljini rasturale protestvujući protiv zločina što su ih ustaše činile u to vrijeme. Posebno mu se ne sviđa kako se poima Sarajevska rezolucija, usvojena 14. augusta 1941. g. na skupštini Udruženja imama „El-Hidaje“. Sušić u tim recima ne govori isključivo kao partizan s prve linije, kojem se taj angažman čini u tim vremenima invalidno plemenitim, nego pristupajući godinama kasnije toj građi kao analitičar u tom preuveličavanju prepoznaje i mahinaciju kojom će seizvjesni potpisnici rezolucija, istovremeno službenici Pavelićevog režima, izuzeti od odgovornosti. To će biti povod i da skicira slučaj reisa Fehima Spahe, potpisnika Rezolucije, no istovremeno i veličatelja Pavelića i ustaškog režima. Brat predsjednika JMO-a, došavši na mjesto reisa obavijen velom nepotizma, već početkom 1941. pravi nagli obrat od kraljice Marija i premijera Milana Stojadinovića i okreće se molitvama za dobro zdravlje i dug život ustaškom poglavniku Anti Paveliću. Sušić, ponajviše, zamjera što sve to vrijeme, dok ustaše sklapaju pakt sa četnicima kojima Treći rajh obećava polovine BiH u zamjenu za borbu protiv partizana, u „Glasniku Islamske vjerske zajednice“ traje žestoka propaganda protiv marksizma, Komunističke partije i NOB-a: ta borba nije bila teološka, nego politička, u vrijeme kada je Njemačka porobila veći dio Evrope i Jugoslaviju, a ustaški bijes se već uveliko bio izlio na Srbe i Jevreje. Posebnu ulogu će Islamska zajednica i Reisov govor, po Sušiću, odigrati u upoznavanju muslimanskog seljaka sa Pavelićem, za kojeg moli mnogo snage da državu izgradi u potpunosti. Muslimanski seljak je, prema Sušiću, dio staleža koji u to doba stoji na dnu evropske i jugoslovenske ljestvice i politički i ekonomski, koji prvi put blagodareći reisu Fehimu Spahi čuje za poglavnika i NDH. BOŽANSTVENA VIZIJA To neće biti razlog, međutim, da ta klasa ne počne pružati otpor i da se ne priključuju NOB-u. Kako rat bude odmicao, kad NDH nastavi sa još jačim represalijama a El-Hidaje se ne bude distancirala od tih zločina, čak i potpisnici Rezolucije i muslimanska ulema će se priključivati NOB-u, kao i omladina iz Narodne uzdanice, koju je osnovao JMO. U tom kontekstu će se javiti dva projekta autonomije BiH, a razlikujući koncept autonomije u okviru Trećeg rajha od koncepta koju su predlagali omladinci KPJ, Sušić razdvaja jedan partikularni koncept, kako su ga zamišljali buržoasko-veleposjedničko-klerikalni krugovi, bez ravnopravnosti naroda i klasne sadržine, od univerzalističke komunističke koncepcije ispoljene u ustanku u kojem učestvuju jedan uz drugog radnici, studenti, đaci, šegrti, građani raznih zanimanja, seljaci, bez obzira kojem narodu ili narodnosti pripadaju. S jedne strane, dakle, Sušić postavlja koncept predvodnika El-Hidaje Mehmeda ef. Handžića, koji 1941. godine piše o Muslimanima kao o „skoro jedinom elementu“ koji osjeća BiH kao svoju rodnu grudu, a s druge viziju NOB-a za koju se bore Muslimani, Srbi, Hrvati, Jevreji, Crnogorci u istom stroju, kao temelj nove Jugoslavije i model autonomije BiH unutar te države, kao koncept titoističkog multikulturalnog bratstva i jedinstva u što Sušić uveliko vjeruje i 1977. godine. To je bila velika božanstvena vizija o sinhronicitetu tih raznih kolektiva, raznih interesa, u suprotstavljanju i pobjedi nad razmahanim nacističkim zlom, nakon čega nastaju stoljeća blagostanja i pravde u kojima predstavnici tih naroda i narodnosti, kao čovjek čovjeku čovjek, žive sretno i zadovoljno. UZMITE HURMAŠICU U ime persiflaže svega partikularnog u BiH, u ovom slučaju muslimanskog (jer su tema knjige Muslimani i rezolucije), Sušić se koristi i registrima dramatizacije prizora u presudnim vremenima, računajući na efekte groteske i iznevjerenih interesa, u tom pravcu imaginira posjet njemačkog oficira muslimanskim prvacima Ademagi Mešiću, Džaferu Kulenoviću i Hakiji Hadžiću, koji Rajhu za autonomiju nude tri divizije Muslimana. – Uzmite, gospodine, hurmašicu – nutkaju neprestano gosta u pregovorima. Za to vrijeme gradovi u BiH se prepuštaju Italijanima, koji ih predaju četnicima, koji kolju Muslimane, naglašava Sušić. – Kako vam se, gospodine, dopada ova skromna soba u muslimanskom stilu? U istim danima traje propaganda za upis u 13. SS Handžar diviziju, što podržavaju i uglednici iz El Hidaje, zajedno sa jerusalemskim muftijom El Huseinom koji u aprilu 1942. posjećuje Zagreb i Sarajevo, posebnu pažnju i zahvalu odajući El Hidaji, s ciljem da postane podružnica njemačke verzije osovinskog panislamizma. Tim kolaboracionističkim slikama Sušić neprestano protivstavlja slike iz otpora, kontrastirajući u vrijeme El Huseinove posjete prizor Džemala Bijedića, sekretara Gradskog komiteta KP Sarajevo, kako u ilegalnom stanu u nekoj mahali piše letak razobličujući zločinačke namjere i okupatora i izdajničke klike, nekoliko stotina metara daleko od rezidencije u kojoj El Husein ispija šerbe sa sagovornicima. Nedavna štampa, s bošnjačkog stanovišta, optužila je Sušića da je „Parergonom“, otkrivajući slavodobitno te kolaboracionističke odnose, svalio kolektivnu krivicu na tada nejaka muslimanska/bošnjačka pleća. Sušić, međutim, u svakom poglavlju knjige, do klišeja, insistira na klasnom karakteru kolaboracionističke službe, kada dijelovi buržoazije, pojedini veleposjednici, dio vjerske, publicističke, prosvjetne muslimanske inteligencije, pružaju most prema njemačkom okupatoru i marionetskom ustaškom režimu. Valjda nije propustio nijednu scenu, nijedan dijalog, da gostujući oficiri tokom posjeta ne priupitaju muslimanske prvake saradnike, kako objašnjavaju to da se tako ogroman broj muslimanskog puka i ljudi iz uglednih kuća priključuje partizanskoj bandi po šumama. Fama koja obavija ovog pisca posljednja dva desetljeća, i nevidljivi gnjev bošnjačkog kolektiva usmjeren protiv njega, kada je „Parergon“ u pitanju, ima smisla trajati onoliko koliko traje ljutnja nekog publiciste dok nasumično presuđuje ovom djelu u dvije rečenice, ili koliko traje jedan tekst s portala na kompjuterskom ekranu. Ono po čemu je Sušić zaslužan, kada su u pitanju mitovi u najnovijoj nauci, na bošnjačkom stanovištu, skriva se i u tome što je valjda među prvima osporio koncept merhametizma cijelog jednog naroda, cijele civilizacije, raščinjavajući u posljednjim poglavljima ideju kojoj je, kako kaže, cilj protežirati i legitimisati suprematiju jedne konfesije. U to ime će davati krvavu istoriju u međusobnim sukobima osmanskih vladara, podsjetiti i na evropsku milosrdnu tradiciju humanizma i renesanse, upozoriti da takav koncept isključuje iz humanosti pripadnike drugih vjeroispovijesti i ateiste po Bosni i čitavom dunjaluku, ali i još jednom podsjetiti na nimalo merhametičnu ulogu pojedinih muslimanskih prvaka u Drugom svjetskom ratu. OBENĐIJANI PISAC Sušić, u stvari, bdije nad kulturom svoga naroda, čijom istorijom se opsesivno bavi, njemu je vrlo stalo do tog kolektiva, da ne zapadne u mitove, političke konsekventne, koji će ih uvjeriti da su jedini autohtoni i milosrdni element u BiH. Žuti publicisti išli su i na to, da autora Parergona koji je sin hafiza i hodže prikažu, kao obenđijanog, kako svojim retoričkim mačem režimskog pisca, s mnogo mržnje i sile siječe jednu plemenitu povijest, sa islamskom inspiracijom u svome humusu. Takva usključivost također nije utemeljena u tekstu, budući da se Sušić u posljednjem poglavlju osporava koncept nadrilijevih sektaša koji ne trpe ništa vjersko, podsjećajući da je sloboda vjeroispovijesti dio ukupnih sloboda izborenih u toku NOB-a. Na dva mjesta sa žaljenjem govori da je prinuđen spominjati i neke žive i mrtve ljude, pridružujući ih negativnim ideološkim tendencijama, ispričavajući se njihovim potomcima što vrijeđa njihove sasvim ljudske intimne sentimente (ako se već piše polemika, neka imena se ipak moraju spominjati). Osim toga, da bi što bolje pogodio ultralijeve zaošijane sektaše koji ne trpe religioznost građana – Sušić se koristi i slikom umiranja u ratu kada vjernici, koji su činili veći dio vojske, miješaju riječi molitvi zajedno sa poklicima slobodi u predsmrtnom grču, a tu simboličku scenu pojačava esklamacijom da joj je prisustvovao kao živi svjedok. Time Sušić na književnoj ravni miješa dva plana, partizanski i vjerski, kao da evocira ono mjesto iz poeme Skendera Kulenovića kada majka dovama prati svaki korak sina revolucionara. Takav kontinuitet, to nije jedino mjesto zašto bi zakonodavci bošnjačke književnosti mogli napisati neku rečenicu o Parergonu. Apsurdno je da se o jednoj polemici kanonskog autora štampanoj u izabranim djelima, dostupnoj u bibliotekama, ne govori nikako, kao da ne postoji, ili da se spominje usput i sa strahom, kao da je prećutno stavljena na neki index librorum prohibitorum. ISKRIVLJENA OPTIKA Ako je Sušić negdje pretjerao sa činjenicama u polemičkoj strasti, sve ako je i neke ličnosti smjestio u neodgovarajući kontekst, ako mu je cilj što efektnije udariti neki ideološki vidokrug (a jeste) a ne shvatiti motive tih konkretnih ljudi, ako i idealizira vlastito ideološko stanovište, to nije razlog da se cijela knjiga izbacuje iz literature, polemike i pamfleti se i ne pišu da se donese konačna istina. Sve to što objavljuje samo je jedan povod za ekspertizu, novi krug osporavanja, poredbu sa istorigrafskim djelima itd, neke od navedenih činjenica u Parergonu mora i da stoje. Nekad pamflet sa iskrivljenom optikom više uradi na rasvjetljavanju nekog pitanja, od tomova objektivnih studija. Postoji još jedan razlog, međutim, zbog kojeg ovu polemičku knjigu ima smisla priznati za legitimno djelo te književnosti, čak i onako kako je literarni zakonodavci shvataju. Na silaznoj liniji intimnog trajanja što se zove život, zaključuje Sušić ovu knjigu krležijanski, u toku pisanja svagda su ga pratila, kaže, dva jasna smirena draga lika: prvi je drug iz djetinjstva koji, ošinut njemačkim rafalom, mre preko neke planinske ograde, zagledan u pušku u koju je urezao petokraku sa srpom i čekićem – a drugi je majka koja šijući za sedam dinara cijelu dan i noć, u vlaseničkoj sjenovitoj tmini, pripovijeda u zimskoj odaji, blago, o nekom Hasan-paši koji je pobjegao go iz svoje kule, kada su se seljaci pobunili protiv njegovog zuluma. Eto, ako već ne radi toga što je međuratne polemičke registre uveo u bh kontekst, stilski efektno i s mnogo političke strasti za istorijski momentum, ako već ne radi opsesije storijom jednog naroda i kolektivističkim kretanjima, onda bi imalo smisla Parergon uvrstiti u bošnjačku književnost radi Majke, kao motiva koji tu estetsku vertikalu objedinjuje od balada preko Edhema Mulabdića i Zije Dizdarevića, sve do Skendera Kulenovića i evo Derviša Sušića i dalje... R e f e r e n c e Bosna i Hercegovina Kraljevina Srba, Hrvata i Slovenaca Srbi Muslimani Hrvati Crkva Država Baština Muslimanski narod Muslimani Mehmed Spaho reis-el-ulema Fehim Spaho, brat Mehmeda Spaha Milan Stojadinović Knez Pavle Karađorđević Kralj Aleksandar Karađorđević mračni pop Korošec Dragiša Cvetković Čerečenje Bosne i Hercegovine Merhamet Bajram Božić Slati ustaške jedinice u pokolj Slati četničke jedinice u pokolj Rat 1941-1945 El Hidaja Sarajevska muslimanska rezolucija Muhamed Hadžijahić: ISLAM I MUSLIMANI U BOSNI I HERCEGOVINI (Sarajevo, 1977) Kraljevina Jugoslavija je bila tamnica naroda, ne samo Muslimana, ali i njima !!! Zločini okupatora i ustaša Ante Pavelić Slavko Kvaternik Mile Budak, ustaškli krvnik Frankovci Atif Purivatra `Jugoslovenska muslimanska organizacija` Stanje islama u Bosni i Hercegovini u Kraljevini Jugoslaviji Vlatko Maček Sporazum CVETKOVIĆ-MAČEK Hasan Rebac Dr Tugomir Alaupović Sa Ilidže, Stojadinovića je knez Pavle, uz pomoć engleskih službi, prognao preko Grčke na Mauricijus! NDH (Nezavisna država Hrvatska) Gestapo u BiH Trojni pakt Adolf HITLER Njemačko-italijansko-japanski model panislamizma JERUSALIMSKI MUFTIJA `Gajret` Mustafa Mulalić je u junu `41 krišom prebjegao u Beograd Đeneral Draža Mihailović Sastanak Draže Mihailovića i Mustafe Mulalića 1943 na Tari gde su se u dugom i iscrpnom razgovoru dogovarali da intenzivno propagiraju priključenje Muslimana četničkom pokretu !!! Na Dražinom `Nacionalnom kongresu` u selu Ba, održanom od 25. do 29. januara 1944. godine Mulalič je uzabran za jednog od potpredsednika `Centralnog nacionalnog komiteta` !!! Živko Topalović JNS Samostalci Ravnogorski pokret U pismu od 30. maja 1944. godine naslovljenim svim Muslimanima u NDH, Mulalić piše: `...U komunističkim redovima varljivog spasa mogu da nađu samo ustaše...` `...A komunistički poredak je grobnica islama...` `...I ostaje jasno kao dan DA JE JEDINI FAKTOR MIRA I SIGURNOSTI GENERAL DRAŽA MIHAILOVIĆ` A u pismu od 15. jula 1944. Mulalić piše: `...Okupljajte se svi u jedno stado, MUSLIMASKO STADO` ZAVNOBIH AVNOJ KPJ AUTONOMIJA Bosne i Hercegovine MG110 (K)

Spoljašnjost kao na fotografijama, unutrašnjost u dobrom i urednom stanju! Nostradamus: The Complete Prophecies John Hogue Od autora bestselera Novih otkrovenja dolazi najkompletnija knjiga ikada objavljena o životu i proročanstvima francuskog lekara/astrologa iz 16. veka. Ovo novo ispitivanje njegovih dela uključuje interpretacije zasnovane na kompjuterskim analizama svih 36.000 reči Nostradamusovih originalnih spisa. John Hogue, sebe definira kao učenjaka `odmetnika`. On je svjetski poznati autoritet za Nostradamusove i druge proročke tradicije. Njegov je rad hvaljen od strane kritike jer je presijecao društvene, vjerske i nacionalističke projekcije proroka i njihovih tumača kako bi pronašao konce uvida koje svi oni dijele. Futurist, precizan prognozer sam po sebi, tvorac hogueprophecy.com, onoga što se naziva `Huffington Post web stranica proročanstava`, Hogue je dobio široko međunarodno priznanje pojavljivanjem na više od 200 televizijskih emisija i višestrukim pojavljivanjem na više od 1200 blogova i radio emisija. na pet kontinenata: Sjevernoj i Južnoj Americi, Aziji, Australiji i Europi. Trenutačno je predvidio pobjednika glasovanjem javnosti na 13 od 13 predsjedničkih izbora u SAD-u od 1968. i možda ima najveću multimedijsku eksponiranost od bilo kojeg stručnjaka za proročanstva u povijesti, često se pojavljujući na History Channelu, Discovery Channelu, CNN Internationalu, BBC-ju, Ancient Prophecies (NBC), The View (ABC), Hannity and Colmes (FOX News), RAI TV (Italija), Russian Channel One i Channels 7 i 9 (Australija). Njegovi radijski nastupi uključuju Coast to Coast AM (Premier Radio) i BBC International Radio. Njegovi televizijski nastupi uključuju Beyond Belief (Gaia TV) s Georgeom Nooryjem, Ancient Aliens (History Channel), The Nostradamus Effect (History Channel), Nostradamus Decoded (Discovery Channel), Next Nostradamus (History Channel) i How the World Will End (AHC) `Kanal američkih heroja`) Hogue je autor bestselera Associated Pressa, kao i broj jedan bestselera naslova proročanstava na Amazonu. Pogledajte cijeli popis najprodavanijih knjiga na njegovoj Autorskoj stranici. Objavio je 49 knjiga na 22 jezika i objavio više od 1000 članaka o proročanstvima i trenutnim trendovima događaja za Hogueprophecy.com od 2000. Trenutno živi na otoku na sjeverozapadu Tihog oceana. Mišel de Notr Dam (franc. Michel de Nostredame), poznatiji kao Nostradamus, je bio francuski lekar, astrolog i navodni prorok. Njegova knjiga Proročanstva izdata je u milione primeraka i danas je najpoznatija knjiga proročanstava ikad štampana. Prvo izdanje se pojavilo 1555. godine i od dana kada je objavljena, privukla je mnogo pažnje u svetskoj javnosti.[1][2] Većina akademskih izvora, ne potvrđuje povezanost proročanstava u katrenima i istorijskih događaja koji su usledili, kao i da su u velikoj meri rezultat pogrešnih tumačenja ili pogrešnog prevoda.[3] Svoja proročanstva Nostradamus je pisao u stihovima. Stihovi su uglavnom pisani zagonetnim, dvosmislenim stilom upotrebom francuskih, italijanskih, grčkih i latinskih reči. Kritičari Nostradamusa odlučno odbacuju sve njegove radove kao neosnovane, dok s druge strane postoje ljudi koji misle suprotno. Interesovanje za rad Nostradamusa, koji je bio istaknuta ličnost francuske renesanse je i dalje veliko, posebno u medijima, njegova dela i proročanstva su stalni predmet izučavanja. Biografija Detinjstvo i školovanje Nostradamusova kuća u Salon de Provans. Mišel de Notr Dam je rođen u mestu Sent Remi de Provans u Francuskoj pokrajini Provansa. Otac mu se zvao Žam, a majka Renier de Sent Remi. Prezime de Notr Dam upućuje, čini se, na porodičnu mesnu oblast, a ime Nostradamus skovano je u kasnijim godinama. Žam de Notr Dam nasledio je uspešan porodični posao kao trgovac žitom. Njegovi roditelji, iz okoline grada Avinjona, nisu bili plemenitog porekla. Kako je doba u kojem je Nostradamus živeo bilo i doba Inkvizicije, njegovi roditelji prešli su u Katoličku veru kada je Nostradamusu bilo devet godina.[4] Nostradamus je bio najstariji od petoro dece (premda se u nekim izvorima javlja podatak da ih je bilo sedam ili osam, ali svaki i dalje tvrdi kako je Nostradamus bio najstarije dete). O prva tri njegova brata nisu dostupni opširniji podaci (bračni par de Notr Dam nije imao kćerki).[5][6][7] Najmlađi brat, Cesar, postao je zastupnik u skupštini provansalskog parlamenta (Procuere du Parliament de Provance). Nostradamusovo školovanje bilo je u rukama njegovog dede s majčine strane, Žana (inače doktora koji je mnogo znao o lekovitom bilju), a koji ga je podučavao osnovama latinskog, grčkog i hebrejskog jezika kao i matematici te astrologiji.[8] Kada je njegov deda preminuo Nostradamusa su roditelji poslali na školovanje u Avinjon gde je pokazivao veliko interesovanje za astrologiju. Brak i doktorska praksa Godine 1522. roditelji Nostradamusa šalju na studije medicine u Monpeljeu.[1] Nakon tri godine Nostradamus dobija doktorsku licencu pa odlazi u seoske delove Francuske kako bi pomagao žrtvama kuge koja je u to doba harala Francuskom. Nakon četiri godine vraća se u Monpelje kako bi odbranio svoj doktorat. U Monpeljeu je ostao oko godinu dana, ali njegov potpuno nov pristup lečenju pacijenata dovodio ga je u neugodne situacije pa stoga odlazi u Tuluz gde će obavljati doktorsku praksu.[9] Negde oko 1534. godine Nostradamus se oženio mladom devojkom iz visokog društva, veoma lepom. Njeno ime ostalo je nepoznanica do danas. Ona mu je rodila sina i kćerku.[10] Uskoro sledi serija tragedija. Kuga dolazi u Agen, mesto u kojem je Nostradamus živeo s porodicom i uprkos svim njegovim naporima od kuge umire Nostradamusova supruga kao i njihovo dvoje dece. Činjenica da nije mogao pomoći svojoj porodici, uprkos svom lekarskom znanju, imala je strahovito razočaravajući uticaj na Nostradamusa. Nakon smrti supruge njena porodica je tužila Nostradamusa tražeći povraćaj miraza. Na kraju svega, godine 1538. optužen je za jeres, što je u to doba bio veoma ozbiljan prestup koji ga je mogao koštati života. Imao je sukob sa Crkvom u Agenu nakon što je inkvizicija obišla ovo područje u potrazi za anti-katoličkim delovanjem.[11] Nakon toga otputovao je u Lorenu, a potom u Veneciju pa na Siciliju.[12] Vidovnjak Portret Nostradamusa, rad Fransoe Lemuda. Nostradamus se 1554. godine nastanio u Marseju. U oktobru iste godine Provansa je doživela jednu od najtežih nesreća u svojoj istoriji - izbila je epidemija kuge koja se širila neverovatnom brzinom. Nostradamus je tada nesebično pomagao ljudima ne bi li spasao što više ljudskih života. Kada je epidemija ugušena Nostradamus se nastanio u mestu Salon gde je odlučio da živi do kraja života. U oktobru se oženio s Anom Ponsar Žemel, bogatom udovicom sa kojom je imao šestoro dece-tri ćerke i tri sina (kuća u kojoj je tada živeo još uvek se može videti).[13] U Saloni stanovnici baš nisu bili gostoljubivi prema Nostradamusu - pred njegovom kućom spalili su lutku nalik na Nostradamusa. Godine 1550. objavio je Almanah, a nakon 1554. Predviđanja - knjigu koja je čini se bila uspešna i ohrabrila ga da se ozbiljnije pozabavi Proročanstvima. Jednu od prostorija u kući pretvorio je u sobu u kojoj je, kako kaže u Proročanstvima, radio noću okružen okultnim knjigama. Glavni izvor njegovih inspiracija bila je knjiga zvana De Musteriis Eguptorum. Do 1555. godine Nostradamus je završio prvi deo svojih proročanstava koja su sadržala predviđanja počevši od njegovog vremena pa do kraja sveta. Iste godine Mek Bonom je u Lionu objavio prva Nostradamusova dela. Od tada su izdanja Nostradamusovih proročanstava uvek rasprodata. Malo se autora, osim sastavljača biblijskih tekstova, može pohvaliti takvom popularnošću u tako dugom vremenskom razdoblju. Proročanstva je pisao u stihovima. Stihovi su pisani zagonetnim, dvosmislenim stilom upotrebom francuskih, provansalskih, italijanskih, grčkih i latinskih reči.[14] To je činio s razlogom jer je postojala opasnost da ga proglase vešcem, a takođe je želeo da neupućenima tajne proročanstva ostanu nepoznate. Knjiga, iako još nedovršena, štampana je 1555. i sadržavala je prve tri centurije i početak četvrte. Čuvši za Nostradamusa kraljica Katarina de Mediči pozvala ga je na Dvor. Dana 15. avgusta Nostradamus je iznajmio sobu u gostionici St. Mišel, a već narednog dana kraljica ga je primila. Kada su se sreli Nostradamus i kraljica u razgovoru su proveli dva sata. Kraljica se interesovala za katren u kojem se opisuje kraljeva smrt. Dve nedelje kasnije kraljica je ponovo pozvala Nostradamusa i tada mu je dala za zadatak da napravi horoskope za njenu decu čija je tragična sudbina već bila opisana u Proročanstvima. Nedugo nakon toga Nostradamus je načuo da se pravosudni organi u Parizu raspituju o njegovim magijskim ritualima pa se vratio u Salon. Od tada pati od reume i artritisa, te se čini da nije puno radio osim što je izradio nekoliko horoskopa za svoje ugledne goste i dovršio pisanje Proročanstava. Poslednje godine i smrt Epitaf na grobu Nostradamusa, crkva Svetog Lorena, gde se njegov grob i portret još uvek mogu videti. Godine 1564. kraljica Katarina, sada kraljica regent, odlučila je da proputuje kroz Francusku. Putujući posetila je i Nostradamusa. Tada ga je kraljica proglasila dvorskim lekarom. No, Nostradamus je osećao da mu se bliži kraj. Zato je 17. juna 1566. godine napisao testament, a 1. jula pozvao je lokalnog sveštenika kako bi mu dao poslednju pričest. Kada ga je sluga napuštao te noći rekao mu je da ga ujutro neće videti živog. Bilo je kao što je i predvideo. Nostradamus je sahranjen uspravno u zidove salonske crkve, a njegova supruga Ana napravila je spomen-ploču.[15] U doba Revolucije Nostradamusov grob oskrnavili su praznoverni vojnici. Sačuvani ostaci sahranjeni su u drugoj salonskoj crkvi, crkvi Svetog Lorena, gde se njegov grob i portret još uvek mogu videti. Dve godine nakon njegove smrti - 1568. u celosti su štampana njegova Proročanstva. Možda je zanimljivo spomenuti da je još kao mladi student podržao Kopernikovu teoriju da je Zemlja okrugla i da se Zemlja okreće oko sunca - 100 godina pre nego što će Galileo biti suđen za isto uverenje. Na Nostradamusovom grobu stoji ovaj epitaf: „ Ovde leže kosti glasovitog Mišela Nostradamusa čije je gotovo božansko pero jedino bilo, prema sudu svih smrtnika, dostojno zapisati pod zvezdanim nadahnućem buduće događaje celog sveta... neka potomstvo ne dira njegove ostatke. ” Proročanstva Mnogi stručnjaci veruju kako je Nostradamus predvideo neke od ključnih istorijskih događaja (poput Nemca Kurta Algejera).[16][17] Navodno, predvideo je mnoštvo događaja u svetskoj istoriji, od velikog požara u Londonu, i uspona Adolfa Hitlera i Napoleona, do napada 11. septembra 2001. na Svetski trgovinski centar.[18] Najupečatljiviji stihovi u njegovoj knjizi Proročanstva povezani su za fašističkog vođu Adolfa Hitlera

Na prodaju Riznica Bonelli Grande, knjige 1-6 1. Reka Mohok, Mauro Bozeli Severni deo Njujorka, 1755. godine. Na kolonijalnim teritorijama, Francuzi i Englezi, potpomognuti savezničkim domorodačkim plemenima, vode ciničan i nemilosrdan rat jedni protiv drugih. Uz pomoć vičnog ratnika Rajlija Bleka, mladi Danijel Čapman želi da oslobodi mlađeg brata i sestru Eni, koje je otelo neprijateljsko pleme Abenakija. Na tom putu se suočavaju sa svakovrsnim opasnostima i iznenađenjima. Strasna istorijska freska koju je napisao Mauro Bozeli i majstorski nacrtao Anđelo Stano. 2. Klon, Korado Mastantuono Rim, bliska budućnost. U hladnom, tehnokratskom svetu, život programera ume da bude dosadan i težak... posebno ako patite od šizofrenije. Samotna i melanholična svakodnevica Roka Bazilea, međutim, doživeće nagli zaokret ka avanturi. Kad bude svedočio krvavom ubistvu, zateći će se u središtu globalne zavere, mračnog i nastranog zapleta u kojem budućnost miliona visi o koncu. Klon je Bonelijeva priča u boji koja bi se mogla opisati kao naučnofantastična. Međutim, to nije naučna fantastika ispunjena svemirskim brodovima, sukobljenim galaktičkim carstvima, vanzemaljskim vrstama koje prete univerzumu, svesnim mašinama i robotima. Umesto toga, njen autor Korado Mastantuono – koji uživa status popularnog ilustratora za Dizni, a sarađuje i sa izdavačkim kućama Boneli (Nik Rajder, Teks Viler, Dilan Dog) i Hjumanoids – nudi nam psihološko-politički triler u kome je stalno prisustvo biotehnologije i kompjuterskih nauka pomešano s dimenzijama mentalne patologije. 3. Lavennder, Đakomo Beviklava Želite li drugačiji odmor, odmor u raju, među kristalnim vodama okeana? Proveli biste nekoliko dana u magičnoj klimi nezagađenog, pustog ostrva? Ili, možda, ipak ne biste? Ispod idilične površine prizora koji kao da potiču s letnje razglednice, mladi Gven i Aron otkrivaju nešto nemirno, nešto tajanstveno. Nešto što se kreće među lišćem, u gustoj šumi. I kao da ih uhodi. Ima li još koga osim njih na tom samotnom mestu? 4. Inkvizitor, Đanfranko Manfredi LJUBAV MOŽE DA UZDRMA I NAJČVRŠĆU VERU! Galicija, Španija, 1610. godina. Život inkvizitora koji ne veruje u veštičarenje težak je. Za Luisa de Santjaga – hladnog kao kamen – vera ne sme da bude osenčena nikakvim kontradikcijama ni mrljama, sve i ako mora da se suprotstavi crkvi ne bi li razrešio sumnje koje ga progone. Kad prelepa Amanda, optužena za crnu magiju, osvane pred njim, Luis će dati sve od sebe ne bi li je spasao... Iz pera Đanfranka Manfredija (Skriveno Lice) i Antonija Lukija stiže ova snažna priča, smeštena u podrobno istražen i uverljivo prikazan period španske kontrareformacije. U njoj se ljudska drama kombinuje sa elementima fantastike i horora, donoseći nam zanimljivu i napetu avanturu sa upečatljivim protagonistom i brižljivo osmišljenim sporednim likovima. 5. Reka Kentaki, Mauro Bozeli U šumama zapadno od venca Apalača, šačica hrabrih pionira, s kapetanom Danijelom Bunom na čelu, na teroriji Čirokija osnovala je pobunjeničku koloniju Transilvaniju. Po izbijanju Američke revolucije, indijanska plemena koja su potplatili Englezi drže pod opsadom koloniste u Fort Bunsborou, a među njima su Ebi i njen muž Alen s decom. Nik, zatvorenik u Kanadi, beži iz kvebečke tvrđave, dok je Danijel u dalekom Misuriju sa Indijancem Okvarijem... Posle Reke Mohok, istorijska saga porodice Čapman nastavlja se u ovoj avanturističkoj hronici rađanja nacije – punoj surovosti, junaštva, borbe i izdaje – koju piše Mauro Bozeli, a crta Anđelo Stano. 6. Leonardo, Đuzepe De Nardo Misteriozno ubistvo i neobičan detektiv... U renesansnom Milanu, Leonardo da Vinči istražuje smrt prijatelja. Iza ubičine ruke krije se senka jednog moćnog i nemilosrdnog plemića... Veličanstvenog Lorenca de Medičija! Iz pera scenariste Đuzepea de Narda, koji se već uspešno okušao u stripskim obradama života slavnih umetnika (Ubijte Karavađa!), i Antonija Lukija, dolazi ova intrigantna priča smeštena u rani šesnaesti vek, na potezu između Firence Medičijevih i Milana. latinica, kolor, tvrd povez, 16,5 x 23,5 cm, 144 + 128 + 144 + 176 + 144 + 144 strane, jednom prelistano, kao novo mana - broj 3 ulubljen na zadnjoj korici u donjem uglu - par milimetara, ali vidljivo (označeno na fotografiji) Plaćanje lično ili uplata na tekući račun/postnetom + troškovi dostave Ne šaljem pouzećem, niti u inostranstvo Za sva pitanja stojim na raspolaganju

Potpis bivšeg vlasnika na predlistu, inače veoma dobro očuvano! Autor - osoba Bodrijar, Žan Naslov Prozirnost zla : ogled o krajnosnim fenomenima / Žan Bodrijar ; s francuskog preveo Miodrag Radović Jedinstveni naslov ǂLa ǂtransparence du mal. srpski jezik Vrsta građe knjiga Jezik srpski Godina 1994 Izdanje [1. izd.] Izdavanje i proizvodnja Novi Sad : Svetovi, 1994 (Veternik : Dobra vest) Fizički opis 165 str. ; 17 cm Drugi autori - osoba Radović, Miodrag Zbirka ǂBiblioteka ǂSvetovi (Broš. sa omotom) Napomene Prevod dela: La transparence du mal / Jean Baudrillard Na presavijenom delu kor. lista beleška o delu. Predmetne odrednice Filozofija, postmoderna MG115 (L) Jean Baudrillard (Žan Bodrijar, 29. jula, 1929. – 6. marta, 2007) bio je jedan od najbitnijih intelektualaca današnjice, i jedan izuzetno plodan pisac čiji rad predstavlja kombinaciju filozofije, socijalne teorije, i jedne idiosinkrastične metafizike koja odslikava ključne događaje i fenomene epohe. Oštrom kritikom savremenog društva, kulture i misli, Bodrijar je zaradio naziv gurua Francuske postmoderne teorije, mada se on može čitati i kao mislilac koji kombinuje socijalnu teoriju i filozofiju na originalan i provokativan način i kao pisac koji je razvio sopstveni stil i formu pisanja. Bodrijar je bio izuzetno plodan pisac koji je objavio više od trideset knjiga i komentarisao neke od najistaknutijih kulturnih i socijalnih fenomena savremene ere, uključujući brisanje razlika roda, rase i klase koje su restrukturirale moderna društva u nova postmoderna potrošačka, medijska i visoko tehnološka društva; mutirajuću ulogu umetnosti i estetike; fundamentalne promene u politici, kulturi, i ljudskim bićima; i uticaju novih medija, informacija, i kibernetičke tehnologije u kreiranju kvalitativno drugačijeg društva, obezbeđujući fundamentalne promene u životu kako pojedinca, tako i društva u celini. Već nekoliko godina kultna figura postmoderne teorije, Bodrijar je prošao dug put transformacije postmodernog diskursa od ranih ’80-ih do danas, i razvio visoko idiosinkrastičan modus filozofske i kulturne analize. U retrospektivi, Bodrijar se može sagledati kao teoretičar koji je na originalan način ispitivao život znakova i uticaj tehnologije na društveni život, i koji je sistematski kritikovao glavne modele moderne misli, istovremeno razvijajući sopstvenu filozofsku perspektivu. Biografija Jean Baudrillard je rođen 1929. godine u gradu Remsu. Po njegovim rečima, baba i deda su bili seljaci, a roditelji su radili kao službenici, tako da je on bio prvi u porodici koji je završio fakultet,pa da je to dovelo do jaza u kulturnom miljeu između njega i njegovih roditelja. 1956 on počinje da radi kao profesor u gimnaziji i u ranim 60-im radi kao lektor za francuskog izdavača Seuil-a. Bodrijar je u početku bio germanista koji je objavljivao eseje o kniževnosti u ‘Modernim vremenima’ (Las temps modernes) u periodu između 1962-1963 i prevodio dela Pitera Vajsa (Peter Waiss) i Bertolda Brehta na francuski jezik, a preveo je i knjigu o mesijanskim revolucionarnim pokretima koju je napisao Vilhelm Mulman (Wilhelm Muehlmann). Tokom ovog perioda, on se susreće sa i bavi delom Henrija Lafebra (Henri Lafebvre), čije ga kritike svakodnevnog života impresioniraju, kao i delom Rolana Barta (Roland Barthes), čije su semiološke analize savremenog života imale trajan uticaj na njegov rad. Rani radovi: Od “Sistema objekata” do “Ogledala produkcije 1966. Bodrijar dolazi na Pariski Univerzitet u Nanteru (Nanterre), i postaje Lafebrov asistent, istovremeno studirajući jezike, filozofiju, sociologiju i druge discipline. 1966-e brani doktorsku tezu ‘These du Troisieme Cycle’ (‘Teza o trećem krugu’) na katedri za sociologiju sa disertacijom ‘Le systeme des objects’ (‘Sistem objekata’) i počinje da predaje sociologiju u oktobru te godine. Suprostavljajući se Francuskoj i Američkoj intervenciji u Alžirskom i Vijetnamskom ratu, Bodrijar se povezao sa francuskom levicom u 60.im. Nanter je tad bio centar za radikalnu politiku i ‘Pokret 22.mart’ koji je bio povezan sa Danijelom Kon-Benditom (Daniel Cohn-Bendit) i ‘pobesnelima’ (‘enragees’) je osnovan na katedri za sociologiju. Bodrijar je kasnije rekao da je učestvovao u Majskim zbivanjima 1968.e koji su doveli do masovnog studentskog protesta i generalnog štrajka koji su skoro doveli do pada vlade de Gola (de Gaulle). Tokom kasnih ‘60-ih Bodrijar počinje da izdaje seriju knjiga koje će ga na kraju učiniti svetski poznatim. Pod uticajem Lefebra, Barta, i niza drugih francuskih teoretičara, Bodrijar je ozbiljno radio na polju socijalne teorije, semiologije, i psihoanalize, da bi 1968. objavio svoju prvu knjigu ‘Sistem objekata’, i samo dve godine posle (1970.) drugu -‘Potrošačko društvo’ (‘The consumer society’), a zatim ‘Za kritiku političke ekonomije znaka’ (‘’For a critique of the Political Economy of the Sign) 1972 (drugo izdanje 1981). Ove rane publikacije predstavljaju pokušaj (unutar okvira socijalne teorije), kombinovanja studija o svakodnevnom životu koje je prve uveo Lefebr, sa socijalnom semiologijom koja se bavi životom znakova u socijalnom životu. Ovaj projekat se, pod uticajem Barta, fokusira na sistem objekata u potrošačkom društvu (tema prve dve knjige) i interfejs između političke ekonomije i semiotike (jezgro treće knjige). Bodrijarovi rani radovi su jedni od prvih kojih su semiologiju “naterali” da analizira kako su u stvari objekti enkodirani [obeleženi] sistemom znakova i značenja koji sačinjavaju savremena medijska i potrošačka društva. Kombinujući semiološke studije, marksističku političku ekonomiju i sociologiju potrošačkog društva, Bodrijar je započeo svoj životni projekat - istraživanje sistema objekata i znakova koji sačinjavaju naš svakodnevni život. Rani Bodrijar opisuje značenja upisana u objekte svakodnevnog života (npr. osećaj moći koji prati vozače brzih, skupih automobila) i struktuiran sistem koji te objekte organizuje u novo moderno društvo (npr. prestiž iliti znak-vrednost novog sportskog automobila). U prve tri knjige Bodrijar tvrdi da klasična marksistička kritika političke ekonomije mora da se zameni semiološkim teorijama znaka koje artikulišu različitost značenja koja označavaju različiti označitelji - kao jezik organizovan u sistem značenja. Bodrijar je, prateći Barta i ostale, tvrdio kako sport, moda, mediji i ostali modeli označavanja takođe proizvode sopstvene sisteme značenja, koji se artikulisu preko specifičnih pravila, kodova (dress-code) i sopstvenu logiku (termini koji su interpromenljivi unutar određenog sistema značenja tj. nisu fiksirani). Postavljajući sopstvenu analizu znakova svakodnevnog života u istorijski okvir, Bodrijar tvrdi da je tranzicija od ranijeg doba kapitalizma otvorenog tržišta do sadašnjeg monopolističkog kapitalizma, zahtevala povećanje pažnje na upravljanje potražnjom, da bi ostvarila povećanu i bolje kontrolisanu potrošnju. U ovom istorijskom dobu, između 1920-ih i 1960-ih potreba za povećanjem zahteva potrošača zamenila je brigu o snižavanju troškova proizvodnje i povećanju proizvodnje. U ovoj eri kapitalističkog razvoja, ekonomske koncentracije i razvoja novih tehnologija, ubrzanja kapaciteta za masovnu produkciju i kapitalističke korporacije, fokus pažnje se pomera ka kontroli potrošnje i stvaranju potreba za nova prestižna dobra, na taj način proizvodeći režim onoga sto Bodrijar naziva znak-vrednost (sign-value). Prema Bodrijarovim analizama, reklamiranje, pakovanje, izgled, moda, ”emancipovana” seksualnost, masovni mediji (massmedia) i kultura, kao i umnožavanje proizvoda su multiplicirali količinu znakova i odraza, i proizveli umnožavanje znak-vrednosti. Iz ovoga, tvrdi Bodrijar, proizvodi masovne potrošnje ne mogu prosto da se karakterišu upotrebnom vrednošću i vrednošću razmene, kao u Marksovoj teoriji proizvoda, već ih određuje znak - vrednost - izraz i ‘marka’ stila, prestiža, luksuza, moći, itd.-koji sve više postaje bitan i prepoznatljiv deo proizvoda i upotrebe istog. Iz ove perspektive, Bodrijar tvrdi da se proizvodi kupuju i izlažu kako zbog svoje upotrebne vrednosti tako i zbog znak-vrednosti, kao i da je fenomen znak-vrednosti postao suštinski sadržilac proizvoda i potrošnje u potrošačkom drustvu. Prema Bodrijaru, celo društvo je organizovano preko potrošnje i prikazivanja proizvoda kroz koje pojedinci zadobijaju prestiž, identitet. U ovom sistemu, što su nečija ‘ potrošna dobra ’ prestižnija (kuće, automobili, garderoba, nakit itd.) to je veći položaj koji on zauzima u domenu vrednosti znaka. Dakle, kao što reči zadobijaju značenja u odnosu na mesto u diferencijalnom sistemu značenja, tako i znak-vrednosti zadobijaju svoja značenja u odnosu na mesto unutar diferencijalnog sistema prestiža i statusa. U ‘Potrošačkom društvu’ Bodrijar na kraju svesno priželjkuje neku vrstu preokreta, u smislu povećanja i širenja različitih formi odbijanja konzumerizma, socijalnih konvencija i konformističkog stila mišljenja i ponašanja, koje sve obuhvata pojam ”praksa radikalne promene”. Bodrijar ovde aludira na očekivane ‘erupcije nasilja i iznenadne dezintegracije koji će doći, neizbežno i sigurno kao što je bio maj ‘68-e, da razbiju ovu belu masu [potrošnje]’. S druge strane, Bodrijar opisuje situaciju u kojoj je otuđenje toliko potpuno da se ne može prevazići jer je ‘postalo sama struktura tržišnog društva’. Njegov argument je da u društvu gde je sve stvar koja može da se proda i kupi, otuđenje je potpuno. I zaista, termin ‘otuđen/o’ početno je označen kao ‘prodat/o’, u jednom totalno potrošačkom društvu gde je sve proizvod, a otuđenje je sveprisutno. Šta više, Bodrijar postavlja “kraj transcendencije” (fraza pozajmljena od Marcusea) tamo gde pojedinci ne mogu da pojme sopstvene istinske potrebe kao ni mogućnost drugačijeg načina života. U ’70-im, Bodrijar se distancirao od marksističke teorije revolucije, i umesto toga postulirao samo mogućnost pobune protivu potrošačkog drustva u jednoj ‘nepredvidljivoj ali izvesnoj’ formi. U kasnim 1960-im povezuje se sa grupom intelektualaca okupljenih oko časopisa Utopija (Utopie) koji su težili da prevaziđu granice između disciplina i u duhu Gija Debora (Guy Debord) i Situacionističke Internacionale kombinuju refleksije o alternativnim društvima, arhitekturi i načinima svakodnevnog života. Spajajući pojedince sa margina arhitekture, prostornog planiranja, kulturnog kriticizma i socijalne teorije, Bodrijar i njegovi saradnici su dosta ‘odskakali’ od ostalih političkih grupa i razvili jedan posebno idiosinkratičan, marginalizovan diskurs iza granica etabliranih disciplina i političkih težnji tog vremena. Ova povezanost sa Utopijom je trajala samo u ranim 1970-im. S jedne strane, on je nastavio sa marksističkom kritikom proizvodnje koja podvlači i kritikuje različite forme otuđenja, dominaciju i eksploataciju koje produkuje kapitalizam. U ovoj fazi, činilo se da njegova kritika polazi sa standardne neo-marksističke pozicije koja pretpostavlja da je kapitalizam zlo koje homogenizuje, kontroliše i dominira socijalnim životom, dok pojedincima oduzima slobodu, kreativnost, vreme i ljudski potencijal. S druge strane, nije mogao da imenuje ni jednu revolucionarnu silu niti je raspravljao o situaciji i potencijalima radničke klase kao faktora promene u potrošačkom društvu. Zaista, Bodrijar ne nudi nikakvu teoriju subjekta kao aktivnog faktora socijalne promene, tako prateći strukturalističku i poststrukturalističku kritiku filozofskog i praktičnog subjekta kakvog su ga prikazali Dekart, Kant i Sartr, a koji je bio dugo dominantan model unutar francuske misli. Strukturalisti i poststrukturalisti su tvrdili da je subjektivnost proizvedena jezikom, socijalnim institucijama i kulturnim obrascima i da nije nezavisna od sopstvenih konstrukcija unutar ovih institucija i praksi. Ali Bodrijar ne razvija ni teoriju klasne ili grupne pobune, ili bilo kakvu teoriju političke organizacije, borbe, ili strategije bilo koje vrste. Ipak, Bodrijarov rad je na ovom mestu dosta blizak radu Frankfurtske škole, posebno Herbertu Markuzeu, koji je već bio razvio neke od prvih marksističkih kritika potrošačkog društva. Kao Lukač i Frankfurtska škola, Bodrijar analizira kako komformitet i komformizacja prožimaju društveni život i dominiraju individualnom mišlju i ponašanjem. Prateći glavnu liniju kritičkog marksizma, Bodrijar tvrdi da proces socijalne homogenizacije, otuđenja i izrabljivanja konstituiše proces reifikacije/postvarenja u potrošnim dobrima, tehnologijama i stvarima (objekti) koji dominiraju ljudima (subjekti) odvajajući ih od njihovih ljudskih kvaliteta i kapaciteta. Za Lukača, Frankfurtsku školu i Bodrijara reifikacija je proces u kome stvari preuzimaju dominaciju nad ljudima koji postaju na taj način sličniji stvarima, a reifikacija postaje dominantan model društvenog života. Uslovi rada nameću poslušnost i standardizaciju života, kao i izrabljivanje radnika i njihovo odvajanje od života slobode i samoodređenja. U medijskom, potrošačkom društvu, kultura i konzumerizam se stapaju, oduzimajući pojedincu mogućnosti razvoja individualnosti i samoodređenja. Bodrijarov rad može da se tumači kao izraz jedne više faze reifikacije i socijalne dominacije nego one koju opisuje Frankfurtska škola koja opisuje na koji način vladajuće institucije i dominantni modeli mišljenja kontrolišu pojedinca. Bodrijar ide korak dalje od Frankfurtske škole primenjujući semiološku teoriju znaka da bi opisao kako potrošna dobra, mediji i tehnologije proizvode univerzum iluzije i fantazije u kome prevlast nad pojedincima preuzimaju potrošačke vrednosti, medijske ideologije kao i zavodničke tehnologije kakvi su kompjuteri koji tvore svetove sajberspejsa. U poslednjoj fazi, Bodrijar iz svoje analize dominacije znakova i sistema objekata izvodi još pesimističnije zaključke po kojima je tema “kraja individue” koju su skicirali članovi Frankfurtske škole dosegla vrhunac u potpunom porazu ljudske subjekivnosti od strane sveta objekata. Ipak, u nekim svojim radovima Bodrijar nudi jednu aktivniju teoriju potrošnje nego sto je to učinila Frankfurtska škola koja generalno posmatra potrošnju kao pasivni model socijalne integracije. Nasuprot tome, potrošnja u Bodrijarovim ranim radovima predstavlja vrstu rada za sebe, ”aktivnu manipulaciju znakovima”, način na koji pojedinac označava sebe unutar potrošačkog društva i pokušava da se razlikuje od ostalih. Ipak ova aktivna manipulacija znakovima ne može da se izjednači sa postuliranjem aktivnog (ljudskog) subjekta koji može da odoli, redefiniše odnosno proizvede sopstvene znakove, tako da Bodrijar ipak ne uspeva da razvije originalnu teoriju aktiviteta. Bodrijarove prve tri knjige mogu da se čitaju unutar okvira neomarksističke kritike kapitalističkog društva. Možemo da protumačimo Bodrijarov naglasak na potrošnji kao nadomestak Marksove analize proizvodnje a fokusiranje na kulturu i znakove kao važnu zamenu klasične marksističke političke ekonomije, koja dodaje kulturnu i semiološku dimenziju marksističkom projektu. Ali u njegovoj provokaciji iz 1973, ’Ogledalu produkcije’, Bodrijar sistematski napada klasičan marksizam, tvrdeći da je marksizam u stvari samo ogledalo buržoaskog društva koje smeštajući proizvodnju u centar života naturalizuje na taj način kapitalističku organizaciju društva. Iako je u 1960-im Bodrijar bio povezan sa revolucionarnom levicom i marksistima, i učestvovao u ‘svibanjskim gibanjima’ 1968-e, u ranim 1970-im on raskida sa marksizmom iako ostaje politički ‘radikal’, doduše bez ikakve veze s politikom do kraja decenije. Kao i mnogi sa Levice, Bodrijar je bio razočaran činjenicom da Francuska komunistička partija nije podržala radikalne pokrete u ‘60-im, i nije imao poverenja u zvanični marksizam teoretičara kakav je bio npr. Luj Altuzer (Louis Althusser) koga je smatrao dogmatikom i reduktivistom. Kao posledica toga, Bodrijar počinje sa radikalnom kritikom marksizma, kritikom koju se sledili mnogi od njegovih savremenika koji su takođe napravili zaokret ka postmoderni. Bodrijarova zamerka marksizmu je da, prvo, neadekvatno oslikava premoderna društva koja su bila organizovana kroz religiju, mitologiju i plemensku organizaciju, a ne kroz proizvodnju. Drugo, po njemu marksizam ne nudi dovoljno radikalnu kritiku kapitalističkih društava niti alternativne kritičke diskurse i perspektive. Na ovom stupnju, Bodrijar se oslanja na antropološku perspektivu u odnosu na premoderna društva zbog emancipatorskih alternativa koje ova pruža. Ipak, bitno je zapaziti da je ova kritika marksizma ipak upućena sa levice, a on tvrdi da marksizam nije pružio dovoljno radikalnu kritiku, ili alternativu za, savremena kapitalistička i komunistička društva bazirana na proizvodnji. Za Bodrijara, činjenica da su francuski komunisti odbili da podrže pokrete iz maja ‘68-e, zasniva se delom na konzervativizmu koji ima korene u samom marksizmu. Zbog svega ovoga, Bodrijar i drugi iz njegove generacije su počeli da tragaju za alternativnim kritičkim pozicijama. Simbolička razmena i prodor Postmoderne ‘Ogledalo produkcije’ i sledeća knjiga ’Simbolička razmena i smrt’(1976) koja je konačno prevedena na engleski tek 1993, su pokušaji da se obezbede ultraradikalne perspektive koje će prevazići ograničenja ekonomističke marksističke tradicije koja privileguje ekonomsku sferu. Ova ultra-levičarska faza Bodrijarove spisateljske karijere neće dugo trajati, iako on u Simboličkoj razmeni proizvodi jednu od najbitnijih i najdramatičnijih provokacija. Tekst započinje predgovorom koji sažima njegov pokušaj da obezbedi značajno drugačiji pristup društvu i kulturi. Gradeći na temeljima francuske kulturne teorije Žorža Bataja (Georges Bataille), Marsela Mosa (Marcel Mauss) i Alfreda Žarija (Alfred Jarry), Bodrijar veliča “simboličku razmenu” koja se odupire kapitalističkim vrednostima korisnosti i novčane zarade kao kulturnim vrednostima. Bodrijar tvrdi da u Batajevoj tvrdnji da su trošenje i bahatost povezani sa suverenošću, Mosovim opisima socijalnog prestiža koji je u premodernim društvima povezan sa darivanjem, Žarijevom pozorištu koje ismeva francusku kulturu, i Sosirovim anagramima, postoji raskid sa vrednostima kapitalističke razmene i produkcije, ili produkcije značenja u jezičkoj razmeni. Ovi slučajevi “simboličke razmene”, Bodrijar veruje, raskidaju sa vrednostima produkcije i opisuju poetsku razmenu i kreativnu kulturnu aktivnost koja pruža alternativu kapitalističkim vrednostima proizvodnje i razmene dobara. Termin “simbolička razmena” je izveden iz Batajevog koncepta “opšte ekonomije” u kome se tvrdi da su trošenje, bacanje, žrtvovanje i destrukcija značajniji za ljudski život negoli ekonomije produkcije i korisnosti. Batajev model je bilo sunce koje je slobodno širilo svoju energiju bez da traži išta zauzvrat. On je tvrdio da ako pojedinci žele da zaista budu nezavisni (slobodni od imperativa kapitalizma) oni treba da slede “opštu ekonomiju” trošenja, poklanjanja, žrtvovanja i destrukcije da bi izbegli determinisanost postojećim imperativima korisnosti. Za Bataja, ljudi su bili ekscesna bića sa suviše dobrom energijom, imaginacijom, fantazijama, nagonima, potrebama i heterogenim željama. Na ovom mestu, Bodrijar pretpostavlja istinitost Batajeve antropologije i opšte ekonomije. 1976, u recenziji Batajevih Sabranih Radova (‘Complete Works’,Paris 1976), Bodrijar piše: „Centralna ideja je ta da ekonomija koja vlada našim društvima dolazi od pogrešnog tumačenja fundamentalnog ljudskog principa koji je solarni princip neobuzdanog trošenja.” U ranim ‘70-im Bodrijar je preuzeo Batajevu antropološku poziciju i kako je to on nazvao, ’aristokratsku kritiku’ kapitalizma za koju on sad tvrdi da je bazirana pre na banalnom konceptu korisnosti i štednje negoli na uzvišenijem (aristokratskom) konceptu trošenja i rasipanja. Bataj i Bodrijar ovde pretpostavljaju kontradikciju između ljudske prirode i kapitalizma. Oni tvrde da ljudi ‘po prirodi’ nalaze zadovoljstvo u stvarima kakve su trošenje, bahatost, bahanalije, žrtve itd. i u kojima su oni nezavisni i slobodni da potroše višak energije (i tako slede svoju ‘pravu prirodu’). Kapitalistički imperativ rada, korisnosti i štednje po pretpostavci su ‘neprirodni’ i protive se ljudskoj prirodi. Bodrijar tvrdi da marksistička kritika kapitalizma, nasuprot tome, jedva da napada vrednost razmene dok uzdiže upotrebnu vrednost i isto tako korisnost i instrumentalnu racionalnost, na taj način ”tražeći dobru upotrebu ekonomije”. Bodrijar preuzima jednu ‘aristokratsku kritiku’ političke ekonomije pod jakim uticajem Bataja i Ničea (Nietzsche). Bodrijar i Bataj ovde zastupaju verziju Ničeovog ‘morala gospodara’ po kojem ‘superiorni’ pojedinci kreiraju sopstvene vrednosti i žive život ‘u fulu’, intenzivirajući sopstvenu kreativnu i erotsku energiju. Bodrijar je nastavio još neko vreme da napada buržoaziju i kapitalizam, ali iz perspektive koja veliča ‘aristokratsko’ razbacivanje i raskoš, estetičke i simboličke vrednosti. Tamnu stranu njegovog preusmeravanja teoretske i političke odanosti predstavlja valorizacija žrtvovanja i smrti koja se javlja u “Simboličkoj razmeni i smrti” (u kojoj žrtvovanje obezbeđuje darivanje koje podriva buržoaske vrednosti koristi i samo-očuvanja, ideja koja ima razorne posledice u eri bombaša-samoubica i terorizma). Sve u svemu, tokom ’70-ih, Bodrijar se oslobodio poznatog marksističkog univerzuma proizvodnje i klasne borbe zarad jednog drugačijeg, neo-aristokratskog i metafizičkog pogleda na svet. Na ovom mestu, Bodrijar pretpostavlja da su premodernim društvima vladali zakoni simboličke razmene slične Batajevom konceptu ‘opšte ekonomije’, a ne zakoni proizvodnje i korisnosti. Razvijajući ove ideje, Bodrijar je skicirao fundamentalnu liniju razdvajanja u istoriji između simboličkih društava (društava bazično organizovanih premodernom razmenom) i proizvodnih društava (društava organizovanih proizvodnjom i razmenom dobara). Dakle, on odbija marksističku filozofiju istorije koja pretpostavlja primat proizvodnje u svim društvima i odbija marksistički koncept socijalizma, tvrdeći da on ne raskida dovoljno radikalno sa kapitalističkim produktivizmom, nudeći se jedva kao jedna uspešnija i pravednija organizacija proizvodnje negoli kao potpuno drugačija vrsta društva sa drugačijim vrednostima i formama kulture i života. Od ovog momenta, Bodrijar će suprotstavljati njegov ideal simboličke razmene vrednostima proizvodnje, korisnosti i instrumentalne racionalnosti koje vladaju kapitalističkim (i socijalističkim) društvima. ’Simbolička razmena’ se na ovaj način pojavljuje kao Bodrijarova ’revolucionarna’ alternativa vrednostima i praksama kapitalističkog društva, i predstavlja raznolikost heterogenih aktivnosti u njegovim radovima iz ’70-ih. On takođe opisuje svoju koncepciju simboličke razmene u ‘Ogledalu produkcije’ gde piše: ”Simbolički socijalni odnos je neprekinuti krug davanja i primanja, koji, u primitivnoj razmeni, uključuje potrošnju ‘suviška’ (‘surplus’) i oslobađa anti-produkciju [1975:143]. Termin dakle referira na simboličke ili kulturne aktivnosti koje ne doprinose kapitalističkoj proizvodnji i akumulaciji kapitala i koje potencijalno konstituišu ‘radikalnu negaciju’ proizvođačkog društva. U ovom stadijumu, Bodrijar prati francusku tradiciju veličanja ‘primitivne’ odnosno premoderne kulture nasuprot apstraktnom racionalizmu i utilitarizmu modernog društva. Bodrijarova odbrana simboličke razmene nasuprot produkcije i instrumentalne racionalnosti ovde stoji u skladu sa tradicijom Rusoove odbrane ‘prirodnog divljaka’ nasuprot savremenog čoveka, Durkhajmovog postavljanja organske solidarnosti premodernih društava nasuprot apstraktnog individualizma i anomičnosti modernih društava, Batajeve valorizacije trošenja premodernih društava, ili Mausovih ili Levi-Strosovih fascinacija bogatstvom ‘primitivnih društava’ ili ‘mozgom divljaka’. Posle dekonstruisanja glavnih savremenih mislioca i njegovih teoretskih ‘očeva’ (Marks, Frojd, Sosir i francuski savremenici), pošto mu je nedostajalo bogatstvo simboličke razmene, Bodrijar nastavlja da veliča simboličke i radikalne forme mišljenja i pisanja u jednoj potrazi koja ga vodi u sve više ezoterijski i egzotičniji diskurs. Na ovaj način, protiv formi koje organizuju modernu misao i društvo, Bodrijar veliča simboličku razmenu kao alternativu. Protiv savremenih zahteva za proizvodnjom vrednosti i značenja, Bodrijar poziva na njihovo istrebljenje i poništenje, kao primer navodeći Mosovu razmenu darova, Sosirove anagrame i Frojdov koncept nagona smrti. U svim ovim slučajevima, postoji raskid sa formama razmene (dobara, značenja i libidalnih energija) i na taj način bekstvo od formi produkcije, kapitalizma, racionalnosti i značenja. Bodrijarov paradoksalni koncept simboličke razmene može da se objasni kao izraz želje da se on sam oslobodi od modernih pozicija i potraži revolucionarnu poziciju izvan modernog društva. Protivu modernih vrednosti, Bodrijar zastupa njihovo poništavanje i istrebljenje. Ipak, u svojim radovima iz sredine 1970-ih, Bodrijar postavlja još jednu podelu u istoriji, radikalnu koliko i raskid između premodernih simboličkih društava i modernih. U maniru klasične socijalne teorije, on sistematski razvija distinkcije između premodernih društava organizovanih putem simboličke razmene, modernih društava organizovanih putem proizvodnje, i postmodernih društava organizovanih putem ‘simulacije’ pod kojom on podrazumeva kulturne modele reprezentacije koji ‘simuliraju’ stvarnost, kao što su televizija, kompjuterski sajberspejs i virtuelna realnost koja danas sve više uzima maha na internetu (preko šest (!) miliona korisnika virtuelnog sveta ‘Second Life’ u kome korisnici plaćaju mogućnost da kreiraju sopstveno virtuelno Ja potvrđuju Bodrijarovu tezu o dominaciji simulacije). Bodrijarovo razlikovanje modela produkcije i korisnosti koji su organizovali moderna društva i modela simulacije za koji on veruje da organizuje postmoderna društva postulira jaz između modernih i postmodernih društava velik koliki i onaj između modernih i premodernih društava. Bodrijar objavljuje ‘kraj političke ekonomije’ i kraj jedne ere u kojoj je produkcija bila organizujuća forma društva. Sledeći Marksa, Bodrijar tvrdi da je ova moderna epoha bila era kapitalizma i buržoazije u kojoj je kapital izrabljivao radnike koji su činili revolucionarnu silu prevrata. Ipak, Bodrijar objavljuje kraj političke ekonomije i isto tako kraj marksističke problematike same modernosti: “Kraj rada. Kraj proizvodnje. Kraj političke ekonomije. Kraj dijalektike označitelj/označeno koja omogućava akumulaciju znanja i značenja, linearne sintagme kumulativnog diskursa. I u isto vreme, kraj dijalektike znak vrednosti/upotrebne vrednosti koja je jedina stvar koja čini mogućom akumulaciju i društvenu proizvodnju. Kraj linearne dimenzije diskursa. Kraj linearne dimenzije robe. Kraj klasične ere znaka. Kraj ere proizvodnje.” Simbolička razmena i smrt (1991:18) Diskurs ‘kraja’ označava njegovu objavu prodora postmoderne u istoriji. Ljudi danas žive u jednoj novoj eri simulacije u kojoj društvena reprodukcija (procesiranje informacija, komunikacija, industrije saznanja, nove tehnologije itd.) zauzimaju mesto koje je do tada pripadalo produkciji. U ovoj eri, “rad više nije snaga on je postao znak medju drugim znakovima” (1991:20) Rad nije više primarno proizvodan u ovoj situaciji, već predstavlja znak nečije socijalne pozicije, načina života i načina usluživanja. Nadnice, odnosno plate takođe nemaju racionalan odnos sa nečijim radom i s onim sto on proizvodi već sa mestom koje taj neko zauzima unutar sistema. Ali, ono sto je najbitnije, politička ekonomija nije više osnova, socijalna determinanta, čak ni strukturalna ‘realnost’ u kojoj drugi fenomeni mogu da budu interpretirani i objašnjavani. Umesto toga, ljudi žive u ‘hiperrealnosti’ simulacija u kojoj slike, odrazi, i igra znakova zamenjuju koncepte proizvodnje i klasne borbe kao ključni konstituenti savremenih društva. Od ovog trenutka, kapital i politička ekonomija nestaju iz Bodrijarove priče, ili se vraćaju ali u radikalno izmenjenom obliku. Ubuduće znakovi i kodovi se umnožavaju i proizvode druge znakove i nove mašine znakova u rastućim, spiralnim krugovima. Tehnologija dakle zauzima mesto kapitala u ovoj priči i semiurgija (koju Bodrijar tumači kao umnožavanje slika, informacija i znakova) zauzima mesto proizvodnje. Njegov postmoderni preokret je na taj način povezan sa jednom formom tehnološkog determinizma i odbijanja političke ekonomije kao korisnog eksplanatornog principa-korak koji mnogi od njegovih kritičara odbacuju. ‘Simbolička razmena i smrt’, kao i sledeće delo – ‘Simulakrumi i simulacija’ artikulišu princip fundamentalnog preloma između modernih i postmodernih društava i markiraju Bodrijarovo odvajanje od problematike moderne socijalne teorije. Za Bodrijara moderna društva su organizovana po principu proizvodnje i potrošnje dok su postmoderna organizovana po principu simulacije i igre slika i znakova, označavajući tako situaciju u kojoj kodovi, modeli i znakovi predstavljaju organizacione forme u novom društvenom poretku u kome vlada simulacija. U društvu simulacije, identiteti su konstruisani prisvajanjem znakova i kodovi i modeli određuju način na koji pojedinci vide sami sebe i odnose se prema drugima. Ekonomija, politika, društveni život i kultura su pod vlašću simulacije, pri čemu kodovi i modeli određuju na koji način se koriste i upotrebljavaju potrošna dobra, razvija politika, proizvodi i upotrebljava kultura i živi svakodnevni život. Bodrijarov postmoderni svet je takođe svet u kome granice i razlike koje su bile bitne u prošlosti – kao što su one između socijalnih klasa, rodne razlike, razlike u političkim opredeljenjima i razlike između nekada autonomnih domena društva i kulture – gube moć. Ako su moderna društva, prema klasičnoj socijalnoj teoriji, bila određena diferencijacijom, za Bodrijara, postmoderna društva su određena dediferencijacijom,’kolapsom’ (moći) razlika iliti implozijom. U Bodrijarovom društvu simulacije, domeni ekonomije, politike, kulture, seksualnosti i društva implodiraju jedni unutar drugih, brišući granice i razlike. U ovoj imlozivnoj mešavini, ekonomija je bitno određena kulturom, politikom i drugim sferama, dok je umetnost, nekada sfera potencijalne razlike i opozicije, sada apsorbovana ekonomijom i politikom, a seksualnost je sveprisutna. U ovoj situaciji, razlike između pojedinaca i grupa implodiraju u jednom, ubrzanom, mutirajućem, promenljivom razlaganju društvene sfere i granica i struktura na koje se u prošlosti fokusirala socijalna teorija. Bodrijarov postmoderni svet je pritom jedna od hiperrealnosti u kojoj tehnnologije zabave, informacije i komunikacije obezbeđuju iskustva mnogo bogatija i angažovanija nego ona koja pružaju scene banalne svakodnevnice, a i kodove i modele koji sačinjavaju svakodnevni život. Domen hiperrealnog (npr. medijske simulacije realnosti-Big Brother Show, Diznilend i drugi zabavni parkovi, tržni centri i potrošački rajevi, TV spotovi i ostale ekskurzije u idealne svetove) je realniji od same realnosti, pri čemu modeli, slike i kodovi hiperrealnog uspostavljaju kontrolu nad mišlju i ponašanjem pojedinaca. Ipak determinacija po sebi je nepredvidljiva u ne-linearnom svetu gde je nemoguće mapirati uzročne mehanizme u situaciji u kojoj se pojedinci suočavaju sa neodoljivom strujom slika, kodova i modela od kojih svaki ima mogućnost da oblikuje misao odnosno ponašanje određenog pojedinca. U ovom postmodernom svetu, pojedinci beže od ‘pustinje realnog sveta’ zarad ekstaza hiperrealnosti i novog carstva kompjuterskog, medijskog i tehnološkog iskustva. U ovom svetu, subjektivnost je fragmenitirana i izgubljena, i pojavljuje se jedno novo polje iskustva koje za Bodrijara otpisuje predhodne socijalne teorije kao irelevantne i staromodne. Prateći preokrete subjekta u današnjem drustvu, Bodrijar je tvrdio da savremeni čovek više ne pati od histerije i paranoje, već (što je još gore) funkcioniše u ‘stanju terora koje je karakteristika šizofrenika, jedna preterana blizina svih stvari, potpuni promiskuitet svih stvari koje ga opsedaju i prožimaju, susret bez otpora, bez zdravo, bez aure, čak bez aure sopstvenog tela da ga štiti. Uprkos sebi šizofrenik je otvoren za sve i živi u najekstremnijoj konfuziji [1988:27] Za Bodrijara ‘ekstaza komunikacije’ znači da je subjekt u neposrednoj blizini instant slika i informacija, u jednom preterano izloženom i transparentnom svetu. U ovoj situaciji, subjekt ” postaje čist ekran čiste apsorpcije i reapsorpcije površine uticajnih mreža [1988:27] Drugim rečima, pojedinac u savremenom svetu postaje jedan entitet zatrovan uticajem medija, tehnološkog iskustva i hiperrealnosti. Tako se Bodrijarove kategorije simulacije, implozije i hiperrealnosti kombinuju da bi kreirali jedno nužno postmoderno stanje koje zahteva potpuno nove modele teorije i politike koji bi mapirali sve izazove i novine savremenog društva i na pravi način reagovali na njih. Njegov stil i strategija pisanja su takođe implozivni (npr. pisanje protiv prethodno bitnih distinkcija), kombinujući materijale iz potpuno različitih polja ispitivanja, koristeći primere iz masmedija i popularne kulture u jednom inovativnom maniru postmoderne teorije koja ne poštuje granice između disciplina. Njegovo pisanje pokušava da samo sebi stimuliše nove uslove, zadržavajući novinu koju oni nose kroz inovativnu upotrebu jezika i teorije. Tako radikalno ispitivanje savremene teorije i potreba za novim teorijskim strategijama su zbog toga za Bodrijara legitimisani velikom količinom promena koje se odvijaju u savremenom svetu. Na primer, Bodrijar tvrdi da modernost funkcioniše preko modela reprezentacije u kome ideje predstavljaju stvarnost i istinu, koncepte koji su ključni postulati moderne teorije. Postmoderno društvo poništava ovu epistemologiju stvarajući situaciju u kojoj subjekti gube kontakt sa stvarnošću i tako se cepaju i gube. Ova situacija predskazuje kraj moderne teorije koja je operisala unutar subjekt-objekt dijalektike u kojoj je subjekt po pretpostavci onaj koji predstavlja i kontroliše objekt. Prema modernoj filozofiji, filozofski subjekt pokušava da razluči prirodu realnosti, da osigura utemeljeno saznanje i da primeni ovo znanje za kontrolu i dominaciju objekta (prirode, drugih ljudi, ideja itd.). Bodrijar ovde sledi poststrukturalističku kritiku po kojoj misao i diskurs ne mogu više biti sigurno usidreni u ‘a priori’ odnosno privilegovanim strukturama ‘realnosti’. Reagujući protiv modela reprezentacije u modernoj teoriji, francuska misao, posebno neki dekonstruktivisti pomeraju fokus na tekstualnost i diskurs, koji se navodno odnosi samo na druge tekstove ili diskurse u kojima je ‘realnost’ iliti ‘ono napolju’ proterano u domen nostalgije. U sličnom maniru, Bodrijar, kao ‘jak simulakrista’ tvrdi da su u medijskom i potrošačkom društvu ljudi uhvaćeni u igru slika, prizora, odraza i simulakruma, da imaju sve manje veze sa spoljašnjim svetom tj. eksternom ‘realnošću’, u tolikoj meri da su sami koncepti društvenog, političkog, pa čak i same ‘realnosti’ prestali da imaju bilo kakvo značenje. I nadrogirana i hipnotisana (jedna od Bodrijarovih metafora), medijima zasićena svest je u takvom stanju fascinacije slikama i odrazima da koncept značenja po sebi (koji zavisi od stabilnih granica, fiksiranih struktura i intersubjektivnog konsenzusa) nestaje. U ovoj alarmantnoj i novoj - postmodernoj situaciji, reference, iza i napolju, zajedno sa dubinom, suštinom i realnošću, nestaju, i sa njihovim nestajanjem, mogućnost svih potencijalnih suprotnosti takođe iščezava. Kako se simulacije umnožavaju, tako one referišu samo na same sebe: karneval ogledala koja reflektuju slike koje projektuju druga ogledala na sveprisutne televizijske i kompjuterske ekrane i ekrane svesti, koji zauzvrat šalju sliku u njeno prethodno skladište slika takođe proizvedenih od strane ogledala simulacije. Zarobljene u univerzumu simulacije, ’mase’ se ‘kupaju u medijskoj kupci’ bez poruka ili značenja, i tako započinje era masa u kojoj nestaju klase, politika umire kao i veliki snovi o kraju otuđenja, oslobođenju i revoluciji. Po Bodrijaru, mase dakle traže spektakl, a ne značenje. One postaju tiha većina, označavajući ‘kraj društva’. Bodrijar implicira da socijalna teorija gubi sopstveni objekt dok se značenja, klase i razlike urušavaju u ‘crnu rupu’ ne-razlikovanja. Fiksirane razlike između socijalnih grupa i ideologija nestaju i konkretni lice-u-lice socijalni odnosi se smanjuju dok pojedinci nestaju u svetovima simulacije - medijima, kompjuterima i samoj virtuelnoj realnosti. Sama socijalna teorija dakle gubi svoj objekt – društvo, dok radikalne politike gube svoj subjekt i organizaciju. Ipak, tvrdi on, na ovoj tački svoje putanje (kasne ‘70-e i rane ‘80-e), odbijanje značenja i učešće masa predstavlja formu otpora. Kolebajući se između nostalgije i nihilizma, Bodrijar istovremeno poništava ideje moderne (subjekt, značenje, istina, stvarnost, društvo, socijalizam i emancipacija) i afirmiše model simboličke razmene koji izgleda da odražava nostalgičnu čežnju za povratkom premodernim kulturnim formama. Ovu očajničku potragu za originalnom revolucionarnom alternativom on ipak napušta u ranim ‘80-im. Ubuduće, on razvija još neispitane perspektive savremenog trenutka, kolebajući se između skiciranja alternativnih formi mišljenja i ponašanja, i odricanja od potrage za političkom i društvenom promenom. Na jedan način, kod Bodrijara postoji jedna parodijska inverzija istorijskog materijalizma. Umesto Marksovog naglaska na političkoj ekonomiji i primatu ekonomije, za Bodrijara je to model, superstruktura, ono što stvara realno u situaciji koju on naziva ’krajem političke ekonomije’. Za Bodrijara znak-vrednost prevladava upotrebu upotrebne vrednosti i vrednosti razmene; materijalnost potreba, i upotrebne vrednosti potrošnih dobara da nam služe nestaju u Bodrijarovom semiološkom imaginarnom, u kome znakovi imaju prvenstvo u odnosu na realnost i rekonstruišu ljudski život. Okrećući marksističke kategorije protiv njih samih, mase apsorbuju klase, subjekt praxisa je polomljen, a objekti počinju da vladaju nad ljudima. Revolucija je apsorbovana objektima kritike i tehnološka implozija zamenjuje socijalističku revoluciju u pravljenju prodora u istoriji. Za Bodrijara, nasuprot Marksu, katastrofa moderne i erupcija postmoderne su posledica razvijanja tehnološke revolucije. U skladu s tim Bodrijar zamenjuje Marksov čvrst ekonomski i društveni determinizam sa njegovim naglašavanjem ekonomske dimenzije, klasne borbe i ljudske prakse, sa jednim oblikom semiološkog idealizma i tehnološkog determinizma u kome znakovi i objekti preuzimaju dominaciju nad subjektom. Bodrijar zatim zaključuje da se ‘katastrofa već desila’, da je destrukcija modernosti i moderne teorije koju je on zapazio još sredinom ‘70-ih, postala potpuna s razvojem samog kapitalističkog društva, da je modernost nestala i da je nova socijalna situacija zauzela njeno mesto. Protiv tradicionalnih strategija pobune i revolucije, Bodrijar počinje da veliča ono što on naziva ’fatalnim strategijama’ koje pritiskaju vrednosti sistema do njihovih krajnjih granica, nadajući se kolapsu ili preokretu, da bi na kraju prihvatio stil izraženo ironičnog metafizičkog diskursa koji odbija emancipaciju i diskurs i nade napredne socijalne transformacije. Od Patafizike do Metafizike i Trijumfa objekata Bodrijarova misao je od sredine 1970-ih pa do njegove smrti predstavljala izazov teorijama u različitim disciplinama. Tokom 1980-ih, većina Bodrijarovih radova iz 1970-ih je prevedena na mnoge strane jezike, a nove knjige iz 1980-ih su prevedene na engleski i ostale svetske jezike u rekordnom roku. Sledstveno tome, on postaje svetski poznat kao jedan od najuticajnijih mislioca postmoderne. Bodrijar je postao ‘celebrity’ –akademik koji putuje po svetu, promoviše svoje delo i zadobija dosta sledbenika, mada više izvan polja akademske teorije negoli unutar sopstvene sociološke discipline. U isto vreme, dok je njegovo delo bivalo sve popularnije, Bodrijarovo pisanje je postajalo sve mračnije i teže za razumevanje. 1979 on objavljuje ‘De la seduction’ (‘O sedukciji’, Oktois, Priština 1994), težak tekst koji predstavlja veliku promenu u njegovoj misli. Knjiga označava zaokret od više sociološkog diskursa njegovih prethodnih radova ka više filozofskom i književnom diskursu. Dok je u ‘Simboličkoj razmeni i smrti’ Bodrijar skicirao ultra-revolucionarne perspektive kao radikalnu alternativu, uzimajući simboličku razmenu kao ideal, on sada koristi zavođenje kao alternativu proizvodnji i komunikativnoj interakciji. Zavođenje, ipak, ne potkopava, narušava ili transformiše postojeće društvene odnose niti institucije, ali je blaga alternativa, igra sa pojavnošću i igra sa feminizmom i provokacija koja je izazvala oštar kritički odgovor. Bodrijarov koncept zavođenja je idiosinkrastičan i uključuje igre sa znakovima koji postavljaju zavođenje kao jedan aristokratski ‘poredak znaka i rituala’ u kontrastu prema buržoaskom idealu proizvodnje, suprotstavljajući veštinu, pojavu, igru i izazov nasuprot smrtno ozbiljnom radu proizvodnje. Bodrijar tumači zavođenje primarno kao ritual i igru sa sopstvenim pravilima, šarmom, zamkama i mamcima. U ovom trenutku njegovo pisanje mutira u neo-aristokratski esteticizam posvećen stilizovanim modelima mišljenja i pisanja, koji predstavljaju skup kategorija – reverzibilnost, izazov, duel –koji pomeraju Bodrijarovu misao ka jednoj formi aristokratskog esteticizma i metafizike. Umnožavanje metafizičkih spekulacija je očigledno u ‘Fatalnim strategijama’ [Novi Sad, 1991] (Les strategies fatal, Paris, 1983), još jednoj tački prevrata u njegovoj karijeri. Ovaj tekst predstavlja bizarni metafizički scenario koji se bavi trijumfom objekata nad subjektima unutar ’opscene’ proliferacije objektivnog sveta koja je potpuno van kontrole da to prevazilazi sve pokušaje razumevanja, konceptualizacije i kontrole. Njegov scenario se tiče umnožavanja i povećanja prevlasti objekata nad subjektima i konačne pobede objekata. U tekstu ‘Ekstaza i inercija’, Bodrijar razmatra kako objekti i događaji u savremenom društvu neprekidno prevazilaze same sebe, rastući i povećavajući sopstvenu moć. ’Ekstaza’ objekata u njihovoj ogromnoj proliferaciji i ekspanziji; ekstaza u smislu bivanja izvan/iznad sebe: lepo kao više lepo nego lepo u modi, realno kao više realno nego realno na televiziji, seks još seksualniji nego seks u pornografiji. Ekstaza je dakle forma opscenosti (potpuno eksplicitna, bez skrivanja) i hiperrealnosti dovedene na jedan viši nivo, udvostručene i intenzivirane. Njegova vizija savremenog društva prikazuje liniju rasta i izrastanja (croissance et excroissance), razvijanje i izbacivanje na tržište još više potrošnih dobara, službi, informacija, poruka ili zahteva – nadmašivanje svih racionalnih krajeva i granica u jednoj spirali nekontrolisanog rasta i udvajanja. Iako su rast, ubrzanje i proliferacija dostigli takve ekstreme, Bodrijar pretpostavlja da je ekstaza izrastanja (npr. povećanje broja potrošnih dobara) praćena inercijom. Proces rasta predstavlja katastrofu za subjekta, jer ne samo da ubrzanje i proliferacija objektivnog sveta pojačavaju nepredvidljivu dimenziju slučaja i ne-determinacije, već sami objekti preuzimaju kontrolu nad iscrpljenim subjektom, čija se fascinacija igrom objekata pretvara u apatiju, otupelost i inerciju. U retrospektivi, rastuća moć sveta objekata nad subjektom je bila Bodrijarova tema od početka, što upućuje na jedan bazični kontinuitet u njegovom projektu. U svojim ranim radovima, on je ispitivao na koji sve način su potrošna dobra fascinirala pojedince u potrošačkom društvu i na koji način je svet dobara pretpostavljao nove i veće vrednosti posredstvom znak-vrednosti i kodova koji su bili deo sveta stvari, sistema objekata. Njegova polemika s marksizmom je bazirana na verovanju da su znak-vrednost i kod fundamentalniji negoli tradicionalni elementi političke ekonomije kao što su vrednost razmene, upotrebna vrednost i proizvodnja u konstituisanju savremenog društva. Onda refleksije o medijima izbijaju u prvi plan: televizor je centar doma u Bodrijarovim prethodnim delima a mediji, simulacije, hiperrealnost i implozija na kraju brišu razlike između privatnog i javnog, unutrašnjosti i spoljašnjosti, medija i realnosti. Nadalje, sve je postalo javno, transparentno i hiperrealno u objektivnom svetu koji je postajao sve fascinantniji i zavodljiviji kako je vreme prolazilo. U ‘Fatalnim strategijama’ i delima koja su sledila potom, objekt dominira subjektom odnosno ‘poražava ga’. Fatalne strategije pretpostavljaju da pojedinci jednostavno treba da se pokore strategijama i lukavstvima objekta. U ‘banalnim strategijama’, “subjekt veruje za sebe da je pametniji od objekta, dok u ovim drugim ’fatalnim strategijama’ za objekt se pretpostavlja da je lukaviji, ciničniji, brilijantniji nego subjekt” (1991:259) Prethodno, u banalnim strategijama, subjekt je za sebe verovao da je moćniji i suvereniji od objekta. Fatalna strategija, nasuprot tome, prepoznaje prvenstvo objekta i zbog toga ona zauzima stranu objekta i predaje se njegovim strategijama, smicalicama i pravilima. U ovim delima, Bodrijar izgleda da svoju teoriju uvodi u domen metafizike, ali to je specijalna vrsta metafizike, inspirisana patafazikom koju je razvio Alfred Žari (Alfred Jarry). Za Žarija: “pataphysics is the science of the realm beyond metaphysics… It will study the laws which govern exceptions and will explain the universe supplementary to this one; or, less ambitiously, it will describe a universe which one can see — must see perhaps — instead of the traditional one… Definition: pataphysics is the science of imaginary solutions, which symbolically attributes the properties of objects, described by their virtuality, to their lineaments ” (Jarry 1963: 131). “Patafizika je nauka iz domena koji je iza metafizike…Ona će proučavati zakone koji upravljaju izuzecima i koji će objasniti univerzum suplementaran ovome; ili manje ambiciozno, opisaće univerzum koji može-mora da se vidi možda - umesto ovog tradicionalnog….Definicija: patafizika je nauka imaginarnih rešenja, koja simbolički pripisuje svojstva objekta, opisana njihovom virtualnošću, njihovim izražajnim crtama (odnosno interfejsu jer objekt tj. mašina nema lice već displej p.a.)” Jarry (1963:131) [prevela autorka ] Kao univerzum u Žarijevom ‘Ubu roi, The Gestures and Opinions of Doctor Faustroll’(1969), i drugim književnim tekstovima – kao i u Žarijevim više teorijskim objašnjenjima patafizike – Bodrijar je u totalno apsurdnom univerzumu u kome vladaju objekti na neki misteriozan način, a ljudima i događajima upravlja apsurd i uglavnom nedokučive međuveze i predodredjenosti (francuski dramaturg Ežen Jonesko (Eugene Ionesco) je još jedan dobar izvor pristupa ovom univerzumu ). Kao u Žarijevoj patafizici, Bodrijarovim univerzumom vladaju iznenađenja, preokreti, halucinacije, blasfemija, opsenost i želja da se šokira i uvredi. Dakle, u kontekstu rastuće prevlasti objekata, Bodrijar želi od nas da napustimo subjekt i stavimo se na stranu objekta. Ako sklonimo po strani patafiziku, čini se da Bodrijar pokušava da ukine filozofiju subjektivnosti, koja je kontrolisala francusku misao od Dekarta naovamo, potpunim prelaskom na suprotnu stranu. Dekartov malin genie, taj zli genije, je bio jedno lukavstvo subjekta koji je pokušao da ga zavede da prihvati ono što nije bilo jasno i razgovetno, već ono što je on na kraju bio u stanju da savlada. Bodrijarev ’zli genije’ je sam objekt, što je mnogo gore negoli epistemološke obmane s kojima se suočava Dekartov subjekt, koji određuje fatalnu sudbinu koja zahteva kraj filozofije subjektiviteta. Za Bodrijara, ljudi ubuduće žive u eri vladavine objekata. Početak 1990-ih: Od imanentnog preokreta do nemoguće razmene Još u 1980-im Bodrijar je postavio ‘imanentni preokret’, flip-flop, odnosno obrnuti smer značenja i efekata, u kome se stvari pretvaraju u svoju suprotnost. Zbog toga, prema Bodijaru, društvo proizvodnje je prelazilo na simulaciju i zavođenje; panoptička i represivna moć koju je opisivao Fuko (Foucault) se pretvarala u ciničku i zavodničku moć medijskog i informacijskog društva; oslobođenje koje su svi slavili u 1960-im je postalo oblik dobrovoljnog ropstva; suverenost je prešla sa subjekta na stranu objekta; a revolucija i emancipacija su se pretvorile u sopstvene suprotnosti, zarobljavajući pojedince unutar poretka simulacije i virtualnosti. Bodrijarov koncept ‘imanentnog preokreta’ tako predstavlja jedan perverzni oblik Horkhajmerove (Horkheimer) i Adornove ‘dijalektike prosvetiteljstva’, gde sve postaje sopstvena suprotnost. Za Adorna i Horkhajmera, unutar transformacija organizovanog i tehnološki razvijenog (hi-tech) kapitalizma, model prosvetiteljstva postaje dominacija, kultura postaje kulturna industrija, demokratija postaje forma masovne manipulacije, a nauka i tehnologija postaju bitan deo aparata socijalne dominacije. Bodrijar sledi ovaj koncept preokreta i svoju paradoksalnu i nihilističku metafizičku viziju i u 1990-im, kada njegova misao postaje još zatvorenija, iscepkanija i teža za razumevanje. Tokom ove dekade, Bodrijar je nastavio da igra ulogu akademskog i medijskog ‘superstara’, putujući po svetu, držeći predavanja i učestvujući u kulturnim događajima. Neka od njegovih iskustava su sačuvana u njegovoj kolekciji aforizama, Cool Memories (1990), Cool Memories II (1996), Fragments: Cool Memories III, 1990-1995 (1995), Cool Memories IV, 1995-2000 (2000). Ovi tekstovi kombinuju razmišljanja o njegovim putovanjima i iskustvima sa razvojem njegovih (često recikliranih) ideja i zapažanja. Bodrijarovi fragmentirani dnevnici često pružaju uvid u njegov lični život i psihologiju i sadrže iskustva i scene koje su izrodile ili inspirisale neke od njegovih ideja. Iako u njima ima dosta ponavljanja, njegove ’cool memories’ knjižice pružaju direktan pristup Bodrijaru i njegovim idejama, i potvrđuju njegov status svetski poznatog intelektualca- ’superstara’ koji putuje po svetu i čiji je svaki dnevnički zapis vredan objavljivanja i pažnje. Napustivši Univerzitet Nanter 1987. godine, Bodrijar ubuduće funkcioniše kao potpuno nezavisna intelektualna figura, posvećena jetkim razmišljanjima o savremenom društvu i filozofskim potragama koje obogaćuju njegovu posebnu i sve razvijeniju teoriju. Od juna 1987-e do maja 1997-e, objavljivao je razmišljanja o dnevnim događajima i fenomenima u pariskim novinama ‘Liberacion’ (Oslobođenje), seriju članaka koji su sakupljeni u spisu ‘Screened Out’ (2000) i koji omogućavaju pristup laboratoriji ideja kasnije razrađenih u njegovim knjigama. Bodrijarovo ‘penzionisanje’ sa sociološkog fakulteta kao da je oslobodilo njegove filozofske impulse i kao dopunu njegovoj kolekciji dnevnika i povremenim izletima u dnevnu tematiku, Bodrijar proizvodi seriju izrazito filozofskih i teorijskih radova. Tokom 1990-ih Bodrijarov rad obuhvata: ‘Prozirnost zla’, (Svetovi, Novi Sad, 1994.) ‘Rat u zalivu se nije dogodio’,(Evropski diskurs rata, Beogradski krug, br. 1-2/1995.) ‘Iluzija kraja, Štrajk događaja’(Rad, Beograd, 1995),Savršen zločin(Beogradski krug, Beograd, 1998.) i Impossible Exchange(Verso,London,2001.) odnosno ‘Nemoguća razmena’. Ovi tekstovi nastavljaju njegov izlet u metafizičko objekta i poraz subjekta i ironičnu vezu sa savremenom istorijom i politikom. Spajajući u jedno razmatranja koja su dovela da razvoja njegovih ideja i/ili komentare savremenih zbivanja, ovi tekstovi nastavljaju da postuliraju raskid s istorijom u prostoru postmodernog coupur-a (rascepa) iako se Bodrijar uglavnom držao podalje od ostalih verzija postmoderne teorije. Tekstovi koji su nastali u 2000-itim nastavljaju sa fragmentiranim stilom i upotrebom kratkih eseja, aforizama, pričica i prikaza koje je Bodrijar počeo da koristi još u 1980-im i često ponavljaju neke od istih ideja i tema. Dok u knjigama razvija kvazi-metafizičke perspektive 1980-ih, on ipak proizvodi neke nove ideje i pozicije. One su često zabavljačkog karaktera, mada su ponekad šokantne i skandalozne. Ovi tekstovi mogu da se čitaju kao kombinacija razrade nekih originalnih teorijskih perspektiva zajedno sa neprekidnim komentarima trenutnih društvenih uslova, u pratnji tekućeg dijaloga s marksizmom, postsrukturalističke teorije i drugih oblika savremene misli. Ipak, nakon žestoke i ciljane polemike iz 1970-ih protiv konkurentnih modela mišljenja, Bodrijarov dijalog s teorijom se sada uglavnom sastoji od povremenog odvajanja i recikliranja ranijih ideja, jedne retro-teorije koja možda ironično ilustruje Bodrijarove teze o propadanju teorije i politike u savremenom društvu. U ‘Prozirnosti zla’ (1993:1995), Bodrijar je opisao situaciju u kojoj se prethodno odvojeni domeni ekonomije, umetnosti, politike i seksualnosti urušavaju jedni u druge. On tvrdi da je umetnost, na primer, prodrla u sve sfere postojanja, pri čemu su snovi umetničke avangarde - o umetnosti koja informiše život - ispunjeni. Ipak, u Bodrijarovoj viziji, sa ostvarivanjem umetnosti u svakodnevnom životu, umetnost sama, kao poseban, transcendentan fenomen je nestala sa scene. Bodrijar ovu situaciju naziva ‘transestetikom’ u odnosu na slične fenomene ‘transpolitike’, ‘transseksualnosti’ i ‘transekonomije’, u kojima sve postaje političko, seksualno i ekonomsko, tako da domeni kao što je umetnost gube svoju specifičnost, svoje granice i svoju upečatljivost. Rezultat je konfuzno stanje u kojem nema više kriterijuma vrednosti, suda ili ukusa i funkcija standarda odnosno norme propada u močvaru ravnodušnosti i inercije. I tako, iako Bodrijar svuda vidi proliferaciju umetnosti, i piše u ‘Providnosti zla’ da: ‘umetnosti nije uspela, po estetskoj utopiji modernih vremena, da nadiđe sebe kao idealna forma života’(14str.), ‘moć umetnosti-ili umetnost kao avantura, umetnost kao negacija stvarnosti, umetnost kao iluzija izbavljenja, umetnost kao druga dimenzija i tako dalje-nestala je. Umetnost je svuda ali ne postoje više ’bazična pravila’ po kojima se umetnost razlikuje od drugih objekata i “nema više kriterijuma suda ili zadovoljstva” (14str.). Za Bodrijara, čovek današnjice je ravnodušan prema ukusima, i manifestuje samo neukus: ’ukusi nisu više determinante’ (str.72). Ipak, kao umnožavanje slika, formi, linija, boja, dizajna, umetnost je značajnija nego ikad za savremeni društveni poredak: “naše društvo je uzdiglo opštu estetizaciju: sve forme kulture - ne isključujući anti-kulturne - se promovišu i svi modeli reprezentacije i anti-reprezentacije su uključeni” (str.16). Zbog toga Bodrijar zaključuje da: “Često se kaže da je veliki poduhvat Zapada komercijalizacija celog sveta, Sudbina svega se pretvara u sudbinu potrošnog dobra. Taj veliki poduhvat će ispasti pre da je estetizacija celog sveta-njegova kosmopolitska spektakularizacija, transformacija u slike, njegova semiološka organizacija”(str.16) U postmodernom medijskom i potrošačkom društvu, sve postaje slika, znak, spektakl, transestetski objekat-baš kao što sve postaje trans-ekonomsko, trans-političko i trans-seksualno. Ova ‘materijalizacija estetike’ je praćena očajničkim pokušajem da se simulira umetnost, da se iskopiraju i izmiksuju neke ranije umetničke forme i stilovi, i da se proizvede još više slika i umetničkih objekata, ali ovaj ‘zbunjujući eklekticizam’ formi i zadovoljstava dovodi do situacije u kojoj umetnost nije više umetnost u klasičnom ili modernom smislu već je jedino slika, artefakt, objekat, simulacija ili roba (Bodrijar je svestan preteranih cena umetničkih dela, ali to uzima kao dokaz da je umetnost postala nešto drugo u orbiti hiperspejsa vrednosti, ekstaza vrednosti u ‘nekoj vrsti svemirske opere’ [str.19] ). Primerima paradoksalnog i ironičnog stila Bodrijarove filozofske inspiracije obiluje “Savršen zločin” (Le Crime parfait, 1995) [Beogradski krug, Beograd, 1998]. Bodrijar tvrdi da je negacija transcedentalne realnosti u savremenom medijskom i tehnološkom društvu ‘savršen zločin’ koji sadrži ‘destrukciju realnosti’. U svetu pojavnosti, slika i iluzija, Bodrijar tvrdi, realnost nestaje iako njeni ostaci nastavljaju da gaje iluziju realnog. U težnji ka virtualizaciji u hi-tech društvu, sve nesavršenosti ljudskog života i sveta su eliminisane u virtualnoj realnosti, ali ovo je eliminacija same realnosti, savršen zločin. Ovo ‘post-kritičko’, katastrofalno’ stanje stvari naš predhodni konceptualni svet čini nebitnim, prema Bodrijaru, podstičući kriticizam da postane ironičan i preobrazi nasleđe realnosti u jednu umetničku formu. Bodrijar je stupio u jedan svet misli daleko od akademske filozofije, svet koji dovodi u pitanje tradicionalne modele mišljenja i diskursa. Njegova potraga za novim filozofskim perspektivama mu je obezbedila vernost svetske publike, ali i kritiku njegove preterane ironije, igre s rečima i intelektualnih igara. Ipak, njegov rad predstavlja jedinstvenu provokaciju u odnosu na tradicionalnu i modernu filozofiju koja izaziva mislioce da se pozabave starim filozofskim problemima kakvi su istina i realnost na jedan drugi način u kontekstu savremenog sveta. Bodrijar nastavlja da prati istu liniju misli u delu iz 1999-e “Nemoguća razmena”. U tri dela koja sadrže seriju kratkih eseja, Bodrijar prvo razvija koncept ‘nemoguće razmene’ između pojmova i sveta, teorije i realnosti, i subjekta i objekta. On napada filozofske pokušaje zahvatanja realnosti, zalažući se za nesrazmernost između pojmova i njihovih objekata, sistema misli i sveta. Za Bodrijara, buduće uvek izbegne da bude zarobljeno prošlim, tako da je filozofija jedna ‘nemoguća razmena’ u kojoj je nemoguće shvatiti istinu sveta, postići izvesnost, podići temelj za filozofiju i/ili proizvesti filozofski sistem koji se može odbraniti. U retrospektivi, Bodrijarova filozofska igra sa subjekt/objekt razlikom, njegovo napuštanje subjekta i prelazak na stranu objekta predstavljaju ključni aspekt njegove misli. On poistovećuje ovu dihotomiju sa dualitetom dobra i zla u kome je kultivisanje subjekta i njegova dominacija nad objektom shvaćena kao dobro unutar zapadne misli, dok je suverenost i strana objekta povezana s principom zla. Bodrijarova misao je radikalno dualistična i on zauzima stranu u okviru koje je serija dihotomija zapadne misli koje su obično ismevane kao inferiorne, kao što je podržavanje pojavnosti nasuprot realnosti, iluzije nad istinom, zla nad dobrom i žene nad muškarcem. U ‘Savršenom zločinu’ Bodrijar objavljuje uništenje realnosti i tvrdi da će ljudi ubuduće živeti u svetu potpune pojavnosti. U ovom univerzumu, izvesnost i istina su nemogući i Bodrijar zauzima stranu iluzije, tvrdeći u ‘Nemogućoj razmeni’ da je ‘iluzija osnovno pravilo’ [str.6] Bodrijar takođe tvrdi da je svet bez smisla i da je afirmacija besmislenosti oslobađajuća: “If we could accept this meaninglessness of the world, then we could play with forms, appearances and our impulses, without worrying about their ultimate destination… As Cioran says, we are not failures until we believe life has a meaning – and from that point on we are failures, because it hasn’t” (2001: 128). ’Ako bismo mogli da prihvatimo ovu besmislenost sveta, onda bismo mogli da se igramo sa oblicima, pojavama i sopstvenim impulsima, bez brige o konacnom odredistu….Kao što kaže Sioran, mi nismo promašaj, dok ne verujemo da život ima smisla- i od tog trenutka mi jesmo promašaj, jer on nema smisla.’[p.a.] Vrlo kontraverzno, Bodrijar se identifikuje i sa principom zla definisanim kao suprotno od, i protiv dobra. Očigledna je manihejska i gnostička crta u Bodrijarovoj misli, kao i naglašeni cinizam i nihilizam. Dekonstrukcija, ipak, razbija subjekt/objekt dihotomiju pokazujući nemogućnost zauzimanja strane bilo objekta bilo subjekta, bilo dobra bilo zla jer su oboje uzajamno među-povezani i ne može da postoji čist objekt bez subjekta i obrnuto, jedan argument koji je postavio Adorno .Bodrijarova misao je intrinsično dualistička a ne dijalektička. Ta misao je samo-ispovedno agonistička sa borbom predstavljenom u tandemu sa njegovim dualizmom, ciljajući i napadajući suparničke teorije i pozicije. Kontradikcije ne brinu Bodrijara, jer on ih ustvari afirmiše i podržava. Zato je ustvari nezgodno da se polemiše sa Bodrijarom na striktno filozofskom polju i mora da se uđe u njegov model pisanja, njegov pojam teorije fikcije i da se uzmu u obzir njihova zasićenost i efekti. Teorija fikcije: Bodrijar danas Bodrijar razvija kako je on to imenovao ’teoriju fikcije’, odnosno kako je takodje nazvao ‘teoriju simulacije’ iliti ‘teoriju anticipacije’. Takva teorija namerava da simuliše, zahvati i predvidi istorijske događaje, za koje on veruje da neprekidno nadmašuju sve savremene teorije. Trenutna situacija, on tvrdi, je fantastičnija od najfikcionalnije naučne fantastike, ili bilo kojih teorijskih projekcija futurističkog društva. Zato teorija može samo da pokuša da zahvati današnjicu u pokretu i da pokuša da predvidi budućnost. Ipak Bodrijar ima vrlo jadne rezultate kao socijalni i politicki analitičar i prognostičar. Kao politički analitičar, Bodrijar je često promašivao temu i bio površan. U eseju „Anoreksične ruine“ objavljenom 1989-e, on je čitao Berlinski zid kao znak zamrznute istorije, jedne anoreksične istorije, u kojoj ništa više ne može da se dogodi, markirajući to kao „nedostatak događaja“ i kraj istorije, uzimajući Berlinski zid kao znak stagnacije izmedju komunizma i kapitalizma. Nedugo zatim, vrlo značajni događaji su uništili zid koji je Bodrijar tumačio kao trajan i tako otvorili novu istorijsku eru. MG115 (L)

Lepo očuvano Kao na slikama 1970 Brockhampton press Asteriks Asterix the Legionary. By Goscinny and Uderzo. Published by Brockhampton Press in 1970. First UK Edition. Asteriks (franc. Astérix) je medijska franšiza o selu nesalomivih galskih ratnika koji putuju širom sveta i, uz pomoć magičnog napitka, bore se protiv Rimske republike, u doba vladavine Gaja Julija Cezara, u ahistorijskoj priči o vremenu posle Galskog rata.[1][2] Asteriks je najprodavaniji strip u Francuskoj (na drugom mjestu je Tintin, a na trećem je Talični Tom). Prvi put se pojavljuje 29. oktobra 1959. godine u stripskom časopisu Pilote.[3] Autor je Rene Gosini, a ilustrator Alber Uderzo.[4] Do 2021. godine objavljeno je 39 tomova, a poslednji je objavljen u oktobru 2021. Prva epizoda ovog stripa nosila je naziv Asteriks galski junak, a u celini je objavljena 1961. godine u tiražu od 6000 primjeraka. Asteriks je preveden na 111 svjetskih jezika u ukupnom tiražu od oko 370. 000 000 primjeraka.[5] Prava ekspanzija u Francuskoj počinje 1965. sa šestom epizodom pod naslovom `Asteriks i Kleopatra`. Deveti album `Asteriks i Normani` iz 1966. godine za dva dana prodat je u 1,2 miliona primeraka,[6] a 29. epizoda `Ruža i mač` samo u Francuskoj prodana u tiražu od 7.000 000 primjeraka. Pojedine Asteriksove avanture su ekranizovane kao animirani ili igrani filmovi. Na periferiji Pariza je 1989. godine otvoren Asteriksov zabavni park. Kada su započeli rad na Asteriksu, došlo je do nesuglasica između Gosinija i Uderza oko toga kako bi trebao izgledati glavni junak. Uderzo je Asteriksa zamišljao kao ogromnog ratnika koji snagom rešava probleme na koje nailazi. Pobedila je ipak Gosinijeva mašta koji je smatrao da bi Asteriks trebao biti simpatični, mali, lukavi ratnik. Njemu su ipak pridružili i jednog velikog, ali manje lukavog prijatelja, kao vernog pratioca. Tako je nastao i Obeliks. Imena su u stripu formirana tako što je na koren dodavan nastavak iks. S obzirom da su epizode Asteriksa u narednih četrdeset godina prevedene na preko stotinu jezika i dijalekata, ne čudi što su imena ostalih pratećih junaka različita ne samo od zemlje do zemlje, već i od izdavača do izdavača. Asteriks je rađen u žanru komičnog istorijskog stripa. Glavni junaci su Gali Asteriks, plavokosi, omaleni, hrabri i lukavi ratnik i Obeliks, ogromni, priglupi, ali ratnik velikog srca u svojim prepoznatljivim plavo-bijelim hlačama i sa riđim pletenicama. Pustolovine u kojima sudjeluju ova dva junaka vremenski su postavljene u 50. g. p.n.e., u period u kome je prema istorijskim izvorima cijela Galija bila pokorena od strane Rimljana. `Cijela? Ne! Jedno selo nepokornih Gala i dalje se uspješno odupire osvajaču.` Ovom uvodnom rečenicom je počinjao svaki od tridesetdevet strip albuma koliko ih je do danas objavljeno. Ovo selo na obali Atlantika opkoljeno je sa četiri rimska utvrđena logora. Stanovnici sela se odupiru najezdi Rimljana zahvaljujući čarobnom napitku koji im spravlja seoski druid Aspiriniks i koji im daje nadljudsku snagu, tako da za njih `mlatiti Rimljane` predstavlja pravu zabavu. Obeliks je kao mali upao u kazan sa čarobnim napitkom, pa mu on više nije ni potreban (iako on stalno traži svoju porciju). S druge strane, Rimljani patroliranje u blizini galskog sela doživljavaju kao svojevrsnu kaznu jer to obično završava gadnim batinama. Pustolovine Asteriksa i Obeliksa nisu ograničene samo na Galiju, već su njih dvojica tokom svojih avantura stizali do Egipta, Britanije, Grčke, Španije, Korzike, Švajcarske, Belgije, Njemačke, pa čak i do Indije i Amerike. Gosini je u svojim tekstovima punim satire ismijavao karakteristike raznih naroda te su mu mnogi prigovarali da je rasist, ali on je i same Gale prikazao kao sve drugo samo ne savršene ljude, pa se može reći da je on ismijavao ljudske mane koje su karakteristične od podneblja do podneblja. Ali ni pojedinci nisu pošteđeni, pošto likovi koji se pojavljuju u stripu nisu ništa drugo nego karikature stvarnih ličnosti. Neke od tih ličnosti su iz privatnih života Uderza i Gosinija, a većina ih je iz javnog života Francuske i ostatka svijeta, kao i iz kulturnih i umetničkih dela svjetske baštine. Tako možemo naići na rimskog špijuna sa licem Šona Konerija ili Jevreja sa licem Gregori Pek. Pojavljuju se i Don Kihot, Frankenstein, Sten Lorel i Oliver Hardi, a u ulozi večno nasamarenih pirata su glavni junaci Šarlijevog stripa `Riđobradi`. U stripu nije zaobiđen ni bivši predsjednik Francuske Žak Širak. Osim Asteriksa i Obeliksa, junaci koji su našli stalno mjesto u stripu su seoski starješina Drmatoriks koji vrlo drži do svog autoriteta, druid Aspiriniks koji sprema čarobni napitak, seoski bard Tamburiks koji sve iritira svojim pevanjem, kao i ostali stanovnici sela od kojih je svaki kao živi lik, kako karaterno, Gosinijevom zaslugom, tako i fizički Uderzovom zaslugom. Neprijatelji Asteriksa i Obeliksa su na prvom mjestu Rimljani sa Julijem Cezarom na čelu. Tu su zatim i prije spomenuti pirati čiji brod strada u gotovo svakoj epizodi. Kao neprijatelji tu su i Normani, Goti, kao i Vikinzi. Nakon što je, 1977., Gosini iznenada preminuo od srčanog udara ostavivši scenario za 24. epizodu `Asteriks među Belgijancima`, Uderzo nastavlja da radi sam i scenario i crtež. Iako je tvrdio da se njegov humor ne može mjeriti sa Gosinijem, njegove epizode ne zaostaju za ranijim. Iz poštovanja prema pokojnom prijatelju i danas navodi njegovo ime kao ime scenariste u novim epizodama. Ipak usledili su sudski sporovi sa izdavačkom kućom Dargoom, u kojima su Uderzo i naslednici Gosinija trijumfovali i preuzeli kontrolu nad izdavaštvom Asteriksa. Na kraju je i Uderzo prodao svoj udeo Hašetu, što je naišlo na osudu Gosinijeve ćerke Silvije. Bila je ozlojeđena što su time odškrinuta vrata mogućnosti da drugi autori izuzev samog Uderza crtaju i pišu Asteriksa, te je čak tom prilikom dala oštar intervju `Mondu` u kome je taj transfer nazvala `izdajom galskih ratnika modernim Rimljanima oličenim u korporativnoj Evropi`. Gosinijeva ćerka je na kraju ipak smirila strasti i istakla kako Asteriks ima pravo na treći život, jer se prva promena već odigrala kad je njen otac preminuo.[7] Od 2009. godine nove avanture Asteriksa crta Didije Konrad po scenarijima Žan-Iva Ferija.[8] Pored svih priznanja Uderzo je odlikovan i nacionalnim ordenom Legije časti. Ono što razlikuje njegov rad od rada ostalih crtača je fantastična scenografija, verno prenesena na papir. Panorame antičkih gradova su dovedene do savršenstva. Ipak treba spomenuti i to da sjajan odabir uglavnom toplih boja nije Uderzova zasluga, jer je on daltonista. Njegov opus se danas koristi kao literatura na fakultetima umjetnosti širom svijeta. Asteriks u Jugoslaviji[uredi | uredi izvor] Asteriks se u Jugoslaviji premijerno pojavljuje 9. oktobra 1966, u nedeljnoj reviji `Politika Ekspres u tadašnjoj Socijalističkoj Republici Srbiji. Bila je to epizoda `Zvezdan i Kleopatra` koja je objavljena na ćirilici. Ova epizoda je ostala upamćena po tome što je Asteriks nazvan Zvezdoje, Obeliks Trboje, Aspiriniks Vračun, a Drmatoriks vojvoda Topuz, zatim Galija je Medovina, a selo u kojem se odigrava radnja Mala Mokra Medovina. Asteriks se(kao Asteriks), ubrzo počeo javljati i u štampi drugih republika tadašnje Jugoslavije. Tako, 24. marta 1971., u SR Bosni i Hercegovini, u 17. broju strip magazina `Nedjeljni zabavnik` počinje objavljivanje u nastavcima epizode `Asteriks Galski`. Kako je revija prekinuta sa 21. brojem, objavljeno je samo početnih 10 stranica Asteriksove prve pustolovine. U SR Hrvatskoj `Plavi Vjesnik` počinje objavljivati Asteriksa na prelazu šezdesetih u sedamdesete. Decembra 1970. izlazi specijalno, delomično u boji, izdanje - celovita priča `Asteriks među gladijatorima`. U redovnim brojevima `Plavog Vjesnika`, u nastavcima izlaze epizode `Asteriks i Normani`, `Čarobni štit`, `Asteriks u Hispaniji`, `Gnjevni Cezar`, `Gulaš a`la Cezar`, a sa 970. brojem (26. aprila 1973.), nakon gotovo dvadeset godina izlaženja, ova revija se gasi. Iste godine `Vjesnik` pokreće novi nedeljnik za omladinu ZOV (Zabavni omladinski vjesnik). ZOV je u početku štampan djelomično u boji na kvalitetnom papiru i u ambicioznom tiražu, a u njegovom 25. broju (1. marta 1974.) počinje u nastavcima izlaziti `Asteriks strašni gal`. Međutim, uprkos aktuelnosti tema i inovativnosti časopisa, porast troškova doveo je do smanjenja broja stranica,opada tiraž i nedeljnik se gasi nakon 43 broja, ali ga nasleđuje strip revija `ZOV STRIP` koja je takođe kratko potrajala. U njenom 4. broju objavljena je celovita epizoda `Asteriks kod Britanaca`, dok od 18. do 24. broja u nastavcima izlazi `Asteriks kod Švicaraca`. U Vjesnikovim izdanjima Asteriksa je na srpsko-hrvatski prevodio Ladislav Grakalić.[9] Njegovi su prevodi mešavina standardnog hrvatskog jezika i urbanog zagrebačkog govora tog vremena i odražava specifičan humor karakterističan za zagrebačku produkciju stripa i animiranog filma. U ovim izdanjima Asteriks u pojedinim sličicama `rekalmira` neke poznate domaće brendove robe široke potrošnje. Grakalić čarobni napitak prevodi muška voda kao satiru česte pojave reklamiranja čudotvorne vode za muškarce u nekim manje razvijenim regijama tadašnje Jugoslavije. Najznačajnija produkcija Asteriksa u bivšoj Jugosaviji bila je u SR Srbiji. Novinsko-izdavačko preduzeće Forum iz Novog Sada (kasnije Forum Marketprint, a zatim Marketprint) u svom nedeljniku `Panorama` takođe izdaje epizode Asteriksa na prelazu dve decenije, a od 1973. do 1989. u Stripoteci, najdugovečnijem strip-magazinu na području Jugoslavije, objavljuje u nastavcima, u originalnoj hronologiji, prvih 27 albuma. Marketprint je prvi uveo formu albuma. Ediciju `Asteriksov zabavnik` pokreću 1975. u kojoj je između 1975. i 1988. izašlo 48 mekokoričenik albuma u boji, u kojoj su se izmenjivali Asteriks i Talični Tom. Prvih 8 albuma Asteriksa izlazi u originalnoj hronologiji, ali naredne epizode izlaze bez određenog redoslijeda, a 22. po redu `Velika plovidba` je preskočen. Na kraju, u ovoj ediciji je objavljeno 25 epizoda Asteriksa (do broja 26), a od 1989. godine Marketprint započinje novu seriju luksuznih trvrdokoričenih albuma u boji, po uzoru na francuske originale. Edicija je započeta u saradnji s izdavačem `Dečje novine` iz Gornjeg Milanovca, tamo gde je `Asteriksov zabavnik` stao, odnosno sa 27. albumom `Asteriks i sin`, ali i repriziraju određene naslove, bez vidljivog redosleda i koncepcije pa se nakon 5 objavljenih naslova gasi zbog početka rata i raspada SFR Jugoslavije. Spomenuti izdavač `Dečje novine` iz Gornjeg Milanovca druga je kuća u SR Srbiji koja je izdavala Asteriksa. U reviji `Biser strip` izdaju celovite priče, uglavnom stripova iz francusko-belgijske produkcije. Tu su, izvan hronologije, objavljivane epizode Asteriksa u crno-beloj štampi i u boji. Ukidanjem, pa vraćanjem boje u ovoj reviji posedica je ekonomske krize u Jugoslaviji osamdesetih. Pored toga, `Dečje novine` u svojoj crno-beloj strip revji `Super` takođe objavljuju jednu epizodu, a 1981. godine u reviji `Mini` objavljuju kraku priču `Maskota`. Po uzoru na `Asteriksov zabavnik`, `Dečje novine` 1990. pokreću seriju albuma u boji sa mekim koricama `Šampioni stripa` u kojoj, bez određene hronologije izlazi 6 albuma, a surađuju sa Marketprintom u objavljivanju pomenute serije tvrdo ukoričenih albuma. Pored navedenih, epizode Asteriksa u osamdesetima je izdavala beogradska `Politika` u okviru nedeljnika za mlade `Politikin zabavnik`. Među prevodiocima u Srbiji istaknuto mjesto ima Đorđe Dimitrijević i krug prevodilaca oko tadašnjeg Foruma (Marketprint) koji su najzaslužniji za popularnost i kultnoi status Asteriksa u bivšoj Jugoslaviji. I danas za imena pojedinih likova koriste Dimitrijevićevi prevodi. Postjugoslovenski period[uredi | uredi izvor] U Hrvatskoj manji izdavač `Izvori` iz Zagreba započinje 1992. sa izdavanjem Asteriksovih albuma. Do 1999. godine izlazi, bez redosleda, 11 epizoda mekih korica, dok poslednjih 5 albuma je objavljeno u tvrdom povezu. Objavljene su epizode: Asteriks Gal (1992.), Asteriks legionar (1992.), Asteriks i zlatni srp (1993.), Asteriks i Goti (1993.), Asteriks kod Helvećana (1994.), Asteriks gladijator (1994.), Asteriks i Kleopatra (1995.), Asteriks i Normani (1995.), Asteriks na olimpijskim igrama (1996.), Asteriks u Hispaniji (1998.) i Veliko putovanje (1999.). Ova izdavačka kuća je objavila i 4 albuma Asteriksovih pustolovina na esperantu, a u saradnji sa kulturnim društvom hrvatske nacionalne manjine u austrijskom Burgenlandu na jeziku gradišćanskih Hrvata objavljena su 3 albuma, svi u mekim koricama. Novinski izdavač `Slobodna Dalmacija` u svom magazinu `Comic strip` između 1994. i 1996. godine objavljuje u nastavcima dva albuma, prvog u boji, a drugog crno-bijelog. Pored toga, `Slobodna Dalmacija` 1995. izdaje i album sa sličicama `Baš su ludi ovi Gali` koji je danas pravi raritet. Krajem veka na izdavanje Asteriksovih albuma za istočnu Evropu prueizima Egmont i 2000. izlaze još dva mekokoričena albuma u boji u dosta skromnom izdanju, ali velikom tiražu (6. 500 primjeraka). To su bile epizode Dvoboj poglavara i Asteriks u Britaniji. Od 2014. do 2017 godine izdavač Bookglobe objavio je bez redosleda, istovremeno objavljujući u mekom i tvrdom povezu, epizode: Asteriks i Latraviata (2014); Asteriks i povratak u klupe (2014); Asteriks: Dan kada je nebo palo (2014); Rođendanski Asteriks i Obeliks - Zlatna knjiga (2014); Asteriks kod Pikta (2016); Asteriks: Ruža i Mač (2016); Asteriks: Gali na galiji (2017); Asteriks i čarobni sag (2017). U Sloveniji Asteriks ima sličan put. Slovenci su od 1990. imali priliku čitati Asteriksa na slovenačkom jeziku, a izdavač `Didakta` do 1999, takođe izvan hronologije, objavljuje 11 albuma, nakon čega 2000. u izdanju `Egmonta` izlaze još dva. Kao i u Hrvatskoj, uslijedila je duga pauza, da bi 2012. godine izdavač Graffit ponovo objavljuje albume Asteriksa na slovenačkom: iste godine izlaze dva albuma u tvrdom i mekom uvezu, a 24. oktobra 2013. izlaze 25. epizoda i tad, najnovija 35. Asteriksova pustolovina `Asterix pri Piktih` (Asteriks među Piktima). Raspadom SFRJ u novostvorenoj Saveznoj Republici Jugoslaviji prestaju se objavljivati nova izdanja Asteriksa. Strip izdavaštvo je zbog rata i sankcija u krizi, pa se pojavljuju magazini kratkog veka, u kojima se objavljuju kopije stripova koje je ranije objavio `Marketprint`. Sam Marketprint je 1994. objavio samo jedan Asteriksov album sa sličicama (prije toga je 1985. izdao još jednog). Beogradska novinska kuća `Politika` u devedesetima ponovo započinje s objavljivanjem Asteriksovih pustolovina u Politikinom Zabavniku i objavljuje u nastavcima 5 albuma, a 1995. izdaje i seriju mekokoričenih albuma vrlo skromne kvalitete, u kojoj je do kraja 1999. hronološki izašlo prvih 26 naslova, nakon čega je dalje objavljivanje epizoda stalo. Pojavljivala su se piratska izdanja epizoda koje do tada nisu bile objavljene. Izdavačka kuća System Comix, izdavačka kuća iz Srbije je 2005. objavila mekokoričeni omaž pod naslovom „Uderzo u skicama prijatelja“. Izdavačka kuća `Čarobna knjiga` je u Srbiji u periodu od 2018. do kraja 2020. godine objavila u 12 integralnih albuma (od kojih svaki sadrži po tri epizode) objavila prvih 36 epizoda Asteriksa. Prvih 27 epizoda je uređeno sa već postojećim prevodom Đorđa Dimitrijevića, koje je za potrebe ovog izdanja pregledao, doterao i popravio sam Dimitrijevića. Od 27. epizode za prevod je zadužena Melita Logo Milutinović.[10] Paralelno sa objavljivanjem integrala objavljivane su u mekokoričenom uvezu i epizode Asteriks na trci kroz Italiju (2018), Vercingetoriksova kći (2020) i Asteriks i grifon (2021). Zahvaljujući ovom izdavačkom poduhvatu srpski jezik je postao tek 15 u svetu na kojem je Asteriks preveden u celosti. Lista izdanja[uredi | uredi izvor] Asteriksova družina iz sela na jednom muralu u Briselu Gosini i Uderzo[uredi | uredi izvor] 1. 1961. - Asteriks galski junak (Astérix le Gaulois). Prodan u tiražu od 6.000 primjeraka. 2. 1962. - Asteriks i zlatni srp (La Serpe d`or). Prodan u tiražu od 15.000 primjeraka. 3. 1963. - Asteriks i Goti (Astérix chez les Goths). Prodan u tiražu od 15.000 primjeraka. 4. 1964. - Asteriks gladijator (Astérix gladiateur). Prodan u tiražu od 60.000 primjeraka. 5. 1965. - Asteriks i put oko Galije (Le Tour de Gaule). Prodan u tiražu od 60.000 primjeraka. 6. 1965. - Asteriks i Kleopatra (Astérix et Cléopâtre). Prodan u tiražu od 100.000 primjeraka. 7. 1966. - Borba starešina (Le Combat des chefs). Prodan u tiražu od 600.000 primjeraka. 8. 1966. - Asteriks među Britancima (Astérix chez les Bretons). Prodan u tiražu od 900.000 primjeraka. 9. 1966. - Asteriks i Normani (Astérix et les Normands). Prodan u tiražu od 1.200.000 primjeraka. 10. 1967. - Asteriks legionar (Astérix légionnaire). Prodan u tiražu od 1.000.000 primjeraka. 11. 1968. - Štit iz Arvernije (Le Bouclier arverne). Prodan u tiražu od 1.000.000 primjeraka. 12.1968. - Asteriks na Olimpijadi (Astérix aux Jeux Olympiques). Prodan u tiražu od 1.200.000 primjeraka. 13. 1969. - Asteriks i ukradeno kazanče (Astérix et le chaudron). Prodan u tiražu od 1.100.000 primjeraka. 14. 1969. - Asteriks u Hispaniji (Astérix en Hispanie). Prodan u tiražu od 1.100.000 primjeraka. 15. 1970. - Zavadi pa vladaj (La Zizanie). Prodan u tiražu od 1.000.000 primjeraka. 16. 1970. - Asteriks u Helveciji (Astérix chez les Helvètes). Prodan u tiražu od 1.200.000 primjeraka. 17. 1971. - Grad bogova (Le Domaine des dieux). Prodan u tiražu od 1.100.000 primjeraka. 18. 1972. - Cezarove lovorike (Les Lauriers de César). Prodan u tiražu od 1.100.000 primjeraka. 19. 1972. - Vrač pogađač (Le Devin). Prodan u tiražu od 1.300.000 primjeraka. 20. 1973. - Asteriks na Korzici (Astérix en Corse). Prodan u tiražu od 1.300.000 primjeraka. 21. 1974. - Cezarov poklon (Le Cadeau de César). Prodan u tiražu od 1.400.000 primjeraka. 22. 1975. - Velika plovidba (La Grande traversée). Prodan u tiražu od 1.300.000 primjeraka. 23 .1976. - Obeliksovo preduzeće (Obélix et Compagnie). Prodan u tiražu od 1.350.000 primjeraka. 1978. - Asteriks i 12 podviga (Asterix et les douze tâches) (Strip je adaptacija crtanog filma. Ne smatra se delom kanona) 24. 1979. - Asteriks među Belgijancima (Astérix chez les Belges). Prodan u tiražu od 1.500.000 primjeraka. Uderzo[uredi | uredi izvor] 25. 1980. - Podeljeno selo (Le Grand fossé). Prodan u tiražu od 1.700.000 primjeraka. 26. 1981. - Asteriksova odiseja (L`Odyssée d`Astérix). Prodan u tiražu od 1.700.000 primjeraka. 27. 1983. - Asteriksov sin (Le Fils d`Astérix). Prodan u tiražu od od 1.700.000 primjeraka. 28. 1987. - Asteriks kod Šećerlemade (Astérix chez Rahazade). Prodan u tiražu od 1.700.000 primjeraka. 29. 1991. - Ruža i mač (La Rose et le glaive). Prodan u tiražu od 2.000.000 primjeraka. 30. 1996. - Obeliksove nevolje (La Galère d`Obélix). Prodan u tiražu od 2.600.000 primjeraka. 31. 2001. - Asteriks i Latravijata (Astérix et Latraviata). Prodan u tiražu od 3.000.000 primjeraka. 32. 2003. - Asteriks i povratak u galsku školu (Astérix et la rentrée gauloise). Ovo su objedinjene kratke priče iz `Pilota` Prvo izdanje iz 1993. prodano je u tiražu od 500.000 primjeraka, a reizdanje iz 2003. u 1.100.000 primjeraka. 33. 2005. - Nebo mu pada na glavu (Le ciel lui tombe sur la tête). Prodan u tiražuod 3.200.000 primjeraka. 34. 2009. - Asteriksov i Obeliksov rođendan (L`Anniversaire d`Astérix et Obélix - le Livre d`Or). Prodan u tiražu od 1.300.000 primjeraka. Žan Iv-Feri[uredi | uredi izvor] 35. 2013. - Asteriks među Piktima (Astérix chez les Pictes). Prodan u tiražu od 2.000.000 primjeraka. 36. 2015. - Cezarov papirus (Le Papyrus de César). Prodan u tiražu od 2.000.000 primjeraka. 37. 2017. - Asteriks na trci kroz Italiju (Astérix et la Transitalique). Prodan u tiražu od 2.000.000 primjeraka. 38. 2019. - Vercingetoriksova kći (La Fille De Vercingétorix). 39. 2021. - Asteriks i grifon (Asterix et le Griffon). Filmovi[uredi | uredi izvor] Animirani filmovi[uredi | uredi izvor] Asteriks, Gal (1967) Asteriks i Kleopatra (1968) Asteriks i 12 podviga (1976) Asteriks protiv Cezara (1985) Asteriks u Britaniji (1986) Asteriks i velika tuča (1989) Asteriks osvaja Ameriku (1994) Asteriks i vikinzi (2006) Asteriks: Naselje bogova (2014) Asteriks: Tajna čarobnog napitka (2018) Igrani filmovi[uredi | uredi izvor] Asteriks i Obeliks protiv Cezara (1999) Asteriks i Obeliks: Misija Kleopatra (2002) Asteriks na Olimpijadi (2008)[11][12][13] Asteriks i Obeliks u Britaniji (2012) Asteriks i Obeliks: Srednje kraljevstvo (2023) Televizijske serije[uredi | uredi izvor] Dana 17. novembra 2018. godine, Studio 58 i Fjučurikon su objavili da će emitovati kompjuterski animiranu seriju od 52 jedanaestominutne epizode usredsređene na Garoviks za emitovanje na Francuskoj televiziji 2020. godine.[14] Dana 21. decembra 2020. godine, potvrđeno je da su Dogmatiks i Indomitejbls pomereni za jesen 2021. godine, i da o2o Studio proizvodi animaciju.[15] Emisiju distribuira globalno LS Distribution.[16] Serija je premijerno prikazana na Okoo servisu za striming 2. jula pre nego što je počela sa linearnim emitovanjem na kanalu Francuska 4 28. avgusta 2021. godine.[17] Dana 3. marta 2021, objavljeno je da će Asteriks Gal biti vodeći lik u novoj Netfliksovoj animiranoj seriji u režiji Alena Šabata.[18] Najavljeno je da je serija adaptacija iz jednog od klasičnih tomova, Asteriks i velika borba, gde Rimljani, nakon što ih Asteriks i njegove seoske kohorte konstantno sramote, organizuju tuču između rivalskih galskih poglavica i pokušavaju da poprave rezultat kidnapovanjem druida, zajedno sa njegovim preko potrebnim magičnim napitkom.[19][20] Očekuje se da će serija debitovati 2023. godine.[21][22] Serija će biti CG-animirana.[23] Uticaj u popularnoj kulturi[uredi | uredi izvor] Prvi francuski satelit, koji je lansiran 1965. godine, nazvan je Asteriks-1 u čast Asteriksa.[24] Asteroidi 29401 Asteriks i 29402 Obeliks takođe su nazvani u čast ovih fikcionih likova. Slučajno, reč Asteriks/Asterisk potiče od grčkog za Mala zvezda. Tokom kampanje da Pariz bude domaćin Letnjih olimpijskih igara 1992, Asteriks se pojavio na mnogim posterima iznad Ajfelove kule. Francuska kompanija Belin predstavila je seriju čipsa Asterik oblikovanih u obliku rimskih štitova, tikvica, divlje svinje i kostiju. U Velikoj Britaniji 1995. godine Asteriks novčići su predstavljeni besplatno u svakoj tegli Nutele. Godine 1991, Asteriks i Obeliks su se pojavili na naslovnoj strani lista Tajm za specijalno izdanje o Francuskoj, u umetničkoj režiji Mirka Ilića. U izdanju istog časopisa iz 2009. godine, Asteriksa su neki opisali kao simbola francuske nezavisnosti i prkosa globalizaciji.[25] Uprkos tome, Asteriks je napravio nekoliko promotivnih nastupa za lanac brze hrane Makdonalds, uključujući i jednu reklamu koja predstavlja stanovnike sela koji uživaju u tradicionalnoj gozbi koja završava priču u restoranu Makdonaldsa.[26] Verzija 4.0 operativnog sistema OpenBSD sadrži parodiju na priču o Asteriksu.[27] Akcioni strip broj 579, koji je objavio DC Comics 1986. godine, koji je napisao Lofisijer i ilustrovao Kit Gifen, sadržao je omaž Asteriksu gde su Supermen i Džimi Olsen premešteni u prošlost u malo selo nesalomljivih Gala. Godine 2005, u Briselu je održana izložba Ogledala sveta pod nazivom Asterik. Belgijska pošta je takođe objavila set maraka da se poklopi sa izložbom. U okviru izložbe objavljena je knjiga koja sadrži delove na francuskom, holandskom i engleskom.[28] Dana 29. oktobra 2009, Guglova početna stranica velikog broja zemalja je prikazala logotip (nazvan Gugl Dudl) u znak sećanja na 50 godina Asteriksa.[29] Iako su se od tada promenili, heraldi #2 i #3 u Kraljevstvu Ansteora iz Društva za kreativni anahronizam bili su heraldi zvezdice i obeliska.[30] Asteriks i Obeliks su bili zvanične maskote Svetskog prvenstva u hokeju na ledu 2017, čiji su zajednički domaćini bili Francuska i Nemačka. Francuska je 2019. godine izdala komemorativni novčić od 2 evra za proslavu 60. godišnjice Asteriksa.[31] Kraljevska kanadska mornarica ima brod za snabdevanje po imenu MV Asteriks. Drugi brod klase Rizolv, koji je nosio ime MV Obeliks, je otkazan.[32] Asteriks, Obeliks i Vitalstatistiks pojavljuju se u knjizi Larija Gonika Karikaturna istorija svemira tom 2, posebno u prikazu galske invazije na Italiju (390 – 387. p. n. e.). U poslednjem panelu te sekvence, dok se šetaju prema zalasku sunca, Obeliks kaže `Hajde, Asteriks! Hajde da uzmemo naš sopstveni strip.`

Miroslav Milosavljević BIOTEHNIKA VINOVE LOZE Institut za istraživanja u poljoprivredi SRBIJA/ Draganić, 1998. 566 strana, tvrd povez, udžbenički format. Odlično očuvana. Ima posvetu. Ovu knjigu su hvalili stručnjaci, univerzitetski profesori, akademici, ali i lingvisti i književnici. Govorili su: “Epohalno delo… knjiga za 21. vek” (Prof dr M. Babović); “Doprinos za naučne radnike… da razmišljaju na drugačiji način” (Akademik dr V. Pantić); “Delo koje ima antologijsku vrednost za našu nauku posebno vinogradarsku (Prof dr N. Ostojić); “Jezično egzaktna… rečenica nije opterećena glomaznim jezičkim strukturama… obrazac lepog modelovanja jezika (Prof. lingvista B. Terzić); “Knjiga ima izrazito sintetičko obeležje… dobro napisana knjiga… To je knjiga sa dobrim jezikom – sa dubokom gustom srećnom rečenicom, koja nosi misao (Akademik, pisac, Dobrica Ćosić). Najznačajnije delo najstarijeg profesora vinogradarstva, prof.dr Miroslava Milosavljevića - biologija vinove loze - savremeni lozni sortiment - razmnožavanje i sađenje loze - tehnologija proizvodnje grožđa - zaštita loze od bolesti i štetočina Iz predgovora knjige: Prvo izdanje monografije Biotehnika vinove loze, objavljeno je 1998. godine. U monografiji je dat osvrt na drevnost vinove loze, čije je slatke plodove i primitivni čovek koristio za ishranu, a savremeni čovekje priveo kulturi i oplemenio. Istaknuta su tri osnovna uslova koji moraju postojati da bi gajenje vinove loze bilo uspešno. Prvi uslov je klima. Vinova loza je biljka toplih regiona. Drugi uslov je ekonomska razvijenost društva - u prošlosti, ali i u sadašnjosti, vinogradarstvo se razvijalo i unapređivalo u zemljama civilizacijskog i ekonomskog prosperiteta. Treći uslov je izveden iz prva dva - sazdan je od tradicije i Ijubavi prema vinovoj lozi. Vinova loza je u prastara vremena obožavana - stvaran je kult vinove loze, a u poslednje vreme - od polovine 19. veka, vinova loza je predmet pomnih naučnih istraživanje. Bez savremene tehnologije zasnovane na rezultatima naučnih istraživanje, nije moguće savremeno, rentabilno vinogradarenje. Tradicija je sama po sebi lepa. Ali, ona može biti podsticajna, ali i smetnja bržem razvoju. U vinogradarstvu je i jedno i drugo: doprinosi da se vinova loza održi i pri najtežim materijalno- ekonomskim uslovima, a javlja se kao zapreka bržem prodiranju novih saznanja, novog sortimenta i novih tehnologija. U ovoj monografiji o biologiji i tehnologiji gajenja vinove loze, nastojao sam da ne povredim tradiciju, a da ukažem na mnoge tehnološke domete do kojih se došlo na osnovu naučnih istraživanja. Polazeći od uverenja da su inventarisanja i deskripcija iskustava i postupaka koja su u prošlosti odigrala veliku ulogu, značajno iscrpljena, opredelio sam se prevashodno za fiziologiju loze kao novonaraslu, a nedovoljno iskorišćenu mogućnost za osavremenjavanje vinogradarske proizvodnje. Predstavljena fiziologija plemenite loze i loznih podloga, neznatno je opterećena fiziološko-biohemijskim procesima i prikazom ćelijskih organela u kojima se procesi odigravaju, a više je oslonjena na biotske i abiotske činioce koji fiziološke procese omogućuju i usmeravaju. Zbog toga se u fiziologiji javljaju elementi ekologije, a u ekologiji naznake o fiziološkim procesima. Poglavlje o loznom sortimentu ne pretenduje da zamani Ampelografiju, već daje prikaz nastanka i podele sortimenta, svojstva ekonomski najznačajniji sorti i loznih podloga i kriterijume za njihovo izabiranje. Ostala poglavlja se odnose na stvaranje i usaglašavanje spoljnih uslova pri zasnivanju vinogradarskih zasada, na razmnožavanje i proizvodnju sadnica i na tehnologiju proizvodnje grožđa. Dat je i kritički prikaz mogućih sistema gajenja loze i načina održavanja zemljišta. Učinjen je osvrt na preodolevanje plemenite loze prema ekološkim stresovima (visokim temperaturama, mrazevima, suši) i prema biljnim bolestima i štetočinama. Napred rečeno je uticalo na izvesnu heterogenost monografije. Ona ima opštu informativnu, visoko naučnu i prizemljeno tehnološku dimenziju, i sve to manje-više međusobno prožimano. Pokazalo se da je monografija kao takva bila korisna literatura naučnim radnicima, nastavnicima vinogradarstva, učenicima i studentima, ali i za sve odgajivače vinove loze. Bogato opremljeno i mnogo hvaljeno prvo izdanje, relativno je brzo rasprodato. Već nekoliko godina se javlja interesovanje za knjigom ovakve sadržine. Beograd, 2012. Prof. Dr Miroslav Milosavljević Nije sporno da je vinova loza na prostorima naše današnje domovine, kao sastavni deo biocenose, bitisala milionima godina (fosili loze otkriveni u blizini Smedereva procenjeni su na starost od oko 7 miliona godina). I kao pripitomljena – biljka privedena kulturi, njena prisutnost je drevna i seže u antička vremena. Prema tome, ne može se postavljati pitanje da li postoje povoljni ekološki uslovi za uspevanje vinove loze na našim prostorima. Razume se, mezoklimatski i orografski uslovi neposredno određuju lokacije njenog uspevanja. Dug period gajenja doprineo je stvaranju tradicije – i više od toga – posebnog verskog i nacionalnog kulta prema vinovoj lozi, što je takođe značajan činilac uspešnog vinogradarenja. Treći globalni činilac uspešnog gajenja vinove loze su ekonomski uslovi, a oni su se, istorijski gledano, značajno menjali: bilo je „zlatnih“ perioda (srednjovekovna Srbija, sredina 19. veka), ali i zamračenja“ (viševekovni period turskog porobljavanja, i periodi ratovanja kojih je, na žalost, bilo mnogo). Tradicija je u mnogim oblastima, posebno duhovnim, lepa i poštovanja dostojna, ali u proizvodnim ljudskim delatnostima može biti smetnja progresu. U vinogradarstvu je i jedno i drugo. Doprinosi da se vinova loza održi i pri najtežim materijalno-ekonomskim uslovima, a javlja se kao zapreka bržem prodiranju novih saznanja, novog sortimenta i novih tehnologija. U ovoj monografiji o biologiji i tehnologiji gajenja vinove loze, nastojao sam da ne povredim tradiciju, a da ukažem na mnoge tehnološke domete do kojih se došio na osnovu naučnih istraživanja. Oslonjena pretežno na francusko-nemačku vinogradarsku literaturu s kraja 19. Veka i novije izvore iz istočno-evropskih vinogradarskih zemalja, naša vinogradarska literatura ima pretežno deskriptivna obeležja. Polazeći od uverenja da su inventarisanja deskripcija iskustava i postupaka, koja su u prošlosti odigrala veliku ulogu, značajno iscrpljena, opredelio sam se prevashodno za fiziologiju loze kao novonaraslu a nedovoljno iskorišćenu mogućnost za osavremenjavanje vinogradarske proizvodnje. Predstavljena fiziologija plemenite loze i loznih podloga, neznatno je opterećena fundamentalnim fiziološko-biohemijskim procesima i prikazom ćelijskih organela u kojima se procesi odigravaju, a više je oslonjena na biotske i abiotske činioce koji fiziološke procese omogućuju i usmeravaju. Zbog toga se u fiziologiji javljaju elementi ekologije, a u ekologiji naznake o fiziološkim procesima. Poglavlje o loznom sortimentu ne pretenduje da zameni Ampelografiju, već daje kratak prikaz nastanka i podele sortimenta, svojstava ekonomski najznačajnijih sorti i loznih podloga i kriterijume za njihovo izabiranje. Ostala poglavlja monografije se odnose na stvaranje i usaglašavanje spoljnih uslova pri zasnivanju vinogradarskih zasada, na razmnožavanje i proizvodnju sadnica i tehnologiju proizvodnje grožđa. S obzirom na veliku raznolikost ekoloških uslova u našim vinogradarskim rejonima, dat je kritički prikaz mogućih sistema gajenja loze i 73 održavanja zemljišta. Učinjen je odgovarajući osvrt na preodolevanje plemenite loze prema ekološkim stresovima (visokim temperaturama, mrazevima, suši i dr.) i biljnim štetočinama i bolestima, a na bazi uvođenja u proizvodnu praksu novih genetičkih kapaciteta, i usmeravanja fizioloških procesa posredstvom ampelotehničkih postupaka. Sačinjavanje ove monografije o vinovoj lozi i vinogradarstvu predstavlja sintezu rezultata i iskustava mog višedecenijskog naučnog, stručnog i pedagoškog rada, Naučna saznanja sam sticao ličnim radom u domovini i inostranim naučnim centrima – na specijalizacijama i za vreme studijskih boravaka, i iz literature. Uvid u pravce razvoja vinogradarstva i uspešnost usaglašavanja prirodnih zahteva vinove loze i ekološko-ekonomskih uslova, sticao sam na naučnim skupovima i posetama brojnim svetskim vinogradarskim rejonima. Pratio sam uspešnost ostvarivanja inovacija koje su moji savremenici i ja – naučno-stručni poslenici u vinogradarstvu – unosili u projekte podizanja vinogradarskih plantaža. Rezultate svih izvora saznavanja, godinama sam prenosio mladim generacijama – studentima i kolegama u neposrednoj proizvodnji, i nastojao da saznam u kolikom su stepenu poruke prihvatane. Sve napred navedeno je uticalo na izvesnu heterogenost monografije. Ona ima opštu informativnu, visoku naučnu i prizemljeno tehnološku dimenziju, i sve je to manje-više međusobno prožmano. Kao takva, monografija može biti korisna literatura redovnim i poslediplomskim studentima, ali i svim odgajivačima vinove loze. Monografiju o vinovoj lozi i savremenom vinogradarstvu pripremao sam veoma dugo i temeljno. Ali, ona još ne bi ugledala svetlo dana, niti bi bila ovako uobličena i ilustrovana, da mi u svemu tome nisu pomogli mnogi moji poštovani kolege i prijatelji, i članovi moje porodice. Pomogli su mi na razne načine, ali uvek sa puno razumevanja i dobre volje. Zadovoljstvo mi je da se nekima od njih na ovom mestu topio zahvalim: dr Stojanu JEVTIĆU, izdavaču inicijatoru, izdavaču Miodragu DRAGANIĆU, recenzentima, prof. Predragu VUKSANOVIĆU i prof. Đordu PAPRIĆU za uloženi trudi i laskave ocene mog rukopisa, uvaženim konsultantima, akademiku Vladimiru PANTIĆU i prof. Nemanji OSTOJIĆU za savete pri sačinjavanju onih delova monografije koji su njihova posebna specijalnost, sinu dipl. inž. Milanu MILOSAVLJEVIĆU za kompjutersku obradu teksta i slog, supruzi dipl inž. Ivani MILOSAVLJEVIĆ za višekratnu stručnu korekturu teksta, dugogodišnjoj saradnici dipl. inž. Snežani ĆOLAK-TRMČIĆ i Mariji BANOVAČKI za izradu brojnih grafičkih priloga, dipl. inž. Žarku SEKULIĆU, dipl. inž. Aleksandru-Saši RATAJCU, dipl. inž. Cvetku NIKOLIĆU, prof. Videnu RANĐELOVIĆU, prof. Georgiju TRBOJEVIĆU, prof. Jovanu BABOVIĆU, Josipu BAĆINSKOM, dipl. inž. Milovanu MILANOVIĆU, dipl. inž. Božidaru MIHAJLOVIĆU, dipl. inž. Draganu MALIKOVIĆU. Beograd, februara 1998. Prof. dr Miroslav Milosavljević Sadržaj I VINOGRADARSTVO – OD PREISTORIJE DO SADAŠNJOSTI VINOVA LOZA I VINOGRADARSTVO SADRŽAJ I OBELEŽJA VINOGRADARSTA OBELEŽJA VINOGRADARSKIH PROIZVODA AREALI RASPROSTRANJENJA VINOVE LOZE LOKACIJE I OBELEŽJA VINOGRADARSKIH REGIONA Vinogradarski regioni u svetu Španija Italija Francuska Turska PortugaIija Sjedinjene Američke Države Rumunija Iran Argentina MoIdavija Ukrajina Kina Grčka Mađarska Uzbekistan Azerbejdžan Čile Bugarska Nemačka Južna Afrika Rusija Ostale vinogradarske zemlje Vinogradarski regioni u Jugoslaviji Timočki vinogradarski rejon Nišavsko-južnomoravski rejon Zapadnomoravski rejon Šumadijsko-velikomoravski rejon Pocerski rejon Sremski rejon Južnobanatski rejon Severnobanatski rejon Rejon Subotičko-horgoške peščare Kosovsko-metohijski rejon Rejon Crne Gore II BIOLOGIJA VINOVE LOZE SISTEMATIKA KULTURNE LOZE Familija Vitaceae i njeni rodovi Podela i vrste roda Vitis Obeležja i podela Vitis vinifere MORFOLOGIJA I ANATOMIJA VINOVE LOZE Ćelija – oblici i struktura Metamorfoza ćelija Ćelije u biotehničkim postupcima Tkiva i njihova obeležja Meristemsko tkivo Parenhimsko tkivo Mehaničko tkivo Zaštitno tkivo Sprovodno tkivo Organi vinove loze i njihova obeležja Koren Stablo List PupoIjci Cvast i rašljika Cvet Grozd i bobica Semenka FIZIOLOGIJA VINOVE LOZE Rastenje i razviće organa Fiziologija rastenja i razvića korena Rastenje i funkcije stabla Rastenje i funkcije lista Obrazovanje i diferenciranje cvasti Cvet i obrazovanje ploda Semenka – stanje i fiziološke promene Bioregulatori rastenja i razvića Fiziološki procesi u vinove loze Usvajanje, prenos i korišćenje vode Procesi mineralne ishrane Fiziologija otpornosti na mraz Fotosinteza i disanje vinove loze Procesi rastenja i sazrevanja ploda Godišnji ciklus rastenja i razvića Fenologija i trajanje perioda vegetacije Međuzavisnost procesa u godišnjem ciklusu EKOLOGIJA VINOVE LOZE Ekološki principi i činioci Ekologija i gajenje vinove loze Svojstva i rasprostranjenja vinogradarskih klimata Sunčevo zračenje – primarni ekološki činilac Voda kao ekološki činilac Klimatski pokazatelji vinogradarskih rejona Zemljište kao ekološki činilac III SAVREMENI LOZNI SORTIMENT EVOLUCIJA NASTANKA LOZNOG SORTIMENTA AMPELOGRAFIJA – NAUKA O VRSTAMA I SORTAMA OSNOVE KLASIFIKACIJE SORTIMENTA Sorte plemenite loze 1.Sorte za vrhunska crna vina Vranac BIatina Kaberne sovinjon Kaberne fran MerIo Burgundac crni Game crni PIavac maIi 2. Sorte za kvalitetna crna vina Fran kovka Game bojadiser Prokupac Kadarka Teran Portugizac Začinak AIikant buše Stanušina 3. Sorte za vrhunska bela vina Rizling rajnski Sovinjon Šardone Traminac Rizling italijanski Semijon Burgundac beli Žilavka Muskat otoneI Muskat žuti Silvanac zeleni Burgundac sivi Maraština Bagrina 4. Sorte za kvalitetna bela vina Rizvanac MosIavac Buvijeova ranka RkaciteIi Malvazija bela NeopIanta ŽupIjanka Smederevka Kujundžuša 5. Sorte za stona bela vina Kreaca RebuIa Ružica crvena Plovdina 6. Manje značajne vinske sorte a) crne sorte Kratošija Probus Saperavi Jagodinka Karinjan Župski bojadiser Kavčina Kadarum b) bele sorte Ezerjo Sirmijum Vugava Pošip Kladovka bela Sila Bogdanuša Slankamenka bela 7. Najranije stone sorte Čabski biser Beogradska rana Demir kapija Rani vranac KardinaI Kraljica vinograda 8. Rane stone sorte ŠasIa beIa Šasla crvena 9. Srednje pozne stone sorte Muskat hamburg Afuz-ali AIfons IavaIe 10. Pozne stone sorte Italija Crveni drenak Zimsko beIo 11. Besemene stone sorte Sultanina Beogradska besemena Korint crni PerIeta Međuvrsni rodni hibridi 1. Najstariji međuvrsni rodni hibridi Crno oteIo Herbemon IzabeIa BeIo oteIo 2. Stari međuvrsni rodni hibridi Kuderk 4401 Seibel 7053 Seibel 5409 Bako 3. Novi međuvrsni rodni hibridi Sejv vilar 12-375 Sejv viIar 20-473 MoIdova VieruI 59 Kumbarat KunIeanj Lasta Značajnije lozne podloge 1. Lozne podloge – selekcije američkih vrsta Riparia portalis Rupestris du Lot 2. Lozne podloge – hibridi američkih vrsta Teleki 8B Kober 5BB SO 4 Teleki 5C 101-14 M.G Pausen 1447 Paulsen 1103 Richter 99 Richter 110 Ruđeri 140 3. Lozne podloge – hibridi evropsko-američkih vrsta 41B M.G FerkaI 4. Manje značajne lozne podloge Izbor i merila vrednovanja sortimenta Činioci u izboru sorti plemenite loze Činioci u izboru loznih podloga IV RAZMNOŽAVANJE I SAĐENJE VINOVE LOZE NAČINI RAZMNOŽAVANJA LOZE Generativno razmnožavanje vinove loze Vegetativno razmnožavanje vinove loze Razmnožavanje vinove loze reznicama Razmnožavanje vinove loze položnicama Razmnožavanje vinove loze potapanjem Razmnožavanje vinove loze kalemljenjem Razmnožavanje loze kulturom tkiva ZASNIVANJE VINOGRADARSKIH ZASADA Osnove projektovanja zasada Vrste i obeležja vinogradarskih zasada Vinograd za proizvodnju grožđa Matični vinograd Matičnjak loznih podloga Izbor položaja za vinogradarske zasade Osnovni elementi izbora lokacije Priprema zemljišta za podizanje zasada Privođenje zemljišta kulturi Specifičnost peskovitih terena Popravka zemljišnih osobina Rigolovanje zemljišta Organizacija teritorije vinogradarskog zasada Neposredne pripreme za sađenje loze Vreme i načini sađenja loze Vreme sađenja loze Tehnika sađenja loze Nasloni (držači) za lozu Struktura naslona za lozu Oblici naslona u matičnjacima Oblici naslona u vinogradima Vreme i načini postavljanja naslona Agrotehnika u periodu zasnivanja zasada Tehnička sredstva u zasnivanju zasada Tehnička sredstva za privođenje zemljišta kulturi Tehnička sredstva za pripremu zemljišta Tehnička sredstva za sađenje loze Tehnička sredstva u održavanju mladih zasada TEHNOLOGIJA PROIZVODNJE LOZNIH SADNICA Biološko-tehnološke osnove kalemljenja Struktura loznog rasadnika Lozno korenište Građevinski objekti i oprema Tehnologija proizvodnje reznica Proizvodnja reznica loznih podloga Proizvodnja reznica plemenite loze Tehnologija proizvodnje korenjaka Klasična tehnologija proizvodnje loznih kalemova Englesko spajanje na jezičak Postavljanje kalemova u strugotinu ili pesak Postupak s kalemovima u stratifikali Sađenje loznih kalemova u koreništu Nega loznih kalemova u koreništu Vađenje i klasiranje loznih kalemova Trapljenje loznih kalemova Priprema za transport i transport loznih kalemova Noviji postupci u proizvodnji loznih kalemova Postupci poboljšanja klasične tehnologije Obeležja novih tehnologija V SISTEMI GAJENJA VINOVE LOZE Osnovi i kriterijumi sistema gajenja loze Biološki kriterijumi za izbor sistema Klimatski kriterijumi za izbor sistema Ekonomičnost kao kriterijum za izbor sistema Oblik čokota i mikroklima Elementi savremenih sistema gajenja loze Visina i oblik stabla Oblik naslona za lozu Rastojanja između čokota Načini rezidbe loze Stepen korišćenja mehanizacije Obeležja najznačajnijih sistema gajenja Sistem gajenja loze uz kolac Sistem vertikalnih špalira Sistem horizontalnih špalira – pergole Tehnološko-produktivna svojstva sistema VI REZIDBA I VEZIVANJE VINOVE LOZE PRINCIPI REZIDBE VINOVE LOZE Fiziologija i tehnika rezidbe Rezidba i produktivnost čokota Opterećenje čokota okcima Utvrđivanje rodnosti okaca Projektovanje prinosa grožđa Struktura stabla i tehnika rezidbe Obrazovanje i održavanje oblika stabla Rodni elementi – dužina i položaj Činioci aktiviranja okaca Tehnika izvođenja rezidbe Vreme izvođenja rezidbe Rezidba u periodu mirovanja Rezidba tokom perioda vegetacije REZIDBA VINOVE LOZE NA ZRELO Načini rezidbe na čokotu niskog i povišenog stabla Župska rezidba Lepezasta rezidba Krajinska rezidba Gijova jednokraka rezidba Gijova dvokraka rezidba Načini rezidbe na vertikalnim špalirima Rezidba roajatske kordunice Rezidba Kazenavljeve kordunice Rezidba Mozerove kordunice Rezidba Silvo kordunice Rezidba Skljarove kordunice Rezidba vsrtikalne tomrijske kordunice Načini rezidbe na modifikovanim vertikalnim špalirima Rezidba kordunice tipa kazarse Rezidba kordunice tipa lire Rezidbakordunice tipa amrele Rezidba Nifinove kordunice Rezidba kordunice riblja kost Ženevska dvojna zavesa (G.D.C.) Načini rezidbe horizontalnih špalira Svojstva i rezidba kose pergole Svojstva i rezidba pergole tendone Svojstva i rezidba pergole arađo-Beluci Kombinovani i dekorativni oblici Kombinovani oblici u proizvodnji grožđa Dekorativni oblici na okućnici REZIDBA VINOVE LOZE NA ZELENO Uklanjanje aktiviranih okaca Uklanjanje suvišnih lastara (lačenje) Prekraćivanje osnovnih lastara Prekraćivanje zaperaka vinove loze Uklanjanje suvišnih cvasti i grozdova Proređivanje cvasti i grozdova Prstenovanje lastara vinove loze Delimično uklanjanje lišća (defolijacija) VEZIVANJE ZRELIH I ZELENIH LASTARA Privezivanje stabla i zrelih lastara Privezivanje zelenih lastara VII ODRŽAVANJE ZEMLJIŠTA U VINOGRADU Kritički osvrt na načine održavanja zemljišta Sistem stalne obrade zemljišta Sistem zatravljivanja zemljišta Sistem zastiranja zemljišta Odsustvo obrade i korišćenje herbicida Sredstva i načini obrade zemljišta Podrivanje zemljišta u vinogradu Duboka obrada zemljišta bez zagrtanja Zagrtanje plemenite loze Odgrtanje plemenite loze Prolećna duboka obrada zemljišta Plitka obrada zemljišta Herbicidi u vinogradarstvu Održavanje zemljišta u posebnim uslovima Obrada zemljišta u uslovima gajenja međukultura Obrada zemljišta u uslovima primene zelenišnog đubrenja Obrada zemljišta u uslovima navodnjavanja VIII ĐUBRENJE I NAVODNJAVANJE VINOGRADA Potrebe vinove loze za hranljivim elementima Izvori i ponašanje hranljivih elemenata Utvrđivanje potreba za hranljivim elementima Vrste i svojstva đubriva Vrste organskih đubriva Vrste mineralnih đubriva Vreme i tehnika đubrenja Preporuke za projektovanje intenziteta đubrenja OSNOVNA OBELEŽJA NAVODNJAVANJA VINOGRADA Uticaj navodnjavanja na vinovu lozu Vreme i načini navodnjavanja vinograda Navodnjavanje vinograda iz brazde Navodnjavanje vinograda natapanjem Navodnjavanje vinograda orošavanjem Navodnjavanje sistemom kap-po-kap Podzemno navodnjavanje vinograda IX TEHNOLOGIJA BERBE GROŽĐA Metode utvrđivanja zrelosti grožđa Organoleptička metoda utvrđivanja zrelosti grožđa Fizičke metode utvrđivanja zrelosti grožđa Hemijska metoda utvrđivanja zrelosti grožđa Pokazatelj (index) zrelosti grožđa Organizacija i izvođenje berbe grožđa Berba grožđa namenjenog preradi Berba stonog grožđa Transport stonog grožđa X OSNOVI OTPORNOSTI I ZAŠTITE VINOVE LOZE OD BOLESTI I ŠTETOČINA Genetičke osnove otpornosti Otpornost na gljivične bolesti Otpornost na filokseru i nematode Agroekološki i agrotehnički činioci otpornosti Svojstva i podela hemijskih sredstava zaštite Svojstva i podela vinogradarskih pesticida Ekonomski najznačajnije bolesti vinove loze Plamenjača vinove loze – Plasmopara viticola Pepelnica vinove loze – Uncinula necator Siva trulež grožđa – Botrytis cinerea Crna pegavost vinove loze – Phomopsis viticola Crveni palež vinove loze – Pseudopeziza tracheiphila Bakterioze vinove loze Bakterijski rak vinove loze – Agrobacterium tumefaciens Viroze vinove loze Infektivna degeneracija vinove loze Uvijanje lišća vinove loze Jamičavost stabla vinove loze Zlatasta žutica vinove loze Ekonomski najznačajnije štetočine vinove loze Filoksera – Phylloxera vastatrix; Viteus vitifolii Pepeljasti i žuti grožđani moljac – Polychrosis botrana i Clysia ambiguella Grinje šiškarice na vinovoj lozi Crveni pauk – Panonychus ulmi Cigaraš – Byctiscus butelae LITERATURA INDEKS POJMOVA BELEŠKA O AUTORU I Vinogradarstvo od preistorije do sadašnjosti Vinova loza i vinogradarstvo Istorija vinogradarstva je samo jedan mali vremenski isečak istorije vinove loze. Evolucija vinove loze se meri trajanjima geoloških perioda seže u period krede i tercijara starim 50 70 miliona godina, dok su najstariji pouzdani podaci o gajenju vinove loze o vinogradarstvu, stari oko 9 hiljada godina. Dokazi o starosti praroditelja plemenite loze roda Vitis i vrste Vitis praevinifera, zasnivaju se na brojnim fosilima (prvenstveno listova i semenki) otkrivenim na širokom geografskom području u Americi, Francuskoj, Italiji, ali i u našoj zemlji. Otkriveni fosili vinove loze...