Autor - osoba Došenović, Milivoje Naslov Nova Gajdobra : (u ravnici Bačke) / Milivoje Došenović Ostali naslovi Nova Gajdobra u ravnici Bačke Vrsta građe knjiga Jezik srpski Godina 2006 Izdanje (1. ekskluzivno izd.) Izdavanje i proizvodnja Novi Sad : Domla-publishing, 2006 (Ruski Krstur : Ruske slovo) Fizički opis 644 str. : ilustr., fotogr. ; 25 cm Drugi autori - osoba Čokorilo, Radovan Zbirka Predeo, običaji, ljudi Sadržaj Sadrži i autorove sonete: Kad progovore rime. (karton) Napomene Autorove slike Tiraž 520 Str. 11-14: Izvod iz recenzije / Radovan Čokorilo Izvod iz biografije autora: str. 617-618 Bibliografija: str. 641-642. Predmetne odrednice Nova Gajdobra Bačka Nova Gajdobra (mađ. Wekerlefalva, nem. Wekerledorf) je naselje u Srbiji u opštini Bačka Palanka u Južnobačkom okrugu. Prema popisu iz 2022. bilo je 1016 stanovnika. Demografija U naselju Nova Gajdobra živi 1125 punoletnih stanovnika, a prosečna starost stanovništva iznosi 40,7 godina (39,1 kod muškaraca i 42,2 kod žena). U naselju ima 521 domaćinstvo, a prosečan broj članova po domaćinstvu je 2,70. (Prema popisu iz 2011. godine) Ovo naselje je velikim delom naseljeno Srbima (prema popisu iz 2002. godine), a u poslednjem popisu stanovništva primećen je pad u broju stanovnika. U jednom svom članku pod nazivom „Toponomastika Vojvodine”, koji je publikovan 1951. tvorac prvog etimološkog rečnika u nas, renomirani južnoslovenski lingvista, Petar Skok, osvrnuo se i na toponim „Gajdobra”. Pišući o složenicama čiji su sastavni delovi pridev i imenica, autor iz tog korpusa isključuje toponim Gajdobra. Iz prostog razloga što pridevi u imenima naselja ovakvog tipa u srpskohrvatskom jeziku stoje ispred imenice. To bi moglo da se poveže sa mađarskim nazivom mesta - Szépliget, što u prevodu znači Lep gaj, lep predeo. Skok konstatuje da je u slučaju ovog toponima došlo do udruživanja dva mesna imena, što je vrlo retka pojava u toponomastici. Anton Šefer, podunavski Nemac iz Gajdobre, u prvom poglavlju svoje monografije o Gajdobri, iznosi pretpostavke o poreklu imena mesta. Šefer je mišljenja da je ovaj toponim mogao nastati spajanjem dva mesna imena koja su u ataru mogla postojati pre Mohačke bitke i to poseda priora iz reda Premonstrata zvanog Gajdel i mesta Dobra koje je nastalo u blizini ili je srpski prevod imena Erde Dobra, jer je pre pomenute bitke, porodica Dobra posedovala više imanja u Bačkoj županiji, koja su nosila kao bližu odrednicu dopunsko ime Ban-Dobra, Kiš-Dobra, Eđhaz-Dobra i Erde-Dobra. Rimokatolička crkva Svetog Martina Turskog u Nevesinjskoj ulici centru sela zapuštena je i išarana grafitima ali u boljem stanju od onih u Obrovcu, Tovariševu ili Deronjama... Ispred crkve nalazi se veliki spomenik Svetom Trojstvu. Župa je utemeljena 1765. i od tada se vode matične knjige. Na rubnom delu sela, pored čibskog (čelarevskog) puta, izgrađena je prva, skromna crkvica. Tu su službe obavljane od 1767. do 1788. kada je izgrađena današnja crkva u centru naselja i posvećena je kao prva, Svetom Martinu Turskom. Osveštana je 1791. Prvi sveštenik u selu, kome je Gajdobra bila jedina župa, bio je Mihael Viland. Gajdobra je bila naseljena Nemcima tokom Terezijanske kolonizacije koja je najmasovnije razmere imala od početka dvadesetih do kraja sedamdesetih godina. Za to vreme su se na tronu smenila tri vladara: Karlo VI, Marija Terezija i Josif II, tako se u tradiciji ustalila uobičajena podela na karolinsku, terezijansku i jozefinsku kolonizaciju. Naseljenici su dolazili iz svih krajeva Nemačke, uglavnom iz Lotaringije, Falačke i Trira, ali i iz Švapske (Baden Virtemberg). Putovali su Dunavom u lađama plitkog gaza, sličnim skelama, na čijoj palubi su se nalazile dve drvene kolibe. Lađe ovakvog tipa nazivane su Ulmskim kutijama, verovatno zbog toga što je Ulm, pored Regenzburga bio jedno od glavnih dunavskih čvorišta. Na ovakve lađe, koje su bile glomazne, moglo je da se ukrca između 20 i 150, pa čak i 400 duša. One su najčešće građene za jednokratnu upotrebu, jer su se po dolasku na odredište obično rasklapane i korišćene kao građa za kuću. Putovali su rekom dokle god je to bilo moguće, dalje su nastavljali pešice ili kolima do krajnjeg odredišta. Novopridošle koloniste je osim kuge i kolere, kosila i malarija. Tako su u predanju Podunavskih Švaba, njihove tegobe u vreme naseljavanja, najsažetije su opisane u izreci koja glasi: „Tot, Not, Brot” - „Prvi nađoše smrt, drugi jade, a treći hleb”. U centru sela dešavala se Raštanijada, takmičenje u pravljenju „raštana”, tradicionalnog jela u Crnoj Gori i Hercegovini. Na sportskim terenima je vladala prava vašarska atmosfera sa sve narodnom pevačicom dok je grupa starijih meštana iz udruženja „Tradicija” u maniru prave hercegovačke gospode obedovala u dvorištu Doma kulture, sedeći za trpezarijskim stolom na drvenim stolicama. Ispred su izložili i tradicionalne predmete vezane za život kolonista iz Hercegovine. Na nekoliko panoa u dvorištu Doma kulture predstavljeni su neki elementi tradicije naroda doseljenog na ovaj prostor. Od decembra 1945. do aprila 1946, u Gajdobru je doseljeno 517 porodica. Najviše doseljenih bilo je iz Hercegovine: Nevesinje (122 porodice), Mostar (89), Ljubinje (83), Stolac (79), Bileća (43), Trebinje (2), Gacko (2) i Čapljina (1). Iz Bosanske Krajine je doseljeno 56 porodica, najviše iz Bosanske Krupe (21). U grupi makedonskih kolonista nalazili su se predratni naseljenici iz Bosne i Hercegovine u Makedoniji, koji su ostali bez poseda na osnovu Zakona o reviziji i naseljeni u Gajdobru u okviru bosansko-hercegovačke kvote. Na kraju, 21 naseljenička porodica dospela porodica dospela je u Gajdobru iz raznih krajeva Srbije, Hrvatske, Crne Gore i Slovenije. Doseljeno stanovništvo u Gajdobri uglavnom se grupisalo prema rodnom kraju iz koga je došlo. Pet najvećih ulica naseljeno je do kraja 1945. Agrarna reforma je omogućila podelu zemljišta bezemljašima, sirotinji i saveznim kolonistima. U Gajdobri je svaka kolonistička porodica sa 1–8 članova dobila po pet hektara zemlje. Oficiri JNA su dobijali još po pola hektara. Time su obezbeđene dve osnovne potrebe doseljenika: ishrana i stanovanje. Zbog teškoća sa aklimatizacijom (lesna prašina i loša pijaća voda), ali i iz drugih razloga, bilo je porodica koje su se vratile u stari kraj. Neke od tih porodica se kasnije ponovo doseljavaju u Gajdobru. Prvih godina po završetku Drugog svetskog rata i doseljavanja u Gajdobru, broj rođenih je bio izrazito veliki. Tako je 1947. rođeno 175 dece, „bejbibumera” što predstavlja maksimum u istoriji Gajdobre. Na izlazu iz sela prema Novoj Gajdobri i Bačkoj Palanci nalazi se pravoslavna crkva. Na dan Svetih apostola Petra i Pavla 12. jula 1990. osveštano je zemljište i krst, na kojem će kasnije biti izgrađen pravoslavni hram. Hram je izgrađen u modernom srpsko-vizantijskom stilu. Pored hrama, u okviru crkvene porte nalaze se parohijski dom, gde živi sveštenoslužitelj sa porodicom, kao i Svetosavski dom koji je u izgradnji. Radovi na ovom zdanju otpočeli su 2019. Kao deo Svetosavskog doma, biće izgrađen paraklis posvećen Svetim novomučenicima Prebilovačkim i donjohercegovačkim. U narednim godinama, hram bi trebalo da bude freskopisan. Nastavljam ka Novoj Gajdobri i na samom ulasku u selo nailazim na groblje. Nemačko groblje sa leve strane predstavlja gomilu nadgrobnih spomenika od kojih su neki oboreni a neki kako krhotine vire iz zemlje, krstovi pri vrhu svakog su - slomljeni. Međutim, za pohvalu je što je groblje posle dužeg vremena pokošeno i više se ne nalazi zaraslo u žbunje i rastinje. Tu odmah pored groblja, sakriven među visokim drvećem nalazi se spomenik „Pet prstiju”. Na tabli ispod piše: „Bilo je i takvih godina kad se ovuda, kao što ti danas ideš svojim putem - odlazilo u istoriju! Milan Zečević (22), Šipoš Ištvan (21), Danijel Širka (23), Slobodan Gajić (22) i Radica Stanisavljev (22), Skojevci, borci Revolucije u organizovanom begu iz mađarsko-fašističke tamnice nadomak partizanskog odreda hrabro ginu septembra 1944.” Spomenik su na mestu pogibije petorice Skojevaca (tri Srbina, jednog Mađara i jednog Slovaka) 1975. podigli građani opština Bačka Palanka, Bački Petrovac i Novi Sad. Kasnije mi je, dok sam se osvežavao kao jedini gost u kafiću se centru Nove Gajdobre, konobarica rekla da je jedan od stradalih, Slovak Danijel Širka, brat njenog dede. U blizini, u dvorištu jedne kuće se nalazi i Hram Sv. Vasilija Ostroškog koji je izgrađen u srpsko-vizantijskom stilu. Na mestu današnje Nove Gajdobre u spisima iz 1327. pominje se selo Kerekić. Sledeći pomen mesta je 1512. u vreme Otomanske vlasti u Bačkoj kada se tu nalaze dva sela – Kerekić i Metković, oba naseljena etničkim Srbima. MG153 (N)